El ferruchu[2] (Falco peregrinus) ye una especie d'ave falconiforme de la familia Falconidae de distribución cosmopolita. Ye un ferre grande, del tamañu d'un cuervu, col llombu de color gris azuláu y la parte inferior ablancazada con llurdios escuros; la cabeza ye negra y cuenta con una amplia y carauterística bigotera tamién de color negru. Puede volar a una velocidá de cruceru de 100 km/h, pero cuando caza efectuando un ataque en picáu puede algamar más de 300 km/h, lo que lo convierte nel animal más rápidu del mundu.[3][4] Como n'otres aves de presa, la fema ye d'enforma mayor tamañu que'l machu.[5][6] Diverses autoridaes reconocen 17–19 subespecies, que varien d'aspeutu y hábitat; hai desalcuerdu sobre si'l ferre tagarote (Falco pelegrinoides) ye una subespecie o una especie distinta.
La distribución xeográfica de les sos árees de cría toma dende la tundra ártica hasta'l sur d'América del Sur. Puede atopáselu cuasi ayures na Tierra, sacante en rexones polares estremes, montes bien elevaos y selves tropicales; la única área terrestre estensa ensin xelu na cual ta dafechu ausente ye Nueva Zelanda, lo que la convierte na ave de presa más estendida del mundu.[7] Tanto'l nome científicu como'l nome n'español d'esta especie signifiquen «ferre viaxeru», por causa de los vezos migratorios de munches poblaciones del norte.
Anque la so dieta consiste cuasi puramente n'aves de tamañu mediu, caza de xemes en cuando pequeños mamíferos, pequeños reptiles ya inclusive inseutos. Algama'l maduror sexual nun añu y empareyar pa tola vida. Añera en pequeñes oquedades nel suelu ensin apurrir nengún material, de normal en cantos de cantiles o, nos últimos tiempos, n'estructures elevaes construyíes por humanos.[8] El ferre pelegrín convertir nuna especie en peligru en munches árees debíu al usu de pesticides, sobremanera DDT. Dende la prohibición del DDT a principios de los años 1970, les poblaciones recuperáronse, sofitaes pola proteición a gran escala de los sos llugares de anidamiento y lliberación d'exemplares na naturaleza.[9]
El so llargor corporal varia ente 34 y 58 cm, y el so valumbu ye d'ente 80 y 120 cm.[5][10] Los machos y les femes tienen un plumaxe y marques similares, pero, como n'otres aves de presa, amuesa un marcáu dimorfismu sexual nel so tamañu, cola fema un 30% mayor que'l machu.[11] Los machos pesen ente 440 y 750 g, ente que les femes, notablemente mayores, pesen ente 910 y 1.500 g; pa les variaciones de pesu ente les distintes especies, ver la siguiente seición del artículu.
El llombu y les llargues y apuntiaes nales de los adultos varien xeneralmente d'un negru azuláu a un gris cayuela con barres escures indistintes (ver «Subespecies» más palantre); los estremos de la nala son negros.[10] El banduyu y la zona interna de les nales varien de color blancu a ferruñosu y con fines barres llimpies de color marrón escuru o negru.[12] La cola, coloriada como'l llombu pero con barres llimpies y fines, ye llarga, estrecha y arredondiada a la fin cola punta negra y una banda blanca nel so estremu. La parte cimera de la cabeza, xuntu cola so amplia bigotera a lo llargo de les mexelles, ye negra, oldeando de forma vultable colos llaos pálidos del pescuezu y el gargüelu blancu.[13] La cera ye mariella, como les pates y el picu, y les garres son negres.[14] El picu cimeru ye ferrucháu cerca de la punta, una adaptación que dexa a los ferres matar a les sos preses cortándo-yos la columna vertebral nel pescuezu.[15][5][6] Los mozos presenten una coloración más parda y cola parte inferior con rayes, más que barres, y tienen la cera de color azuláu maciu.[5][6][13]
Esta especie describióse per primer vegada por Marmaduke Tunstall na so Ornithologia Britannica de 1771 sol so actual nomenclatura binominal.[16] El nome científicu Falco peregrinus, significa «ferre viaxeru» o «ferre nómada» en llatín.[17][18] N'efeutu, el nome común de la especie referir a los sos vezos migratorios na mayor parte d'idiomes europeos.[nota 1] El términu llatín pa ferre, falco, ta rellacionáu con falx, qu'en llatín significa focete, en referencia a la figura de les nales llargu y apuntiáu del ferre en vuelu.[3]
El ferre pelegrín pertenez a un xéneru que la so ascendencia inclúi'l subxéneru Hierofalco[19] y el ferre mexicanu (F. mexicanus). Esti llinaxe probablemente diverxó d'otros ferres escontra'l final del Miocenu Cimeru o'l Miocenu Ceo, fai aprosimao 8-5 millones d'años. Como'l grupu pelegrín-hierohalcón inclúi tantu a especies del vieyu continente como d'América del Norte, ye probable que'l llinaxe provenga d'Eurasia occidental o África. La so rellación con otros ferres nun ta clara; la cuestión ye complicada pola estensa hibridación que confunde los analises de secuencia d'ADN mitocondrial.
