Tapinella panuoides (Fr.) E.-J. Gilbert 1931

Tapinella panuoides is a fungus species in the genus Tapinella.

Atromentin is a phenolic compound. The first enzymes in its biosynthesis have been characterised in T. panuoides.^[1]

Despite its pleasant taste, the species is poisonous.^[2]

References

Vinokaspulkkosieni (Tapinella panuoides, syn. Paxillus panuoides) on aiemmin pulkkosieniin luokiteltu viuhka- tai kielimäinen ruskeankeltainen tai oliivinsävyinen sieni. Sen heltat ovat vaaleat tai kellertävät. Sienellä ei ole jalkaa. Vinokaspulkkosieni kasvaa männyn- ja kuusenkannoilla, mutta myös kosteissa ja lahoavissa puurakenteissa, kuten kellareissa. Vinokaspulkkosieni ei ole ruokasieni. Sieni kasvaa koko Suomessa harvinaisena. Se on paha ruskolahottaja.^[2] Nimestään huolimatta se ei kuulu heimoon vinokkaat.

Lähteet

Tapinella panuoides (Batsch) E.-J. Gilbert, Les Livres du Mycologue Tome I-IV, Tom. III: Les Bolets: 68 (1931)

Descrizione della specie

Cappello

A spatola, irregolare, largo fino a 10 cm, di colore giallo-bruno o verde oliva, margine involuto come nelle specie del genere Paxillus, di cui è parente stretto.

Lamelle

Anastomizzate, decorrenti, color giallo sporco all'inizio, diventano bruno-ocra per via della sporata; facilmente asportabili dal cappello.

Gambo

Cilindrico, piccolo, molto spesso è anche assente.

Carne

Esile ai bordi, molle, color bianco sporco.

• Odore: fungino, leggero ed incostante.
• Sapore: mite, dolciastro.

Spore

5 x 4 µm, ovoidali, lisce, color bruno in massa.

Habitat

Cresce spesso gregario e cespitoso, su legname di conifera, indistintamente in boschi marittimi o di montagna.

Commestibilità

Vivamente sconsigliato!

Di sospetta tossicità da accumulo, riconducibile a quella del Paxillus involutus (sindrome paxillica), nonostante quest'ultima specie faccia parte di un'altra famiglia (Paxillaceae).
Pertanto la specie in questione va considerata non commestibile, anche per la sua consistenza suberosa.

Sinonimi e binomi obsoleti

• Paxillus panuoides (Fr.: Fr.) Fr.
• Paxillus archeruntius (Humb.) Schrot.
• Paxillus lamellirugus (De Cand.) Quél.

Vėduoklinė meškutė (lot. Paxillus panuoides, sin. Tapinella panuoides) – meškutinių (Paxillaceae) šeimos, meškučių (Paxillus) genties grybų rūšis.

• Augimo vieta

Papuvusi spygliuočių, ypač pušies mediena.

• Augimo laikas

Vasara, ruduo, net žiema.

• Pagrindiniai požymiai

Kepurėlė vėduoklės formos, sporos beveik apvalios, nedidelės.

Vaisiakūniai smulkūs, vidutinio dydžio. Kepurėlė 2–8 cm skersmens, jaunų vaisiakūnių susisukusi į vidų, senų - kraštas užsilenkęs žemyn, gelsva, rusvai gelsva, kartais violetinio ar žalsvo atspalvio, plaušuotai aksomiška. Jauni lakšteliai - balti, vėliau - kepurėlės spalvos, su skersinėmis pertvarėlėmis. Kotas trumpas, šoninis, kartais jo nebūna, kepurėlės spalvos. Trama gelsva, minkšta, malonaus kvapo, nekarti. Sporos 4,5–6×3–4 μm.

Būdingi požymiai: kepurėlė švelniai aksomiška, tampri.

Auga po keletą vaisiakūnių, dažniausiai ant pušies medinių konstrukcijų (suolų, pavėsinių) parkuose, soduose, ūkiniuose pastatuose. Aktyvi medienos ardytoja. Nevalgoma.

Literatūra

Lietuvos grybų atlasas, Vincentas Urbonas, Kaunas, LUTUTĖ, 2007, ISBN 978-9955-692-59-1, 87 psl.

Vikiteka

Vos an lenga piemontèisa Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Capel fin a 10 cm, a cuchija spatolà, vlutà, òcra giaunastr, brunastr, oliva. Bòrd anrolà peui lobà. Lamele motobin s-ciasse, forcà, strèite, decorente, as separo, giàune groson peui rusnente. Gamba curta, lateral. Carn biancastra.

Ambient

A chërs ëdzora a 'd bòsch mars ëd conìfere, da ràir ëdzora a latifeuje.

Comestibilità

A venta mai mangé un bolè trovà se un a l'é nen un bon conossidor dij bolè!
Sensa anteresse alimentar.

Arferiment bibliogràfich për chi a veul fé dj'arserche pì ancreuse

Paxillus panuoides (Fr. : Fr.) Fries

Aiuto per
la lettura Ayuda para
la lectura Help for
Reading Rintré ant
la Piòla Contaté
j'Aministrator Lìber për
Amprende Coression
ortogràfica Tastadura
piemontèisa Portaj
e Proget Agiut pr'ij
Contributor Travajòt
sempi

Hymenofor owocnika

Ponurnik niekształtny (Tapinella panuoides (Fr.) E.-J. Gilbert) – gatunek grzybów podstawkowych należący do rodziny ponurnikowatych (Tapinellaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tapinella, Tapinellaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Synonimów ma ponad 20. Niektóre z nich^[2]:

Polską nazwę podał Feliks Kwieciński w 1896. Później polscy mykolodzy nadawali mu inne nazwy: krowiak łykowaty (Stanisław Chełchowski w 1898), świnka podziemna (Franciszek Błoński w 1896), grzyb kopalniany (Henryk Orłoś w 1952), krowiak fiołkowotrzonowy (Alina Skirgiełło w 1960), a Władysław Wojewoda w 2003 zaproponował nazwę krowiak bocznotrzonowy^[3]. Według klasyfikacji Index Fungorum zgodna z aktualnym nazewnictwem naukowym jest tylko nazwa podana przez F. Kwiecińskiego^[4].

