Prunus spinosa L.

El cáparu, la prunal o la andrinal ye un arbustu caducifoliu, mui enmarañau ya espinosu que pue algamar hasta 4 metros d'altura. Delles vegaes trafúlcase pol so aspeutu cola Nisal montés (Prunus insititia).

Suel alcontrase ensamando grandes espesures, gracies a la so cenciella reproducción per aciu de retueyos que bilten de les sos raiceres. Tien rames diverxentes, pardu-escures, más o menos peludes na xuventú y con espines; el tayu vieyu, per contra, tien la carpeza o corteya abuxáo.

Les sos rames espinoses sofiten fueyes pequeñes ya ovales, y peciolaes d'implantación alterno.

Les flores son blanques y pentámeres. La so apertura tien llugar enantes de l'apaecimientu de les primeres fueyes. Demientres l'iviernu, cáen-y les fueyes y na primavera, enantes que bilte el nueu follaxe, apaecen les flores.

El frutu

El prunu o andrín (arañones nel País Vascu, Aragón y Navarra) son el frutu d'un arbustu, el prunal, mui común nos montes españoles. Del tamañu d'una canica, (el diámetru típicu, cuando'l frutu tá mauru, ye d'unos 10 a 14 milímetros de diámetru) y de mena ovalao. El color pue ser azuláu, violaceu o negruzu. Pelleyu aterciopeláu y tastu agridulce. Ye un frutu abondo apreciáu pa la ellaboración del pacharán

• Endrino en flor alrededores Fuentelahiguera 2007-05-12.jpg

  Prunal en flor

• Prunos nel arbustu

• Flores endrino alrededores Fuentelahiguera 2007-05-12.jpg

  Flores prunal

Otros nomes

En delles comarques de Llión conozse como la brunal, y al so frutu como brunu.

Göyəm (lat. Prunus spinosa) ^[1] – — gülçiçəklilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki növü.^[2]. Şimali Qafqazda, Zaqafqaziyada, Krımda bitir. Ukrayna, Belorusiya və Latviyada da rast gəlinir.

Göyəm, yarpaqları əmələ gəlməmiş, erkən yazda – aprel-mayda çiçəkləyir. Meyvələri iyul-avqustda yetişir. Qışa qədər budaqlardan tökülmür. Meyvə saplaqları qısa və tüksüzdür. Meyvələri yumru, tünd, qara-bənövşəyi rəngdə olur. Üzəri qalın, ağ mum tozu ilə örtülüdür. Ətliyi yaşıl rəngdə turşaşirin və gərdir (büzüşdürücüdür). Azərbaycanda meyvələri çox iri, şirin və dadlı bağ göyəm sortları vardır ki, bunlara el arasında Xangöyəm deyilir.

Meyvəsi

Göyəm meyvəsi

Göyəmin tərkibində 8%-ə qədər şəkər (fruktoza və saxaroza), 2,5% üzvi turşu (əsasən alma), 1% pektinli maddə, 1,5% aşılayıcı maddə, vitamin C və rəngləyici maddələr vardır. Dadı gər olduğundan təzə halda yeyilmir. Göyəmdən mürəbbə, povidlo, kompot, "ternovka" adlı spirtli içki, sirkə, kvas hazırlanır. Qurudulmuş meyvələri aşpazlıqda işlədilir. Duza qoyulmuş göyəm çox dadlı olur.

Meyvələri şaxta vurduqda dadı şirinləşir və təzə halda yeyilmək üçün yararlıdır. Çəyirdəyində 37%-ə qədər yağ vardır. Tərkibində acı amiqdalin qlükozidi olduğundan texniki məqsədlər üçün işlədilir. Yarpaqlarında 222 mq% C vitamini vardır. Çay əvəzedicisi kimi işlədilir. Həm də bundan sidikqovucu və maddələr mübadiləsini yaxşılaşdıran vasitə kimi istifadə edilir. Təzə göyəm şirəsi ishala qarşı, qatılaşdırılmış isə qanlı ishala qarşı təsiredici vasitədir. Göyəm çiçəklərindən alınan sulu məhlul isə işlətmə dərmanı kimi tətbiq olunur.

Göyəm həm də balverən və bəzək bitkisidir. Mədəni gavalı göyəmlə alçanın təbii hibridindən əmələ gəlmişdir.

Tərkibi mühüm üzvü maddələrdən biri olan amiqdalinlə zəngin olan göyəmdən Avropada cin və likör kimi içkilərin hazırlanmasında^[3][4], Azərbaycanda isə turşu, mürəbbə və kompot hazırlanmasında geniş istifadə olunur.

Mənbə

• Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev, MEYVƏ VƏ TƏRƏVƏZİN ƏMTƏƏŞÜNASLIĞI, Dərslik // Bakı, 2009.

İstinadlar

Aranyoner fructificat.

L'aranyoner, arç negre, arn negre, arn o prunyoner (Prunus spinosa) és un arbust de fulla caduca de la família de les rosàcies.^[1]

Distribució

És corrent en les zones de bardisses d'Euràsia i el nord d'Àfrica. Només es troba a les zones temperades i manca a partir del centre d'Escandinàvia i les zones de clima subàrtic.

Característiques

Ateny fins a dos metres d'alçada i és proveït de moltes punxes inserides a la tija i les branques.

Aranyoner a final de novembre, reflorit i amb els fruits de la florida primaveral (2012).

Floreix cap al final de l'hivern o a la primeria de la primavera, segons el clima, amb flors blanques que surten abans de les fulles. En anys de molta secada de la primavera a l'estiu, seguida de pluges intenses a la tardor, les plantes poden tornar a florir en aquest època, però aquestes flors no donaran pas fruit.

Usos

Els fruits de l'aranyoner, els aranyons, són esfèrics i d'un centímetre de diàmetre aproximadament.

Són comestibles però molt astringents i tenen una gran quantitat de taní. El seu gust millora després d'haver sofert l'acció d'una gelada. Se'n poden fer melmelades i també es poden assecar o confitar en vinagre. El gust dels aranyons és similar al del fruit anomenat umeboshi (梅干), fruit popular al Japó que es menja normalment salat i fermentat.

Aquests fruits són la base de l'elaboració del licor anomenat patxaran. El procés es fa mitjançant la maceració en alcohol dels aranyons.

Referències

Coeden o fath Prunus sy'n tyfun hyd at 5 metr (8 troedfedd) ydy'r Ddraenen ddu (Lladin: Prunus spinosa), ac fe'i ceir yng Nghymru ac ledled Ewrop, Asia a gogledd-orllewin Affrica.^[1][2] Fe'i plannwyd yn ddiweddar yng Ngogledd America a Seland Newydd, ble mae hi hefyd yn llewyrchu. Mae eirin bdon bach, eirin tagu, ac eirin y perthi yn enwau eraill ar y goeden ac yn cyfeirio at ei ffrwyth, sy'n cael eu defnyddio i wneud y ddiod gartref traddodiadol hwnnw: jin eirin. Pan geir cyfnod oer yn y Gwanwyn pan fo'r ddraenen ddu'n blodeuo fe’i gelwir yn "Aeaf y Ddraenen Ddu".

Eirin tagu (Prunus spinosa) blodau, ffrwythau, hadau a dail mewn darlun gan Otto Wilhelm Thomé (1885).

Mae'r term gwyddonol (Lladin) spinosa yn cyfeirio at ddrain miniog y planhigyn, sy'n nodweddiadol o'r teulu hwn, fel mae'r enw Saesneg blackthorn, hefyd.

Blodau ddechrau'r gwanwyn

Mae'r dail yn cael eu bwyta gan siani flewog y gwyfynod canlynol (ymhlith eraill): Pavonia pavonia, Scythropia crataegella) a Coleophora anatipennella. Mae'r gwyfyn a elwir yn Esperia oliviella yn bwyta ei phren marw.

Y pren

Mae'r pren yn llosgi'n dda: yn araf gyda chryn wres.^[3] Cabolir ei phren gyda chŵyr ac fe'i ddefnyddir i wneud offer i'r saer ac i wneud ffyn cerdded. Yn Iwerddon, defnyddir y pren i wneud shillelagh sef math o erfyn taro.^[4] Mae swyddogion byddin Lloegr hefyd yn arfer y traddodiad o gario ffyn o bren y ddraenen ddu.

Cyfeiriadau

Gweler hefyd

• y Ddraenen wen

]]

Trnka obecná (Prunus spinosa) neboli slivoň trnka, někdy slivoň trnitá, je listnatý keř, řidčeji malý strom, pocházející z Evropy, Asie a severní Afriky. Patří do čeledi růžovitých (Rosaceae).

Popis

Vegetativní znaky

Trnka obecná je hustý rozložitý keř dosahující obvykle výšky 2 metry. Ve výjimečných případech může ovšem dosáhnout až 5 metrů. Kmínky rostou pomalu a odumírají již po 20 – 40 letech.^[2]

Na větvích se nacházejí trnovité výběžky tmavošedé barvy – kolce, vznikající přeměnou postranních větviček. Mladé větve jsou zelené a ochlupené. Později mají větve červenohnědou až tmavě šedohnědou barvu, jsou velice tvrdé a houževnaté. Pupeny jsou krátce brvité, kulovitého tvaru.^[3]

Listy jsou 2 – 4 cm dlouhé a 1 – 2 cm široké. Vyrůstají na 2 – 10 mm dlouhých řapících, které mohou být mírně ochlupeny. Jejich čepel je oválná až podlouhle vejčitá. Jsou tupé, někdy také přišpičatělé, zakončeny jsou klínovitou bází. Mohou být lysé, nebo na spodní straně, zejména na žilnatině, chlupaté. Okraj čepele bývá vroubkovaně zubatý. Na větvích vyrůstají listy střídavě, často jsou uspořádány spirálovitě. Zpravidla raší až po odkvětu.^[4]

Květ a plod

Bílé stopkovité pětičetné květy se vytvářejí již brzy na jaře, u nás zejména v březnu a dubnu. Mají průměr až 1,5 cm. Mohou vyrůstat jednotlivě, většinou je však nalezneme v převislých okolících. Skládají se z 5 na spodu trochu srostlých, 2 mm dlouhých kališních lístků se žláznatými zoubky, 5 vejčitých, 5 – 8 mm dlouhých korunních lístků, cca 20 tyčinek a pestíku. Uvnitř květu je produkováno velké množství nektaru sloužícího jako potrava pro opylovače.^[3]

Z oplodněných květů se na krátké, relativně tlusté plodní stopce vyvíjejí kulovité peckovice o velikosti 10 – 15 mm – trnky, někdy označované také jako prunélky. Zpočátku je zelená, po dozrání je modročerná a je ojíněná voskovou vrstvou. Dužina si zachovává zelenou barvu.^[5] Ve středu plodu je asi 9 mm dlouhá a 6 mm široká pecka obsahující semeno. Okolní dužina je od ní pouze těžce oddělitelná. Plody dozrávají od října do listopadu a zůstávají na rostlině přes celou zimu. Chutnají trpce kysele, chutnější jsou až po přejití mrazem.