Na actualidá crúciase regularmente en cautividá con otres especies como'l ferre borni (F. biarmicus) pa producir una ave híbrida que gocia de cierta popularidá en cetrería al combinar l'habilidá pa cazar del pelegrín cola fortaleza del borni, o col gerifalte pa producir aves grandes, de sorprendentes colores.
Describiéronse numberoses subespecies del ferre pelegrín, anque científicos y organismos d'investigación difieren en cuantes son válides. Dalgunes n'ocasiones tómense como especies distintes, y otres como simples races. De normal acéptense ente 16 y 19 especies.[20] Nesti artículu describen les 19 aceptaes nel Handbook of the Birds of the World.[5][6][21][22]
La subespecie Falco peregrinus peregrinus, descrita por Tunstall en 1771, reproducir na mayor parte de la Eurasia templada ente la tundra del norte y los Pirineos, rexón del Mediterraneu y el petrina alpina nel sur.[23] Ye principalmente non migratoriu n'Europa, pero migratoriu en Escandinavia y Asia. Los machos pesen 580–750 g, ente que les femes pesen 925–1.300 g.[6] Inclúi tamién a les subespecies propuestes brevirostris, germanicus, rhenanus y riphaeus.
Falco peregrinus calidus, descritu por Latham en 1790, denomináu enantes leucogenys, inclúi caeruleiceps. Reproducir na tundra ártica de Eurasia, dende'l óblast de Múrmansk hasta aprosimao los ríos Yana y Indigirka, en Siberia. Ye totalmente migratoriu y viaxa al sur pel hibiernu hasta'l África subsaḥariana. Ye más pálidu que peregrinus, sobremanera na corona. Los machos pesen 588–740 g y les femes 925–1.333 g.[6]
Falco peregrinus japonensis, descritu por Gmelin en 1788, inclúi kleinschmidti y pleskei, y paez que harterti ye una subespecie entemedia con calidus, anque delles fontes considerar sinónimu de japonensis,[24] y otres una subespecie válida ya independiente.[25] Atopar dende'l nordeste de Siberia a Kamchatka (anque posiblemente seya sustituyíu ellí por pealei na mariña) y Xapón. Les poblaciones del norte son migratories, ente que les de Xapón son residentes. Ye similar al peregrinus, pero los mozos son entá más escuros que los anatum.
Falco peregrinus macropus, descritu por Swainson en 1837, ye conocíu como'l ferre pelegrín australianu. Atópase en toles rexones d'Australia sacante'l suroeste. Nun ye migratoriu. Ye similar a brookei n'apariencia, pero ye llixeramente más pequeñu y la rexón de los oyíos ye dafechu negra. Los pies son proporcionalmente grandes.[12]
Falco peregrinus submelanogenys, descritu por Mathews en 1912, ye'l ferre pelegrín australianu del suroeste. Puede atopase nel suroeste d'Australia y nun ye migratoriu.
