noms dans le fil d’Ariane
પ્રાણીઓ એનિમાલિયા અથવા મેટાઝોઆ રાજ્ય ના મોટે ભાગે બહુકોષી, યુકેર્યોટિક ઓર્ગેનિઝમ ના મોટા જૂથ છે. તેમની શરીર રચના આખરે તેઓ જેમ વિકાસ કરે છે તે રીતે નિશ્ચિત થાય છે, જોકે કેટલાક તેમની પાછળની જિંદગીમાં પરિવર્તનની પ્રક્રિયામાંથી પસાર થાય છે. મોટા ભાગના પ્રાણીઓ ગતિશીલ (હલન ચલન કરી શકે તેવા હોય છે), અલબત્ત કે તેઓ સ્વેચ્છાપૂર્વક અને સ્વતંત્ર રીતે હરીફરી શકે છે. દરેક પ્રાણીઓ પરાવલંબી પણ હોય છે, તેનો અર્થ એ કે તેમણે તેમનું ગુજરાન ચલાવવા માટે તેમણે અન્ય પ્રાણીઓને ગળવા જ પડે છે.
અવશેષોના રેકોર્ડમાં અત્યંત જાણીતું પ્રાણી ફાયલા આશરે 542 વર્ષો પહેલા કેમ્બ્રિયન વિસ્ફોટ દરમિયાન દરિયાઇ જાતિ તરીકે મળી આવ્યું હતું.
"એનિમલ" શબ્દ લેટિન શબ્દ એનિમલ પરથી આવ્યો છે. દૈનિક અનૌપચારીક વપરાશમાં, શબ્દ સામાન્ય રીતે બિન માનવીય પ્રાણીનો ઉલ્લેખ કરે છે.[૧]સતત રીતે માનવોની અત્યંત નજીક એવા પૃષ્ઠવંશ અથવા સસ્તન પ્રાણીઓનો દૈનિક ધોરણે ઉપયોગ થાય છે.શબ્દની જૈવિક વ્યાખ્યા માનવ સહિત રાજ્ય એનીમાલિયાના તમામ સભ્યોનો ઉલ્લેખ કરે છે.[૨]
પ્રાણીઓ વિવિધ લાક્ષણિકતાઓ ધરાવે છે, જે તેને અન્ય જીવંત ચીજોથી અલગ પાડે છે. પ્રાણીઓ યુકેર્યોટિક અને મલ્ટીસેલ્યુલર[૩] હોય છે (જોકે મિક્ઝોઝોઆ જુઓ), જે તેમને જીવાણુ (બેક્ટેરીયા) અને અત્યંત મુક્ત પણે વિચરતા પ્રાણીઓથી અલગ પાડે છે. તેઓ પરાવલંબી હોય છે,[૪] સામાન્ય રીતે આંતરિક ચેમ્બરમાં ખોરાકનું પાચન કરે છે, જે તેમને છોડો અને શેવાળથી અલગ પાડે છે (જોકે કેટલા જળચરો પ્રકાશસંશ્લેષણ અને નાઇટ્રોજન ફિક્સેસનની શક્તિ ધરાવતા હોય છે).[૫] આ ઉપરાંત તેઓ છોડો, શેવાળ અને ફૂગથી કડક સેલ વોલના અભાવને કારણે અલગ પડે છે.[૬] દરેક પ્રાણીઓ તેમના જીવનના ચોક્કસ તબક્કે ગતિશીલ છે.[૭] મોટા ભાગના પ્રાણીઓમાં, એમ્બ્રોયો તેમના પ્રારંભિક તબક્કામાંથી પસાર થાય છે, જે ફક્ત પ્રાણીઓનું જ લક્ષણ છે.
થોડા અપવાદો સાથે, મોટા ભાગના વિખ્યાત જળચરો (ફિલુમ પોરીફેરા) અને પ્લાકોઝોઆ, પ્રાણીઓ અલગ પ્રકારના શરીર ધરાવે છે, જે કોશમંડળમાં વિભાજિત હોય છે. તેમાં સ્નાયુનો સમાવેશ થાય છે, જેઓ સંકોચાવા અને ગતિ કરવા સક્ષમ હોય છે અને મજ્જાતંતુ કોશમંડળ, જે સંકેતો મોકલે છે અને પ્રક્રિયા કરે છે. તદુપરાંત વિશિષ્ટ આંતરિક એક અથવા બે મુખ સાથેની પાચન ચેમ્બર હોય છે. આ પ્રકારની રચના સાથેના પ્રાણીઓને મેટાઝોઆન અથવા ઇયુમેટાઝોઆન કહેવાય છે, જ્યારે અગાઉના પ્રાણીઓ માટે સામાન્ય અર્થમાં વપરાય છે.