Stanoviště a výskyt

Oblast rozšíření trnky obecné

Optimální podmínky nachází trnka v suboceánském klimatu.^[4] Vyskytuje se převážně na sušších stanovištích s vápnitou půdou. Často ji proto nalezneme na kamenitých stráních, mezích, slunných skalách, suchých pastvinách i světlých listnatých lesích.^[2] Je velice odolná vůči suchu a mrazu.

Trnka je rozšířená od nížin až do horského pásu po celé Evropě. Na východ je rozšířená až do Íránu a Zakavkazí. V severních částech Evropy ji nalezneme až po města Bergen (Norsko) a Uppsala (Švédsko). Areál jejího rozšíření zahrnuje i severní Afriku. V Severní Americe se vyskytuje pouze jako nepůvodní zplanělý druh, především ve východní části.^[3]

Ekologie

Díky svým dlouhým kořenům, tvořícím mnoho výhonů, a vysoké odolnosti vůči nehostinným podmínkám vyniká trnka v obsazování nových stanovišť, ze kterých vytěsňuje bylinnou vegetaci. Často vytváří rozsáhlé houštiny. Plody trnky jsou pro ptactvo v zimním období významným zdrojem potravy. Ekologicky vázána na její výskyt je také celá řada druhů motýlů. Mnozí ptáci ji vyhledávají pro hnízdění. Tímto chováním je typický například ťuhýk.^[6]

Využití

U trnky jsou často využívány zejména plody, které slouží jakožto základní surovina pro výrobu ovocného vína a pálenky. Využívány jsou také k ochucování likérů, zejména v severských zemích. Trnky jsou vhodné také ke konzervaci a výrobě džemů. K přímé konzumaci v syrovém stavu jsou vhodné až po přejití mrazem. Tohoto efektu lze dosáhnout také umělým zmrazením. Dříve se šťáva z trnek využívala také k barvení látek, kterým po několikanásobném vyprání dávala trvalou světle modrou barvu. Přadleny v historii žvýkaly trnky pro podporu tvorby slin, které využívaly k vlhčení niti při předení.^[3]

Tradičně je trnka považována za léčivou rostlinu. Využívá se zejména květů, které působí diureticky. Užívá se také při poruchách trávení a průjmech.

Dřevo trnky je velice těžké a tvrdé. Má hnědočervené jádro a načervenalou běl. Je vhodné k soustružení. Často se využívá pro výrobu holí.^[2]

Jejích růstových vlastností se využívá zejména na různých svazích a náspech, které díky svému rozsáhlému kořenovému systému dokáže efektivně zpevnit. Tradičně bývá vysazována také jako hranice pro zadržování dobytka, před kterým je chráněna díky svým ostrým kolcům a tuhým větvím.

Byla používána jako podnož, ale má množství výmladků. Jako podnož jsou používány některé vegetativně množené klony kříženců s jinými slivoněmi, jako například Jaspi (syn. Fereley) nebo GF 1869.^[7]

Reference

V tomto článku byly použity překlady textů z článků Schlehdorn na německé Wikipedii, Śliwa tarnina na polské Wikipedii a Prunus spinosa na anglické Wikipedii.

1. ↑ Červený seznam IUCN 2018.1. 5. července 2018. Dostupné online. [cit. 2018-08-10]
2. ↑ ^{a b c} MEZERA, Alois. Naše stromy a keře. Praha: Albatros, 1989. 13-907-89. S. 212.
3. ↑ ^{a b c d} PILÁT, Albert. Kapesní atlas rostlin. Praha: SPN, 1974. 14-584-74. S. 102.
4. ↑ ^{a b} RANDUŠKA, Dušan. Barevný atlas rostlin. Bratislava: Obzor, 1983. 65-027-83. S. 124.
5. ↑ KUBÁT, Karel. Klíč ke květeně České republiky. Praha: Academia, 2002. ISBN 80-200-0836-5. S. 393.
6. ↑ BRTNOVÁ, Šárka. Rostliny naší přírody - atlas rostlin. Praha: BLUG, 1998. ISBN 80-85635-93-3. S. 26.
7. ↑ ovoce.hlucinsko.eu

Související články

• Rez švestková
• Slivoň švestka
• Slivoň
• Trnka (plod)

Externí odkazy

• Galerie slivoň trnka ve Wikimedia Commons
• Obrázky, zvuky či videa k tématu slivoň trnka ve Wikimedia Commons
• Taxon Prunus spinosa ve Wikidruzích
• Trnka obecná - biolib.cz
• Trnka obecná - BOTANY.cz

Slåen (Prunus spinosa) er en op til 3 meter høj busk, der i Danmark vokser i f.eks. skovbryn og klitter. Den ligner Mirabel, men har matte blade, årsskud og grentorne, der oftest er hårede. Desuden er de 10-15 mm store frugter mere eller mindre oprette, ikke hængende. Den meget bitre frugt ændrer smag efter at være påvirket af frost, hvorefter frugten er meget efterstræbt af fugle. Planten får alle blommetræernes sygdomme og skadedyr.

Slåen er værtsplante for guldhale.^[1]

Beskrivelse

Slåen er en stor, løvfældende busk med en opret til opstigende, stiv vækstform. Den er meget tætgrenet med tynde kviste, der er tæt besat med lange grentorne. Barken er først filthåret og rødbrun. Senere bliver den glat og koksgrå. Gammel bark sprækker op. Knopperne er spredte, tiltrykte, spidse, små og gråbrune. Blomsterknopperne sidder i bittesmå knipper på dværgskud.

Bladene er elliptiske til smalt omvendt ægformede med savtakket rand. Oversiden er grågrøn og lidt rynket, men undersiden er lysegrøn. Høstfarven er gul. Blomstringen sker i april før løvspring, hvor de små hvide blomster sidder tæt på dværgskuddene. Frugten er kuglerund med blåsort skind og hvid dug. Frøene spirer villigt.

Rodnettet består af kraftige, dybtgående og vidtrækkende hovedrødder med mange højtliggende siderødder. Planten sætter mange rodskud, især efter hård beskæring.

Højde x bredde og årlig tilvækst: 3 x 3 m (20 x 20 cm/år).

Voksested

Slåen danner skovbryn og krat på fugtig, næringsrig bund med højt kalkindhold både her og i resten af Europa, men den hører tilsyneladende hjemme i grænseområdet mellem skov og steppe.

I Danmark er den almindelig i Østjylland og på Øerne i skovbryn, krat, hegn, klitter og strandvolde. Den er derimod sjælden i Nord- og Vestjylland.

Anvendelse

Slåen kan danne meget tæt krat og er derfor velegnet i skovbryn og læplantninger og som kantplante i vildtplantninger. Slåen er lyskrævende og tåler vind. Den sætter mange rodskud og tåler beskæring godt. Det meste frø er importeret og indeholder krydsninger med Kræge (Prunus domestica ssp. insititia).

Slåen kan anvendes til fremstilling af saft. Frederik 2. fik blandt andet brygget vin af slåen. Frugten er endvidere yderst velegnet til kryddersnaps. Fælles for alle anvendelser er, at det er en forudsætning at frugten har fået frost. I stedet for at vente på, at frosten sætter ind, er det muligt at kompensere ved at lægge de plukkede frugter kortvarigt i en dybfryser, inden de anvendes til deres videre formål.

Billeder

• Slåenblomster

• Slåens vækstform

• Slåens danner kystnære krat

• Blomst af slåen i regnvejr

• Slåen, April 2012

Se også

• Bær

Portal:Botanik

Kilder/henvisninger

• Signe Frederiksen et al., Dansk flora, 2. udgave, Gyldendal 2012. ISBN 8702112191.
• Træer og buske til skovbryn, læhegn og vildtplantninger
• Sten Porse: Plantebeskrivelser, DCJ 2003 (CD-Rom).
• Arne og Anna-Lena Anderberg: Den virtuella floran, Naturhistoriska riksmuseet (svensk)

• Fugleognatur.dk - Billeder og udbredelse i Danmark af Slåen

Prunus spinosa

Agrenièr fructificant

L'agrenièr var. agranhonièr, espin negre, bròc negre, aranhoèr, aralet, prunelièr, boisson negre,(Prunus spinosa) es un arbust de fuèlhas caducas de la familha de las rosacèas.

Distribucion

Es corrent dins las baralhas dins un airal anant d'Eurasia a l'Africa del Nòrd. Sonque se tròba dins las zonas temperadas e s'arèsta a partir del centre d'Escandinàvia e de las zonas de clima subartic.

Caracteristicas

Atenh fins a dos metres de naut e es garnit de fòrça espinas inseridas dins la tija e dins las ramas.

Florís cap la fin de l'ivèrn o al començament de la Prima segon lo clima amb de flors blancas que sortisson abans las fuèlhas.

Usatges

Los fruches de l'agrenièr, los agranhons, son esferics e d'un centimetre de diametre aproximativament.

Son comestibles mais fòrça astringents e contenon una granda quantitat de tanin. Son gost melhora quand se bleteja aprèp que sofriguèt d'una gelada. Se ne podon far de confituras e tanben se poden secar o sevar dins lo vinagre. Lo gost dels agranhons es similar a aquel del fruch nomenat umeboshi (梅干), fruch popular al Japon que se menja normalament salat e fermentat.

Aqueles fruchs son la basa de la licor del bascoat nomenada patxaran.

Ches brankes d'un crékier avuc ses fleurs.

Ches lius douqu'os truve ches crékiers dins ch'monde.

Ech crékier obin crétcher ch'est un ptiot abe d'el fanmile ed ches rosaceae qu'i pourduit un fruit qu'os lonme unne crèke.

• in frinsé: Prunellier

She Prunus spinosa bun-chooish y duillag shoh. My ta sym ayd ayns billey mess 'syn 'o-ghooie Prunus domestica fogh. insititia, lhaih airn (Prunus domestica).

She crouw 'sy ghenus Prunus eh drine airn (Prunus spinosa). T'eh dooghyssagh da'n Oarpey, yn Aishey heear, as yn Affrick hwoaie.^[1] T'eh jeant dooghyssagh ayns ardjyn ayns yn Teelan Noa as America Hwoaie hiar.^[2]

Jalloo-oaylleeaght

She crouw ny billey beg yn-lhoamey eh drine ain. T'eh gaase wheesh as 5m er yrjid, as ta ny banglaneyn creoi as gloo. Ta roost dorraghey echey, as jialgyn er. Ta ny duillagyn oohchrooagh, 2-5cm er lhiurid as 1-2cm er lheead, as ta ooir saue-eeacklagh orroo. Ta ny blaaghyn 1.5cm er crantessen, as queig petyllyn baney ouyragh oc. T'ad daa-ghooghyssagh as t'ad goll er pollnaghey ec shey-chassee.

