كتان

Kwiat lnu karpackiego

Nasiona lnu

Chałupnicze międlenie lnu

Len (Linum L.) – rodzaj roślin z rodziny lnowatych (Linaceae). Obejmuje ok. 180 gatunków występujących na różnych kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i w strefie subtropikalnej, z największym zróżnicowaniem w basenie Morza Śródziemnego^[3]. Przedstawiciele rodzaju spotykani są zwykle w suchych, nasłonecznionych siedliskach w miejscach kamienistych, na klifach, w ciepłolubnych zaroślach^[4]. W Polsce na stanowiskach naturalnych lub zdziczałych spotykanych jest 6 gatunków. W uprawie jest kilka kolejnych, spośród których największe znaczenie ma len zwyczajny, uprawiany jako roślina włóknodajna. Z kilku gatunków ozdobnych największe znaczenie ma północnoamerykański len wielokwiatowy^[4].

Morfologia

Łodyga

Rośliny jednoroczne, byliny i rzadko półkrzewy drewniejące u nasady, osiągające do 0,6 m wysokości. Łodygi zwykle wyprostowane, z grubą korą pierwotną, nagie, rzadko owłosione^[4][3].

Liście

Skrętoległe lub naprzeciwległe. Pojedyncze, zwykle lancetowate, z wyraźną żyłką centralną^[4]. Zwykle całobrzegie, rzadko ząbkowane lub z gruczołowatymi włoskami na brzegu^[3].

Kwiaty

Obupłciowe, nierzadko okazałe (do 4 cm średnicy), ale krótkotrwałe (zwykle jednodniowe lub szybciej opadające). Rozwijają się na szczytach rozgałęzionych pędów. Działek kielicha jest 5, zwykle wolnych, czasem zrosłych u nasady. Płatków także jest 5 i są one wolne, barwy niebieskiej, żółtej, czerwonej, różowej lub białej. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady poszerzonymi i nieco złączonymi, z przemiennie do nich wyrastającymi prątniczkami^[4]. Zalążnia z 5 nitkowatymi szyjkami, zwieńczonymi główkowatymi znamionami, pięciokomorowa, ale z fałszywymi przegrodami dodatkowo dzielącymi komory. W każdej komorze dwa zalążki^[3].

Owoce

Torebki podzielone na dziesięć komór. Nasiona spłaszczone, czarne lub brązowe. Silnie śluzowacieją w kontakcie z wodą^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APWeb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z 8 rodzajów podrodziny Linoideae w obrębie rodziny lnowate (Linaceae)^[5]. Rodzina należy do rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[1].

Pozycja rodzaju według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd lnowce (Linales Baskerville), rodzina lnowate (Linaceae DC. ex Gray), podrodzina Linoideae (DC. ex Gray) Arn., plemię Lineae Rchb., rodzaj len (Linum L.)^[6].

Gatunki flory Polski^[7]

• len austriacki (Linum austriacum L.) – antropofit zadomowiony
• len karpacki (Linum extraaxillare Kit.)
• len przeczyszczający (Linum catharticum L.)
• len trwały (Linum perenne L.) – antropofit zadomowiony
• len włochaty (Linum hirsutum L.)
• len złocisty (Linum flavum L.)

Gatunki uprawiane^[8]

• len ałtajski (Linum altaicum Ledeb.)
• len cienkolistny (Linum tenuifolium L.)
• len dwuletni (Linum bienne M.)
• len dzwonkowaty (Linum campanulatum L.)
• len lepki (Linum viscosum L.)
• len narboński (Linum narbonense L.)
• len solankowaty (Linum salsoloides Lam.)
• len wielokwiatowy (Linum grandiflorum Desf.)
• len zwyczajny (Linum usitatissimum L.)
• len żyłkowany (Linum nervosum W. et K.)