દરેક પ્રાણીઓ યુકેર્યોટિક કોષો ધરાવતા હોય છે, જનીની આસપાસ કોલ્લાજેન અને ઇલાસ્ટિક ગ્લાયકોપ્રોટીનના મિશ્રણના વિશિષ્ટ એક્સ્ટ્રાસેલ્યુલર મેટ્રિકસ હોય છે. આ કદાચ કવચ, હાડકા, અને કંટિકા (અણીવાળું માળખું જે ખોપરી જેવું કામ કરે છે) જેવા માળખાની રચના કરવા માટે કઠણ થઇ શકે છે. વિકાસ દરમિયાન ત સંબધિત રીતે સાનુકૂળ માળખાની રચના કરે છે, જનીની પર કવચ ગતિ કરી શકે છે અને પુનઃસંગઠિત થઇ શકે છે, જે જટિલ માળખાને શક્ય બનાવે છે. તેનાથી વિરુદ્ધ, અન્ય મલ્ટીસેલ્યુલર ઓર્ગેનિઝમ જેમ કે છોડો અને ફૂંગી સેલ વોલ દ્વારા સેલ્સ ધરાવતા હોય છે અને તેથી પ્રગતિકારક વૃદ્ધિ મારફતે વિકાસ પામે છે. તેમજ, પ્રાણીઓના સેલમાં નીચેના ઇન્ટરસેલ્યુલર જંકશનો વિશિષ્ટ હોય છેઃ ટાઇટ જંકશન, ગેપ જંકશન, અને ડેસ્મોસમ્સ.
આશરે દરેક પ્રકારના પ્રાણીઓ લૈંગિક પ્રજનનની પ્રક્રિયા કરે છે. તેઓ થોડા ખાસ પ્રકારના પ્રજનન કોષો ધરાવે છે, જે નાના ગતિશીલ શુક્રાણુઓ અથવા મોટા બિન-ગતિશીલ અંડાણુ પેદા કરવા માટે અર્ધસૂત્રણમાંથી પસાર થાય છે. આ ગર્ભપેશીની રચના કરવા ઓગળે છે, જે નવા એક પ્રાણીમાં વિકાસ પામે છે.
ઘણા પ્રાણીઓ પણ અજાતીય પ્રજનન માટે પણ સક્ષમ હોય છે. આ ઘટના અનિષેકજનન મારફતે આકાર લે છે, જ્યાં ફળદ્રુપ ઇંડાને પ્રજનન વિના અથવા ઘણા કિસ્સામાં અધૂરા ભાગ દ્વારા પેદા કરવામાં આવે છે.
ગર્ભપેશી પ્રારંભિક રીતે બખોલ વાળા ભાગમાં વિકાસ પામે છે, જનીને ગર્ભકોષ્ઠી અવસ્થા કહેવાય છે, જે પુનઃગોઠવણી અને વિભિન્નતામાંથી પસાર થાય છે. જળચર પ્રાણીઓમાં, ગર્ભકોષ્ઠી અવસ્થા લાર્વે નવા સ્થળે તરી જાય છે અને નવા જળચર તરીકે વિકાસ પામે છે. મોટા ભાગના અન્ય જૂથોમાં, ગર્ભકોષ્ઠી અવસ્થા વધુ જટિલ પુનઃગોઠવણીમાંથી પસાર થાય છે. પ્રથમ તે પાચન ચેમ્બર દ્વારા આંત્રકોષ્ઠીની રચના માટે અંતર્વલન થાય છે અને બે અલગ સૂક્ષ્મજીવ સ્તરો - બહારના બાહ્ય સ્તર અને અંદરના અંત:સ્તર. મોટા ભાગના કિસ્સામાં, તેમની વચ્ચે મધ્ય જનસ્તરનો પણ વિકાસ કરે છે. આ સૂક્ષ્મજીવ સ્તરો બાદમાં કોષમંડળ અને અંગોની રચના માટે અલગ પડી જાય છે.
દરેક પ્રાણીઓ પરાવલંબી હોય છે, તેનો અર્થ એ કે તે અન્ય જીવંત ચીજોને સીધી રીતે કે આડકતરી રીતે તેમનો ખોરાક બનાવે છે. તેમને ઘણી વાર વધુમાં જૂથોમાં પેટા વિભાજિત કરવામાં આવે છે જેમ કે માંસાહારી, શાકાહારી, સર્વભક્ષી, અને પરજીવી.
અન્ય પ્રાણીનો શિકાર કરીને ખાવું એ જૈવિક ઘટના છે, જ્યાં શિકારી પ્રાણી (હિટેરોટ્રોફ શિકાર કરે છે) શિકાર (પ્રાણી કે જનીની પર હૂમલો કરવામાં આવ્યો છે)ને ખોરાક તરીકે લે છે. શિકારને પોતાના ખોરાક તરીકે ગ્રહણ કરે તે પહેલા શિકાર કરનાર પ્રાણી તેમના મારી નાખે છે અથવા મારતા નથી, પરંતુ શિકાર કરવાની ક્રિયા હંમેશા શિકારના મૃત્યુમાં પરિણમે છે. અન્ય મુખ્ય વપરાશની કક્ષા ડેટ્રિટિવોરી છે, મૃત પ્રાણીનો વપરાશ. ઘણી વખત ખવડાવવાની વર્તણૂંકને અલગ પાડવી મુશ્કેલ હોય છે, ઉદાહરણ તરીકે પરોપજીવી જાતિઓ અસંખ્ય પ્રાણીઓનો શિકાર કરે છે અને ત્યાર બાદ તેના કોહવાઇ ગયેલ મડદા પર તેના બચ્ચાને ખવરાવવા માટે પોતાના ઇંડા મૂકે છે. એકબીજા પર લદાયેલું પસંદગીયુક્ત દબાણ શિકાર બનનાર અને શિકાર કરનાર તે વચ્ચે વિકાસાત્મક સશસ્ત્ર સ્પર્ધામાં પરિણમે છે, જે અંતે વિવિધ એન્ટીપ્રિડેટર સ્વીકાર્યતામાં પરિણમે છે.