Falco peregrinus peregrinator, descritu por Sundevall en 1837, ye conocíu como'l ferre pelegrín indiu, shaheen negru o shaheen indiu. Conocíase-y dacuando como Falco atriceps o Falco shaheen. El so rangu xeográficu incluyi Asia meridional dende Paquistán al traviés de la India hasta Sri Lanka y el sudeste de China; en Paquistán ye'l símbolu militar de la Fuercia Aérea de Paquistán. Nun ye migratoriu. El so cuerpu ye pequeñu y escuru, cola parte ventral barrada con un color más claru. En Sri Lanka esta especie alcuéntrase nes llombes más altes ente que'l migratoriu calidus vese más de cutiu a lo llargo de la mariña.[26] Una población envalorada de 40 pareyes reproductores rexistrar en Sri Lanka en 1996.[27]
Falco peregrinus anatum, descritu por Bonaparte en 1838,[23] ye conocíu como ferre pelegrín americanu; el so nome científicu significa «ferre pelegrín coríu». En dellos momentos, foi en parte incluyíu en leucogenys. Anguaño alcuéntrase principalmente nes Predreses. Foi una subespecie común en toa Norteamérica ente la tundra y el norte de Méxicu, onde anguaño se tán desenvolviendo esfuercios de reintroducción pa intentar restaurar la so población.[23] Paez que la mayor parte de divagantes qu'algamen Europa occidental pertenecen al más septentrional y fuertemente migratoriu tundrius, consideráu una especie distinta namái dende 1968. Ye similar a peregrinus, pero ye llixeramente más pequeñu; los adultos son daqué más pálidos y menos decoraos na parte ventral, pero los mozos son más escuros y más decoraos nel pechu. Los machos pesen 500–570 g, ente que les femes pesen 900–960 g.[28][5]
Falco peregrinus cassini, descritu por Sharpe en 1873, ye conocíu como ferre pelegrín austral. Inclúi kreyenborgi, el ferre pálidu,[nota 2] un leucismo polimorfu que se da en Suramérica meridional, considerada mientres enforma tiempu una especie distinta.[29] El so rangu xeográficu incluyi Suramérica, d'Ecuador pasando por Bolivia, norte d'Arxentina y Chile a Tierra del Fueu y Islles Malvines.[12] Nun ye migratoriu. Ye similar al peregrinus, pero llixeramente más pequeñu y cola rexón de los oyíos negra. La variante kreyenborgi ye de color gris na parte cimera, tien poques barres nel pechu y presenta un diseñu de la cabeza como'l ferre sacre (F. cherrug), pero la rexón de los oyíos ye blanca.[29]
Falco peregrinus pealei, descritu por Ridgway en 1873, tamién se-y conoz como ferre de Peale, ya inclúi rudolfi.[30] Atópase-y na rexón noroeste de Norteamérica, zona norte del Puget Sound a lo llargo de la mariña de la Columbia Británica (incluyíes les islles de la Reina Carlota), a lo llargo del golfu d'Alaska y les islles Aleutianas hasta la mariña esti del mar de Bering en Rusia.[30] Ye posible atopalo nes islles Kuriles y tamién nes mariñes de la península de Kamchatka. Nun ye migratoriu. Ye la subespecie de mayor tamañu y aseméyase al grande y más escuru tundrius y al tamién grande y de barrado bien abondosu anatum. El so picu ye bien anchu.[31] Los mozos dacuando tienen corones pálides.
Falco peregrinus tundrius, descritu por C. M. White en 1968, foi mientres un tiempu incluyíu en leucogenys. Puede reparase dende la tundra ártica de Norteamérica a Groenlandia. Emigra pa envernar a América Central y América del Sur.[31] La mayor parte de los divagantes qu'algamen Europa occidental pertenecen a esta subespecie, que con anterioridá se xunió con anatum. Ye l'equivalente de calidus nel Nuevu Mundu. El so tamañu ye menor y de color más claru que anatum; la mayoría tien la frente y la rexón de los oyíos blanca, pero la corona y la bigotera son bien escuros, a diferencia de calidus.[31] Los exemplares nuevos son más marrones y menos grises que calidus y más pálidos, dacuando cuasi arenosos, que anatum.