She droop cruinn eh y mess echey, ny airn. T'ad 10-12mm er crantessen, doo as ta gloas gorrym kereagh orroo. Ta blass castagh orroo, agh t'ad yn-ee.^[1] Ta'n ennym airn çheet er messyn cruinney aalaghtyn er lheh dy Prunus domestica fogh. Insititia chammah.

Imraaghyn

Kianglaghyn çheumooie

Žīdintė krīgė

Krīgė (luotīnėškā: Prunus spinosa) ī tuokis slīvu krūms aba nedėdlis medelis, savāmėškā augons Lietovuo.

Augals akstėnouts, ėšaug kap dėduoks krūms aba nedėdlis medelis (kortās lėgė 3 m aukštoma), paprastā tor kelis kuotus. Žīda balondė galė, gegožie. Žėidā balti lėgė 1,5 cm skersmenė ī. Vaisē tomsē mielėni, so dėdlēs kondoulēs.

Vaisē

Lberquq n tɣeṭṭen (Isem usnan: Prunus spinosa) d talmest n yemɣi seg twacult n tnejjikt. Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753. Tamlest-a teḥseb-itt IUCN am d talmest ur tettwaggez.

Tilmas

Prunus spinosa - Lberquq n tɣeṭṭen

Prunus spinosa - Lberquq n wuccen^[1]

Ismawen

• Isem-is s latinit: Prunus spinosa, Prunus insititia
• Isem-is s tefransist: Prunelier sauvage
• Ismawen-is nniḍen s teqbaylit: Lberquq n wuccen, Lberquq n taɣaṭ
• Ismawen-is nniḍen s tmaziɣt:

Isseqdac

Tiwelhiwin

1. ↑ ‘Étude botanique sur la Kabylie du Jurjura, avec catalogue’ - Aristide Letourneux - Imprimerie Nationale Française, Paris 1870

Prunelo

Prunelo esas prunus spinosa pruno sovaja, nigra, di qua la saporo esas akra.

Areal

Ol brugnœl (anca brugnol, brignol, bragnol o brugnen), nom scientifeg Prunus spinosa (L.), a l'è un arbust de la famiea dei Rosaceae, jener Prunus.

Carateristege

A l'è una specie arbustiva qe la g'ha un comportament pioner; d'ordinare al se trova ai marjen dei bosc de latifoie, e despess al va a popolar i spazi verts miga coltivads.

Al cress come un arbust o un arbor picinin, a foie caduqe, volt intra i 2,5 e i 5 meter. La rusca l'è scura, i foie i è a forma d'œv, verde scure. I fior i è bianc, e i riva a marz o a'l prencepe de avril. I fruits (ciamads brugnœle o brugnole) i è rotonds, de color blœ-viœla, e i riva a la marudazion a setember-otover. Al fronta ben ol freid e tants parassids.

A l'è spantegads in quase tuta l'Europa e in sui rive asiatege del mar Neger.

Etimolojia

Brugnœl (e i oltre variazion) al vegn del latin medieval brugnolus (derivad del latin pruneolus, ajetiv de prunus).

Riferiments

• (IT) Eror Lua an package.lua a la linia 80: module 'Modulo:Citazione/Configurazione/sandbox' not found.

• (EN) Eror Lua an package.lua a la linia 80: module 'Modulo:Citazione/Configurazione/sandbox' not found.

L'aranyonero (Prunus spinosa) ye un arbusto de fuella caduca d'a familia Rosaceae.

Se troba en gran parti d'Europa (manca a partir d'o centro d'Escandinavia), Asia y norte d'Africa. Puet tener dica dos metros d'altaria y tien punchas en o tallo y as brancas.

Tien a suya florata a la fin d'hibierno con flors blancas que apareixen antis d'as primeras fuellas.

Aranyons

Os suyos fruitos, ditos aranyons, son esfericos, d'un centimetro de diametro alto u baixo. Se pueden minchan, encara que son muit astrinchents y tienen gran cantidat de tanins. O suyo gusto millora dimpués de l'acción d'una chelata. Se'n pueden fer mermeladas y son a base d'o pacharán.

Prunus spinosa ('slae, Bullister or Wine-Tree) is a species o Prunus native tae Europe, wastren Asie, an locally in northwast Africae.^[1][2]

Etymology

The wird "slae" comes frae Auld Inglis Auld Inglis: slāh - the same wird is notit in Middle Law German (historically spoken in Lawer Saxony), Middle Dutch sleuuwe or contractit form slē (frae which come Modren Law German wirds: Low German: slē, Low German: slī, an Modren Dutch Dutch: slee), Auld Hiech German slēha, slēwa (frae which come Modren German German: Schlehe. Aw these come frae Common Germanic ruit *slaiχwōn. Cf. West Slavic / Polish Pols: śliwa plum o ony species, includin sloe Pols: śliwa tarnina – ruit present in ither Slavic leids, e.g. Serbo-Croatie šljiva / шљива an likely tae be an early borraein intae Proto-Indo-European frae the leids o pre-Indo-European population o Europe.)

References

Lu prunus spinosa (chiamatu "prignolu" o "brignolu" o "avrignuolu" n sicilianu) è n'arvuliddu dâ famigghia dî Rosaceae. È àutu nzinu a 4 metri. Li sò ciuri (ntra marzu e aprili) sunnu janchi, cu frutti (ntra sittèmmiru e uttùviru) tunni di culuri blu.

Psónka

Psónka (Prunus spinosa L.) - to je czierz z rodzëznë różowatëch (Rosaceae). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach.

Lëteratura

• Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 58.

Puckowina^[1][2] (Prunus spinosa) jo kerk ze swójźby rožowych rostlinow (Rosaceae). Dalšne serbske mě jo slěwica^[3]. Jogo płod jo pucka^[1][2].

Kwiśeca puckowina

Ilustracija

Wopis

Puckowina jo w lěśe zeleny, śernjowaśe wugótowany, wótstojece a gusto roznogaśowany kerk abo małki bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 1 až do 3 (3,5-4,5) m. Rostlina jo pśeśiwo mrozoju njecuśniwa.

Młode gałuzy na zachopjeńku su kósmate, ale skerjej gołe bywaju, maju cerwjenojtu škóru, kótaraž w starosći carnje.

Zymske pupki su kulojte, dośěgnu wusokosć wót 1 až do 2 mm a su šerobrune až cerwjenobrune.

Łopjena

Łopjena su měnjate, zubate a dośěgnu dłujkosć wót 2 až do 4 cm (5 cm) a su dłujko wogonkate.

Łopjency su wopacnje owalne až eliptiske, dośěgnu dłujkosć wót 3 až do 4 cm a šyrokosć wót 15 až do 20 mm, maju na spódku małe nektarowe załzy a su na górnem boku śamnozelene, na dolnem boku jasnjejše a na žyłkach kósmate.

Kwiśonki

Kwiśo wót apryla až do maja (wót měrca až do apryla). Kwiśonki stoje pó jadnom abo pó dwěma, su krotko wogonkate, kwiśu dłujko pśed wubijanim lista a dośěgnu šyrokosć wót 1 až do 1,5 cm. Wóni su dwójorodnikojske, maju dwójnu kwiśonkowu wobalku a su pěślicbne. Keluch je njenaglědny. Kronowe łopjeńka dośěgnu wjelikosć wót 5 až do 8 mm a su běłe. Stameny su něźi 20.

Kwiśonki buchu wót insektow pśedewšym pcołkow woprošone.

Płody

Twardopackaty płod jo kulowaty, pśisamem carny, módrje pómrozkowane dośěgnjo wjelikosć wót 10 až do 15 mm. Packa dośěgnjo wjelikosć wót 8 až do 9 mm, jo kulojta a se njewótźělujo wót zelenego, kisałego płodowego měsa. Płody zdrjaju wót septembra až do oktobra.

Płody se góźe pó někotarych mrozach jěsć.

Chromozomy

Puckowina z stwórej sadu chromozomow płaśi ako póchadna forma slěwcyny (Prunus domestica), kótaraž ma šesćoru sadu chromozomow. Druga póchadna forma jo wišnjowa slěwcyna (Prunus cerasifera) z dwójnej sadu chromozomow.

Stojnišćo

Rosćo w słyńcnych krjach resp. žywych płotach, na lěsnych a drogowych kšomach, kamjentnych gromadach. Ma lubjej wutkate, cesto kalkate zemje.

Rozšyrjenje

Puckowina jo w Europje z wuwześim pódpołnocu a dłujkego zajtša, w małej Aziji, Kawkazu, dłujkowjacornej Africe rozšyrjony. W Alpach až do wusokosćow wót 1000 m wustupujo.

Wužywanje

Płody se mógu za wugótowanje alkoholiskich napojow, mězgow abo marmeladow wužywaś.

Nožki

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 396
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} W internetowem słowniku: Schlehe
3. ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 452

Žrědła

• Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, bok 690 (nim.)
• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, bok 170 (nim.)
• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, bok 456 (nim.)
• Seidel/Eisenreich: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, boki 66-67 (nim.)
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, bok 418 (nim.)

purnales e moes d' octôbe (Walonreye)

Noere sipène

Purnales ki sacwants les trouvnut bounes a mougnî

On purnalî (on dit eto: ene noere sipene), c' est on bouxhon ki rshonne a ene blanke sipene, mins ki n' florixh nén si blanc å bontins. A l' erî-såjhon, i dene des ptits bleus poes, ki rshonnèt a des ptitès biyokes, et k' on lome les purnales u fordene.

No e sincieus latén : Prunus spinosa

Uzaedjes

Les purnales sont foirt seures; ele ni sont nén magnåves. On les va code e moes d' nôvimbe, cwand ele sont ddja on pô bleteyes, dj' ô bén après ene u deus djalêyes, po fé del likeur di purnales.

Dins les Belès Letes e walon

Noersipene, c' est eto l' persounaedje do prumî fime d' imådjes e walon.

Coverte dèl plake Noeresipene

De Schleha (Prunus spinosa, dt.: Schlehe, Schlehdorn, engl.: blackthorn) is a doaniga Busch mit oana kloanan, blaun, harb schmeckadn Frucht. Ea is mit de Zwetschgn vawandt, bliaht weiss und wead uma 3 bis 6 Meta grouss.

De Schleha san scho seit da Jungstoazeit bekannt. Schlehdornkean hod ma in neolithischn Pfoibautn gfundn.

Nutzung

De Schleha schmecka am bestn nachm easchtn Frost. Gnutzt wead da Schlehdorn oba vor oim fia Marmelad, Fruchtsoft, Wein, Schnops und Likea. Da Schlehawein, Schlehaschnops und da Schlehalikea san olladings bsondas hindafotzig, wei ma duach den Gschmo vo de Schleha an Oikohoi ned a so gspannd.

