noms dans le fil d’Ariane
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Ślimaki, brzuchonogi (Gastropoda, z gr. gaster – brzuch + pous – noga) – jedna z najliczniejszych i najbardziej zróżnicowanych gromad mięczaków, zaliczana niekiedy do podtypu muszlowce.
Ślimaki kopalne spotyka się już w warstwach wczesnokambryjskich.
Brzuchonogi występują w wodzie i na lądzie, nie ma natomiast wśród nich gatunków zdolnych do lotu. Gromada niezwykle bogata w gatunki i bardzo zróżnicowana – zalicza się do niej około 105 tys. gatunków, z czego w Polsce występuje 6 gat. morskich oraz ok. 200 gat. lądowych i ok. 50 słodkowodnych[1]. W innych źródłach można trafić na dane mówiące o 43 tys. gatunków (z czego w Polsce występuje ok. 200 gatunków ślimaków, zarówno wodnych jak i lądowych), co stanowi 78% mięczaków[potrzebny przypis]. Większość gatunków żyje w morzu – zwykle charakteryzuje je bogactwo barw i kształtów, nie brak też słodkowodnych, ziemnowodnych i lądowych – wymagają zwykle dużej wilgotności środowiska. Wielkość osobników waha się od poniżej 1 mm do kilkudziesięciu centymetrów. Największa znaleziona muszla, należąca do Syrinx aruanus, mierzy 91 cm[2].
Ślimaki mogą być rozdzielnopłciowe lub obojnakie. Zapłodnienie jest wewnętrzne lub zewnętrzne. Przechodzą rozwój prosty, rzadziej złożony. W rozwoju złożonym występuje larwa trochofora. Widoczny dymorfizm płciowy.
Mały ślimak wylęga się z jaja z pierwociną muszli, tzw. muszlą embrionalną. Muszla ślimaka – jego szkielet zewnętrzny, pełniący bardziej funkcje ochronne niż podporowe – czasem może zanikać lub ulegać znacznej redukcji (Testacellidae), bywa też zagłębiona w tkankach (pomrowcowate). Muszla ślimaków jest zwykle skręcona, bywa też uproszczona (zredukowana do płytki) lub w kształcie czapeczki (przytulik, czareczka), a w Oceanie Indyjskim żyją ślimaki, których muszla jest dwuczęściowa (jak u małży).
Wśród ślimaków występują zarówno formy glonożerne, roślinożerne, jak też drapieżne i pasożytnicze.
Wodne gatunki konsumują głównie drobne glony, zeskrobując je tarką z podwodnych skał, lub też liście wodnych roślin naczyniowych oraz rozkładające się szczątki roślinne.
Lądowe ślimaki roślinożerne podobnie: zjadają zarówno rośliny żywe, jak też martwe, przy czym w większości są wybitnie polifagiczne. Do form wyspecjalizowanych należą m.in. niektóre ślimaki naskalne z rodzaju Chondrina, odżywiające się skorupiastymi porostami pokrywającymi skały. Wiele ślimaków roślinożernych nie gardzi również pokarmem mięsnym, atakując inne ślimaki albo zjadając padlinę (zwłaszcza martwe bezkręgowce). Ulubionym pokarmem licznych gatunków, szczególnie spośród ślimaków nagich, są grzyby i to zarówno jadalne, jak i trujące dla innych organizmów.
Najwięcej ślimaków drapieżnych występuje wśród gatunków morskich. Niektóre z nich (np. rodzaje Natica, Dolium i Charonia- Prosobranchia) polują na żywe zwierzęta, szczególnie na ślimaki i jamochłony, inne zadowalają się głównie padliną (np. rodzaje Buccinum, Murex, Nassarius i Prosobranchia), zwłaszcza skorupiaków, mięczaków i ryb. Jeżeli pokryta jest ona pancerzem, jak np. u dziesięcionogich, to ślimaki wsuwają ryjek do ich wnętrza przez szczeliny pomiędzy tarczami pancerza lub przez odbyt i od wnętrza wysysają zwłoki.
