Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) – gatunek byliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Występował w stanie dzikim prawdopodobnie w południowej Europie, na Bliskim Wschodzie[2] i w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek pospolity do 700 m n.p.m.[3] Uprawiany przez człowieka skolonizował (jako zdziczała roślina uprawna) strefę klimatów umiarkowanych i ciepłych całej Eurazji.
Roślina wieloletnia, dwupienna – na jednej roślinie wyrastają tylko kwiaty żeńskie lub tylko męskie. Co roku z podziemnej karpy wyrastają nowe pędy nadziemne i rozłogi. Roślina, jeśli nie znajdzie podpory, płoży się.
Wewnętrzna strona przysadek kwiatów żeńskich pokryta jest gruczołowatymi włoskami wydzielającymi lupulinę, gorzkawą żywicę. Lupulina formuje się w drobne ziarenka o średnicy 0,15-0,25 mm. Zawiera żywicę (do 80%[4]), olejki eteryczne (1–6%[4]) i kwasy chmielowe[2]. Dodatkowo zawiera tłuszcze, białka, wielocukrowce.
Szyszki chmielowe zawierają te same substancje czynne, tylko w innych proporcjach: olejek eteryczny (0,5–2%), składający się z ok. 20 związków terpenowych i seskwiterpenowych (m.in. humulen, mircen i kariofilen), oraz żywice (10–22%), garbniki (2–5%) i flawonoidy[4].
Rośnie w wilgotnych zaroślach, olsach i łęgach, nad rowami, a także na terenach ruderalnych, przy zabudowaniach i śmietniskach[3].
Rozróżnia się dwie odmiany chmielu zwyczajnego:
Klasyfikacja opiera się na zawartości i proporcjach między zawartością alfa-kwasów i beta-kwasów a estrów.
W uprawie wyróżnia się wiele kultywarów[5]. Polskie odmiany to:
Nazwa chmielu Zawartość alfa-kwasów Lubelski 2,0-3,2% Lomik 3,8-5,0% Limbus 3,0-5,5% Zbyszko 5,0-8,0% Sybilla 5,2-8,0% Izabella 6,5-8,5% Oktawia 7,0-9,3% Marynka 8,6-10,4% Zula 7,6-13,2% Iunga 9,3-13,2%Hormonalne działanie chmielu jest wykorzystywane w kosmetyce do opóźniania procesu starzenia się skóry. Wyciąg z chmielu jest używany do produkcji kremów, mleczek, lotionów oraz jako składnik kąpieli regeneracyjnych, a przede wszystkim do produkcji szamponów[8].
Młode pędy mogą mieć zastosowanie w kuchni – surowe przyrządza się jako surówki, gotowane przypominają w smaku szparagi. Pliniusz Starszy, w swojej "Historii Naturalis" wymienia chmiel jako delikatną jarzynę. Opinię tę potwierdza Marcjalis w jednym ze swoich epigramatów. Młode pędy i liście mogą zostać wykorzystane także do przygotowania zupy[9]. Żeńskie szyszki chmielu wykorzystywane są w piwowarstwie jako przyprawa do brzeczki.
Miejsce pod plantację powinno być nasłonecznione i osłonięte od wiatrów. Gleba żyzna, o odczynie obojętnym do lekko zasadowego. Przed założeniem plantacji prowadzi się staranne zabiegi pielęgnacyjne ziemi, nawożenie i odchwaszczanie. Następnie co roku nawozi się i wykonuje zabiegi niszczące chwasty, szkodniki i choroby.
Plantacje chmielu owocują do kilkunastu, nawet kilkudziesięciu lat. Uprawiane są tylko osobniki żeńskie – wytwarzające szyszki. Rośliny rozmnażane są wegetatywnie. Sadzonki pozyskuje się wiosną z ubiegłorocznych pędów.
Kwiatostany żeńskie, zwane szyszkami, zbiera się w sierpniu. Obrywane są ręcznie lub przy pomocy maszyn do zrywania. Szyszki suszy się w temperaturze do 40-55 °C[4]). Szyszki chmielu należy przechowywać krótko (maksymalnie rok) w ciemnym i suchym miejscu.
uprawy
(hektary)
Produkcjaoszacowana
(MT = 1000kg)
chmielaromatyczny
chmielgoryczkowy
Razem chmielaromatyczny
chmielgoryczkowy
Razem Australia 88 400 488 200 1001 1201 Austria 187 58 245 340 116 456 Belgia 83 65 148 117 117 234 Chiny 250 2050 2300 300 5700 6000 Czechy 4152 42 4194 5420 80 5500 Francja 364 49 413 648 70 718 Hiszpania 0 534 534 0 950 950 Niemcy 9675 7019 16694 16500 16000 32500 Nowa Zelandia 328 60 388 600 140 740 Polska 604 820 1424 1000 1452 2452 RepublikaPołudniowej Afryki
0 420 420 0 820 820 Rumunia 63 187 250 64 200 264 Rosja 84 54 138 92 70 162 Serbia 34 33 67 58 76 134 Słowacja 137 0 137 124 0 124 Słowenia 1203 25 1228 1930 70 2000 Ukraina 309 60 369 400 80 480 USA 13653 4654 18307 21572 12287 33858 Wielka Brytania 700 220 920 900 400 1300źródło: Raport Międzynarodowej Konwencji Producentów Chmielu (IHGC)[10]
W Polsce główny rejon uprawy to południowo-wschodnie obszary kraju[4] oraz Dolny Śląsk i Wielkopolska. Polska jest trzecim pod względem wielkości producentem chmielu w Europie oraz piątym na świecie (wyprzedzają nas Stany Zjednoczone, Chiny, Niemcy i Czechy). W 2015 r. zbiory chmielu w Polsce wyniosły około 2452 ton i były o 16% większe od zbiorów w 2014 r. Chmiel w Polsce uprawiany jest na obszarze 1424 ha. Produkcją tą zajmuje się ok. 1000 gospodarstw. W samej gminie Wilków (województwo lubelskie) ponad 600 gospodarstw uprawia 40% całej krajowej produkcji chmielu (dane na 2009 r.)[11].
Produkcja chmielu w Polsce (dane IHGC[10]) lata 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015* powierzchnia (ha) 2250 2197 2172 2239 2291 2234 2179 2233 2233 1768 1768 1510 1407 1410 1424 produkcja (t) 2200 2127 3023 2898 3414 2700 3256 3446 3446 1900 1900 1818 2421 2072 2452*wielkość szacowana
Przed wiekami w Belgii karą za posiadanie męskiej rośliny chmielu była... śmierć – traktowano to jako umyślny sabotaż na wielką skalę[12].
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) – gatunek byliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Występował w stanie dzikim prawdopodobnie w południowej Europie, na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek pospolity do 700 m n.p.m. Uprawiany przez człowieka skolonizował (jako zdziczała roślina uprawna) strefę klimatów umiarkowanych i ciepłych całej Eurazji.