મોટા ભાગના પ્રાણીઓ સૂર્યપ્રકાશની ઉર્જામાંથી ખોરાક લે છે. છોડો આ ઉર્જાનો પ્રકાશસંશ્લેષણ તરીકે જાણીતી પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ કરીને સાદી ખાંડમાં રૂપાંતર કરવા માટે ઉપયોગ કરે છે. પરમાણુ અંગારવાયુ (કાર્બન ડાયોક્સાઇડ)થી શરૂ કરતા (CO2) અને પાણી (H2O), પ્રકાશ સંશ્લેષણ સૂર્યપ્રકાશની ઉર્જાને ગ્લુકોઝ (C6H12O6)ના બોન્ડઝમાં સગ્રહ કરેલી રસાયણ ઉર્જામાં રૂપાંતર કરે છે અને ઓક્સીજન (O2) બહાર કાઢે છે. આ ખાંડનો ત્યાર બાદ બ્લોકસ ઊભા કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે, જે છોડને વૃદ્ધિ થવામાં મદદ કરે છે. જ્યારે પ્રાણીઓ છોડ ખાય છે (અથવા જે પ્રાણીઓએ છોડ ખાધો હોય તેને ખાય ત્યારે), છોડ દ્વારા ઉત્પન્ન કરવામાં આવેલી ખાંડનો પ્રાણી દ્વારા ઉપયોગ થાય છે. તે પ્રાણીને વૃદ્ધિ કરવા માટે સીધી રીતે ઉપયોગમાં આવે છે અથવા તો તૂટી જાય છે, સંગ્રહીત ઉર્જા છૂટી કરે છે અને હલન ચલન કરવા માટે જરૂરી ઉર્જા પ્રાણીને પૂરી પાડે છે. આ પ્રક્રિયા ગ્લાયકોલાઇસિસ તરીકે જાણીતી છે.
જે પ્રાણીઓ હાઇડ્રોથર્મલ હવાની અને સમુદ્રી સપાટી પર ઠંડા પ્રદેશોની નજીક રહેતા હોય તેઓ સૂર્યપ્રકાશની ઉર્જા પર નિર્ભર હોતા નથી. તેને બદલે કેમોસિંથેટિક, આર્ચેઇઅન અને બેક્ટેરીયા ખોરાક સાંકળના પાયાની રચના કરે છે.
પ્રાણીઓ સામાન્ય રીતે ચાબૂક જેવા યુકાર્યોટમાંથી ઉત્ક્રાંત થયા હોવાનું માનવામાં આવે છે. તેમના સૌથી નજીકના જીવંત સગાઓ ચોઆનોફ્લેજિટેટ, ગળાપટા જેવી ચાબૂક ધરાવતા પ્રાણીઓ કે જે ચોક્કસ પ્રકારના જળચર પ્રાણીઓના ચોઆનોસાયટસ જેવા આકારવિજ્ઞાન ધરાવતા હોય છે. સૂક્ષ્મ અભ્યાસો પ્રાણીઓને શ્રેષ્ઠ જૂથમાં મૂકે છે જનીને ઓપીસ્થોકોન્ટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જેમાં ચોઆનોફ્લેજિલેટ, ફૂગ અને થોડા નાના પરોપજીવી પ્રોટીસ્ટ (મુક્ત પણે કે સમૂહમાં જીવતા પ્રાણીઓ) સમાવેશ થાય છે. આ નામો વિચરતા કોષોમાં ફ્લેજેલમના પાછળના વિસ્તારોમાંથી આવ્યા છે, જેમ કે મોટા ભાગના પ્રાણીઓ સ્પેર્મેટોઝોઆ હોય છે, જ્યારે અન્ય યુકાર્યોટ્સ પૂર્વકાલીન કશાભિકા હોવાનું મનાય છે.