Falco peregrinus madens, descritu por Ripley y Watson en 1963, tien un pocu corriente dicromatismo sexual. Si'l ferre tagarote (ver más palantre) considérase una especie distinta, dacuando asítiase-y con él. N'otres ocasiones considérase una especie independiente (F. madens).[32] Puede atopase nes islles de Cabu Verde y nun ye migratoriu;[12] alcuéntrase en peligru d'estinción, con tan solo seis o ocho pareyes que sobreviven.[5] Los machos tienen una capa marrón acoloratada na coroniella, nuca, oreyes y llombu; pela parte inferior son notoriamente marrón rosado. Les femes son d'un color marrón intensu por tol cuerpu, especialmente na coroniella y na nuca.[12]
Falco peregrinus minor descritu per primer vegada por Bonaparte en 1850. Foi con anterioridá incluyíu en perconfusus.[22] Atópase distribuyíu de forma esvalixada pela mayor parte del África subsaḥariana y estendíu n'África del Sur. Dacuando llega hasta'l norte a lo llargo de la mariña atlántica hasta Marruecos. Nun ye migratoriu. Ye de tamañu pequeñu y color escuru.
Falco peregrinus radama, descritu por Hartlaub en 1861, alcuéntrase en Madagascar y Comores. Nun ye migratoriu.[12]
Falco peregrinus brookei, descritu por Sharpe en 1873, conocíu como'l ferre pelegrín mediterraneu o'l ferre maltés.[nota 3] Inclúi caucasicus y la mayor parte de especímenes de la raza propuesta punicus, anque otros puedan ser pelegrinoides, tagarotes (ver tamién más palantre) o quiciabes los escasos híbridos ente estos dos que podríen dase alredor d'Arxelia. Ver dende la península Ibérica, alredor del Mediterraneu, sacante en rexones grebes, hasta'l Cáucasu. Nun son migratorios. Ye más pequeñu que la subespecie propuesta y la parte ventral polo xeneral tien un tonu ferruñosu.[12] Los machos pesen aprosimao 445 g, ente que les femes pesen hasta 920 g.[6]
Falco peregrinus ernesti, descritu por Sharpe en 1894, atopar dend'Indonesia a Filipines y el sur de Papúa Nueva Guinea y el archipiélagu Bismarck. La so separación xeográfica de nesiotes ta pindiu de confirmación. Nun ye migratoriu. Difier de la especie propuesta pol so color bien escuru, tar densamente barrado nel pechu y pola cubierta de los oyíos negra.
Falco peregrinus furuitii, descritu por Momiyama en 1927, alcuéntrase-y nos archipiélagos Izu y Ogasawara. Nun ye migratoriu. Ye bien escasu y pue que solo sobreviva nuna isla.[5] Ye una forma escura, asemeyada a pealei n'el color pero más escura, especialmente na cola.[12]
Falco peregrinus nesiotes descritu por Mayr en 1941,[33] alcuéntrase-y en Fixi y probablemente tamién en Vanuatu y Nueva Caledonia. Nun ye migratoriu.[34]
Falco peregrinus pelegrinoides, de primeres descritu por Temminck en 1829, alcuéntrase nes islles Canaries pel norte d'África y Oriente Próximu hasta Mesopotamia. Ye bien similar a brookei, pero marcadamente más pálidu nel llombu, col pescuezu color óxidu y un cueru brillosu cola parte ventral pocu barrada. Ye de menor tamañu que la subespecie propuesta; les femes pesen en redol a los 610 g.[6]
Falco peregrinus babylonicus, descritu por Sclater en 1861, atopar nel este d'Irán a lo llargo del Hindu Kush y Tian Shan hasta'l cordal Altai. Ye más pálidu que pelegrinoides y daqué similar al pequeñu y maciu ferre borni. Ye más pequeñu que'l ferre pelegrín; los machos pesen 330–400 g, ente que les femes pesen 513–765 g.[6]
Estos dos últimes subespecies de cutiu arrexuntar como una especie distinta, el ferre tagarote (Falco pelegrinoides).[6] Hai una distancia xenética del 0,6-0,7% nel complexu pelegrín-tagarote.[35] Estes aves habiten rexones grebes de les islles Canaries a lo llargo del cantu del Sáḥara pol Oriente Mediu hasta Asia Central y Mongolia. Tienen un romiendu de pescuezu coloráu, pero per otra parte estrémense d'aspeutu del propuestu pelegrín a cencielles según la regla de Gloger.[36] El tagarote tien una manera peculiar de volar, batiendo namái la parte esterna de les sos nales como faen dacuando los petreles; esto tamién asocede col pelegrín, pero en menor midida y de forma menos pronunciada.[6] Los güesos de la maxana y el costazu del tagarote son fuertes en comparanza colos del pelegrín y les sos pates son más pequeñes.[22] Nun tienen nenguna barrera de reproducción postcigótica,[37] (esto ye, biológicamente pueden reproducise con ésitu colos peregrinus) pero reproducir en distintes dómines del añu que la so vecina subespecie de ferre pelegrín.[6][22][35][38][39][40][41]
Vive principalmente a lo llargo de cadenes montascoses, valles fluviales, llinies costeres y, cada vegada más, en ciudaes.[12] En rexones d'iviernos nidios davezu conviértese nun residente permanente y dellos individuos, principalmente machos adultos, van permanecer nel territoriu de cría. Les poblaciones que se reproducen en climes árticos emigren grandes distancies escontra'l sur mientres l'iviernu.[42] Cítase-y de cutiu como l'animal más rápidu del planeta cuando realiza los sos vuelos en picáu pa cazar, lo qu'implica alzase a un gran altor y depués llanzase escontra baxo a velocidaes que davezu algamen más de 300 km/h,[4] y cutir una nala de la so presa pa nun estropiase nel impautu.[3] Un estudiu sobre la física del vuelu d'un hipotéticu «ferre ideal» afitó una llende de velocidá teóricu de 400 km/h pal vuelu de baxa altitú y de 625 km/h pal vuelu de gran altitú.[43] En 2005 rexistrar a un ferre efectuando un vuelu en picáu a una velocidá máxima de 389 km/h.[44]
La so esperanza de vida na naturaleza ye d'hasta 15,5 años.[6] L'índiz de mortalidá nel so primer añu de vida ta ente'l 59 y el 70%, menguando a un 25-32% nos adultos.[6] Amás de amenaces antropogénicas como'l choque contra oxetos construyíos polos humanos, el ferre pelegrín pue ser cazáu por grandes águiles o grandes búhos.[28] Ye'l güéspede d'una gran variedá de parásitos y patóxenos. Ye un vector pa poxvirus, virus de la enfermedá de Newcastle, herpesvirus de los falcónidos 1 (y posiblemente otros herpesvirus) y dalgunes micosis ya infeiciones bacterianes. Los endoparásitos inclúin el Plasmodium relictum (polo xeneral nun causa la malaria nel ferre pelegrín), tremátodos Strigeidae, Serratospiculum amaculata (nemátodo) y tenies. Ectoparásitos conocíos d'estes aves son los pioyos malófagos,[45] Ceratophyllus garei (una pulga) y mosques Hippoboscidae (Icosta nigra, Ornithoctona erythrocephala).[46]
El ferre pelegrín aliméntase cuasi puramente d'aves de tamañu mediu, como patos, gaviluetes, páxaros cantores y palombos.[14] Amás d'esperteyos cazaos pela nueche,[47] esti ferre raramente caza pequeños mamíferos, pero prinda de xemes en cuando a aguarones, llebres, mures y esguiles; les poblaciones costeres de la subespecie pealei aliméntense cuasi puramente d'aves marines.[13] Nel manglar brasileñu de Cubatão, un ferre invernante de la subespecie tundrius foi reparáu cazando con ésitu a un mozu ibis escarlata.[48] Inseutos y reptiles son namái una pequeña parte de la so dieta, que varia en gran midida según la disponibilidad de preses.[14] N'árees urbanes, el so principal presa ye la palombu bravíu, siguida d'otres aves comunes nes ciudaes, como'l estornín pintu y l'andarón común.[47]