De Schleha is oba aa a oid-bekannte Heipflanzn. In da Natuaheikunde wean de Bliah, de Bladdln und de Frucht vawendd. Da Kneipp schreibt: "Die Schlehdornblüten sind das schuldloseste Abführmittel und sollten in jeder Hausapotheke zu finden sein."^[1]

Galerie

• Bliahada Schleha

• Schleha-Heckn im Hintagrund

• Bliahads Schlehazweigal

• Bliah

• Knospn

Boarisches Kindaliad

Annamirl, Zuckerdirl,

geh mit mia ind Schleha!

Ko nit geh, ko nit geh,

hob a bese Zeha!

Beleg

1. ↑ Seb. Kneipp, Das große Kneippbuch, S. 912, Minga 1935

Literatua

• Kurt Harz: Bäume und Sträucher. BLV-Verlag

Sleedôorns (Prunus spinosa of prume me stekkers) zyn e sôorte van lêge boomn of struukn uut de familie van de pruumn.

Noame

Slee is en oude Indo-Europeesche noame voun pruumn, 't wult eigentlik blauwachtig zeggn, 't twidde stik is enoemd no de dôorns die derup groein. In de Germoansche toaln gebruukn ze e vorme die hierup trekt voun dezestn boom (Iengels: sloe of blackthorn, Duuts: Schlehdorn, Nôors: slåpetorn, Zweeds: slån, Deens: slåen), in de Sloavische toaln wult het nog ossan geweune prume zeggn (oundermêer bekend van 'n Tjeschischn kortndrank slivovitch, die me pruumn emakt is).

Verspreidienge

Sleedôorns groein overol in Europa, buutn Ysland en hêel in 't nôordn. In West-Vloandern groein z'e bitje overol, surtout in geskantn, houtkantn en an 'n bôord van busschn. Buutn Europa stoan der sleedôorns in 't Middn-Ôostn en Klêen-Azië (toet teegn de Kaukasus) en in Nôord-Afrika. In Noord-Amerika zyn ze inevoerd en nu ineburgerd.

Groei en vôortplantienge

E sleedôorn in bloei in 'n uutkommn.

't Zyn boomn die me 5 meiter nie ol te hoge kommn en ze groein surtout in houtkantn en geskantn of an 'n bôord van busschn. Aar sôortn die e bitje 't zeste doen, zyn meidôorn, hoazeloars en broamn (ol zyn dat gin boomn, mo struukn). Ze bloein in 't begun van 'n uutkommn, nog vôorn dan der were bloarn an 'n boomn ekommn zyn, en zyn toune bevrucht deur olle sôortn van fernient. An ze uutebloeid zyn, kommn der klêne pruumtjes an, dedie zyn rype teegn oktober of november en kunn mor upeetn zyn achter da 't evrozzn het, deur 'n vorst goan de tannienn kapot en smoakn ze nie mi zerp.

De verspreidienge gebeurt deur dan veugels en aar bêestn de prumetje meipakkn en toune etwoar aars loatn volln, mor oek deur dan der nieuwe schootn uut de wortels groein, die dervôorn zorgn dan de struukn stief dikke kunn stoan. 't Is oek doamei da 't e goein boom is voun hoagn van te moakn.

Gebruuk

Van de pruumn kut er vanolles emakt zyn, mo ze moetn êest bevrozzn ewist zyn, aars smoakn ze te zerp. 't Is geleie van emakt, wyn, kortndrank en likeurtjes. 'n Grotsn producent van sleepruumn is China, doa trekkn ze der ieder joar 4 meljoen tonn, in Europa is 'n grotsn producent Roemenië.

In 'n tyde wos er oek ienkte uut de pele etrokkn.

Belang

E sleedôornpage.

Buutn nunder commercieel belang, zyn sleedôorn belangryk voun e masse sôortn byen ('t zyn round de 20 sôortn solitaire byen die nectar en polln vergoarn up sleedôorns) en vlienders, lik de sleedôornpage en e masse sôortn mottn, die der nunder eiers up leggn en woavan dan de rupsn oftewel de bloarn eetn oftewel de pruumn.

Die Släieboom (Prunus spinosa, dt. Schlehdorn) woakst jädden an n sunnigen Wooldraant un is in do Alpen in bit tou so'wät 1000 m. Hööchte tou fienden.

Määrkmoale

Die Släieboom is nau nuumen normoal naan Boom, sunnern n Struuk. Hie wäd bit tou 3 m groot un bildet oafte tichte Broake. Hie häd fon Meerte bit April wiete Blöiten. Sien Fruchte heete do Släie. Joo ärinnerje sun bitje an Bikbäien. Sien Bleede sunt ap ju Bupperkaante dunkergräin.

Nutsen

Dät mout eerst fäärsen hääbe, dan schäl me do Släie plukje. Foar dän Froast sunt se gans suur. Deerfon kon me gans smoakelge Marmeloade un uk fainen Likör moakje. Hochdüütsk hat die Likör: Schlehenfeuer. Buppedät is n blöienden Släieboom uk goud as Fodder foar Iemen.

Àirne

'S e meas-craobh a tha ann an àirne (Laideann: prunus spinosa). Thàinig an t-ainm Baile Àirneach (Balerno) ann an Dùn Èideann à seo bho thùs.

Η^[α] Προύνος η ακανθώδης (Prunus spinosa),^[β] ακανθόπρουνος ή τσαπουρνιά^[3] είναι είδος του γένους των προυνών, της υποοικογένιας Αμυγδαλοειδών (Amygdaloeideae), της οικογένειας των Ροδοειδών (Rosaceae). Συναντάται στην Ελλάδα με τα ονόματα μαμουσιά (στην Αρκαδία), ή τσαμπουρνιά (στη Δωρίδα), ενώ υπάρχει και παλιά αναφορά για γκοριτσιά ή γκορτσιά (στην Αργολίδα).^[γ][2] Βρίσκεται στην Ευρώπη, στη Δυτική Ασία και στη Βορειοδυτική Αφρική.

Πρόσφατα έχει ευδοκιμήσει και στη Νέα Ζηλανδία και τις Ανατολικές ακτές της Βόρειας Αμερικής. Από το φυτό αυτό θεωρείται από ορισμένους ότι, από διασταύρωση με φυσικό τρόπο με την προύνη την κερασιόκαρπο (Prunus cerasifera) προήλθε η δαμασκηνιά,^[6] υπόθεση που όμως έχει αμφισβητηθεί.^[3]

Περιγραφή

Η τσαπουρνιά είναι μεγάλος φυλλοβόλος θάμνος ή μικρό δέντρο. Φτάνει σε ύψος έως 5 μέτρα. Έχει σκούρο φλοιό και πυκνά σκληρά και αγκαθωτά κλαδιά. Τα φύλλα του είναι ωοειδή με λεπτή οδοντωτή περίμετρο. Ανθίζει πριν το φύλλωμα την άνοιξη και είναι ερμαφρόδιτο. Οι καρποί του, τα τσάπουρνα είναι σφαιροειδή με μαύρο, μπλε και μοβ χρώμα. Η συγκομιδή γίνεται από τα μέσα Οκτωβρίου έως τέλη Νοεμβρίου. Η γεύση των τσάπουρνων είναι έντονα στυφή και ξινή.

Χρήσεις

Ανθισμένη τσαπουρνιά

Η τσαπουρνιά έχει ευρεία χρήση, καθώς χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη της: τα φύλλα, τα άνθη, ο φλοιός και οι καρποί. Έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Τα τσάπουρνα έχουν Βιταμίνη C, ανθοκυανίνη και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η κατανάλωση των τσάπουρνων παρέχει προστασία από καρκίνο. Οι καρποί χρησιμοποιούνται και αποξηραμένοι. Μπορούν να παρασκευαστούν:

• αφέψημα από αποξηραμένα μέρη του φυτού ή τους καρπούς για την καταπολέμηση της γρίπης, του πυρετού, της καταρροής και του πονόλαιμου
• αφέψημα από τα αποξηραμένα άνθη (ή και τα αποξηραμένα τσάπουρνα) για την καταπολέμηση της διάρροιας, της δυσεντερίας και της γαστρεντερίτιδας
• σιρόπι από τα τσάπουρνα για την καταπολέμηση της γρίπης
• χυμός φρέσκων ή αποξηραμένων τσάπουρνων για την αντιμετώπιση ερεθισμών στο στόμα καθώς και προβλημάτων στα ούλα
• λικέρ
• μαρμελάδα

Σημειώσεις

Παραπομπές

Какон кæнæ какон сындз; хуссар ныхасыздæхтыты ис æндæр вариант: къуырынцхы, дыгуронау кокойнæ, коко^[1] (лат. Prunus spinosa, уырыс. Тёрн) у, цъæх дыргътæ чи дæтты, ахæм сындзджын къутæрты мыггаг.

• Дыргътæ

• Какон

• Какон

• Какон уалдзæджы

Фиппаинæгтæ

Литературæ

• Дзабиты 3арбег. Ирон адæмон хостæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 1995 — 201 ф.

Ко́ка (эрс: Тёрн, Терно́вник е Сли́ва колю́чая; лат: Prúnus spinósa) — йоккха йоаца кIотарг я; кокаш Хьач (Prunus) яхача ваьра кеп я.

Дош

Кока (я), кокаш (я)

ТIатовжам

1. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
2. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
3. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
4. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
5. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
6. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
7. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
8. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
9. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
10. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
11. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
12. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
13. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
14. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
15. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
16. ↑ {{ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |1}} |7}}
17. ↑ {{ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |1}} |7}}
18. ↑ {{ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |1}} |7}}
19. ↑ {{ {{ Ло:Amygdaleae |1}} |7}}
20. ↑ {{ Ло:Amygdaleae |7}}
21. ↑ Ло:Amygdaleae

Кӳкен ҫырли

Кӳкен чечекӗсем

Кӳкен (Prunus spinosa L.) – роза йышне кӗрекен тӗмӗ, асран-тӗсрен йывӑҫ та пулаять. Тӗми 1-4 метр пысӑк. Чечекӗсем шурӑ. Кӳкен Евразире (Исландисӗр пуҫне) тата Ҫурҫӗр Африкӑра ӳсет.

Çав. пекех

• Кӳкен кăшăлĕ
• Слива домашняя
• Алыча

Асăрхавсем

Литература

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — ISBN 9-87317-128-9
• [ Тёрн] — ПСЭ

Каçăсем

• Воробьев Б. Слива знакомая и незнакомая. Информационный садовый центр. Тĕрĕсленĕ 18 Юпа уйăхĕн 2013.

Пыжъ, Пыжь (лат-бз.: Prunus spinosa, ур-бз.: Тёрн) — пабжъэ, банэ къэкӀыгъ къыфцӀэ лъэпӀкъым ящыщу.