Drapieżne, przytrzymują zdobycz zębami tarki albo nogą, a następnie paraliżują ją wydzieliną gruczołów jadowych. Łup zostaje często połknięty w całości i to nawet wówczas, gdy są nim stosunkowo duże zwierzęta. Obserwowano np. że ślimak przodoskrzelny Charonia nodifera, długości 28 cm, połknął w ciągu 4 godzin strzykwę mierzącą 21 cm, a w ciągu 8 godzin rozgwiazdę o rozpiętości ramion 26 cm. Małże, np. omułki (Mytilus), połyka on razem ze skorupką. Inne przodoskrzelne, np. niektórzy reprezentanci rodzajów Fulgar i Murex wciskają schwytanego ślimaka pomiędzy krawędź nogi a brzeg otworu muszli miażdżąc w ten sposób skorupę. Następnie wsuwają ryjek do jej wnętrza i zjadają ciało. Pełzające w piasku Naticidae otaczają skorupkę napadniętych ślimaków swoją szeroką stopą, drążą w niej zębami tarki kolisty otwór i przez niego zapuszczają ryjek do jej środka. Także niektóre inne rodzaje wiercą otwory w skorupkach ślimaków zębami tarki, a niekiedy także żrącą wydzieliną specjalnych gruczołów (np. Cassis, Murex, JNucella; Prosobranchia).
Nieruchome gatunki z rodzaju Vermetus wydzielają z gruczołu nożnego długie, delikatne nici śluzu, tworząc coś w rodzaju unoszącej się w wodzie sieci do łapania planktonu. Co pewien czas sieć wraz ze zdobyczą jest wciągana do otworu gębowego. Są też ślimaki żywiące się głównie planktonem i drobnymi cząstkami substancji organicznej, wpadającymi wraz z prądem wody do ich jamy płaszczowej, która wówczas ma zwykle specjalne urządzenia służące do ich wyłapywania i transportu do otworu gębowego.
Ze ślimaków lądowych drapieżne są niektóre płucodyszne, np. rodziny Testacellidae, Zonitfdae, i Oleacinidae. Pełzają one stosunkowo bardzo szybko a ich ofiarami są inne ślimaki i dżdżownice.
Form pasożytniczych jest wśród ślimaków stosunkowo niewiele, ale w zależności od trybu życia wykazują one pod względem morfologicznym ogromne zróżnicowanie i należą do wielu grup systematycznych spośród przodoskrzelnych i tyłoskrzelnych. I tak np. przedstawiciel prymitywnej rodziny tyłoskrzelnych Pyramidellidae (m.in. rodzaj Brachystomia) są okresowymi pasożytami zewnętrznymi, o bardzo silnie wydłużonym ryjku, w którego końcowej części znajduje się kolec, wewnątrz pusty, będący prawdopodobnie jedyną pozostałością po zębach tarki. Współdziała on ze swoistym urządzeniem pompującym w przednim odcinku jelita. Kolec ten prawdopodobnie służy do wpompowania specjalnej wydzieliny doprowadzającej ciało ofiary do stanu płynnego. Wspomnianym ryjkiem pasożyt nakłuwa łatwo dostępne, miękkie części ciała ślimaków i małżów, albo czułki osiadłych wieloszczetów i wysysa z nich soki. Poza opisaną adaptacją ryjka, ślimak ten w swej budowie ciała nie wykazuje nic szczególnego. Zewnętrznymi pasożytami szkarłupni, a zwłaszcza rozgwiazd, są niektórzy przedstawiciele rodzin Capulidae i Melanellidae (Prosóbranchia). Bardzo interesująca jest biologia należącego do tyłoskrzelnych pelagicznego