رشاد الصخر

Rzodkiewnik (Arabidopsis Heynh.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Obejmuje 10^[2]–11^[4] gatunków. Rośliny te występują w Europie i tylko Arabidopsis arenicola rośnie endemicznie w Ameryce Północnej^[2]. W Polsce rosną dwa gatunki tradycyjnie tu włączane: rzodkiewnik pospolity (A. thaliana) i rzodkiewnik szwedzki (A. suecica)^[5] oraz cztery gatunki, dawniej wyodrębniane w rodzaju rzeżusznik i dlatego noszące zwyczajowe nazwy: rzeżusznik Hallera (A. halleri), rzeżusznik piaskowy (A. arenosa), rzeżusznik skalny (A. lyrata subsp. petraea) i rzeżusznik tatrzański (A. neglecta)^[5][4].

Rzodkiewnik pospolity jest wykorzystywany jako organizm modelowy w genetyce do identyfikacji, poznania usytuowania i mechanizmu działania rozmaitych genów. Walorami gatunku sprzyjającymi tej funkcji są: niewielkie rozmiary, krótki cykl rozwojowy, samopylność, stosunkowo niewielki genom zsekwencjonowany już w 2000 roku^[6].

Morfologia

Pokrój

Jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie rośliny zielne, czasem z rozłogami i drewniejącą szyją korzeniową. Pędy rozgałęziające się u nasady z łodygami prosto wzniesionymi lub podnoszącymi się, owłosione lub nagie, zwłaszcza w górnej części. Włoski proste, proste i rozgałęzione^[3][2].

Liście

Odziomkowe skupione w rozetę przyziemną, zwykle ogonkowe, całobrzegie, ząbkowane lub pierzasto wcinane. Liście łodygowe siedzące o blaszce całobrzegiej, ząbkowanej lub rzadziej lirowatej^[2][3].

Kwiaty

Zebrane w grona nie wydłużające się podczas owocowania. Szypułki kwiatowe cienkie, wzniesione, odstające lub nieznacznie odgięte w dół. Działki kielicha owalne, prosto wzniesione lub podnoszące się, czasem skrajna para nieco rozszerzona woreczkowato u nasady. Płatki korony białe, lawendowe lub różowawe. Pręcików sześć, prosto wzniesionych, słabo czterosilnych. Zalążnia górna z 15–80 zalążkami w każdej z dwóch komór, szyjka słupka do 1 mm długości, znamię główkowate^[3][2].

Owoce

Walcowate lub spłaszczone równowąskie łuszczyny zawierające liczne nasiona^[3][2].

Systematyka

Ujęcie taksonomiczne rodzaju Arabidopsis było przez długi czas przedmiotem kontrowersji. Jeszcze w 1999 proponowano szerokie ujęcie rodzaju obejmujące 50 gatunków. Powodem było opieranie diagnozy rodzaju na cechach morfologicznych, takich jak obecność gwiazdkowatych włosków, równowąskiej łuszczyny i budowie liścieni. Okazało się, że cechy te ewoluowały kilkukrotnie w obrębie rodziny kapustowatych i krytyczna analiza danych molekularnych ujawniła polifiletyczny charakter taksonu w szerokim ujęciu^[2].

W niektórych bardzo szerokich ujęciach taksonomicznych rodzaj Arabidopsis wraz m.in. z Cardaminopsis włączany jest do rodzaju gęsiówka (Arabis)^[7].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)^[1].

Wykaz gatunków^[4][2]

• Arabidopsis arenicola (Richardson ex Hooker) Al-Shehbaz
• Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée – rzeżusznik piaskowy
• Arabidopsis cebennensis (DC.) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis croatica (Schott) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis halleri (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik Hallera
• Arabidopsis lyrata (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik skalny
• Arabidopsis neglecta (Schult.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik tatrzański
• Arabidopsis pedemontana (Boiss.) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis petrogena (A.Kern.) V.I.Dorof.
• Arabidopsis suecica (Fr.) Norrl. – rzodkiewnik szwedzki
• Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. – rzodkiewnik pospolity
• Arabidopsis umezawana Kadota

• Rzeżusznik piaskowy Arabidopsis arenosa

• Rzeżusznik Hallera Arabidopsis halleri

• Rzeżusznik skalny Arabidopsis lyrata subsp. petraea

• Rzodkiewnik pospolity Arabidopsis thaliana

Przypisy

Linki zewnętrzne

• www.arabidopsis.org – The Arabidopsis Information Resource (TAIR)