Сурэтыр

Пабжъэ м. 3,5-4,5 нэсу илъэгагъыр, нэхъмакыу жыг мылъагу мэкӀыр м. 8 хуэдиз хъууэ. Икъудамэхэм банэ бэуэ пыту. Итхьампэхэр дзасу щытхэ, см. 5 хуэдиз икӀыхьагъу, лъапэм идей хуэзэву, икӀапэмкlэ бгъуэ хъууэ. Хужьу мэгъагъэр, цӀыкӀу-цӀыкӀуху, зэрызу пыту, гъатхапэм, итхьампэхэр къыдимыдз кӀышъэ. ИмэракӀуэхэр хъуреуэ щытхэ, зы кумкӀэ илъу, ибгъуагъыр мм 12 хъууэ.

Сурэтылъэ

Трнинка (трненка, трнка; науч. Prunus spinosa) — вид од родот слива (Prunus) која потекнува од Европа, западна Азија, и локално во северозападна Африка.^[1][2] Ја има и во Македонија. Има сини плодови кои се употребуваат за исхрана и во народната медицина.

Наводи

Тёрн (рус. Тёрн, терно́вник, Сли́ва колю́чая, лат. Prúnus spinósa), йә Күгән —Рауза һымаҡтар (Rosaceae) ғаиләһенән 3-4 м бейеклегендәге ҡыуаҡ. март-май айҙарында аҡһыл йәшел сәскә ата, июль-августа емеше өлгөрә.

Таралыуы

Ҡырығай шарттарҙа Ҡаҙаҡстанда, Кавказда үҫә. Башҡортостанда — баҡса үҫемлеге.

Һылтанмалар

• Тёрн — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә

• Тёрн GRIN сайтында мәғлүмәт}

Әҙәбиәт

• Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. − 160 б. ISBN 5-295-01499-1
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 757. Prunus spinosa L. (incl. P. stepposa Kotov.) — Слива колючая, или Тёрн // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 393. — ISBN 9-87317-128-9. (рус.)

"prunus spinosa"

Prunelo

Prunelo estas la frukto de prunel-arbedo aŭ prunelujo: drupo globa, blunigra, tre adstringa, enhavanta preskaŭ globan, ŝtone malmolan kernon, post frostiĝo uzata por marmeladoj aŭ brando (Paĉarano).

Prunel-arbedo aŭ prunelujo, alinome dorna prunuso (Prunus spinosa), estas arbedo el Eŭropo kaj Azio, larĝa, fortika, dorna, kun tiaj fruktoj.

Vidu ankaŭ

• Anatoliaj koniferaj kaj deciduaj miksarbaroj

Laukapuu (Prunus spinosa) on roosõieliste sugukonda toompuu perekonda kuuluv põõsas.

Laukapuu on tetraploidne. Tal on 32 kromosoomi.

Laukapuu on Eestis looduskaitse all.

Levila

Laukapuu kasvab Euroopas, Põhja-Aafrikas ja Ees-Aasias. Eestis leidub teda läänerannikul ja saartel (Saaremaal ja Väike-Pakril). Ta on naturaliseerunud Uus-Meremaal ja Põhja-Ameerika idaosas.

Välimus

Laukapuu on keskmise kõrgusega põõsas või 3–4 m, rekordina kuni 8 m kõrgune rohkesti harunev puu. Ta võib moodustada läbimatuid tihnikuid.

Tema võrsed on karvased, oksad enamasti astlalised. Koor on noorena punakas- kuni tumepruun, hiljem tumehall kuni mustjas ja kestendav.

Laukapuu lehed on äraspidimunajad, saagja servaga, 2–4 cm pikad, 1–2 cm laiad, noorelt alt karvased.

Laukapuu õitseb enne lehtimist. Õied paiknevad ühekaupa või ka ebakorrapäraselt paariti. Õied on valged, 1,5 cm läbimõõduga, 5 kreemikasvalge kroonlehega. Õied on mõlemasoolised ja neid tolmeldavad putukad.

Laukapuul on lühikese viljavarrega väikesed sinkjasmustad luuviljad. Need on väikesed, läbimõõduga kuni 12 mm, kerged ega ripu allapoole nagu teistel ploomipuuliikidel. Viljaliha on rohekas ja luuseemne küljes kinni.

Kasvatamine

Laukapuu on külmakindel ja mulla suhtes vähenõudlik. Ta talub kuiva, kuid annab palju juurevõsusid ja metsistub kiiresti. Laukapuu on valgusenõudlik.

Kasutamine

Laukapuu sobib ploomipuusortide aluseks. Punaseleheline sort 'Purpurea' on kasutusel iluaianduses.

Laukapuu marjad on mõrkjad. Öökülmad mahendavad veidi nende maitset. Viljadest valmistatakse hoidiseid ning likööre.

Kuna laukapuu oksad on okkalised ja ta moodustab kergesti tihnikuid, siis istutatakse laukapuid üksteise kõrvale ritta selleks, et saada hekki.

Minevikus valmistati laukapuust jalutuskeppe ja sõjanuiasid.

Laukapuu lehti söövad paljude liblikaliikide röövikud.

Välislingid

• Laukapuu andmebaasis eElurikkus

• Vastandliku laukapuu varjatum ja helgem pool

Elorri beltza edo arantzabeltza (Prunus spinosa) mendi aldean hazten den zuhaixka da, estimatua bere fruituak direla eta, basaranak alegia.

20-200 cm garai izan daiteke. 16 mm lore zuria izaten du. Otsail eta maiatzaren artean loratzen dena. Mediterraneo ingurukoa da. (0 - 1600 m) bizi da.

Landaketa

Elorri beltza martxoan

Elorri beltzaren landaketa 1997an hasi zen, patxaran ekoizteko behar diren basaranak lortzeko asmoz. Egun 150 ha landalur daude Nafarroan^[1], gehiengoak Erriberan eta Erdialdean. Landareak, beste fruitu arbola ugari bezala, landatu eta 3 urtera iristen dira heldutasunera, eta 15 urtez irauten du ekoizpen garaiak. 2002an, 250 tona basaran jaso ziren^[2].

Patxarana

Basaranak anis-pattarrean beratzean patxarana lortzen da. Ohiturari jarraiki, basa elorri beltzetatik lortzen dira basaranak; hala ere, 1990eko hamarkadatik elorri beltz landaketak egin dira.

Nafarroan ekoizten da patxaranaren %95. 2000an, Nafarroako 7,7 milioi litro patxaran saldu ziren^[3].

Errefentziak

Oratuomi (Prunus spinosa) on 2–3 metrin korkuinen, tiheä ja piikikäs pensas, jonka yksittäiset yksilöt joskus kasvavat pieneksi puuksi. Suomessa se kasvaa harvinaisena Ahvenanmaalla ja lounaisrannikolla. Se kukkii ennen lehtien puhkeamista^[1].

Oratuomen luumarja on kooltaan 7–15 millimetriä ja maultaan kirpeä^[2].

Lähteet

1. ↑ Arne Anderberg: Den virtuella floran Naturhistoriska riksmuseet. Viitattu 2.8.2007. (ruotsiksi)
2. ↑ Ingmar Holmåsen: Pohjolan puut ja pensaat (WSOY)

Tom spíonach duillsilteach a fhásann 6 m ar airde. Na bláthanna dubh, ag teacht amach roimh na duilleoga ubhchruthacha fiaclacha. Na torthaí (airní) cruinneogach gorm/dubh le blás céiriúil, inite ach an-searbh. Úsáidtear iad le haghaidh suibhe is fíonta. Dúchasach don Eoraip, agus is dócha gur sinsear de chuid an phluma é.

O abruñeiro^[1][2] ou escambrón^[3][4] (Prunus spinosa) é un arbusto espiñento da familia das rosaceae. Nativo de Europa, Asia e norte de África. Chega ata os catro metros de altura e medra formando abruñedos (ou abruñais), chegando a ser ás veces tan densas que impiden o paso. É común en Galicia.

As follas son pequenas (2 a 4 cm), de cor verde apagada, o extremo en forma de punta e as beiras dentadas; son peludas nos nervos do envés.

As flores son hermafroditas e aparecen soas ou en pares, antes que as follas. Son brancas e o cáliz e corola constan de cinco pezas; contan con numerosos estames e un ovario cun estilo.

O froito, denomidado abruño, é unha drupa globosa, azul escura ou negra de 1 a 1,5 cm. Utilízase en marmeladas e fermentado produce o viño da abruñeira; macerado en augardente produce un licor denomidado en Navarra pacharán.

En Galiza é común en zonas de baixa e media altitude, formando sebes e en bosques illados. As especies silvestres reciben tamén o nome de espiño, ameixeira brava e escambroeira. O nome de ameixeira brava tamén se lle dá ao Prunus domestica subsp. insititia, especie coa cal é doado confundir o abruñeiro.

O cerolleiro é unha variedade de abruñeiro que dá o cerollo, un abruño doce^[5].

Galería de imaxes

• Abruñeiro a rosear.

• Abruños no arbusto.

Notas

1. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para abruñeiro.
2. ↑ Recibe tamén os nomes vulgares de abruñeira, abruño e ambruñeiro: Dicionario de sinónimos da lingua galega, Galaxia, 1996
3. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para escambrón.
4. ↑ Cómpre ter en conta que o nome escambrón emprégase polo contrario no "Termos de Botánica" (2004) e no "Vocabulario forestal" (2012) do Servizo de Normalización Lingüística da Universidade de Santiago de Compostela como sinónimo do estripeiro
5. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para cerollo.

Véxase tamén

Outros artigos

• Abruñeiro dos xardíns

Trnina (crni trn, trnula, lat. Prunus spinosa) ponekad nazivana i trnjina, trnula, trnavka, trn, crni trn, divlja šljiva mačja šljiva) je vrsta roda Prunus (Maloideae, Rosaceae). Raste uglavno po pašnjacima ili rubovma šuma ili ponekad kao gusto razgranat grm s trnovitim ograncima. Raste u gotovo cijeloj Europi i dijelovima sjeverne Afrike. Stablo ima vijek do oko 40 godina. Visine je izmedu jednog do pet metara a u rijetkim slučajevima, i do 6 m visine.

Razmjerno maleni listovi su velicine od 2 do 4 centimetra.

Sitni bijeli cvjetovi cvatu u travnju i svibnju.

Trnina posjeduje tamnu koru, koja se cijepa u poodmakloj dobi u uskim trakama. Kore grana su crvenkasto smeđe boje.

Plodovi trnine počinju dozrijevati u kolovozu i tada postaju plavkastocrno okrugla koštunica promjera izmedu 1 do 1,5 centimetara. Divlje šljive su vrlo kisele i gorke - sve dok ih ne "opari" prvi mraz. Nakon mraza postaju ukusnije. U prosincu su najukusnije.

Trn se smatra pretkom šljiva. Pripisuju joj se brojna ljekovita svojstva.