gatunku Phyllirrhoe bucephala pasożyta meduzy Zanclea costata. Ślimak ten, początkowo wysysa manubrium oraz kanały promieniste i kanał okrężny meduzy, w momencie, kiedy zacznie przewyższać ją wzrostem i potrafi samodzielnie pływać, objada stopniowo manubrium i czułki. Wreszcie tylko pokurczone resztki dzwonu pozostają przyczepione do szczątkowej nogi pasożyta, który pożera i tę resztkę ciała żywiciela. Dorosła Phyllirrhoe parą czułkowatych wyrostków chwyta drobne zwierzęta planktonowe, zwłaszcza hydromeduzy, oraz obrywa kawałki czułków i innych części rurkopławów, nie będąc przy tym wrażliwa na parzydełka. Robakowate albo pęcherzykowate Entoconchidae, które są wewnętrznymi pasożytami strzykw, tak dalece zmieniły i uprościły swoją budowę, że tylko po stadium larwalnym można rozpoznać ich właściwą przynależność systematyczną. Niektórzy przedstawiciele tej rodziny, o cienkim robakowatym ciele, jak np. Enteroxenos dogieli, dochodzą do 130 cm długości. Przynajmniej część gatunków tej rodziny ma tak uproszczoną budowę, iż odżywia się chłonąc pokarm prawdopodobnie przez ścianki ciała. Dojrzałe samice tych ślimaków stopniowo ulegają degeneracji i giną, a żywiciel wydala ich zwłoki z odchodami do morza i wówczas uwalniają się z ciała matki pelagiczne larwy, mające typową budowę weligera.
Pomiędzy komensalami a skrajnymi pasożytami obserwuje się wśród ślimaków wiele form pośrednich.
Klasyfikacja ślimaków jest kontrowersyjna. Tradycyjnie w obrębie gromady wyróżniano trzy podgromady:
Taki podział nie jest jednak obecnie akceptowany. Według danych zgromadzonych w bazie ITIS (czerwiec 2006) aktualny stan wiedzy na ten temat wygląda następująco:
Podgromada Pulmonata – Płucodyszne
Podgromada Opisthobranchia – tyłoskrzelne
Podgromada Prosobranchia – przodoskrzelne
Stosowanie ślimaków lądowych Helix aspersa muler[3] w leczeniu różnych chorób jest znane od czasów starożytnych. Ludzie znali unikalne właściwości lecznicze ślimaków, w Babilonii i Egipcie były symbolem wieczności. Dane historyczne pochodzą z czasów Hipokratesa, który oferuje śluz ślimaka podczas oparzeń, ropni i innych urazów. W XVIII wieku różne preparaty z ekstraktem ślimaków do użytku zewnętrznego stosowano w problemach skórnych i do użytku wewnętrznego w gruźlicy i zapaleniu nerek. Spożywanie ślimaków zalecane jest w przypadku zmęczenia, krwawienia z nosa i zaburzeń psychicznych. Stwierdzono, że gotowane ślimaki mają właściwości uspokajające. W XIX i XX wieku odnotowano wzrost zainteresowania zastosowaniem ślimaków w medycynie do leczenia przepukliny, zapaleń, przed zimnem i kaszlu, zapalenie oskrzeli, astmy, różnego rodzaju zapalenia gardła i zapalenia piersi. W ostatnich latach ślimaki są również przydatne przy leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy[4]. Przyjmuje się, że leczenie powinno trwać 4-7 tygodnie. Skuteczność jest większa, jeżeli czas trwania terapii trwa dłużej niż 30 dni.
