සිංහයා (පැන්තේරා ලියෝ) යනු ෆෙලිඩේ කුලයෙහි විසල් බිළාලයන් අතරින් එකෙක් වන අතර පැන්තේරා ගණයෙහි සාමාජිකයෙකි. 1996 වසරෙහි සිට, ඌ අන්තරයාට ලක්වූ ලෙසින් IUCN රතු ලැයිස්තුවෙහි ලැයිස්තුගත කර ඇත්තේ, අප්‍රිකානු කලාපයෙහි රටවල උගේ ගහණය, 1990 ගණන් වල මුල් අවදියෙහි සිට 43% පමණ ප්‍රමාණයකින් පහත බැස තිබුණු නිසාවෙනි. නිර්දේශිත සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ වලින් පිටතදී සිංහයන්ගේ ගහණ ප්‍රමාණය තහවුරු කල නොහැකි බවක් දක්වයි. ගහණය අඩුවීමට හේතුව පූර්ණ වශයෙන් තේරුම්ගැනීම කල හැකි නොවුනද, වාසස්ථාන අහිමිවීම සහ මිනිසුන් සමග ඇතිවූ ගැටුම් යන දේවල් අතිශයින් අදාළ කරුණු බව සැලකිය මනාය.[4] බටහිර අප්‍රිකානු සිංහයන්ගේ ගහණය, 2016 වසරෙහි සිට අතිශයින් අන්තරායට ලක්වූ ලෙසින් ලැයිස්තුගත කර ඇත.[5] ආසියාවෙහි එකම සිංහ ගහණය, ඉන්දියාවෙහි ගිර් වන ජාතික උද්‍යානය තුල සහ එය අවට නොනැසී පවතින අතර, 1986 වසරෙහි සිට අන්තරායට ලක්වූ ලෙසින් ලැයිස්තු ගත කර ඇත..[6]
අප්‍රිකානු සිංහයා ලෙසින් පොදුවෙහි යෙදෙන පදය වෙතින් අප්‍රිකාවෙහි සිංහ ගහණයන් සමස්තයක් ලෙසින් විදහා දැක්වෙයි. ලයිගර් වැනි දෙමුහුම් නොසැලකූ කල, ව්‍යාඝ්‍රයාට පමණක් දෙවන වන, දැනට ජීවත්වන විශාලතම බිලාලයා වන මුගේ සමහරක් පිරිමි සතුන් බරින් 250 කිග්‍රෑ (550 රාත්) ඉක්මවයි[7]. [8][9] පුරාතන කාල සීමාවන්හීදී, නූතන සිංහයාගේ වාසස්ථාන පරාසය වෙත, උතුරු අප්‍රිකාව ඇතුළු අප්‍රිකාවෙහි බොහෝ කොටස්, ග්‍රීසිය සහ අග්නිදිග යුරෝපය සිට ඉන්දියාව දක්වා යුරේසියාව අයත් විය. අපර ප්ලයොස්ටොසීන යුගයෙහිදී, මිනිසුන් හැරුණු විට ලොව වඩාත් පැතිරුණු විශාලතම භූමි ක්ෂීරපායියා සිංහයා විය; උතුරු සහ බටහිර යුරෝපයෙහි පැන්තේරා ලියෝ ස්පිලියා ජීවත්වූ අතර ඇමරිකාවන්හී යූකෝන් ගංගාවෙහි සිට පේරු දක්වා පැන්තේරා ලියෝ අත්‍රෝක්ස් ජීවත් විය.[10]
වනගහනයෙහිදී, පිරිමි සතුන් වසර 10 සිට 14 දක්වා පමණට වඩා ජීවත් වීම ඉතා විරල වන්නේ, ප්‍රතිවාදී පිරිමි සතුන් සමග අඛණ්ඩ සටන් නිසා ඇතිවන තුවාල හේතුවෙන් උන්ගේ ජීවිත කාල සීමාව විසල් ලෙසින් අඩු කෙරෙන බැවිනි. [11] බන්ධනගතව සිටියදී උන් වසර 20 කට වඩා ජීවත් වෙති. උන් සාමාන්‍යයෙන් සැවනා සහ තණ බිම් තුල ජීවත් වන මුත්, ලඳු කැලෑ සහ වනාන්තර තුලද ඔවුන් සිටිති. අනෙකුත් බිලාලයන් හා සමගින් සංසන්දනය කරන විට, සිංහයන් විශ්වාස කල නොහැකි තරමට සමාජශීලී වෙති. සිංහයන්ගේ ගහණ සමූහයක් සමන්විත වන්නේ ආශ්‍රිත ගැහැණු සතුන් සහ පැටවුන් සමග වැඩිහිටි පිරිමි සතුන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් වෙතිනි. සිංහ ගැහැණු සතුන් බොහෝ විට එක්ව දඩයමෙහි යෙදෙන අතර, බොහෝවිට විශාල සඛුරයන් ගොදුරු කර ගනිති. අවස්ථාවක් ලද විටෙකදී උන්ගේ ආහාර අවශ්‍යතාවයෙන් සියයට 50 ක් පමණ මලකුණු වැලඳීමෙන් පිරිමසා ගන්නා උන් අතිදක්ෂ මලකුණු පරිභොජකයන්ද වුවද, සිංහයන් අග්‍ර සහ මුදුන් විලෝපියන් වෙති. සිංහයන් සාමාන්‍යයෙන් මිනිසුන් දඩයම් නොකලද එසේ කල වුන් සිට ඇත. ප්‍රධාන වශයෙන් දිවා කාලය පුරා නිදා ගන්නා සිංහයන්, ප්‍රාථමික ලෙසින් රාත්‍රි කාලයේදී සක්‍රීය වන අතර (නිශාචරමය), සමහරවිට හිමිදිරියෙහිදී (අවරමය) සක්‍රීය වෙති.[12][13]
කේශර සහිත වීම නිසාවෙන්ම, පිරිමි සිංහයන් අතිශයින්ම වෙන්කර හඳුනාගත හැකි වන අතර, මානව සංස්කෘතියෙහි අතිශයින් පුළුල් ලෙසින් භාවිතව ඇති සත්ත්ව සංකේතය ලෙසින් පිරිමි සිංහ මුහුණ සැලකිය හැක. උච්ච පුරාශිලා සමයයෙහි, වසර 17,000 පෙර කාලසීමාවකට නිර්ණය කර ඇති ප්‍රංශයෙහි ලැස්කෝ සහ ෂෝවේ ලෙණ් කැටයම් සහ සිතුවම් සිට, උන් සිටි සියළු පුරාතන සහ මධ්‍යතන සංස්කෘතීන් සමස්තය තුල පාහේ උන්ගේ නිරූපණයන් දක්නට ඇත. මූර්තීන් තුල, සිතුවම් තුල, ජාතික කොඩි තුල සහ සමකාලීන චිත්‍රපට සහ සාහිත්‍යය කෘතීන් තුල අති විසල් වශයෙන් එය නිරූපණය කර ඇත. රෝමානු අධිරාජ්‍යය සමයයෙහි සිට සත්ත්ව සංචිත තුල සිංහයන් සිර කර තැබුණු අතර, දහඅටවන සියවසෙහි අග භාගයෙහි සිට ලොව පුරා සත්වෝද්‍යානයන්හී ප්‍රදර්ශන සත්ත්ව විශේෂයක් ලෙසින් වඩාත්ම ඉල්ලුමක් ඇති සත්ත්ව විශේෂයක් බවට සිංහයන් පත්ව ඇත. අන්තරයාට ලක්ව ඇති ආසියාතික සිංහයන් සඳහා අභිජනන වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට සත්වෝද්‍යානයන් සහයෝගයෙන් කටයුතු කරති.
සිංහයාගේ සමීපතම නෑදෑයන් වන්නේ පැන්තේරා ගණයෙහි අනෙකුත් ජීවී විශේෂයන්ය: ව්‍යාඝ්‍රයා, හිම කොටියා, ජගුවරයා, සහ කොටියා. 2006 සහ 2009 වසරයන්හිදී කල අධ්‍යයන වලින් නිගමනය කෙරුණේ ජගුවරයා යනු සිංහයාගේ භගිනි විශේෂයක් බවත් කොටියා යනු ජගුවරයා/සිංහයා ශාඛාවේ ගේ භගිනි වර්ගයක් බවත් වන අතර [14][15] 2010 සහ 2011 වසර වලදී කෙරුණු අධ්‍යයන වලින් කොටියා සහ ජගුවරයාගේ ස්ථාන හුවමාරු කෙරිණි. [16][17] මිලියන 1 සහ වසර 800,000 දක්වා කාලසීමාවක් තුල, අප්‍රිකාවේ පරිණාමයට පත්වූ පැ. ලියෝ ඉන්පසුව හොලාක්ටික් ප්‍රදේශය පුරා පැතිර ගියේය.[18]
සිංහයන් වැඩි කාලයක් විවේකීව ගතකරයි.දවසේ විසි හතර පැයෙන් පැය විස්සක්ම මෙසේ අක්‍රීයව ගතකරති.එහෙත් ඔවුහු ඕනෑම අවස්ථාවන සක්‍රිය වියහැක.දවසේ පැය දෙකක් පමණ ඇවිදිමින් ගත කරති.ආහාර ගැනීම සදහා ගත කරන්නෙ මිනිත්තු පණහක් පමණය.