Sorte

Iako je uzgoj trnjine kod nas nepoznat u Njemačkoj je selekcionirano nekoliko sorata:

"Nittel","Merzig","Trier","Godenhaus"^[1]Kao i kod drugog divljeg voća kod nas nije bilo niti pokušaja uzgoja niti selekcije ove divlje voćke.

Ljekovitost

Trnjina je i ljekovita biljka,koriste se kora ,cvijetovi i plodovi.Čaj od kore je po kineskoj tradicionalnoj medicini izvrsno sredstvo za astmu.^[2]

Slike

• Trnina.

• Trnina

• Cvjetovi

• Cvijet

Dodatna literatura

Grlić,Lj. Samoniklo jestivo bilje,Zagreb 1980.

• Narodni zdravstveni list
• Zemljovid s prikazom rasprosranošću trnine.

Izvori

Nedovršeni članak Trnina koji govori o biljkama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.

1. ↑ http://www.hortipendium.de/Schlehen Pristupljeno 6.10.2015.
2. ↑ Lukas,R. Tajne kineskih travara,kineski recepti-naše trave,Beograd 1987.,str.33

Dorničel^[1][2][3] (Prunus spinosa) je kerk ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae). Dalše ludowe mjena su: wulki hłohonc, dornyk a raćešin. Jeho płód je dorničałka^[2].

Kćějacy dorničel

Ilustracija

Wopis

Dorničel je lětozeleny, ćernjaće wuhotowany, wotstejace a husto rozhałuzkowany kerk abo małki štom, kotryž docpěwa wysokosć wot 1 hač do 3 (3,5-4,5) m. Rostlina je zmjerzkokruta.

Młode hałuzy na spočatku su kosmate, ale skerje so wobnažuja, maja čerwjenojtu skoru, kotraž w starosće čornje.

Zymske pupki su kulojte, docpěja wysokosć wot 1 hač do 2 mm a su šěrobrune hač do čerwjenobrune.

Łopjena

Łopjena su měnjate, zubate a docpěja dołhosć wot 2 hač do 4 cm (5 cm) a su dołho stołpikate.

Łopjency su nawopačnje owalne hač do eliptiske, docpěja dołhosć wot 3 hač do 4 cm a šěrokosć wot 15 hač do 20 mm, maja na spódku małe nektarowe žałzy a su na hornim boku ćmowozelene, na delnim boku jasniše a na žiłkach kosmate.

Kćenja

Kćěje wot apryla hač do meje (wot měrca hač do apryla). Kćenja steja po jednym abo po dwěmaj, su krótko stołpikate, kćěja dołho před wućěrjenjom lisća a docpěja šěrokosć wot 1 hač do 1,5 cm. Wone su dwusplažne, maja dwójny kćenjowy přikryw a su pjećličbne. Keluch je njenahladny. Krónowe łopješka docpěja wulkosć wot 5 hač do 8 mm a su běłe. Stameny su něhdźe 20.

Kćenja buchu wot insektow předewšěm pčołow wopróšene.

Płody

Póčkaty płód je kulowaty, nimale čorny, módrje zwobručowane docpěje wulkosć wot 10 hač do 15 mm. Póčka docpěje wulkosć wot 8 hač do 9 mm, je kulojta a so njewotdźěluje wot zeleneho, kisałeho płodoweho mjasa. Płody zrawja wot septembra hač do oktobra.

Płody so hodźa po někotrych mrózach jěsć.

Chromozomy

Dorničel z štyrikróćnej sadu chromozomow płaći jako pochadna forma slowčiny (Prunus domestica), kotraž ma šěsćkróćnu sadu chromozomow. Druha pochadna forma je bombawka (Prunus cerasifera) z dwójnej sadu chromozomow.

Stejnišćo

Rosće w słónčnych kerčinach resp. žiwych płotach, na lěsnych a pućnych kromach, kamjentnych hromadach. Ma radšo wutkate, často wapnite pódy.

Rozšěrjenje

Dorničel je w Europje z wuwzaćom sewjera a sewjerowuchoda, w małej Aziji, Kawkazu, sewjerozapadnej Africe rozšěrjeny. W Alpach hač do wysokosćow wot 1000 m wustupuje.

Wužiwanje

Płody so móžeja za wuhotowanje alkoholiskich napojow, brěčkow abo marmeladow wužiwać.

Nóžki

1. ↑ ^{1,0 1,1} Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 96.
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} W internetowym słowniku: Schlehe
3. ↑ ^{3,0 3,1} W internetowym słowniku: Schwarzdorn

Žórła

• Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 690 (němsce)
• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 170 (němsce)
• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 456 (němsce)
• Seidel/Eisenreich: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, strony 66-67 (němsce)
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 418 (němsce)

Eksterne wotkazy

Hlej wotpowědne dataje we Wikimedia Commons:
Dorničel

• Dorničel. W: FloraWeb.de. (němsce)
• Cyanowodźikowe glykosidy w póčkach dorničela (němsce)

Sloe (Prunus spinosa) adalah tanaman perdu yang berasal dari Genus prunus. Perdu ini juga dialamikan di Selandia Baru, Tasmania, dan Amerika Utara sebelah timur.^[2] Buah sole di Britania Raya dimanfaatkan untuk diolah menjadi gin sloe, sejenis minuman keras,^[3] sementara batangnya di Irlandia dimanfaatkan untuk diolah menjadi tongkat penyangga.^[4] Buah ini dikenal juga dengan nama blackthorn karena batangnya yang berduri.

Rujukan

Dygioji slyva (lot. Prunus spinosa) – vienintelis nesukultūrintų, savaime augančių Lietuvoje krūmų ar neaukštų medelių, slyvų genties augalas.

Paplitimas

Augalas paplitęs Europoje (išskyrus Islandiją, šiaurinę Skandinavijos pusiasalio dalį, šiaurės Rusiją), vakarų Azijoje, šiaurės vakarų Afrikoje.

Morfologija

Dygliuota, auganti kaip aukštas krūmas ar nedidelis medelis. Paprastai užauga apie 3 m aukščio ir su keletu kamienų. Rečiau pasitaiko iki 6 m ar ypač retais atvejais iki 8 m aukščio. Žydi balandžio pabaigoje - gegužės mėnesiais. Žiedai balti iki 1,5 cm skersmens. Vaisiai tamsiai mėlyni, kaulavaisiai apie 1 cm skersmens.

Nuorodos

• Dygioji slyva

Galerija

• Pavasarį žydinti dygioji slyva

• Žydinčios dygiosios slyvos šakelė

• Dygiosios slyvos vaisiai

Vikiteka

Iliustruotas Lietuvos augalų genčių vardynas · Lietuvos vietinės medžių ir krūmų rūšys · Lietuvos išskirtiniai medžiai · Lietuvos svetimžemė dendroflora · Pasaulio išskirtiniai medžiai

Miškas · Miško skliautas · Lietuvos miškai · Pasaulio miškai (šalys pagal miškų plotą) · Miškų nykimas (neteisėtas miško kirtimas)

Miškininkystė (ekologinė miškininkystė) · Miško atkūrimas · Įveisimas · Miškų ūkis · Miškų urėdija · Girininkija · Eiguva · Lietuvos miškų institutas

Ērkšķu plūme jeb dzeloņplūme (Prunus spinosa) ir rožu dzimtas koks vai krūms. Tas ir izplatīts teju vai visā Eiropā, Ziemeļārikā un Āzijas rietumos. Ērkšķu plūme ir sastopama zemieņu un pakalnu apvidos. Šī suga viegli krustojas ar citām kauleņkoku ģints sugām, tāpēc ir sastopamas daudzas un dažādas hibrīdsugas. Tiek uzskatīts, ka no šis sugas ir cēlušas tādas kultūraugu sugas kā ķiršveida plūme jeb Kaukāza plūme (aliča) (P. cerasifera) un mājas plūme (P. domestica).

Latvijā reti sastopama, atradnes atrodas ārpus sugas vienlaidus izplatības areāla. Ērkšķu plūme ir ierakstīta Latvijas Sarkanās grāmatas 1. kategorijā.

De sleedoorn (Prunus spinosa) is een 2-6 m hoge struik uit de rozenfamilie (Rosaceae). De soort komt van nature voor in de Benelux, waar de plant vooral langs bosranden voorkomt. Het hout is zeer hard.

De opvallende bloei is voordat er bladeren zijn, van maart tot april, en de bestuiving vindt plaats door insecten, met name door de honingbij.

De vruchtzetting is vanaf augustus. De sleepruimen zijn zeer wrang, en worden pas lekker als de vorst eroverheen geweest is. De vruchten worden wel verwerkt in jam, vruchtenmoes, vruchtensap, likeur (sloe gin of patxaran), vruchtenwijn en brandewijn, bijvoorbeeld slivovitsj.

De plant vermeerdert zich door zaden en door wortelopslag. De sleedoorn is door zijn doorns redelijk beschermd tegen de vraat van grote grazers. Wanneer hij eenmaal aangeslagen is, neemt hij meer en meer ruimte in. Dit biedt dan tevens de gelegenheid aan bomen als de eik om tot wasdom te komen.

rupsen van de meidoornstippelmot

De naam van de heester bevat een oud woord voor pruim, slee, dat onder meer verwant is met het woord voor pruim in de Slavische talen, een woord dat terug te vinden is in de naam slivovitsj en szilvapálinka.

Plantengemeenschap

De sleedoorn is een kensoort voor de klasse van de doornstruwelen (Rhamno-Prunetea).

Ecologie

Sleedoornstruweel heeft een bijzondere natuurwaarde. Zo bieden de doornige takken een geschikte broedplaats voor zangvogels. Op bloeiende sleedoorn komen heel wat insectensoorten af, zoals honigbij, zweefvliegen en dagvlinders. Sleedoornpruimen zijn voedsel voor onder meer lijsters. Op sleedoorn leeft ook de sleedoornpage, een dagvlindersoort.

Plagen

In mei spint de meidoornstippelmot (Yponomeuta padella) zich in en zet eitjes af. In deze nesten ontwikkelen zich vele jonge rupsen, die de planten praktisch kaal kunnen vreten.

De sleedoornpage heeft de sleedoorn als waardplant. De vlinder legt de eitjes in de oksels van takken, waar de eitjes overwinteren. In het voorjaar komen de eitjes uit en vreten de rupsjes van het blad.

De rupsen van de pruimenmot eten enkel de vruchten.

De vruchten kunnen worden aangetast door de schimmel Taphrina pruni.

Vrucht aangetast door Taphrina pruni

Externe link

• Sleedoorn (Prunus spinosa) op SoortenBank.nl (gebaseerd op de Heukels²³, dit is de laatste uitgave)

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Prunus spinosa op Wikimedia Commons.

Slåpetorn blomst på Mølen

Foto: Arnstein Rønning

Slåpetorn frukt - på Mølen

Slåpetorn (Prunus spinosa) er en løvfellende busk i rosefamilien. Den vokser spredt langs kysten i Sør-Norge.

