Mallows

Ślazowate, malwowate (Malvaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu ślazowców (Malvales). Obejmuje 244 rodzaje z 4225 gatunkami^[2]. Są to rośliny zielne, krzewy i drzewa szeroko rozprzestrzenione na Ziemi, we wszystkich niemal strefach klimatycznych. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej. W Polsce występują dziko lub jako rośliny uprawiane lub dziczejące gatunki z rodzajów: anoda (Anoda), ketmia (Hibiscus), malwa (Alcea), prawoślaz (Althaea), ślaz (Malva), ślazówka (Lavatera), ślęzawa (Malope), zaślaz (Abutilon)^[3]. Rośliny z tej rodziny produkują cyklopropenowe kwasy tłuszczowe i chinony z terpenoidów^[1]. U licznych przedstawicieli występują komórki śluzowe (wytwarzające śluzy)^[4].

Ważne znaczenie ekonomiczne ma kakaowiec właściwy dostarczający nasion zwanych kakao, służących do wyrobu wielu produktów spożywczych, ale stosowanych też w farmacji i kosmetyce (zob. proszek kakaowy, masło kakaowe, czekolada). Nasiona koli, bogate w kofeinę, służą do aromatyzowania napojów. Jadalnych owoców dostarczają rośliny z rodzajów durian, baobab, ketmia, Quararibea, jako warzywa spożywane są młode pędy niektórych gatunków ketmii, juty i baobabów. Ważnymi roślinami włóknodajnymi są przedstawiciele rodzaju bawełna. Puchowiec pięciopręcikowy dostarcza włókna kapok. Włókna juta pozyskiwane są z roślin z rodzaju juta, ale też wielu innych gatunków tej rodziny (ketmia konopiowata, Clappertonia ficifolia, Decaschistia capitata, Malachra capitata i in.). Wiele roślin stosowanych jest w ziołolecznictwie i kosmetologii (np. ślaz, sferomalwa, Sida). Rodzaje drzewiaste takie jak lipa, topolipka, ogorzałka, Heritiera dostarczają cenionego surowca drzewnego. Bardzo liczne rośliny z tej rodziny uprawiane są jako ozdobne ze względu na efektowne kwiaty, ale też jako cienio- i miododajne drzewa^[2].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne, krzewy i drzewa, rzadko pnącza. Cechują się okryciem pędów kępiasto skupionymi lub gwiazdkowatymi włoskami, czasem zmieszanymi z włoskami pojedynczymi, gruczołkami i łuskami, rzadko też z kolcami^[2].

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze lub dłoniasto złożone, o blaszce całobrzegiej, ząbkowanej, piłkowanej, karbowanej i w różnym stopniu wcinanej. Przylistki obecne, choć czasem zredukowane lub szybko opadające. Ogonek liściowy na obu końcach zwykle nieco zgrubiały^[2].

Kwiaty

Zwykle obupłciowe i promieniste (nieco asymetryczne u Helicteroideae). Zebrane w kwiatostany będące w różnym stopniu zmodyfikowaną wierzchotką, na ogół z podsadkami. Kwiatostany wyrastają w różnych pozycjach – szczytowo, w kątach liści, zdarza się także kaulifloria. Na szypule kwiatowej częsty jest kieliszek tworzony z trzech lub większej liczby zrośniętych listków. Kielich składa się z 5 działek zwykle wolnych, rzadziej zrośniętych w różnym stopniu, czasem też barwnych – pełniących funkcję powabni. na wewnętrznej stronie działek u części przedstawicieli (czasem na płatkach) wykształcają się miodniki. Korona tworzona jest przez pięć płatków, zwykle wolnych, ew. zrastających się u nasady, czasem także z nitkami pręcików. Pręciki i słupki umieszczone są na wypukłym dnie kwiatowym (wyżej niż nasada okwiatu), tworzącym androgynofor. Liczne pręciki (od 5 do ponad tysiąca) skupione są grupach, o nitkach nagich lub w różnym stopniu zrastających się, w tym też w formie cylindra otaczających zalążnię. Ta jest górna i powstaje zwykle z 5 owocolistków, czasem większej lub mniejszej ich liczby. Owocolistki mogą pozostać wolne lub zrastają się. Zwieńczone są pojedynczymi lub zrastającymi się szyjkami słupka, czasem na szczycie rozgałęzioną. Znamiona są połączone lub podzielone^[2].