Kultywacja i handel ślimakami rozwijają się w Europie i Ameryce Północnej, z największymi konsumentami we Francji, Włoszech, Grecji, Hiszpanii i innych krajach. W Afryce Zachodniej mięso ślimaka jest tradycyjnie głównym składnikiem żywności dla ludzi. W Bułgarii warunki hodowli ślimaków są niezwykle korzystne, ponieważ przyroda nadal
nie jest tak zanieczyszczona i ma wspaniałe góry i bogatą roślinność. Jest to istotna zaleta dla rozwoju ślimaków, ponieważ są one środowiskowym wskaźnikiem zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Co więcej, ślimaki, poprzez naturalną żywność, przyjmują różne typy bakterii kwasu mlekowego, takie jak Lactobacillus plantarum, Lactobacillus brevis i Lactobacillus curvatus, które poprawiają ich stan zdrowia oraz dają lepszą jakość mięsa. Mięso ślimaka jest poszukiwane ze względu na cenne i korzystne składniki odżywcze, które zawiera, wyższą zawartość i różnorodność białka (37-51%) w porównaniu do innych, często spożywanych mięs, takich jak drób
(18,3%), ryby 18%), bydło (17,5%), owce (16,4%) i świnie (14,5%). Wartość odżywcza tego rodzaju mięsa jest również wzmocniona przez zawartość prawie wszystkich aminokwasów niezbędnych dla człowieka, o niskiej zawartości tłuszczu (0,05-0,08%), co prowadzi do obniżenia poziomu cholesterolu i wysokiego ciśnienia krwi. Ze względu na zwiększoną zawartość żelaza - 45-59mg / kg, spożycie mięsa jest odpowiednie w leczeniu niedokrwistości i było zalecane w przeszłości jako lek na wrzody i astmę.
Po badaniu składników komórkowych i molekularnych, stwierdzono, że ślimak produkuje wydzielinę, której kompozycja jest zbliżona do ludzkiej skóry. Dlatego ma on działanie regeneracyjne na ludzką skórę i ma duże znaczenie naukowe. Używając własnego śluzu, ślimak jest w stanie całkowicie przywrócić sobie powłokę. Śluz ślimaków zbiera się i oczyszcza za pomocą różnych technik, w niskich temperaturach, w celu utrzymania w natywnej postaci jego składników. Obecnie bogaty w różne składniki ekstrakt jest
dostarczany w stanie ciekłym lub liofilizowanym[5].
Na rynku dostępnych jest wiele różnych produktów, w tym wyciągi ze ślimaków. Wiadomym jest, że tajne, które wytwarzają gruczoły ślimaków ma właściwości przeciwbakteryjne, ponieważ zawiera substancje - pektyny, które są zdolne do aglutynacji komórek bakteryjnych. W ten sposób, pektyny, pozbawiają bakterie z możliwości opracowania i wywierania właściwości chorobotwórczych, co jest szczególnie ważne w leczeniu różnych chorób.
Światowe badania wykazały, że ślimaczy śluz ma specyficzne właściwości bakteriobójcze wobec szczepów bakterii Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Escherichia coli, zakażenia Helicobacter pylori, Propionibacterium acnes i inne. Bakterie te zostały wybrane, ponieważ są najczęstszą przyczyną różnych chorób. Na przykład, Staphylococcus są bakteriami Gram-dodatnimi, które znajdują się na skórze pod pachami lub w błonie śluzowej nosa zdrowych ludzi. Około 25-30% osób są nosicielami tego mikroorganizmu, a zwłaszcza Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty). Staphylococci są jedną z najczęstszych przyczyn infekcji skóry. Większość z nich są stosunkowo niewielkie, pojawiają się wypryski, ale może być bardzo poważne jeśli dojdzie do zakażenia ran chirurgicznych, zakażenia krwi, zapalenia płuc, a w niektórych przypadkach może prowadzić do posocznicy i może być śmiertelna dla pacjentów. Bakterie z gatunku Escherichia coli są częścią naturalnej mikroflory jelit u ludzi i zwierząt ciepłokrwistych. Większość szczepów jest absolutnie nieszkodliwa i nasze wspólne współżycie z nimi nie stanowią ryzyka dla zdrowia. Istnieją jednak pewne patogeniczne szczepy E. coli, które mogą spowodować niebezpieczne sytuacje, takie jak krwawienie, niewydolności nerek i inne.
Helicobacter pylori (H. pylori) jest Gram-ujemną bakterią, która kolonizuje się w żołądku i dwunastnicy. Powoduje wrzody trawienne, zapalenie żołądka i zapalenie dwunastnicy. Istnieją sugestie, że jest to czynnik w raku żołądka.
Innym rodzajem bakterii Propionibacterium acnes, które powodują trądzik skóry i Propionibacterium freudenreichii, który odgrywa ważną rolę w tworzeniu szwajcarskiego ementalera i niektórych innych rodzajów sera[6].