સૌપ્રથમ અવશેષ કે કદાચ પ્રાણીઓને આશરે 610 મિલિયન વર્ષ પહેલા પ્રિકેમ્બ્રિયનના અંત તરફ દેખાવા તરફ રજૂ કરી શકે છે અને તેઓ એડિએકરન અથવા વેન્ડિયન બાયોટા તરીકે ઓળખાય છે. જોકે આ પાછળના અવશેષો સાથે સંબંધ દર્શાવવા મુશ્કેલ હોય છે. કેટલાક આધુનિક ફાયલાના પૂર્વચિહ્ન રજૂ કરી શકે છે, પરંતુ કદાચ તે અલગ જૂથો હોઇ શકૈ છે અને તે ખરેખર પ્રાણીઓ ન પણ હોઇ શકે તે પણ શક્ય છે. તેમના ઉપરાંત, આશરે 542 મિલિયન વર્ષો પહેલા કેમ્બ્રિયન સમયગાળા દરમિયાન અત્યંત જાણીતા ફાયલાએ ઓછા કે વત્તા અંશે એક સાથે જોવા મળ્યા હતા. કેમ્બ્રિયન વિસ્ફોટક કહેવાતી આ ઘટના વિવિધ જૂથો અથવા પરિસ્થિતિમાં ફેરફાર કે જેણે અવશેષીકરણને શક્ય બનાવ્યું હતું તેની વચ્ચે ઝડપી વૈવિધ્યકરણ દર્શાવે છે કે કેમ તે વિવાદાસ્પદ છે. જોકે કેટલાક પાલીયોન્ટોલોજિસ્ટો અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ એવું સુચન કરશે કે અગાઉ જે વિચારવામાં આવ્યું હતું તેના કરતા ઘણા વહેલા પ્રાણીઓ દેખાયા હતા, શક્ય છે કે એક અબજ વર્ષો જેટલા વહેલા દેખાયા હતા. ટ્રેક્સ અને બુરોઝ જેવા ટ્રેસ અવશેષ ટોનિયન યુગમાં મળી આવ્યા હતા, જે (આશરે 5 એમએમ જેટલા પહોળા) મોટા અને અર્થવોર્મ્સ જેટલા જટિલ જેવા મેટાઝોન્સ જેમ વોર્મ ટ્રિપ્લોબ્લાસ્ટિકની હાજરીનો સંકેત આપશે.[૮] વધુમાં આશરે એક અબજ વર્ષો પહેલા (કદાચ આજ સમયે ભૂતકાળની તારીખે આ આર્ટિકલમાં ટ્રેસ અવશેષની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી) ટોનિયન યુગના પ્રારંભ દરમિયાનમાં સ્ટ્રોમેટાલાઇટમાં ઘટાડો થયો હતો. અંતના ઓર્ડોવિસીયન અને અંતના પર્મિયનને લુપ્ત થઇ ગયેલા ઘાસ ખાતા મોટી સંખ્યાના દરિયાઇ પ્રાણીઓના ટૂંક સમય બાદ જ અને તેમની વસતી મળી આવી તેના થોડા સમય પહેલા જ વૈવિધ્યતામાં સ્ટ્રોમેટોલાઇટ્સમા વધારો થયો હોવાથી આ સમય દરમિયાન ઘાસ ખાતા પ્રાણીઓ જોવામા આવ્યા હોવાનો સંકેત આપે છે. અગાઉના ટ્રેસ અવશેષો જેવા સમાનની શોધ પર નજર રાખે છે તે આજે જંગી કદના પ્રોટિસ્ટ ગ્રોમીયા ફાએરિકા વધુમાં અગાઉના વખતમાં પ્રાણીઓના વિકાસના પૂરાવા તરીકે તેમના અર્થઘટન પર શંકા વ્યક્ત કરે છે.[૯][૧૦]
જળચરો (પોરીફેરા) અગાઉના કાળમાં અન્ય પ્રાણીઓમાંથી વિકસ્યા હોવાનો લાંબો વિચાર કરવામાં આવે છે. જેમ મોટા ભાગના ફાયલામાં જોવાયું છે તેમ તેમનામાં જટિલ વ્યવસ્થાતંત્રનો અભાવ જોવા મળ્યો હતો. તેમના કોષો વિભાજિત થયેલા હોય છે, પરંતુ મોટા ભાગના કિસ્સામાં સ્પષ્ટ પેશીમાં સંગઠિત થયેલા હોતા નથી. જળચરો ખાસ કરીને પાણીની અંદર જઇને છિદ્રો દ્વારા પોતાનો ખોરાક લે છે. આદ્યકોશીકા, કે જે સંગલિત ખોપરી ધરાવતા હોય છે તે જળચરો અથવા અલગ સમુદાય દર્શાવી શકે છે. જોકે, 21 વંશજાતિઓમાંથી 150 જનીન (આનુવંશિકતા સાથે સંબંધ ધરાવતો શુક્રાણુનો અંશ)ના 2008માં હાથ ધરાયેલા જાતિના વિકાસ અંગેનો અભ્યાસ[૧૧] એવું દર્શાવે છે કે તે ટેનોફોરા અથવા કોમ્બ જેલીસ છે, જે પ્રાણીઓના ઓછામાં ઓછા તે 21 ફાયલામાંના પાયાગત વંશ છે. લેખકો એવી ધારણા સેવે છે કે જળચરો અથવા તેમણે જે શોધી કાઢ્યા છે તેવા જળચરોની પેઢી એટલી પ્રાચીન ન હતી, પરંતુ તેના બદલે કદાચ ગૌણ રીતે તેનું સરળીકરણ થયેલું હોવું જોઇએ.
અન્ય ફાયલામાં, ટેનોફોરા અને નિડેરીયા, કે જેમાં દરિયાઇ એનેમોન (તારાના આકારનું વગડાઉ સફેદ ફૂલ), કોરલ, અને જેલીફિશ , સ્વભાવિક રીતે જ સપ્રમાણ છે અને તેઓ એક જ મુખ વાળી પાચન કરવાની ચેમ્બર ધરાવે છે, જે મુખ અને ગુદામાર્ગ એમ બન્નેની ગરજ સારે છે. બન્ને સ્પષ્ટ પેશી ધરાવે છે, પરંતુ તેઓ ઇન્દ્રિયોમાં સંગઠિત હોતા નથી. ફક્ત બે જ મુખ્ય અર્ધવિકસિત ભાગ છે, બાહ્ય સ્તર અને અંત:સ્તર, જેમની વચ્ચે ફક્ત છૂટાછવાયા કોષો હોય છે. તેવી રીતે, આ પ્રાણીઓને ઘણી વખત ડિપ્લોબ્લાસ્ટિક કહેવામાં આવે છે. નાનું પ્લાકોઝોઆન સમાન હોય છે, પરંતુ તેઓ કાયમી ધોરણે પાચન ચેમ્બર ધરાવતા હોતા નથી.
