El quimbombó, quingombó, gombo, molondrón, ocra, okra o bamia, Abelmoschus esculentus, ye una fanerógama tropical de frutu comestible, orixinaria d'África y perteneciente a la familia de les malvacees. En Méxicu llámase-y tamién abelmosco.[1]
Ye una planta añal o perenne de porte argutu. El so robustu tarmu central puede algamar los 1,75 m d'altor y hasta 3 m en zones tropicales. Xeneralmente desenvuelve cañes que nacen de les axiles de les fueyes del tarmu central. Les fueyes son palmotiaes, pentalobulaes les cimeres, trilobulaes les entemedies y acorazonaes con hendidura na paré basal y cantu festoneáu les inferiores.El fexe presenta color verde escuru nes fueyes más adultes y verde claru nes nueves. El viesu puede ser verde claro nes variedaes de frutu verde, verde amarellentáu nes de frutu mariellu y d'un color granate pa les de frutu coloráu. Les flores, axilares, solitaries, pentámeras y con curtia peciolu, son de color blancu-amarellentáu y con mácula color púrpura o malva na base de los pétalos. El frutu, erecto y pedunculáu, ye una cápsula polilocular de forma cónica que puede llegar a algamar los 30 cm de llargor y los 3,5 cm de diámetru na so base. Pueden ser asurcaos o llisos, con dehiscencia llonxitudinal nel so maduror, de color verde, mariellu o colloráu según les variedaes. La grana madura ye de color gris escuru, de forma práuticamente esférica y unos 3 mm de diámetru.[2]
Los frutos tienen de collechase enantes de la so plena maduración, pos sinón pónense rápido fibrosos y endurecen.
El nome ocra/okra paez venir de la llingua Nvi del Oeste d'África, concretamente del vocablu “nkruman” y “okwuru” en llingua igbo de Nixeria. Úsase asina, con grafíes diverses, en munchos países, ente ellos Arxelia, Tunicia (nestos dos últimos emplégase tamién el vocablu “gnawia”/“ganaouia”), Alemaña, Estaos Xuníos - a partir d'una variante de Filipines (“okro”).
El vocablu quingombó, de procedencia tamién africana - a partir de “ki-ngombo” y les sos variantes na llingua Bantú d'Angola, estendióse y deformó en munches rexones: Rusia, talo como o como “Gombo”, Portugal y Brasil (“quiabo”), parte d'Estaos Xuníos, Francia, Holanda, Caribe hispanu con “quimbombó” o “quingombó”, “chimbombó” o “guigambó" (Venezuela,[3] Cuba, Puertu Ricu,...).
L'otru nome bien corriente ye bamia, y la so variantes ortográfica “bamya”, usáu en Grecia, Arabia, Albania, Turquía - onde empleguen igualmente'l vocablu “lalo” (esti postreru curiosamente usáu tamién en Mauriciu...), Bulgaria y Bosnia.
Esisten munchos otros nomes más locales, por casu: “m'loukhyya” en Marruecos, “therere” (Chichewa) y “derere” (Tumbuka) en Malaui, “ñajú” en Panamá, “molondrón” na República Dominicana, el nome Hindi/Urdu “bhendi”, “bhindi” o “bendai” n'India, Paquistán, Bangladex, y de cutiu en Gran Bretaña.
Na mariña caribe colombiana, recibe'l nome de “candia” y sirve como base d'un platu conocíu como “guisu de candias” el cual ye d'habitual preparación especialmente nos departamentos de Sucre, Córdoba y Madalena.
A lo último otros vocablos ensin orixe y aplicación local particular: ají turcu, algalia, angelonia, yerba de culiebra, cuernu griegu, deos de señora, candia.
Les granes madures, turraes, pueden utilizase pa preparar un sucedaneu del café, como se fai en Nicoya. El frutu contién una sustanza mucilaginosa (de testura xelatinosa) útil pa entestar sopes y ragús. Encamiéntase escoyer gombos bien coloriaos de menos de 1 dm de llargu por que nun tean demasiáu duros. El gombo cómese crudu o cocíu y forma parte de los múltiples platos creoles. Utilízase especialmente na preparación del calalou o caralcu (en Cayena).
Ocra, cruda
Combínase bien col tomate, la cebolla, el pimientu, l'ñame, según col curry, el cilantro, el oriéganu, el llimón y el vinagre. Ye una verdura fráxil, que se caltién de dos a tres díes nel frigoríficu nuna bolsa de papel.
Dacuando escaecíu nos restoranes d'Europa, nun asocede lo mesmo n'América y Oriente, onde'l so consumu ye masivu. Con mueyu de tomate, ye un platu típicu en Grecia.
Producción en tonelaes. Cifres 2011
Datos de FAOSTAT[1] (FAO)
Dada la so rica producción de mucílagu, ye emoliente y pectoral. Pa tratar l'anxina y les afecciones de gargüelu, un remediu ye poner a remueyu les sos fueyes mientres una nueche n'agua fervida conteniendo la so mucílagu pa faer gargarismos.
Pa curar l'ántrax (nun confundir col carbunclu), puede utilizase en cataplasmes y, contra'l resfriáu y la tos, en fervinchu.
Pa tratar les infeiciones por estafilococos nes uñes pueden utilizase, coles mesmes, cataplasmes coles sos fueyes y raigaños.
De les fueyes d'esta planta aliméntense les canesbes de la polilla Acontia nitidula.
Abelmoschus esculentus describióse primero por Carlos Linneo como Hibiscus esculentus en 1753 (Species Plantarum, vol, 2, p. 696[2]) ya incluyida nel xéneru Abelmoschus por Conrad Moench y publicáu por él en Methodus Plantes Horti Botanici et Agri Marburgensis : a staminum situ describendi, 2, p. 617 en 1794.[4]
.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. El quimbombó, quingombó, gombo, molondrón, ocra, okra o bamia, Abelmoschus esculentus, ye una fanerógama tropical de frutu comestible, orixinaria d'África y perteneciente a la familia de les malvacees. En Méxicu llámase-y tamién abelmosco.