Caza a l'amanecida y al anochecer, cuando la presa ye más activa, pero nes ciudaes tamién pela nuechesobremanera mientres periodos de migración ye cuando la caza nocherniega vuélvese más frecuente. Delles especies migratories nocherniegues cazaes polos ferres pelegrinos inclúin especies tan diverses como'l cuquiellu piquigualdo, el zampullín cuellinegro, el rascón de Virxinia y la falpayar común.[47] Pa la caza rique d'espacios abiertos, polo que de cutiu lo fai sobre llagos, banzaos, valles, campos y tundra. Busca les preses dende una posición estática elevada o dende l'aire.[49] Una vegada alcontrada la presa, empieza'l so ataque en picáu, doblando escontra tras la cola y les nales y coles pates pegaes al cuerpu.[13] La presión atmosférica a los más de 300 km/h de velocidá qu'algama, podría estropiar los pulmones de l'ave, pero unos pequeños tubérculos óseos vos nes fueses nasales del ferre redirixen les ondes de choque del aire qu'entra nes fueses (como les tomes d'aire y conos d'entrada de los Motor a reacción motores a reacción), dexando a l'ave alendar más fácilmente mientres realiza'l picáu amenorgando'l cambéu de presión atmosférica.[50] Pa protexer los sos güeyos, los ferres usen los sos membranes nictitantes («terceros párpagos») pa llimpiar les llárimes y protexer los güeyos calteniendo la visión. La presa ye cutida y prindada nel aire; cute la so presa cola garra apertada, atocheciéndola o matándola y depués da la vuelta pa prindala nel aire.[49] Nel casu de que la presa fuera demasiáu pesada pa él, dexar cayer a tierra. Espena la presa enantes de come-y la.[50]
Ye sexualmente maurezo a la fin del so primer añu de vida, pero en poblaciones sanes reprodúcense dempués d'algamar los dos o tres años d'edá. Empareyar pa tola vida y vuelven al mesmu nial cada añu. El vuelu de cortexu inclúi un amiestu d'acrobacies aérees, espirales precises y vuelos siguiendo la figura d'un ocho.[10][51] El machu pása-y a la fema una presa prindada mientres tán inda nel aire y, pa poder faelo, la fema lliteralmente vuela «al aviesu» pa recibir la comida de les garres del machu. El ferre pelegrín ye territorial mientres la temporada de cría; les pareyes que tán añerando asitiar polo xeneral a más d'un kilómetru de distancia ente elles y de cutiu muncho más llueñe, inclusive en zones con gran cantidá de pareyes.[52] La distancia ente niales asegura'l suministru de comida abonda pa los padres y les sos críes. Dientro d'un territoriu de cría, una pareya puede tener dellos llugares d'añerada; el númberu de niales per pareya puede variar d'unu o dos hasta siete nun periodu de dieciséis años. La pareya defende'l llugar escoyíu p'añerar lluchando contra otros pelegrinos y de cutiu contra águiles o cuervos.[52]
Añeren en pequeñes repises o oquedades nel suelu, de normal en cantos de cantiles o, como ye habitual na actualidá en munchos llugares, n'altos edificios o pontes. Los niales nos cantiles tán xeneralmente asitiaos so un saliente, en repises con vexetación, preferiblemente empobinaos al Sur.[13] En delles rexones, como en dellos llugares d'Australia y na mariña oeste de la Norteamérica septentrional, los buecos n'árboles grandes utilizar p'añerar. Antes de la desapaición de la mayor parte de pelegrinos europeos, había una considerable población d'estos ferres n'Europa Central y Occidental qu'utilizaben los niales en desusu d'otres grandes aves.[14] La fema escueye un llugar d'añerada, onde escava un buecu pocu fondu en terrén sueltu, arena, grava o vexetación muerta pa poner los güevos. Nun s'añedir nengún tipu de material pa la construcción del nial.[10] N'árees remotes y seles, como'l Árticu, les rimaes gradiaes y hasta les roques baxes y los montículos lleguen a utilizase como llugares d'añerada. Les estructures construyíes polos humanos usaes pa reproducise paecer en gran midida a les repises de cantil naturales que'l ferre pelegrín prefier pal allugamientu de los sos niales.[5][52]