Z badań przeprowadzonych na śluzie ślimaków[7] odnaleziono peptydy i glikopeptydy, które niszczą bakterie powyżej. Zatem to wyjaśnia obserwowane efekty tych peptydów i glikopeptydów oczyszczone od śluzu i badane wobec różnych bakterii, takich jak Propionibacterium acnes (szczep 266 (IA), Helicobacter pylori, Bacillus subtilis NBIMCC
2353, Propionibacterium acnes KPA171202 Bacillus subtilis NBIMCC 2353, E. coli NBIMCC 3486 i inne.
Wyizolowane peptydy stanowiące naturalne antybiotyki, są skuteczne wobec różnych typów bakterii powodujących ludzkie zakażenia. Są bardziej skuteczne niż leki syntetyczne, które często wywołują oporność i / lub powodują reakcje alergiczne. Ważną zaletą jest to, że peptydy wnikają do ścianę komórkową bakterii i niszczą ją, dlatego trudno jest budować odporność przeciwko nim.
Wiadomym jest, że w ekstrakcie ślimaków jest wiele białek, które pełnią konkretną funkcję. Są one syntetyzowane przez komórki i wykorzystywana do utrzymania otaczających komórek i reszty ciała. Białka spełniają wiele różnorodnych funkcji, więc zakłócanie ich funkcji prowadzi do różnych chorób. Enzymy stanowią szczególny rodzaj białka, które poprawiają przepływ reakcji chemicznych w celu zsyntetyzowania białkami siebie. Niektóre białka działają jako hormony lub zapewnienie struktury, takie jak kolagen.
Kolagen to białko, które jest specyficzne; pomaga wzmocnić tkanki - skórę, ścięgna i chrząstki. Po 25. roku życia, jednak proces ten u ludzi jest trudny i stopniowo słabnie wraz z wiekiem. Rosnący niedobór kolagenu prowadzi do suszenia i marszczenia się skóry i zmniejszenie elastyczności skóry. Brak lub bardzo opóźnionym biosyntezy kolagenu powoduje starzenie tkanek miękkich i kości (osteoporoza). Jest znany jako eliksir zdrowia i młodości. To dlatego pół wieku temu naukowcy zdali sobie sprawę, że stworzenie
czystego, nie syntetycznego kolagenu byłoby rewolucją w medycynie. Jest to śluz ślimaka, który wydaje się być bogatym źródłem tego cennego białka. Najważniejszymi składnikami śluzu są kolagen i elastyna, które mają struktury podobne do tych, które tworzą ludzką skórę. Te właściwości wydzieliny ślimaka sprawiają, że jest ona użyteczna nie tylko w medycynie, ale także w kosmetyce, w celu poprawy kondycji skóry.
W wyniku analizy śluzu ślimaka można przygotować różne ekstrakty do:
Dzięki tym silnym właściwościom przywracającym wydzielanie, kolagen jest coraz częściej stosowany w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, kosmetycznym i różnych dziedzinach.
BrunoB. Bonnemain BrunoB., Helix and Drugs: Snails for Western Health Care From Antiquity to the Present, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine”, 2 (1), 2005, s. 25–28, DOI: 10.1093/ecam/neh057, ISSN 1741-427X, PMID: 15841274, PMCID: PMC1062150 [dostęp 2019-01-16] . BrunoB. Bonnemain BrunoB., Helix and Drugs: Snails for Western Health Care From Antiquity to the Present, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine”, 2 (1), 2005, s. 25–28, DOI: 10.1093/ecam/neh057, ISSN 1741-427X, PMID: 15841274, PMCID: PMC1062150 [dostęp 2019-01-16] . Ślimaki, brzuchonogi (Gastropoda, z gr. gaster – brzuch + pous – noga) – jedna z najliczniejszych i najbardziej zróżnicowanych gromad mięczaków, zaliczana niekiedy do podtypu muszlowce.
Ślimaki kopalne spotyka się już w warstwach wczesnokambryjskich.