Owoce

Pękające lub niepękające torebki, czasem rozłupnie lub skrzydlaki. Torebki bywają wyścielone włoskami lub są mięsiste, z miąższem. Nasiona często owłosione, oskrzydlone lub okryte osnówką^[2].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

ślazowce

Neuradaceae

Thymelaeaceae – wawrzynkowate

Sphaerosepalaceae

Bixaceae – arnotowate

Cistaceae – czystkowate

Sarcolaenaceae

Dipterocarpaceae – dwuskrzydłowate

Cytinaceae – morzyczystkowate

Muntingiaceae – rozcięgowate

Malvaceae – ślazowate

Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Do rodziny należą 243 rodzaje zawierające ponad 4225 gatunków. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych wiele z tych grup wyróżnianych było w randze odrębnych rodzin, jednak w świetle współczesnej wiedzy tradycyjnie wyróżniane taksony miały charakter parafiletyczny lub polifiletyczny. W obrębie rodziny wyróżnia się obecnie 9 grup roślin w randze podrodzin^[1].

ślazowate

Grewioideae

Byttnerioideae dawniej w zatwarowatych (Sterculiaceae)

Brownlowioideae dawniej w lipowatych (Tiliaceae) lub Brownlowiaceae

Dombeyoideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae

Helicteroideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae

Sterculioideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae

lipowe (Tilioideae) dawniej jako Tiliaceae

ślazowe (Malvoideae) dawniej Malvaceae

wełniakowe (Bombacoideae) dawniej wełniakowate (Bombacaceae)

Wykaz rodzajów^[5]

Podrodzina Grewioideae Hochreutiner

Należy tu ok. 25 rodzajów z 770 gatunkami występującymi w strefie międzyzwrotnikowej^[1].

• rodzaj: Ancistrocarpus Oliv.
• rodzaj: Apeiba Aubl.
• rodzaj: Clappertonia Meisn.
• rodzaj: Colona Cav.
• rodzaj: Corchorus L. – juta
• rodzaj: Desplatsia Bocq.
• rodzaj: Duboscia Bocq.
• rodzaj: Eleutherostylis Burret
• rodzaj: Entelea R. Br.
• rodzaj: Erinocarpus Nimmo ex J. Graham
• rodzaj: Glyphaea Hook. f.
• rodzaj: Goethalsia Pittier
• rodzaj: Grewia L.
• rodzaj: Heliocarpus L.
• rodzaj: Hydrogaster Kuhlm.
• rodzaj: Luehea Willd.
• rodzaj: Lueheopsis Burret
• rodzaj: Microcos L.
• rodzaj: Mollia Mart.
• rodzaj: Pseudocorchorus Capuron
• rodzaj: Sparrmannia L. f.
• rodzaj: Tetralix Griseb.
• rodzaj: Trichospermum Blume
• rodzaj: Triumfetta L.
• rodzaj: Vasivaea Baill.
• rodzaj: Vinticena Steud.

Podrodzina Byttnerioideae Hochreutiner

Należy tu ok. 26 rodzajów z 650 gatunkami występującymi w strefie międzyzwrotnikowej, a szczególnie w Ameryce Południowej^[1].

• Plemię Byttnerieae
  • rodzaj: Abroma Jacq.
  • rodzaj: Ayenia L.
  • rodzaj: Byttneria Loefl.
  • rodzaj: Kleinhovia L.
  • rodzaj: Leptonychia Turcz.
  • rodzaj: Maxwellia Baill.
  • rodzaj: Megatritheca Cristóbal
  • rodzaj: Rayleya Cristóbal
  • rodzaj: Scaphopetalum Mast.

• Plemię Lasiopetaleae
  • rodzaj: Commersonia J. R. Forst. & G. Forst.
  • rodzaj: Guichenotia J. Gay
  • rodzaj: Hannafordia F. Muell.
  • rodzaj: Keraudrenia J. Gay
  • rodzaj: Lasiopetalum Sm.
  • rodzaj: Lysiosepalum F. Muell.
  • rodzaj: Rulingia R. Br.
  • rodzaj: Seringia J. Gay
  • rodzaj: Thomasia J. Gay

• Plemię Hermannieae
  • rodzaj: Dicarpidium F. Muell.
  • rodzaj: Gilesia F. Muell.
  • rodzaj: Hermannia L.
  • rodzaj: Melochia L.
  • rodzaj: Waltheria L.