બાકીના પ્રાણીઓ મોનોફિલેટિક જૂથની રચના કરે છે, જનીને બિલાટેરિયા કહેવાય છે. મોટા ભાગ માટે, તેઓ બન્ને બાજુ સપ્રમાણ હોય છે, અને ઘણી વખત તેઓ પોષણ આપનારા અને સંવેદનાવાળા અંગો સાથે ખાસ પ્રકારના શિર ધરાવતા હોય છે. શરીર ટ્રિપ્લોબ્લાસ્ટિક હોય છે, એટલે કે દરેક ત્રણ સૂક્ષ્મ જીવ સ્તરો અત્યત વિકસિત હોય છે અને પેશીઓ સ્પષ્ટ અંગની રચના કરે છે. પાચન ચેમ્બર બે મુખ ધરાવે છે, એક મુખ અને ગુદા, અને ત્યાં આંતરિક શરીર પોલાણ પણ હોય છે જનીને કોલોમ અથવા સ્યુડોકોલોમ કહેવાય છે. આ તમામ લાક્ષણિકતાઓમાં અપવાદો છે, જોકે - ઉદાહરણ તરીકે પુખ્ત એકિનોડર્મ સ્વભાવિક રીતે સપ્રમાણ હોય છે અને કેટલાક પેરાસિટક વોર્મ ભારે સરળ શરીર રચના ધરાવતા હોય છે.
ઉત્પત્તિ અભ્યાસોએ બિલાટેરીયા અંગેની આપણી સમજણને નોંધપાત્ર રીતે બદલી નાખી છે. મોટા ભાગના બે મોટા વંશને લાગે વળગતા હોવાનું દેખાય છે: ડ્યૂટેરોસ્ટોમ અને પ્રોટોસ્ટોમ, જે બાદમાં સેડીસોઝોઆ, પ્લેટીઝોઆ, અને લોફોટ્રોકોઝોઆનો સમાવેશ કરે છે. વધારામાં, સંબંધિત રીતે સમાન માળખા સાથે બિલાટેરિયનના થોડા નાના જૂથો છે, જે આ મોટા જૂથો પહેલા અન્ય દિશામાં ફંટાઇ ગયા હોવાનું દેખાય છે. તેમાં એકોલોમોર્ફા, હોમબોઝોઆ, અને ઓર્થોનેક્ટિડાનો સમાવેશ થાય છે. એક જ કોષ વાળું પરોપજીવી મિક્સોઝોઆને મૂળભૂત રીતે પ્રોટોઝોઆ તરીકે વિચારવામાં આવ્યા હતા, જેમને હવે મેડુસોઝોઆમાંથી વિકસ્યા હોવાનું માનવામાં આવે છે.
ડ્યૂટેરોસ્ટોમ અન્ય બિલાટેરીયાથી અલગ પડે છે, જેને ઘણી રીતે પ્રોસ્ટોમ કહેવાય છે. બન્ને કિસ્સાઓમાં સંપૂર્ણ પાચન તંત્ર છે. જોકે, પ્રોટોસ્ટોમ્સમાં, પ્રાથમિક મુખ ( આર્કેનટેરોન) મોઢામાં વિકસે છે અને ગુદા અલગ રીતે વિકાસ પામે છે. ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સમાં આ ઊંધુ હોય છે. મોટા ભાગના પ્રોટોસ્ટોમ્સમાં, કોષો મધ્ય જનસ્તરની રચના કરવા માટે આંત્રકોષ્ઠીના આંતરિક ભાગોમાં સરળ રીતે જ ભરાઇ જાય છે, પરંતુ ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સમાં તે અંત:સ્તરના અંતર્વલન કે જેને એન્ટેરોકોલિક કોથળી રહેવાય છે તેના દ્વારા રચના કરે છે. ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સ પણ પીઠ, મજ્જાતંતુ ચાપકર્ણ કરતા પીઠ ધરાવતા હોય છે અને તેમના એમ્બ્ર્યોસ વિવિધ ક્લેવેજમાંથી પસાર થાય છે.
આ તમામ બાબતો સુચવે છે કે ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સ અને પ્રોટોસ્ટોમ્સ અલગ હોય છે, મોનોફિલેટિક વંશ હોય છે. ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સનો મુખ્ય ફાયલા એકિનોડર્મેટા અને કોર્ડેટા છે. અગાઉના સ્વભાવિક રીતે જ સપ્રમાણ હોય છે અને ફક્ત દરિયાઇ જ છે, જેમ કે સ્ટારફિશ, દરિયાઇ ઉર્ચીન, અને દરિયાઇ કુકુમ્બર. પાછળના પીઠપરના હાડકાઓ સાથેના કરોડવાળા પ્રાણીઓનું પ્રભુત્વ હતું. તેમાં માછલી, એમ્ફિબિયાન, પેટે ઘસાઇને ચાલતા પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ, અને સસ્તનોનો સમાવેશ થાય છે.