බළල් පවුලේ අනෙකුත් සත්වයින් මෙන් සිංහයාද සමාජශීලී සත්වයෙකි.බොහෝ සත්ව විශේෂවල මෙන් වඩාත් සමාජශීලී වන්නේ ගැහැණු සතුන්ය.පිරිමි සතුන් පරිණත අවධියේදී රැලෙන් පිටමං වන නමුදු ගැහැණු සතුන් දිගටම තම රැල අතහැර නොයයි.සිංහ රැලක සිංහයන් 15 පමණ සිටී එයින් වැඩිම කොටස ගැහැණු සතුන්ය.ස්ත්‍රී පුරුෂ දෙපාර්ශවයටම අයත් පැටවුන් කිහිප දෙනෙක් එක් රැලකට අයත්වේ.බොහෝ විට සිංහ රැළක ඇත්තේ එක් වැඩුණු පිරිමි සිංහයෙකු පමණය.
ඇතැම් විය හුදෙකලාව වාසය කරන හෝ දෙදෙනකු එක්ව වාසය කරනු දක්නට ලැබේ.පිරිමි සිංහ පැටවුන් වැඩිවියට පත්වූවිට තම කණ්ඩායමෙන් ඉවත්ව යන අතර එසේ ඉවත්ව යන පිරිමි සිංහයන් මෙසේ හුදෙකලාවෙ හෝ දෙදෙනකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් ලෙස සැරිසරයි.සමලිංගික හැසිරීම් දක්වන ප්‍රධානතම සත්වයෙක් වන්නේද සිංහයන්ය.ප්‍රධාන සිංහ රැළක සිටින නායක සිංහයා තරුණ සිංහයන් තම කණ්ඩායමෙන් පිටුවහල් කරන අතර තවත් වෙනත් සිංහයෙකු තම රැළට එක්වීමද වළකයි.ඇතැම් වූ විට ශක්තිමත් තරුණ සිංහයන් විසින් සිංහ රැළක නායක සිංහයා සමග සටන්කර ඔහු පරාජයකර රැලේ නායකත්වය ලබා ගනී.මෙම සටන් වලදී හැමවිටම ශක්තිවන්තයා ජයග්‍රහනය කරන අතර පරාජිතයාට බොහෝවිට අත්වන්නේ මරණයයි.පිරිමි සිංහයෙකු තමාට අයත් රාජධානියක් සොයා වසරක් පමණ ඇවිදියි.අවසානයේ ඔහු තමාන අයත් රාජධානියක් තොරා ගන්නා අතර එය තම මුත්‍රා මගින් සීමාවන් සළකුණු කරගනී.මෙසේ තම සීමාවන් සළකුණු කිරීම සදහා පිටකළ මුත්‍රා ටික කලකින් ඉවත්ව යන බැවින් නැවත නැවත මුත්‍රා පිටකර සීමාවන් සළකුණු කිරීම සිදුකරයි.මෙම මුත්‍රා තුල විශේෂ රසායනික අඩංගු වන අතර එමගින් සිංහයින්ට රසායනික වශයෙන් පණිවිඩ ලබාගත හැක.ඔවුන්ගේ අඝ්‍රහණ ශක්තියද ඉතා ඉහල බවින් ඉතා හොදින් රසායනික සන්නිවෙදනය සිදුකලහැක.