• Plemię Theobromateae

• • rodzaj: Glossostemon Desf.
  • rodzaj: Guazuma Mill.
  • rodzaj: Herrania Goudot
  • rodzaj: Theobroma L. – kakaowiec

Podrodzina Brownlowioideae Burret

Należy tu 8–9 rodzajów z 68 gatunkami. Takson opisywany także w randze odrębnej rodziny Berryaceae Doweld lub Brownlowiaceae Cheek^[1].

• rodzaj: Berrya Roxb.
• rodzaj: Brownlowia Roxb.
• rodzaj: Christiana DC.
• rodzaj: Diplodiscus Turcz.
• rodzaj: Hainania Merr.
• rodzaj: Indagator Halford
• rodzaj: Jarandersonia Kosterm.
• rodzaj: Pentace Hassk.
• rodzaj: Pityranthe Thwaites

Podrodzina Dombeyoideae Beilschmied

Należy tu 20–21 rodzajów z 381 gatunkami. Takson wyróżniany czasem jako odrębna rodzina Dombeyaceae Desfontaines. Rośliny występują głównie w Afryce i południowej Azji, szczególnie licznie na Madagaskarze i Maskarenach^[1].

• rodzaj: Astiria Lindl.
• rodzaj: Burretiodendron Rehder
• rodzaj: Cheirolaena Benth.
• rodzaj: Corchoropsis Siebold & Zucc.
• rodzaj: Dombeya Cav.
• rodzaj: Eriolaena DC.
• rodzaj: Harmsia K. Schum.
• rodzaj: Helmiopsiella Arènes
• rodzaj: Helmiopsis H. Perrier
• rodzaj: Melhania Forssk.
• rodzaj: Nesogordonia Baill.
• rodzaj: Paradombeya Stapf
• rodzaj: Paramelhania Arènes
• rodzaj: Pentapetes L.
• rodzaj: Pterospermum Schreb.
• rodzaj: Ruizia Cav.
• rodzaj: Schoutenia Korth.
• rodzaj: Sicrea (Pierre) Hallier f.
• rodzaj: Trochetia DC.
• rodzaj: Trochetiopsis Marais

Podrodzina Helicteroideae Meisner

Należy tu 12 rodzajów z 95 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Durionaceae Cheek, Helicteraceae J. Agardh i Triplochitonaceae Schumann. Zaliczane tu rośliny występują w tropikach, zwłaszcza w Azji południowo-wschodniej^[1].

• rodzaj: Boschia Korth.
• rodzaj: Coelostegia Benth.
• rodzaj: Cullenia Wight
• rodzaj: Durio Adans. – durian
• rodzaj: Helicteres L.
• rodzaj: Kostermansia Soegeng
• rodzaj: Mansonia J. R. Drumm. ex Prain
• rodzaj: Neesia Blume
• rodzaj: Neoregnellia Urb.
• rodzaj: Reevesia Lindl.
• rodzaj: Triplochiton K. Schum.
• rodzaj: Ungeria Schott & Endl.

Podrodzina Sterculioideae Burnett

Należy tu 12 rodzajów z 430 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Sterculiaceae Salisbury. Zaliczane tu rośliny występują w strefie międzyzwrotnikowej^[1].

• rodzaj: Acropogon Schltr.
• rodzaj: Brachychiton Schott & Endl.
• rodzaj: Cola Schott & Endl. – kola
• rodzaj: Firmiana Marsili
• rodzaj: Franciscodendron B. Hyland & Steenis
• rodzaj: Heritiera Aiton
• rodzaj: Hildegardia Schott & Endl.
• rodzaj: Octolobus Welw.
• rodzaj: Pterocymbium R. Br.
• rodzaj: Pterygota Schott & Endl.
• rodzaj: Scaphium Schott & Endl.
• rodzaj: Sterculia L.