Les puestes son xeneralmente de trés o cuatro güevos (el rangu ta ente 1 y 6).[53] Los güevos son, dependiendo de la especie, de color blancu a acoloratáu amarellentáu con marques coloraes o marrones.[53] Son guariaos mientres unos 29 a 33 díes, principalmente pola fema.[13] El machu tamién ayuda cola incubación de los güevos a lo llargo del día, pero pela nueche namái la fema facer. La fecha de puesta varia según el llugar, pero xeneralmente realízase de febreru a marzu nel Hemisferiu Norte y de xunetu a agostu nel Hemisferiu Sur (la subespecie australiana macropus puede reproducise inclusive en payares y les poblaciones ecuatoriales pueden añerar en cualquier momentu ente xunu y avientu). Anque les pareyes namái críen una vegada al añu, la fema xeneralmente realiza otra puesta si los güevos piérdense de primeres de la temporada de cría, sacante nes zones ártiques, por cuenta del so curtiu branu. Teniendo en cuenta la posibilidá de dellos güevos maneros y les perdes naturales de pitucos, el númberu mediu de críes que podemos ver nos niales ye de 2,5 y el númberu mediu qu'empluma ye aprosimao 1,5.[50][28][5]
Tres la eclosión de los güevos, los pitucos tán cubiertos d'un plumón blancu cremosu y tienen les pates desproporcionadamente grandes.[52] Mientres los primeres 8 a 12 díes la fema cubre los pollos permanentemente.[51] El machu encargar de trae-yos la comida a la fema y les críes, pero los pitucos son alimentaos pola fema, que se queda nel nial al so cuidu.[50] El territoriu de caza de los padres puede estendese nun radiu de 19 a 24 km en redol al nial.[54] Los pitucos emplumen 42 a 46 díes dempués de la eclosión y dependen de los sos padres aprosimao dos meses.[6]
El ferre pelegrín convertir nuna especie en peligru d'estinción debíu al usu de pesticides, sobremanera DDT, mientres los años 1950, los años 1960 y los años 1970.[55] La biomagnificación del pesticida causó l'aumentu de los organoclorados nos texíos internos de los ferres, amenorgando la cantidá de calciu presente nel pulgu de los sos güevos. Con pulgos más delgaos, menos güevos sobrevivíen a la incubación.[49][56] De resultes d'ello esta especie llegó a escastase en dellos llugares del mundu, como nel este de los Estaos Xuníos y Bélxica.[6] Los güevos y les críes son de cutiu oxetivu de comerciantes del mercáu negru y coleicionistes de güevos pocu escrupulosos,[nota 4] polo que les asociaciones en defensa de la naturaleza encamienten nun faer públicu les posiciones de llugares d'añerada ensin proteición.[57]
El ferre pelegrín usar na cetrería dende fai más de 3.000 años, cuando empecipiaron el so usu los nómades n'Asia Central.[52] Pola so capacidá de llanzase en picáu a altes velocidaes, yera bien solicitáu y usáu de cutiu por halconeros con esperiencia.[11] Mientres la Segunda Guerra Mundial fueron utilizaos pa interceptar a palombos mensaxeros.[58] Utilícense tamién en delles ocasiones p'axorizar aves n'aeropuertos y asina amenorgar el riesgu d'impactos d'éstes contra los aviones, ameyorando la seguridá del tráficu aereu.[59] Tamién se-y utiliza na actualidá como un sistema alternativu de control biolóxicu na agricultura, erradicando o menguando'l númberu d'otres especies d'aves qu'estropien los cultivos.[60][61]
En países como EE. UU., Canadá, Alemaña y Polonia, los equipos de recuperación del ferre pelegrín de los Servicios de Vida Montesa críen exemplares d'esta especie en cautiverio.[62] Los pitucos aliméntense xeneralmente al traviés d'un conductu o con una marioneta qu'asonsaña a la cabeza d'un ferre adultu, por que nun puedan ver a los criadores y asina evitar el so calquier colos humanos.[42] Cuando yá tienen la edá fayadiza, ábrese la so xaula de cría, dexando a l'ave entrenar les sos nales y, cuando ye lo suficientemente fuerte, amenórgase la so alimentación pa obligar al animal a qu'aprienda a cazar por si mesmu.[63] Pa lliberar a un ferre educáu en cautividá, l'ave asitiar nuna xaula especial a lo cimero d'una torre o nuna repisa d'un cantil mientres unos díes, dexándo-y asina aclimatase al so futuru ambiente.[63] Los esfuercios de recuperación a nivel mundial tuvieron un ésitu notable.[62] La restricción nel usu del DDT dexó que les aves lliberaes pudieren reproducise con ciertu ésitu.[42][64]
