Corn,

Zea mays "fraise"

Zea mays "Ottofile giallo Tortonese”

El Formenton (nome sientifego Zea mays), conosùo anca come sorch, sorgoturco o soturco, el xe na pianta erbasea anuałe de ła fameja de łe Graminacee (tribù de łe Maydeae).

Ła pianta ła vien da ła Merica sentro-meridionałe e el so nome el ga ha orijine arauca (maiz). In Vèneto se ciama co nomi diversi come sorch, formenton, sorgo turco o soturco.

Ła infioresenẑa femena, che ła porta i garnei, ła saree na spiga ma de sołito se ła ciama panocia, anca se ła panocia vera e propia ła saria ła infioresenẑa mastcio su ła ẑima de 'l pjant (penaẑ).

Storia

Racolta e trituražion de 'l sorch par far ceroso

Ła storia de 'l formenton ła xe stà contestada par tant tenp. Darwin e ła major parte dei storeghi i pensa che ga na orixine sudamericana e che a prima olta xe stà coltivà 'nte ła vałe de Tehuacándel del Mesico^[1]. I Olmechi e i Maya i coltivea el formenton 'nte ła Merica Sentral, dal 2500 v.C. se xe difuxo in tuta ła Merica. Portoghexi e Spagnołi ło ga portà 'nte penisoła Iberica 'ntel XVI secoło, e po xe 'ndà en tuta Eoropa e po en Çina. Ma serti che fea scavi archeołogisi, par farghe un scherso a 'n archeołogo inpegnà te łe piramidi egisiane, i ghe ga fat catar na pugnada de ẑiess inte 'n sarcofago. Sto scherso 'l gà fat acreditar ła teoria che al sorch el vegne da l'Africa portada da Matteo Bonafous e criticada da De Candolle.

Qualità

• Bianch perlà: panoce longhe co garnei bianchi sferiçi, bianchi e vitrei. El mosol el xe bianch. Al pjant el xe 'bastansa fort ma el se spaca parchè el xe tant alt (pì de 3m). Se 'l dopara par far ła farina par ła poenta bianca. El xe tipigo de ła piana vèneta (xone de produsion: provinsie de Trevixo, Padoa e Venesia). Par ła so storia e quałità el xe un Presidio Slow food del Vèneto.
• Fiorentin: oramai quasi sparì, el jera el formenton che vegnea semenà de pì inte 'l nord de 'l Veneto. Ła rexa no ła jera un gran che, ma el ndea abastansa ben par cener sù łe fasołere e ła farina da poenta che se fea, ła jera pì bona de queła che se fea co łe altre qualità. Łe panoce łe xe picenine e łe ga garnei tondi, vitrei e arancioi metesti su file drete. El moxol el xe bianch.
• Marano: quałità bonoriva, garnel vitreo che tende a 'l ross. Al ghe n'è pì che sipa te ła Provinsia de Vicensa.
• Formenton merican: quałità doperada praticamente sol che par darghe da magnar a łe bestie. Ghe 'n esiste na boa de diverse sełesion e se 'l cognos subito parchè el ga el bux te ła ponta de 'l garnel. Al va ben par far canp de sorch e faxioi parchè el xe fort e el resiste ben anca a 'l vent.
• Sponcio: quałità inscrita inte 'l Registro Nasional de i Prodoti Tradisionai. Garnel vitreo, cołor tra el xal e 'l arancion, forma a posta (da ła qual vien el nome). Na olta el jera doperà no masa parchè, anca se che el dà na bona rexa, el ga el pjant deboł e 'l se spaca co 'l vent. Al xe pì che sipa de ła parte alta de 'l Vèneto. Se 'l dopara par far poenta. Da qualche an el Comun de Zes el xe drio farghe na canpagna de promosion.
• Sinquantin: el nome el vien da 'l fato che da che che 'l fioris a che che 'l imaduris pasa sol che 50 dì. El fa panoce cee co garnei longhi, vitrei e naransioi scuri. El xe bon da far moneghe e farina. Na olta al vegnea semenà in seconda coltura dopo de 'l forment. Des el xe probabiłe che el sipe estinto.

Bibliografia

• Bonafous Matteo, Histoire naturelle, agricole, économique du mais, Bocca, Huzard, Parigi 1836
• De Candolle Alphonse, L'origine delle piante coltivate, Dumolard, Milano 1883
• Harris David R., Hillman Gordon C., (editors), Foraging and Farming. The Evolution of Plant Exploitation, Unwin Hyman, London 1989
• Helbaek Hans, The story of corn and westward migration, McNally, Chicago 1916
• Messedaglia Luigi, Il mais e la vita rurale italiana, Federazione Italiana del Consorzi Agrari, Piacenza 1927
• Saltini Antonio, I semi della civiltà. Frumento, mais e riso nella storia delle società umane, A. M.. Bologna

Notasion

1. ↑ https://web.archive.org/web/20140223100251/http://agron-www.agron.iastate.edu/Courses/agron212/readings/corn_history.htm