Podrodzina Tilioideae Arnott – lipowe

Należą tu 3 rodzaje z 50 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Tiliaceae Jussieu^[1].

• rodzaj: Craigia W. W. Sm. & W. E. Evans
• rodzaj: Mortoniodendron Standl. & Steyerm.
• rodzaj: Tilia L. – lipa

Podrodzina Malvoideae Burnett – ślazowe

Podrodzina obejmująca 78 rodzajów z 1670 gatunkami. Opisywana w niektórych systemach jako rodzina ślazowatych Malvaceae sensu stricto (np. w systemie Reveala).

• Plemię Gossypieae

• • rodzaj: Alyogyne Alef.
  • rodzaj: Cephalohibiscus Ulbr.
  • rodzaj: Cienfuegosia Cav.
  • rodzaj: Gossypioides Skovst. ex J. B. Hutch.
  • rodzaj: Gossypium L. – bawełna
  • rodzaj: Hampea Schltdl.
  • rodzaj: Kokia Lewton
  • rodzaj: Lebronnecia Fosberg
  • rodzaj: Thespesia Sol. ex Corrêa – topolipka

• Plemię Hibisceae

• • rodzaj: Abelmoschus Medik. – piżmian
  • rodzaj: Anotea (DC.) Kunth
  • rodzaj: Cenocentrum Gagnep.
  • rodzaj: Decaschistia Wight & Arn.
  • rodzaj: Fioria Mattei
  • rodzaj: Helicteropsis Hochr.
  • rodzaj: Hibiscadelphus Rock
  • rodzaj: Hibiscus L. – ketmia
  • rodzaj: Humbertianthus Hochr.
  • rodzaj: Humbertiella Hochr.
  • rodzaj: Kosteletzkya C. Presl
  • rodzaj: Macrostelia Hochr.
  • rodzaj: Malachra L.
  • rodzaj: Malvaviscus Fabr.

• • rodzaj: Megistostegium Hochr.
  • rodzaj: Papuodendron C. T. White
  • rodzaj: Pavonia Cav.
  • rodzaj: Peltaea (C. Presl) Standl.
  • rodzaj: Perrierophytum Hochr.
  • rodzaj: Phragmocarpidium Krapov.
  • rodzaj: Radyera Bullock
  • rodzaj: Rojasimalva Fryxell
  • rodzaj: Senra Cav.
  • rodzaj: Symphyochlamys Gürke
  • rodzaj: Talipariti Fryxell
  • rodzaj: Urena L.
  • rodzaj: Wercklea Pittier & Standl.

• Plemię Kydieae
  • rodzaj: Dicellostyles Benth.
  • rodzaj: Julostylis Thwaites
  • rodzaj: Kydia Roxb.
  • rodzaj: Nayariophyton T. K. Paul

• Plemię Malveae

• • rodzaj: Abutilon Mill. – zaślaz
  • rodzaj: Acaulimalva Krapov.
  • rodzaj: Akrosida Fryxell & Fuertes
  • rodzaj: Alcea L. – malwa
  • rodzaj: Allosidastrum (Hochr.) Krapov. et al.
  • rodzaj: Allowissadula D. M. Bates
  • rodzaj: Althaea L. – prawoślaz
  • rodzaj: Anisodontea C. Presl
  • rodzaj: Anoda Cav. – anoda
  • rodzaj: Asterotrichion Klotzsch
  • rodzaj: Bakeridesia Hochr.
  • rodzaj: Bastardia Kunth
  • rodzaj: Bastardiastrum (Rose) D. M. Bates
  • rodzaj: Bastardiopsis (K. Schum.) Hassl.
  • rodzaj: Batesimalva Fryxell
  • rodzaj: Billieturnera Fryxell
  • rodzaj: Briquetia Hochr.
  • rodzaj: Callirhoe Nutt.
  • rodzaj: Calyculogygas Krapov.
  • rodzaj: Calyptraemalva Krapov.
  • rodzaj: Corynabutilon (K. Schum.) Kearney
  • rodzaj: Cristaria Cav.
  • rodzaj: Dendrosida Fryxell
  • rodzaj: Dirhamphis Krapov.
  • rodzaj: Eremalche Greene
  • rodzaj: Fryxellia D. M. Bates
  • rodzaj: Fuertesimalva Fryxell
  • rodzaj: Gaya Kunth
  • rodzaj: Gynatrix Alef.
  • rodzaj: Herissantia Medik.
  • rodzaj: Hochreutinera Krapov.
  • rodzaj: Hoheria A. Cunn.
  • rodzaj: Horsfordia A. Gray
  • rodzaj: Iliamna Greene

