款冬

^[1]Adi dəvədabanı (lat. Tussilago farfara L.)^[2] - dəvədabanı cinsinə aid bitki növü.^[3]

Qısa morfoloji xüsusiyyətləri

Hündürlüyü çiçəkləyən zaman 3-15 sm, meyvə verən zaman isə 33 sm-ə qədər, gövdəsi adətən çoxsaylı olan çoxillik ot

bitkiisdir. Kökümsovu oduncaqlaşmış, uzun və sürünəndir.

Yarpaq

Gövdə yarpaqları ensizdir, gövdəyə doğru qısılmışdır, pulcuqşəkilli, uzunsov-neştərvari, sivritəhər və adətən tündqırmızı

rəngə boyanmışdır. Kökətrafı yarpaqları çiçəkləmənin sonunda əmələ gəlir, iri, uzun saplaqlı, dəyirmi-ürəkşəkilli, bərk,

qalın dərilidir, qaidə hissəsi enli-oyuqludur, zəif barmaqvari-bölümlü və ya qeyri-bərabər kələ-kötür oyuqlu-dişlidir, üst tərəfdən yaşıl,

demək olar ki, çılpaqdır, alt tərəfdən yumşaq ağ keçə-tüklüdür.

Çiçək

Səbətləri tək, silindrik formalı, eni 8- 11 mm olub, çiçəkləyənə qədər və sonra əyiləndir, qızılı-sarı rəngli çiçəkləri yarpaqlardan əvvəl açılır (bəzən, yarpaqla eyni vaxtda). Dilcikşəkilli çiçəkləri çoxsaylı, çoxcərgəli, ensiz, bəzən, sapşəkillidir və azacıq qından uzundur.

Meyvə

Toxumları 3-4 sm uzunluqdadır, silindrşəkilli, tin-tin və çılpaqdır; kəkili sadə, ağ, Ipəyəoxşar tüklərdən ibarətdir, toxumdan

2-3 dəfə uzundur, dilcikşəkilli çiçəklərdə kəkil çoxcərgəli, borucuqşəkilli çiçklərdə isə bircərgəli olub, daha qısadır.

Çiçəkləməsi

(Fevral) Mart-Aprel

Meyvə verməsi

May-İyun

Azərbaycanda yayılması

SamurŞabran oval., BQ (Quba), BQ şərq, BQ qərb, KQ şimal, Nax. dağ. Ovalıqdan, orta dağ qurşağına və ondan yüksəyə qədər

(2200 m-ə qədər).

Yaşayış mühiti

Açıq, çox vaxt gilli yerlərdə, dağ çaylarının və çayların sahilində, arxların kənarında rast gəlinir.

Mənşəyi və yayılması

Adi dəvədabanı boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinə aiddir. Avropa, Şimali Afrika, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Şimali Amerika, Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda adi dəvədabanı Kiçik Qafqazın şimal, Böyük Qafqazın isə bütün rayonlarında, Samur-Dəvəçi ovalığında və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

Mezokserofitdir, quru-bozqır və sahilyanı bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən açıq və gilli yerlərdə, çaqıl daşlıqlarda, çay və arx kənarlarında, quru-töküntü yamaclarda böyük ləkələr əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

Alkaloid, flavonoid, efir yağları, C vitamini, aşı və acı maddələr, eləcə də steroid, seskviterpenoid və kauçuk ilə zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Çin, Hind və xalq təbabətində, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, mədə-bağırsaq, sidik kisəsi, bəd xassəli şişlər, ağciyər vərəmi, bronxit və bronxial astma, nəfəs yolları, ürək, malyariya, epilepsiya, allergiya, revmatizm xəstəlikləri, habelə podaqra, irinli yara və xoralar, ağız boşluğu və burunda iltihab prosesləri, ziyil və döyənəklər zamanı istifadə olunur. Antivirus, antitoksik, antibakterial, antiseptik, şualanmadan qoruyucu, ödqovucu, yumşaldıcı, yarasağaldıcı, spazmolitik, tərlədici və iltihab proseslərinə qarşı təsirə malikdir.^[4]

İstifadə olunan hissələri

Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, çiçəkləri və kökümsovu istifadə edilir.

İstifadə formaları

Cövhər və dəmləmələr.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

Bal, çiçək tozu verən və yem bitkisidir.

Təsərrüfat əhəmiyyəti

Dərman bitkisidir

Mənbə

1. ↑ Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016
2. ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
3. ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
4. ↑ Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi», Bakı,2011