તેનાથી વધારામાં, ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સમાં હેમિકોર્ડેટા અથવા એકોર્ન વોર્મ્સનો સમાવેશ થાય છે. તેમ છતાં તે ખાસ કરીને આજે આગળ પડતા નથી, અગત્યના અવશેષ, ગ્રેપ્ટોલાઇટ કદાચ આ જૂથ સાથે સંબંધ ધરાવે છે.
ચાયેટોગ્નેથા અથવા એરો વોર્મ્સ પણ કદાચ ડ્યૂટેરોસ્ટોમ્સ હોઇ શકે છે, પરંતુ તદ્દન તાજેતરના અભ્યાસો પ્રોટોસ્ટોમ્સ મળતાપણુ હોવાનું સુચવે છે.
એકડીસોઝોઆ પ્રોટોસ્ટોમ્સ હોય છે, જેને પીછા ખેરવ્યા બાદ અથવા એકડીસીસ દ્વારા વૃદ્ધિના સમાન લક્ષણ બાદ નામ આપવામાં આવ્યું છે. સૌથી મોટું પ્રાણી સમુદાય, જંતુ, કરોળીયો, કરચલો, અને તેમના વંશ સહિત આર્થ્રોપોડાને લાગે વળગે છે. આ તમામ જાતિઓ એવું શરીર ધરાવે છે જે સમાન વિભાગમાં ખાસ કરીને જોડેલા અંગો સાથે વિભાજિત હોય છે. બે નાના ફાયલા, ઓનિકોફોરા અને ટાર્ડીગ્રેડા, આર્થ્રોપોડના નજીકના સંબધી છે અને આ લક્ષણો ધરાવે છે.
એકડીસોઝોઆનમાં નેમટોડા અથવા રાઉન્ડવોર્મ્સનો સમાવેશ થાય છે, કદાચ તે સૌથી મોટું પ્રાણી સમુદાય છે. રાઉન્ડવોર્મ્સ ખાસ કરીને સૂક્ષ્મ હોય છે અને જ્યાં જળ હોય છે તે તમામ પર્યાવરણમાં તે થાય છે. તે અગત્યના પરોપકારી પ્રાણી છે. નાના ફાયલા એને લાગે વળગે છે જેમાં નેમાટોમોર્ફા અથવા હોર્સહેયર વોર્મ્સ અને કિનોર્હીન્ચા, પ્રિપુલીડા, અને લોરીસિફેરાનો સમાવેશ થાય છે. આ જૂથો પાસે ઓછા કોલોમ ધરાવે છે, જેને સ્યુડોકોલોમ કહેવાય છે.
બન્ને એમ્બ્રોયો ગોળાકાર બખોલ વિકસાવતા હોવાથી બાકી રહેલા પ્રોટોસ્ટોમ્સના બે જૂથો કેટલીકવાર જેમ કે સ્પીરાલીયાની જેમ એક સાથે જૂથ બનાવે છે.
પ્લેટીઝોઆમાં સમુદાય પ્લેટીહેમિનથીસ, ફ્લેટવોર્મ્સનો સમાવેશ થાય છે. આને મૂળભૂત રીતે અત્યંત પ્રાચીન બિલાટેરીયામાંના હોવાનું મનાય છે, પરંતુ હવે દેખાય છે તેનો વિકાસ વધુ જટિલ પૂર્વજો પરથી થયો છે.[૧૨] અસંખ્ય પરોપજીવી પ્રાણીઓને આ જૂથમાં સમાવેશ થાય છે, જેમ કે ફ્લુયક અને ટેપવોર્મ. ફ્લેટવોર્મ્સ એકોલોમેટ્સ હોય છે, જેમાં શરીરમાં બખોલનો અભાવ હોય છે, જેમ કે તેમના અત્યંત નજીકના સંબંધી સૂક્ષ્મ ગેસ્ટ્રોટ્રિચા હોય છે.[૧૩]
અન્ય પ્લેટીઝોઆન ફાયલા મોટે ભાગે સૂક્ષ્મ હોય છે અને સ્યુડોકોલોમેટ હોય છે. તેમાં અત્યંત આગવા રોટીફેરા અથવા રોટીફેર્સ છે, જે પાણીવાળા પર્યાવરણમાં સામાન્ય છે. તેમાં એકાન્થોસેફાલા અથવા કાંટાવાળા શિરવાળા વોર્મ્સ, ગ્નેથોસ્ટોમુલિડા, માઇક્રોગ્નેથોઝોઆ, અને શક્યતઃ સાયક્લીફોરાનો પણ સમાવેશ થાય છે.[૧૪] આ જૂથો જટિલ જડબાની હાજરી પણ ધરાવે છે, જેના દ્વારા તેઓને ગ્નેથિફેરા કહેવાય છે.