• • rodzaj: Kearnemalvastrum D. M. Bates
  • rodzaj: Kitaibela Willd. – kitajbela
  • rodzaj: Krapovickasia Fryxell
  • rodzaj: Lavatera L. – ślazówka
  • rodzaj: Lawrencia Hook.
  • rodzaj: Lecanophora Speg.
  • rodzaj: Malacothamnus Greene
  • rodzaj: Malope L. – ślęzawa
  • rodzaj: Malva L. – ślaz
  • rodzaj: Malvastrum A. Gray
  • rodzaj: Malvella Jaub. & Spach
  • rodzaj: Meximalva Fryxell
  • rodzaj: Modiola Moench
  • rodzaj: Modiolastrum K. Schum.
  • rodzaj: Monteiroa Krapov.
  • rodzaj: Napaea L.
  • rodzaj: Neobaclea Hochr.
  • rodzaj: Neobrittonia Hochr.
  • rodzaj: Nototriche Turcz.
  • rodzaj: Palaua Cav.
  • rodzaj: Periptera DC.
  • rodzaj: Phymosia Desv. ex Ham.
  • rodzaj: Plagianthus J. R. Forst. & G. Forst.
  • rodzaj: Pseudabutilon R. E. Fr.
  • rodzaj: Rhynchosida Fryxell
  • rodzaj: Robinsonella Rose & Baker f.
  • rodzaj: Sida L.
  • rodzaj: Sidalcea A. Gray – ślazownik
  • rodzaj: Sidasodes Fryxell & Fuertes
  • rodzaj: Sidastrum Baker f.
  • rodzaj: Sphaeralcea A. St.-Hil. – sferomalwa
  • rodzaj: Tarasa Phil.
  • rodzaj: Tetrasida Ulbr.
  • rodzaj: Wissadula Medik.

Podrodzina Bombacoideae Burnett – wełniakowe

Podrodzina obejmująca 90 gatunków grupowanych w 16 do 28 rodzajów (w zależności od ujęcia systematycznego). Opisywana w niektórych systemach jako rodzina wełniakowatych Bombacaceae Kunth.

• rodzaj: Adansonia L. – baobab
• rodzaj: Aguiaria Ducke
• rodzaj: Bernoullia Oliv.
• rodzaj: Bombax L.
• rodzaj: Camptostemon Mast.
• rodzaj: Catostemma Benth.
• rodzaj: Cavanillesia Ruiz & Pav.
• rodzaj: Ceiba Mill. – puchowiec
• rodzaj: Chiranthodendron Larreat.
• rodzaj: Eriotheca Schott & Endl.
• rodzaj: Fremontodendron Coville
• rodzaj: Gyranthera Pittier
• rodzaj: Huberodendron Ducke
• rodzaj: Lagunaria (DC.) Rchb.
• rodzaj: Matisia Humb. & Bonpl.
• rodzaj: Neobuchia Urb.
• rodzaj: Ochroma Sw.
• rodzaj: Pachira Aubl.
• rodzaj: Patinoa Cuatrec.
• rodzaj: Pentaplaris L. O. Williams & Standl.
• rodzaj: Phragmotheca Cuatrec.
• rodzaj: Pseudobombax Dugand
• rodzaj: Quararibea Aubl.
• rodzaj: Rhodognaphalon (Ulbr.) Roberty
• rodzaj: Scleronema Benth.
• rodzaj: Septotheca Ulbr.
• rodzaj: Spirotheca Ulbr.
• rodzaj: Uladendron Marc.-Berti

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd ślazowce (Malvales Dumort.), podrząd Malvineae Rchb., rodzina ślazowate (Malvaceae Juss.)^[6].

Rodzina ślazowatych według Reveala jest wąsko wydzielona i odpowiada podrodzinie Malvoideae według ujęcia Angiosperm Phylogeny Website.

Przypisy