විවිධ ජන සමාජවල සිංහයා හා බැඳුන විශ්වාස ඇදහිලි අභිවාර ජනප්‍රවාද පවතී.සිංහයා නිර්භීත බව අභිමානය සංකේතවත් කිරීමට යොදාගනී.බොහෝ ජනකතා වලට අනුව සිංහයා කැළේ රජා ලෙස හඳුන්වාදී ඇත.අතීත ඉන්දියාවේ ශාක්‍ය වංශිකයන් සිංහයා තම ලාංජනය ලෙස යොදාගෙන ඇතිබව ත්‍රිපිටකයේ දැක්වේ.ධර්මාශෝක අධිරාජ්‍යයාද තම ලාංජනයට සිංහරුව යොදාගෙන ඇත.ශ්‍රී ලංකාද්වීපයේ වාසය කරන සිංහල ජනතාව ගේ ආරම්භය ගැන කියන මහාවංශය නම් ඓතිහාසික ග්‍රත්ඨයේ දැක්වෙන පරිදි සිංහලයන් සිංහයකුගෙන් පැවතෙන ජන කොටසකි.
එම සංෂිප්තව කතාව මේසේය.දඹදිව රාට රට රජුගේ දියණියවූ සුප්පා දේවිය ගැල් පංසියයක් සමග වනාන්තරයක් මැදින් යමින් සිටියහ.එම වනාන්තරයේ අණසක පතුරුවාගෙන සිටි සිංහ රාජයා හදිසියේ මතුවී ගැල් පන්සීයේ සිටි ගවයන් හා පුරුෂයන් 499 දෙනාම මරා කෑවේය.එහිසිටි එකම ස්ත්‍රියවූ සුප්පා දේවිය දැක රාගය උපදවා ඇයව ගල් ගුහාවක සිරකර තබා ගනිමින් ඇය හා සංවාසයේ යෙදෙයි.මෙසේ කාලයක් ගතවනවිට සිංහයාට දාව සුප්පා දේවිය කුසින් පිරිමි දරුවකු බිහිවේ.ඔහුට සිංහභාහු යන නම තබති.පසුව දෙවන වරටත් ඇයව ගැබ්ගන්නා අතර දෙවන වතාවේ දියණියක් ලබයි.එම දියණියට සිංහ සීවලී යන නාමය තබති.මෙම දරුවන් දෙදෙන වැඩිවියට පැමිනෙන විට තම මව පියා ගැන ප්‍රශ්න කරති.අවසානයේ සිදුවූ සියල්ල සුප්පා දේවිය තම දරුවන්ට පහදයි.සිංහයා පලවැල ගෙනඒමට ඉවතට ගියවිට සිංහභාජු කුමරු ගල්ලෙන බිඳ තම මව හා නැගණිය සමග තම සීයාවූ රාට රට රජු වෙතට යයි.තම පවුලේ අය තමා අතහැර දමා ගොස් ඇතිබව දැනගන්නා සිංහයා ගම්බිම් වනසමින් මිනිසුන් මරා දමමින් කලහකාරීව හැසිරේ.රජු මෙම සිංහයා මරා දමන ලෙස අණ කරයි.පසුව සිංහභාහු කුමරු තම පියාවූ සිංහයා මරාදැමීමට ඉදිරිපත්වේ.සිංහභාහු කුමරු එම භයානක සිංහයා මරා දමයි.පසුව තම සීයාගේ ඇවෑමෙන් රටරට මහරජු බවට පත්වේ.ඔහුට විජය නමින් පුතු කුමරෙකු සිටි අතර ඔහු ඉතා දඩබ්බර මුරණ්ඩු පුද්ගලයෙකුවිය.තම යහළුවන් 700 දෙනකු සමග රටවැසියන් බියපත් කරමින් සොරකම් මංකොල්ලකෑම් කරමින් ජනයා පීඩාවට පත් කලෝය.රටවැසියන් මේගැන සිංහභාජු රජුට පැමිණිලි කලෝය.රජු තම පුත් විජය කුමරු හා යහළුවන් පන්සිය දෙනාගේ හිස පත්තක් මුඩුකොට රටින් පිටුවහල් කළේය.ඔවුන් තම්මැණ්නා ප්‍රදේශයෙන් ලංකාවට ගොඩබැස්සහ.පසුව විජය කුමරු ස්වදේශික යක්ෂ ගොත්‍රික ස්ත්‍රියක් විවාහ කරගන්නා අතර යක්ෂ ගෝත්‍රිකයන් මරාදමා ලංකා රජ්‍ය ලබාගනී.
|deadurl= (help) 