Inne^[5]

• Linum africanum L.
• Linum album Kotschy ex Boiss.
• Linum arboreum L.
• Linum aristatum Engelm.
• Linum australe A. Heller
• Linum baicalense Juz.
• Linum capitatum Kit. ex Schult.
• Linum carteri Small
• Linum chamissonis Schiede
• Linum corymbiferum Desf.
• Linum corymbulosum Rchb.
• Linum decumbens Desf.
• Linum dolomiticum Borbás
• Linum elegans Spruner ex Boiss.
• Linum heterosepalum Regel
• Linum hologynum Rchb.
• Linum hudsonioides Planch.
• Linum hypericifolium Salisb.
• Linum komarovii Juz.
• Linum leonii F. W. Schultz
• Linum lewisii Pursh
• Linum littorale A. St.-Hil.
• Linum marginale A. Cunn. ex Planch.

• Linum maritimum L.
• Linum medium (Planch.) Britton
• Linum monogynum G. Forst.
• Linum mucronatum Bertol.
• Linum mysurense B. Heyne ex Benth.
• Linum neomexicanum Greene
• Linum olympicum Boiss.
• Linum pallescens Bunge
• Linum puberulum (Engelm.) A. Heller
• Linum pubescens Banks & Sol.
• Linum rigidum Pursh
• Linum setaceum Brot.
• Linum stelleroides Planch.
• Linum striatum Walter
• Linum strictum L.
• Linum subteres (Trel.) H. J. P. Winkl.
• Linum suffruticosum L.
• Linum sulcatum Riddell
• Linum tauricum Willd.
• Linum tenue Desf.
• Linum thracicum Degen
• Linum trigynum L.
• Linum virginianum L.

Zastosowanie

Gatunkiem lnu o największym znaczeniu praktycznym jest len zwyczajny (Linum usitatissimum) – roślina włóknodajna i oleista pochodząca z Bliskiego Wschodu, stara roślina użytkowa uprawiana od kilku tysięcy lat dostarczająca włókna, które mimo konkurencji tworzyw sztucznych nadal jest bardzo cenione, makuchów na paszę, itd. Nasiona (siemię lniane) używane są w lecznictwie.

• Roślina uprawna: z powodu występowania włókien na całej długości, łodygi lnu są wyrywane z korzeniami a nie ścinane w czasie zbiorów. Jest to roślina, której wszystkie części wykorzystuje się w przemyśle a jedynym odpadem są pyły produkcyjne powstające w procesie jej przerobu. Uzyskuje się z niej:
  • z części środkowej łodygi, włókno długie, do produkcji wysokiej jakości przędz czesankowych, osnowowych i dalej tkanin.
  • z części wierzchołkowej i korzeniowej, włókno krótkie, do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych.
  • nasiona oleiste, z których wytwarza się olej, pokost itp. Nasiona lnu mają również zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym (używa się ich do sporządzania maceracji) i medycynie ludowej.
  • paździerze – powstałe w procesie pozyskiwania włókna, z połamanej, zdrewniałej części łodyg, są surowcem do produkcji płyt paździerzowych o podobnych właściwościach jak płyty wiórowe
  • odpady roszarnicze – krótkie włókna z przyklejonymi paździerzami, których nie udało się oddzielić przy pozyskiwaniu włókna, są surowcem do produkcji wysokiej jakości papieru. Dawniej stosowane również jako materiał termoizolacyjny.
  • wytłoki powstałe przy produkcji oleju z nasion, podobnie jak torebki nasienne (plewy), przerabiane są na pasze
• Roślina oleista dostarczająca cennego oleju jadalnego i przemysłowego. Nasiona lnu zawierają do 35% oleju, poza tym 20% białka, enzymy i glikozydy kwasów: olejowego, linolowego i stearynowego^[9].
• Roślina lecznicza. Olej lniany, Oleum Lini ma ochronne działanie powlekające śluzówki układu pokarmowego. Jest stosowany wewnętrznie przy nieżytach żołądka i jelit, a także przy nieżytach pęcherza moczowego i dróg moczowych. Zewnętrznie używa się go przy stanach zapalnych skóry, owrzodzeniach, wypryskach^[9].
• Roślina ozdobna: sadzona jest na rabatach, w ogrodach skalnych, w runie parkowym oraz w grupach naturalistycznych.

Zobacz też

• otłoczyny
• tkanina lniana
• olej lniany
• siemię lniane
• rośliny włókniste

Przypisy