લોફોટ્રોકોઝોઆમાં બે અત્યંત સફળ પ્રાણી ફાયલા, મોલ્લુસ્કા અને એન્નેલિડાનો સમાવેશ થાય છે.[૧૫][૧૬] અગાઉના, કે જે વર્ણવેલી જાતિઓના ક્રમાંકો અનુસાર બીજા સૌથી મોટા પ્રાણી સમુદાય છે જેમાં પ્રાણીઓ જેમ કે ગોકળગાય, છીપવાળી ખાદ્ય માછલી, અને કપાલપાદી દરિયાઈ પ્રાણીનો સમાવેશ થાય છે અને બાદમાં તેમાં વિભાજિત વોર્મ્સ જેમ કે ઇયરવોર્મ અને જળાનો સમાવેશ થાય છે. આ બન્ને જૂથો લાંબા સમયથી નજીકના સગા હોવાનું મનાય છે કારણ કે તેમાં ટ્રોકોફોરે ઇયળની સમાન હાજરી હોય છે, પરંતુ અળસીયા આર્થ્રોપોડ્સ [૧૭]ની નજીક હોવાનું મનાય છે, કારણ કે તે બન્ને વિભાજિત હોય છે. બે ફાયલાની વચ્ચે અસંખ્ય મોર્પોલોજિકલ અને ઉત્પત્તિ તફાવતને કારણે હવે આને સામાન્ય રીતે એક બિન્દુ તરફ થનાર વિકાસ તરીકે માનવામાં આવે છે.[૧૮]
લોફોટ્રોકોઝોઆમાં પણ નેમેર્ટિઆ અથવા રિબન વોર્મ્સ સિપુન્કુલાનો સમાવેશ કરે છે, અને વિવિધ ફાયલા કે જે તેના મોઢાની આસપાસ ઝીણી રુંવાટી ધરાવતા હોય છે તેને લોફોફોરે કહેવામાં આવે છે.[૧૯] આ પરંપરાગત રીતે લોફોફોરેટ્સ રીતે જૂથ થયેલા હોય છે.[૨૦] પરંતુ હવે એવું દેખાય છે કે તે પેરાફાયલેટિક છે,[૨૧] કેટલેક અંશે નેમેર્ટિઆની અને કેટલાક મોલ્લુસ્કા અને એન્નેલિડાની નજીક.[૨૨][૨૩] તેમાં બ્રેકિઓપોડા અથવા લેમ્પ શેલ્સ છે, જે અવશેષ ઇતિહાસમાં આગવા હોય છે, એન્ટોપ્રોક્ટા, ફોરોનિડા, અને શક્યતઃ બ્રોઝોઆ અથવા સેવાળવાળા પ્રાણીઓ.[૨૪]
ઢાંચો:Mainarticle પ્રાણીઓમાં ભારે વૈવિધ્યતા હોવાના કારણે પસંદ કરેલી જાતિઓના નાના ક્રમાંકોનો અભ્યાસ કરવાનું વૈજ્ઞાનિકો માટે વધુ કરકસરયુક્ત છે, જેથી જે તે કડીઓ તેમના કામ પરથી લઇ શકાય છે અને તેના પરિણામો પરથી અનુમાન કરી શકાય છે કે પ્રાણીઓ સામાન્ય સંજોગોમાં કેવી રીતે કામ કરે છે. તેઓને રાખવા અને જન્મ આપવાનું સહેલું હોવાથી ફ્રુટ ફ્લાય ડ્રોસોફિલા મેલાનોગાસ્ટર અને નેમાટોડે કાએનોર્બેહાબડિટીસ એલિગન્સ નો સઘનતાપૂર્વક લાંબા સમયથી મેટાઝોઆન નમૂનારૂપ જીવતંત્રોનો અભ્યાસ થતો આવ્યો છે, અને તેઓ જનનશાસ્ત્રની રીતે ગોઠવાયેલા જિંદગીનું સ્વરૂપ ધારણ કરનારા પ્રથમ હતા. આવું આગળ વધવામાં તેમના અત્યંત ઓછા થઇ ગયેલા વંશસૂત્ર દ્વારા મદદ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ અહીં બેધારી તલવાર એ છે કે અસંખ્ય આનુવંશિકતા સાથે સંબંધ ધરાવતો શુક્રાણુનો અંશ, ઇન્ટ્રોન અને જોડાણો ગૂમ થઇ ગયો હતો, આ એક્ડીસોઝોઆન પ્રાણીઓની સામાન્ય રીતે ઉત્પત્તિ અંગે થોડું શીખવી શકે છે. સુપરફાયલમમાં આ પ્રકારની શોધના પ્રકારના અંશો ક્રુસ્ટાસિયાન, એન્નેલિડ અને મોલ્લુસ્કેન વંશસૂત્ર પ્રોજેક્ટ કે જે હાલમાં પ્રગતિમાં છે તેના દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે. સ્ટારલેટ દરિયાઇ અનેમનિ વંશસૂત્રોએ જળચરોની અગત્યતા પર ભાર મૂક્યો છે અને કોઆનોફ્લેજેલ્લેટ પણ એક ઘટનાક્રમ હોવાથી, 1500ની આવક સમજાવવામાં એન્સેસ્ટ્રલ આનુવંશિકતા સાથે સંબંધ ધરાવતો શુક્રાણુનો અંશ યુમેટાઝોઆમાં વિશિષ્ટ હોય છે.[૨૫]
હોમોસ્કલેરોમોર્ફ જળચર ઓસ્કરેલ્લા કારમેલા નું પૃથ્થકરણ પણ સુચવે છે કે છેલ્લા જળચરના સામાન્ય પૂર્વજો અગાઉ જે ધારેલું હતું તેના કરતા વધુ જટિલ હતા.[૨૬]
અન્ય નમૂનારૂપ જાતિઓ એનિમલ કિંગડમને લાગેવળગે છે જેમાં ઉંદર (મુસ મસ્ક્યુલસ ) અને ઝેબ્રાફિશ (ડાનિયો રેરિયો )નો સમાવેશ થાય છે.