Fruktene er egentlig en type villplommer og er litt bitre på smak. Ved frost forsvinner mye av den bitre/tørre smaken. Slåpetorn har små, mørkeblå frukter med lyst kjøtt. Det er masse pigger på buskene. I tillegg til å brukes i produksjon av Sloe Gin, er de blitt brukt til gele, sirup og sloe vin (en sterkvin). Også brukt i gammel folkemedisin. Bladene er også blitt brukt som te.

I Ålefjær utenfor Kristiansand kalles disse bærene for Krigerplommer, i gamle dager lot de dem henge til frosten kom og lagde så vin eller likør av dem

Treverket til slåpetorn er veldig hardt.

I tillegg er slåpetorn vertsplante for den utrydningstruete sommerfuglen slåpetornstjertvinge.

Eksterne lenker

• (sv) Slåpetorn hos Dyntaxa
• (en) Slåpetorn i Encyclopedia of Life
• (en) Slåpetorn i Global Biodiversity Information Facility
• (en) Slåpetorn hos NCBI
• (en) Slåpetorn hos ITIS
• (en) Slåpetorn hos Tropicos
• (en) Slåpetorn hos The International Plant Names Index
• (en) Kategori:Prunus spinosa – bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
• (en) Prunus spinosa – galleri av bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
• Prunus spinosa – detaljert informasjon på Wikispecies

Denne botanikkrelaterte artikkelen er foreløpig kort eller mangelfull, og du kan hjelpe Wikipedia ved å utvide den.
Det finnes mer utfyllende artikkel/artikler på .

Vos an lenga piemontèisa Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.

Distribussion

Da finì.

Notissie

Da finì.

Arferiment bibliogràfich për chi a veul fé dj'arserche pì ancreuse

• Prunus spinosa L.

Aiuto per
la lettura Ayuda para
la lectura Help for
Reading Rintré ant
la Piòla Contaté
j'Aministrator Lìber për
Amprende Coression
ortogràfica Tastadura
piemontèisa Portaj
e Proget Agiut pr'ij
Contributor Travajòt
sempi

Gąszcz tarniny w stanie bezlistnym

Kwitnące tarniny wczesną wiosną

Zarośla tarniny latem

Śliwa tarnina, tarnina, tarka (Prunus spinosa L.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje niemal w całej Europie, w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce jest to gatunek pospolity na niżu i niższych położeniach górskich. Jest bardzo zmienny i tworzy mieszańce z innymi śliwami. Przypuszcza się, że krzyżówka tego gatunku z ałyczą (P. cerasifera) wydała uprawianą śliwę domową (P. domestica). Tarnina jest rośliną wykorzystywaną w ziołolecznictwie, ma jadalne owoce, odgrywa istotną rolę środowiskową, wykorzystywaną także w nasadzeniach biotechnicznych. Jest rośliną miododajną i dostarcza twardego drewna, zwłaszcza dawniej mającego wielorakie zastosowania. Tworzy gęste, cierniste zarośla zwane czyżniami będące ostoją dla wielu gatunków zwierząt.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg gatunku obejmuje rozległe obszary Europy (bez Islandii, północnej części Półwyspu Skandynawskiego i północnej Rosji), Azję Mniejszą, rejon Kaukazu, Iran oraz północną Afrykę (w górach Atlas^[4]). Izolowane stanowiska posiada w Izraelu oraz w okolicach jeziora Bałchasz^[5]. Do Europy środkowej przybył prawdopodobnie ok. 3000-2000 lat p.n.e. – z tego czasu w każdym razie znajdowane są pestki w licznych wykopaliskach z okresu neolitu^[4].

W Polsce jest gatunkiem pospolitym niemal na całym obszarze. W większym rozproszeniu spotykany jest w części północno-zachodniej i zwłaszcza w północno-wschodniej^[6]. Poza tym brak go w wyższych partiach gór. W Tatrach spotykany na wysokości do 1100 m n.p.m. (na Boczaniu)^[7], w Jawornikach sięga ok. 930 m n.p.m.^[5] Dalej na południu rośnie po piętro subalpejskie do 1500-1600 m n.p.m. (np. w Kaukazie^[4][8]).

Jako gatunek zawleczony i zdziczały występuje w strefie umiarkowanej Ameryki Północnej (USA i Kanada), zarówno w zachodniej, jak i wschodniej części kontynentu (brak w części środkowej)^[9]. Zawleczony został także do Australii, na Tasmanię i Nową Zelandię^[10]. Poza tym w różnych miejscach uprawiany, np. w Chinach^[3].

Morfologia

Pokrój

Najczęściej rośnie jako krzew o wysokości do ok. 3 m, bardzo rzadko wyrasta w niskie drzewko do 6 m, wyjątkowo do 8 m^[11], przy czym według niektórych autorów tak wysokie okazy to najwyraźniej mieszańce z innymi śliwami^[5]. Cierniste krzewy są gęsto rozgałęzione i posiadają liczne odrosty korzeniowe, tak że w efekcie tworzą zwarte, trudne do przebycia zarośla.

Pęd

Młode pędy są delikatnie omszone, przy czym omszenie zanika wraz z wiekiem. Pędy roczne są już gładkie i brązowe (od strony ocienionej – oliwkowozielone^[12]), starsze – ciemnobrązowe i połyskujące, z licznymi, drobnymi jasnymi punktami. Końce krótkopędów przekształcone są w silne i długie ciernie. Odgałęzienia drugiego rzędu odstają pod kątem prostym lub nawet rozwartym. Pączki wegetatywne są drobne (do 2 mm), spiczastojajowate, otoczone kulistymi pączkami kwiatowymi. Łuski pąków są czerwono-brązowe, zwykle orzęsione lub owłosione^[12]. Pąki osadzone są pojedynczo lub po 2-3 obok siebie (serialnie)^[11], przy czym zwykle skrajne pąki są kwiatowe^[13]. Kora na starszych pniach jest czarnofioletowa i delikatnie spękana^[14] w wąskie pasma^[4].

• Cierń

• Liście

• Liść z przylistkami

Korzenie

Rozrastają się daleko i płytko pod powierzchnią ziemi. Wyrastają z nich liczne odrosty korzeniowe^[15].

Liście

Osadzone skrętolegle, wyrastają na ogonku o długości 0,7–1,5 cm (z wierzchu często czerwono zabarwionym^[16]), u nasady którego znajdują się wąskie, owłosione przylistki z gruczołowatymi ząbkami na brzegu o długości ok. 5 mm. Blaszka liściowa jest odwrotnie jajowata, eliptyczna lub lancetowata o długości od 1,5 do 6,5 cm (najczęściej od 2 do 4 cm) i szerokości od 1 do 2,8 cm. U nasady blaszka liściowa jest klinowato zwężona, na szczycie zaostrzona lub lekko stępiona, na brzegu piłkowana. Za młodu liście są obustronnie omszone, rozwinięte są z wierzchu nagie, matowe, pod spodem delikatnie omszone, głównie przy nerwach^[5][11]. Z wierzchu są ciemniej zielone, od spodu są bladozielone^[16]. Liście są bardzo zmienne, także w obrębie tej samej rośliny – różnią się między sobą liście rosnące na długo- i krótkopędkach oraz na cierniach^[8].

Kwiaty

Osadzone są najczęściej pojedynczo, rzadziej po dwa, bardzo rzadko po trzy do pięciu. Większe skupienia tworzą zwłaszcza na końcach pędów^[15]. Wyrastają na krótkich szypułkach (5–8 mm długości). Mają średnicę od 1,2 cm do 1,8 cm. Pięć białych lub zielonkawobiałych płatków korony ma długość 6–8 mm. Ich kształt jest podługowato-jajowaty, a na końcu bywają płytko wcięte^[4]. Kielich jest zwykle nagi, niekiedy owłosiony. Składa się z 5 trójkątnych, nie odgiętych i na brzegu orzęsionych działek^[11]. Pręciki w liczbie ok. 20, zakończone są żółtymi lub czerwonymi pylnikami. Słupek jest dolny i nagi^[4]. Wklęsłe dno kwiatowe wyścielone jest tkanką wydzielniczą miodnika^[17].

• Pokrój krzewu podczas kwitnienia

• Kwiaty

• Kwiat

Owoce

Pestkowce zwane tarkami osadzone są na wzniesionych, krótkich szypułkach^[4]. Mają kształt kulisty i średnicę od 1 do 1,5 cm^[5] (u podgatunków i mieszańców większe, do 3 cm^[5][11]). Owoce są barwy czarnosinej z niebieskawym nalotem. Wewnątrz miąższ przyrośnięty jest do pestki, ma barwę zieloną i smak cierpkogorzkawy. Pestka jest jajowata lub eliptyczna – osiąga ok. 1 cm długości i 0,5 cm grubości. Pokryta jest brodawkami i podłużnymi żebrami^[11].

• Owoce

• Owoce

• Pestki tarniny

Biologia

Rozwój

Kwiaty tarniny zapylane przez błonkówkę z rodzaju Priocnemis (nastecznikowate)

Siewka w dole z zamierającymi liścieniami i pierwszymi liśćmi właściwymi

Fanerofit. Kwitnie niezwykle obficie, ale krótko, w kwietniu i w maju (dalej na południu już w marcu^[5]), przed rozwojem liści. Kwiaty są wonne i wydzielają nektar. Wabione są różne owady zapylające, których udział w zapylaniu jest bardzo istotny (ograniczenie dostępności owadów do kwiatów znacząco wpływa na zawiązywanie owoców)^[18]. Owoce dojrzewają we wrześniu^[19] i długo utrzymują się na gałęziach^[20].

Kiełkowanie następuje wiosną^[21]. Siewka ma białożółty korzeń pierwotny z nitkowatymi, długimi korzeniami bocznymi. Długość korzenia sięga do 4 cm, tyle co długość części podliścieniowej (hipokotylu), która jest zielonobiała^[22] i naga^[21]. Dwa liścienie są mięsiste, wypukłe od spodu, odwrotnie jajowate, osiągają 7–8 (11^[21]) mm długości i 4–5 mm szerokości. Wierzchołek jest zaokrąglony, a nasada zbiegająca w ogonek o długości 2–3 mm. Liścienie od góry są zielone, od dołu purpurowe lub bladozielone z purpurowymi plamkami^[22]. Część nadliścieniowa (epikotyl) osiąga do 6 cm długości^[21], jest naga i zielona^[22]. Pierwsze liście właściwe są skrętoległe, osadzone są na krótkich ogonkach długości do 2 mm, a ich blaszka osiąga 2 cm długości i 1 cm szerokości. U ich nasady znajdują się wąskolancetowate przylistki długości do 3 mm. Liście są jajowate, u podstawy zaokrąglone lub słabo klinowate, na wierzchołku nagle zaostrzone. Brzeg blaszki jest drobno, ostro i nieregularnie piłkowany^[21][22]. Liście są z wierzchu ciemnozielone, matowe, od spodu jaśniejsze. Pierwsze liście są prawie nagie, włoski pojawiają się liczniej na 6 liściu i kolejnych^[22].

