O mexacán común (Taraxacum officinale) é a especie máis coñecida do xénero Taraxacum e da familia das Asteráceas.
O mexacán é orixinario de Eurasia. Atópase por todas as partes: pradeiras, camiños con chan fresco abondo, lugares herbáceos de calquera natureza, á beira do mar, montañas, no alto de muros vellos, no cascallo. É unha planta moi común en todo o mundo e está amplamente documentada en Galicia.
A floración é, polo normal, de marzo a novembro. Mais, segundo o clima do terreo, non é raro ver mexacáns esparexidos durante o inverno.
Follas alternas, alargadas (ata 40 cm), sen pecíolo diferenciado. De bordo partido en lobos triangulares de marxe dentada.
Os mexacáns caracterízanse porque o que se chama correntemente a flor, é de feito un capítulo, unha inflorescencia na cal as flores individuais, están inseridas unhas ao lado das outras nun receptáculo común, chamado capítulo; nesas flores, as exteriores levan a miudo unha lígula, unha especie de lingüeta que semella o pétalo dunha flor común.
Froito en aquenios, con pequenos tubérculos o dentiños no extremo distal, e un papus formado por unha coroa de filamentos, que falicita o transporte polos ventos máis suaves.
Na familia das Asteráceas, os mexacáns pertencen á subfamilia das Lactucoideae, por mor do látex que conteñen, de cor branca e sabor fortemente amargo.
Clasifícanse tamén na tribo das Liguliflores en razón das súas lígulas (ver o apartado anterior).
Taraxacum officinale Web.
Flor de mexacán
Na medicina popular, o mexacán é recoñecido como diurético en numerosos sitios, e mesmo se di que elimina os cálculos de vexiga e ril ou, canto menos, os reduce. A esta propiedade diurética débelle o nome común galego, como tamén o castelán (meacamas), o catalán (pixallits, pixacà e apagallums) ou o francés (pissenlit, pisseau-lit e pisee au lit).
Tódolos libros de medicina popular recollen o uso do mexacán como diurético e indicado para cura-la hidropesía. Xa no sec. XVI chamábano herba urinaria. As follas amargas (de aí o nome castelán, amargón), posúen propiedades estomacais e tónicas. Disque tamén é boa para estimular a secreción de bile e, polo tanto, recomendada en caso de insuficiencia hepática e cirrose.
Hai a quen lle agrada o seu sabor amargo (o mexacán está emparentado coa chicoria), polo que se consome cru, en ensaladas, aliñado con aceite e limón.
Crese popularmente que o seu cheiro atrae os cans e os impulsa a mexar sobre ela, e de aí o nome. Por iso, se logo unha persoa toca esta planta sairanlle grans nas mans e na boca (coxos). Esta crenza etiolóxica pode se-la causa –se non o é simplemente unha confusión de suposta causa e efecto- de que tamén de denomine con esta mesma palabra os propios grans nas mans (Sobrado e Burón), os uñeiros (A Mezquita) ou as vexigas na boca (Suarna). Tamén en Asturias se chama mexacán a unha inflamación e rubor que aparece na planta do pé, supostamente producida por pisar descalzo o mexo dun can.
Tamén se cre que as ovellas contraen a cenurose (popularmente, o teo) comendo esta herba a causa de que, tamén, un can fora mexar nela. Tampouco é certa esta etioloxía da enfermidade das ovellas, pero non está moi afastada. De feito, a cenurose é unha doenza das ovellas causada polo Coenurus cerebralis, fase larvaria dunha tenia propia do can, Taenia multiceps, que se transmite coas feces deste.
Finalmente, tamén pode ser que se trate dunha das herbas que os cans comen cando teñen cólicos e que lles fagan mexar.
Niño, Losada e Castro (Catálogo da flora vascular galega, 1994) recollen tamén este[Cómpre referencia] vernáculo para outras plantas (Heracleum sphondylium L. e Solanum dulcamara L.).
Sarmiento recolleu en Pontevedra esta palabra (e os sinónimos calzamo, calcemo, cazamelo, calsamelo e cascamelo) como nomes doutra planta común en Galicia, a silvamar (Smilax aspera, en castelán zarzaparrilla), pero ningunha outra fonte lle dá tal nome. O erro puido estar causado porque esta última dá unhas froitas coma uvas, ás que se coñece como uvas de can.
Tamén reciben o nome de mexacán certos invertebrados mariños:
A etimoloxía deste nome nestes animais parece deberse a que adoitan botar en determinadas ocasións un chorro de auga coma se mexasen. No caso dos moluscos podería tamén deberse a unha mestura entre ameixa e can, reducida a mexacán.
O mexacán común (Taraxacum officinale) é a especie máis coñecida do xénero Taraxacum e da familia das Asteráceas.
.jpg)