Munchos ferres pelegrinos instaláronse en grandes ciudaes y añeren en catedrales, repises de ventanes de los rascacielos y torres de pontes colgantes. Por casu, en Virxinia, los funcionarios estatales que trabayen con estudiantes del Centru de Caltenimientu Biolóxicu de The College of William and Mary en Williamsburg establecieron con éxito ponedero a lo cimero de les pontes George P. Coleman Memorial Bridge nel río York, Benjamin Harrison Memorial Bridge y Varina-Enon Bridge nel río James y n'otres posiciones similares.[65] El Departamentu de Caltenimientu Ambiental del Estáu de Nueva York fixo públicu qu'había 67 pareyes nel estáu mientres 2008.[66] Nel Reinu Xuníu hubo una recuperación de la so población dende la so cayida nos años 1960, en gran midida gracies al trabayu de proteición y caltenimientu dirixíu pola Royal Society for the Protection of Birds y agora reprodúcense en munches árees montascoses y costeres, sobremanera nel Oeste y el Norte y añera en delles árees urbanes, aprovechando la bayura de palombos nes ciudaes p'alimentase.[67] En 1999 que s'empecipió en Barcelona el "Proyeutu de reintroducción del ferre pelegrín (Falco peregrinus brookei) en Barcelona", promovido pol conceyu d'esta llocalidá, col enfotu de recuperar la so presencia na ciudá tres la so desapaición en 1973.[68]
Sacante mención en contrariu, tola bibliografía ta n'inglés.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Aves, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. El ferruchu (Falco peregrinus) ye una especie d'ave falconiforme de la familia Falconidae de distribución cosmopolita. Ye un ferre grande, del tamañu d'un cuervu, col llombu de color gris azuláu y la parte inferior ablancazada con llurdios escuros; la cabeza ye negra y cuenta con una amplia y carauterística bigotera tamién de color negru. Puede volar a una velocidá de cruceru de 100 km/h, pero cuando caza efectuando un ataque en picáu puede algamar más de 300 km/h, lo que lo convierte nel animal más rápidu del mundu. Como n'otres aves de presa, la fema ye d'enforma mayor tamañu que'l machu. Diverses autoridaes reconocen 17–19 subespecies, que varien d'aspeutu y hábitat; hai desalcuerdu sobre si'l ferre tagarote (Falco pelegrinoides) ye una subespecie o una especie distinta.
La distribución xeográfica de les sos árees de cría toma dende la tundra ártica hasta'l sur d'América del Sur. Puede atopáselu cuasi ayures na Tierra, sacante en rexones polares estremes, montes bien elevaos y selves tropicales; la única área terrestre estensa ensin xelu na cual ta dafechu ausente ye Nueva Zelanda, lo que la convierte na ave de presa más estendida del mundu. Tanto'l nome científicu como'l nome n'español d'esta especie signifiquen «ferre viaxeru», por causa de los vezos migratorios de munches poblaciones del norte.
Anque la so dieta consiste cuasi puramente n'aves de tamañu mediu, caza de xemes en cuando pequeños mamíferos, pequeños reptiles ya inclusive inseutos. Algama'l maduror sexual nun añu y empareyar pa tola vida. Añera en pequeñes oquedades nel suelu ensin apurrir nengún material, de normal en cantos de cantiles o, nos últimos tiempos, n'estructures elevaes construyíes por humanos. El ferre pelegrín convertir nuna especie en peligru en munches árees debíu al usu de pesticides, sobremanera DDT. Dende la prohibición del DDT a principios de los años 1970, les poblaciones recuperáronse, sofitaes pola proteición a gran escala de los sos llugares de anidamiento y lliberación d'exemplares na naturaleza.
.jpg)