Cechy fitochemiczne

Owoce tarniny zawierają w świeżej masie 30,1% suchej masy (w samym miąższu znajduje się 83% wody^[23]), 8,7–9,3% węglowodanów (0,73% pektyn), 2,5–2,6% kwasów organicznych, 2,4% błonnika, 1,5% białek, 1,0–1,3% soli mineralnych^[19][23], poza tym flawonoidy (antocyjany^[24] i kemferol^[25]), garbniki (1,7%^[26]) i sterole^[27], a także wyrażane w mg na 100 g: 32 wapnia, 25 fosforu, 1,9 żelaza^[23]. Zawartość witaminy C wynosi ok. 12–19 mg%^[28]. Wartość kaloryczna 100 g wynosi 54 kcal^[23]. Ze względu na znaczną zawartość kwasów i garbników owoce mają tak cierpki smak, że w stanie świeżym są w zasadzie niejadalne. W wyniku przemrożenia w owocach znacznie zmniejsza się udział wolnych kwasów i garbników, a glukoza ulega częściowo przekształceniu we fruktozę, dzięki czemu stają się słodsze^[19][28]. W pestkach zawarte są także znaczne ilości olejów roślinnych^[28]. Kora korzeni zawiera garbniki i olejek kamforowy^[4], a kora na starszych pędach – taniny^[29].

Właściwości trujące

Nasiona zawierają glikozydy cyjanogenne – amigdalinę^[30], prunazynę^[31] i sambunigrynę^[32]. W niewielkich ilościach glikozydy obecne są też w kwiatach^[25]. W wyniku hydrolizy enzymatycznej powstaje z nich silnie toksyczny cyjanowodór (kwas pruski) oraz benzaldehyd o charakterystycznej, marcepanowej woni^[31]. Spośród występujących w uprawie w Europie Środkowej różnych śliw, właśnie tarnina cechuje się największą zawartością cyjanowodoru w pestkach, wynoszącą od 3 do 6%^[33]. Zachorowania z objawami zatrucia kwasem pruskim znane są w przypadku świń po zjedzeniu przez nie pestek^[33]. W przypadku spożycia przez człowieka cyjanowodoru dojść może do śmierci przy dawce wynoszącej 1 mg na 1 kg masy ciała. Dawka śmiertelna (LD₅₀) podana doustnie dla myszy wynosi 3,7 mg/kg^[34]. Śmierć następuje w wyniku niedotlenienia na skutek porażenia ośrodka oddechowego i bloku enzymatycznego^[35][29].

Genetyka

Tarnina jest tetraploidem (2n=4x). Podstawowa haploidalna liczba chromosomów wynosi x=8, haploidalna liczba chromosomów n=16 (2n=32)^[36]. Zróżnicowanie haplotypowe jest znacznie większe w południowej części zasięgu tarniny – co najwyraźniej wskazuje na ostoje tego gatunku podczas plejstocenu^[37]. Wysoki polimorfizm DNA chloroplastowego u tego gatunku znacznie utrudnia prowadzenie nad nim badań filogenetycznych^[38].

Ekologia

Siedlisko

Tarnina jest rośliną niewybredną, rosnącą na prawie wszystkich glebach – piaszczystych, gliniastych i kamienistych. Porasta także sterty kamieni na obrzeżach pól^[15]. Preferuje gleby wapienne i jest ich gatunkiem wskaźnikowym^[30]. Tarnina jest bardzo odporna na suszę^[39] i mróz^[20] (występuje w 4 strefie mrozoodporności^[29]). Ma jedynie duże wymagania świetlne – rośnie optymalnie i obficie owocuje w miejscach silnie nasłonecznionych^[20], utrzymuje się jednak także w półcieniu^[29]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Rhamno-Prunetea^[40]. Gdzie indziej rośnie w świetlistych lasach i zaroślach z udziałem dębów i klonu tatarskiego^[8]. Porasta brzegi lasów i tworzy śródpolne zarośla. Wkracza na porzucone pastwiska i grunty rolnicze jako gatunek pionierski^[16][12]. W obrębie osiedli, na przydrożach i skarpach rośnie jako gatunek synantropijny^[8]. W odpowiednich warunkach jest gatunkiem ekspansywnym^[15], nierzadko tworząc rozległe, jednogatunkowe agregacje. Zarośla takie rozrastają się na siedliskach ciepłolubnych muraw i okrajków, powodując zagrożenie dla ich zachowania, także w rezerwatach roślinności stepowej i skalnej^[5].

W przypadku przejścia ognia tarnina szybko regeneruje się za pomocą odrostów z organów podziemnych^[29].

Interakcje międzygatunkowe

Gąsienice namiotnika owocowiaczka (namiotnikowate) na tarninie

Tarnina poza sytuacjami, gdy jest ekspansywna wobec wielogatunkowych muraw i okrajków ciepłolubnych, jest cenna dla środowiska, gdyż tworząc gęste zarośla (tzw. czyżnie), trudne do przebycia dla człowieka i większych zwierząt, stanowi dobre miejsce lęgowe dla ptaków i małych ssaków. Chętnie lęgnie się w tarninie m.in. gąsiorek^[41], poza tym sikory i pokrzewki^[42]. Owoce odgrywają istotną rolę w wyżywieniu ptactwa, tym bardziej istotną, że są długo dostępne^[19]. Pożywia się nimi ok. 20 gatunków ptaków^[42]. Na cierniach tarniny dzierzbowate nierzadko zostawiają przekłute drobne zwierzęta lub owady tworząc w ten sposób swoiste spiżarnie^[15]. Roślina ta jest też ważnym gatunkiem żywicielskim lub siedliskiem dla długiej listy bezkręgowców i grzybów^[43] (gatunki powodujące istotne straty wartości użytkowej wymienione są dalej w sekcji „Choroby i szkodniki”). Na liściach tarniny żerują gąsienice aż 135 gatunków motyli^[44], przy czym są one szczególnie ważne dla ogończyka śliwowca (Satyrium pruni) i pazika brzozowca (Thecla betulae)^[29], poza tym też kuprówki rudnicy (Euproctis chrysorrhoea) (brudnicowate), Noctua comes, N. janthina, Xestia triangulum (sówkowate), Peribatodes rhomboidaria (miernikowcowate)^[44]. Na liściach żerują także larwy licznych gatunków błonkoskrzydłych i chrząszczy^[43]. Podczas kwitnienia kwiaty wabią m.in. padlinówkę cesarską (Lucilia caesar) (plujkowate), ciocha barwnego (Anaglyptus mysticus) (kózkowate), ok. 20 gatunków pszczół samotnic^[42].

Systematyka i zmienność

Śliwa tarnina jest jednym z 12 gatunków reprezentujących sekcję Prunus w podrodzaju Prunus w rodzaju śliwa (Prunus L.) z rodziny różowatych (Rosaceae)^[45]. Najbliżej spokrewniona jest z takimi gatunkami śliw jak: Prunus cerasifera, P. cocomilia, P. curdica, P. insititia, P. salicina, P. ussuriensis oraz gatunkami mieszańcowymi z tej grupy: P. domestica i P. × gigantea^[46]. Powstała prawdopodobnie w wyniku poliploidyzacji diploidalnego taksonu będącego wspólnym przodkiem z P. cerasifera^[8].

Gatunek jest zmienny pod względem morfologicznym. Spotykane są okazy istotnie różniące się: wysokością, rozmiarami liści, kwiatów i owoców, stopniem omszenia oraz ilością i grubością cierni. W przeszłości opisywano różne formy o swoistym zestawie cech, jednak zmienność w tym zakresie warunkowana jest najwyraźniej wpływem czynników zewnętrznych na poszczególne rośliny^[11]. Charakterystyczne dla miejsc eksponowanych na silne wiatry lub spasanych przez zwierzęta są formy karłowe, niemal płasko rosnące^[4]. Analizy biometryczne i genetyczne nie wykazują wyraźnych gradientów zmienności tarniny w układzie geograficznym^[8][47]. Tłumaczone jest to bardzo skutecznym rozsiewaniem nasion tego gatunku przez ssaki i ptaki, co zmniejsza zróżnicowanie genetyczne między populacjami^[47].

Podgatunki wyróżniane w przeszłości i czasem w niektórych nowszych źródłach^[48]:

• subsp. spinosa – podgatunek nominatywny, szypułki nagie^[48],
• subsp. megalocarpa Dom. – krzewy silnie cierniste, z większymi liśćmi i owocami niż u podgatunku typowego^[5] (szypułki nagie, owoce ponad 15 mm średnicy, pestka ponad 10 mm długości^[48]),
• subsp. ovoideoglobosa Dom. – krzewy słabo cierniste, owoce duże (ponad 15 mm średnicy) i kuliste, szypułki nagie, pestka ponad 11 mm długości^[48][5],
• subsp. fechtneri Dom. – krzewy słabo cierniste, owoce mniejsze (do 15 mm średnicy) i jajowate, szypułki nagie^[48][5],
• subsp. moravica Dom. – krzewy słabo cierniste lub zgoła bez cierni^[5], owoce kuliste, szypułki nagie^[48],
• subsp. dasyphylla Schur – uważana przez niektórych taksonomów za podgatunek lubaszki P. insititia subsp. dasyphylla (Schur) Holub^[5], szypułki owłosione, pestka tylko trochę szorstka lub gładka, owoc o średnicy ok. 15 mm lub nieco mniejszy^[48],
• subsp. cerasina Hrabět. – takson o cechach pośrednich między podgatunkiem typowym i subsp. dasyphylla, niekiedy utożsamiany z Prunus fruticans^[5], szypułki owłosione, pestka często gładka, owoc kulisty, o średnicy większej niż 15 mm^[48].

Mieszańce

Gatunek tworzy trudne do oznaczenia mieszańce z lubaszką (Prunus domestica subsp. insititia) (=Prunus ×fruticans Weihe) i ałyczą (P. cerasifera) (=Prunus ×media Kov.^[8])^[15], spotykane w naturze zwłaszcza w rejonie Kaukazu^[49]. Wśród tamtejszych lasów i zarośli okazy o cechach tarniny wyrastają w wielopniowe drzewka z owocami większymi, jajowatymi i jaśniejszymi^[49]. Uważa się, że także okazy o kwiatach w różnym stopniu różowo zabarwionych stanowić mogą mieszańce z ałyczą^[15]. W końcu sądzi się także, że heksaploidalna śliwa domowa (P. domestica) powstała właśnie w wyniku poliploidyzacji mieszańca między ałyczą i tarniną^[50]. W hodowli uzyskano także mieszańce m.in. z chińską wiśnią kosmatą (P. tomentosa)^[36] i renklodą (P. domestica subsp. italica)^[49].