એરિસ્ટોટલે જીવંત દુનિયાને પ્રાણીઓ અને છોડ વચ્ચે વિભાજિત કરી હતી અને તેને ચડતા–ઊતરતા દરજ્જાવાળા (ધર્માધિકારીઓની સંસ્થા જેવું બીજુ કોઈ સંગઠન) વર્ગીકરણમાં કારોલુસ લિન્નાઇયસ (કાર્લ વોન લિન્ની) દ્વારા અનુસરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારથી જીવવિજ્ઞાનીઓએ વિકાસાત્મક સંબંધો પર ભાર મુકવાનો પ્રારંભ કર્યો હતો અને તેથી આ જૂથો કેટલેક અંશે નિયંત્રિત હતા. ઉદાહરણ તરીકે, માઇક્રોસ્કોપિક પ્રોટોઝોઆને મૂળબૂત રીતે પ્રાણીઓ તરીકે ગણવામાં આવતા હતા કેમ કે તેઓ હલચલન કરતા હતા પરંતુ હવે તેમને અલગ અલગ રીતે ગણવામાં આવે છે.
લિન્નાઇયસની મૂળ યોજનામાં, પ્રાણીઓ ત્રણ પ્રદેશોમાંના એક હતા, જેમને વર્મેસ, જંતુ, પાઇસિસ, એમ્ફીબિયા, ગણગણતી નાની ચકલી, અને સસ્તન પ્રાણી જેવા વર્ગોમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યા છે. ત્યારથી છેલ્લા ચારને અમુક વર્ગમાં એકમાત્ર સમુદાય કોરડેટામાં મૂકવામાં આવ્યા છે, જ્યાં વિવધ અન્ય સ્વરૂપોને અલગ તારવવામાં આવ્યા છે. ઉપરોક્ત યાદી જૂથની પ્રવર્તમાન સમજણને છતી કરે છે, જોકે સ્ત્રોતથી સ્ત્રોત સુધી કેટલીક વિવિધતા છે.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|dateformat= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate= (મદદ) |year= (મદદ) |dateformat= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate= (મદદ) |dateformat= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate= (મદદ) |dateformat= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate= (મદદ) |dateformat= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate= (મદદ) |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); More than one of |number= and |issue= specified (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ)CS1 maint: Multiple names: authors list (link) |first૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |last૫= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |date= (મદદ) |accessdate=, |date= (મદદ) |first૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ) |accessdate= (મદદ) |month= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ) |accessdate= (મદદ) |date= (મદદ) |first૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |date= (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ) |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ) |author-link1= value (મદદ); Check date values in: |year= (મદદ) |first૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૬= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |first૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |date= (મદદ) |year= (મદદ); |contribution= ignored (મદદ) |last૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |last૧= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ) |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ) |month= ignored (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |year= (મદદ) |first૧૬= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૭= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૦= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૯= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૯= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૮= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૬= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૮= ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૯= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૭= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૬= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૭= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૮= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૧૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૫= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૪= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |last૧૩= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૩= ignored (મદદ); Check date values in: |year= (મદદ)CS1 maint: Explicit use of et al. (link) |first૧= ignored (મદદ); Unknown parameter |first૨= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |accessdate=, |date= (મદદ) પ્રાણીઓ એનિમાલિયા અથવા મેટાઝોઆ રાજ્ય ના મોટે ભાગે બહુકોષી, યુકેર્યોટિક ઓર્ગેનિઝમ ના મોટા જૂથ છે. તેમની શરીર રચના આખરે તેઓ જેમ વિકાસ કરે છે તે રીતે નિશ્ચિત થાય છે, જોકે કેટલાક તેમની પાછળની જિંદગીમાં પરિવર્તનની પ્રક્રિયામાંથી પસાર થાય છે. મોટા ભાગના પ્રાણીઓ ગતિશીલ (હલન ચલન કરી શકે તેવા હોય છે), અલબત્ત કે તેઓ સ્વેચ્છાપૂર્વક અને સ્વતંત્ર રીતે હરીફરી શકે છે. દરેક પ્રાણીઓ પરાવલંબી પણ હોય છે, તેનો અર્થ એ કે તેમણે તેમનું ગુજરાન ચલાવવા માટે તેમણે અન્ય પ્રાણીઓને ગળવા જ પડે છે.
અવશેષોના રેકોર્ડમાં અત્યંત જાણીતું પ્રાણી ફાયલા આશરે 542 વર્ષો પહેલા કેમ્બ્રિયન વિસ્ફોટ દરમિયાન દરિયાઇ જાતિ તરીકે મળી આવ્યું હતું.