Morfologia

Kapelusz

Średnicy od 1-12 cm, lecz zazwyczaj nie przekracza 8 cm, kształtu muszlowatego lub łopatowatego czasem miseczkowaty. Owocniki bocznie przyrośnięte do substratu lub rzadziej boczne na krótkim trzonku. Skórka kapelusza jest sucha,aksamitna do zamszowej, z wiekiem staje się niemal gładka jedynie z filcowatym brzegiem. Brzeg podwinięty, z wiekiem co raz bardziej pofalowany^[5][6].

Hymenofor

Blaszki gęste, mają liczne połączenia, przypominające anastomozy, są porozwidlane, zwyklej faliste, zbiegające. Koloru ochrowożółtego do żółtego, z wiekiem płowiejące, łatwo dają się oderwać od kapelusza^[5][6].

Trzon

Grupa owocników na drewnie

Najczęściej trzonu brak. Rzadziej szczątkowy boczny i krótki, w kolorze kapelusza, ze zbiegającymi na niego blaszkami^[5]

Miąższ

Koloru białawego lub kremowego a czasami brudnożółtego, jest miękki i cienki. Nie zmienia barwy po uszkodzeniu. W smaku łagodny, zapach niewyraźny^[5][6]

Wysyp zarodników

Kolor wysypu zarodników żółtawy, jasnobrązowy lub ochrowobrązowy. Zarodniki o gładkiej powierzchni, szerokoeliptyczne, o wymiarach 4–6×3–4 µm, dekstrynoidalne. Dojrzałe zarodniki zwykle z jedną kroplą. Brak cystyd^[5][6].

Występowanie

Na zmurszałym, zbutwiałym drzewie w lasach, parkach, ale także w domach, piwnicach, szklarniach, studniach i kopalniach. Zasiedla pnie obumarłych drzew, deski, belki, drewniane donice i inne przedmioty z drewna. Rośnie na drewnie świerków i sosen, sporadycznie na drewnie drzew liściastych^[5]. Owocniki wytwarza od sierpnia do grudnia, a przy łagodnych zimach nawet do stycznia, najczęściej w kępkach i grupkami. Jest niezbyt częsty, ale szeroko rozprzestrzeniony. Nie jest gatunkiem zagrożonym^[3].

Gatunki podobne

Podobne owocniki wytwarza boczniaczek pomarańczowożółty (Phyllotopsis nidulans) – o bardziej nasyconej, pomarańczowej, szczeciniastej powierzchni kapelusza i kremowym wysypie zarodników^[6][7].

Znaczenie

Saprotrof, jeden z gatunków niszczących konstrukcje drewniane. Opisywany jako niejadalny^[7].

Taksonomia

Prawdopodobnie ten gatunek został po raz pierwszy opisany i zilustrowany (jako Agaricus pectunculi forma, oblongus luteus^[8]) przez Johanna Buxbauma w drugim tomie „Plantarum minus cognitarum” z 1728^[9]. Kolejnym opisem utożsamianym przez wczesnych mykologów z tym gatunkiem jest zawarty przez Piera Micheli w „Nova plantarum genera” z 1729^[10].

W 1793 Alexander von Humboldt we „Florae Fribergensis specimen” zdiagnozował znaleziony na Górnym Śląsku gatunek Agaricus acheruntius, najprawdopodobniej tożsamy z opisywanym, różniący się formą wynikającą ze specyficznych stanowisk – siemianowickich kopalń^[11]. Według kodeksu Index Fungorum gatunek ten jednak został po raz pierwszy poprawnie opisany (jako Agaricus panuoides) przez Eliasa Friesa w drugim tomie „Observationes mycologicae” z 1818^[10]:

185. AGARICUS panuoides, ſolitarius, luteus, pileo ſeſſili porrecto obovato glabro sicco, lamellis ſubramosis crispatis decurrentibus.

Agaricum – n. 3. Mich. Gen. p. 123 (non obstat.)

Legi ad truncos abiegnos. Jul. Sept. raro.

Prioris quibusdam formis ſubſimilis; ſed A. nidulandi magis mihi videtur affinis. Color totius fungi, 1½ unc. circiter longi, luteus, iteratis obſervationibus edoctus ſum in A. nidulandem P. non transire; ſed forte ejus tamen, ſubſpecies, ut dicunt; omnes enim Pleuropodis ſpecies ſunt optime naturales et variabiles, quasi ſpecierum promtuarium non ex habitu, ſed ſecundum characteres distinguenti. Plurims affere poſſem exempla; ſed ſequentia ſufficiant.

Pracą zatwierdzającą dla tego taksonu (jako Agaricus panuoides) jest pierwszy tom „Systema mycologicum” Eliasa Friesa z 1821. Zaliczył go do ówczesnego plemienia Crepidotus w serii Derminus rodzaju Agaricus. Jednocześnie podał odniesienia do prac Johanna Buxbauma i własnej (powyższej), jako wcześniej opisujących ten gatunek^[9]. Christiaan Persoon w trzecim tomie „Mycologia Europaea” z 1828 postulował zaliczenie tego taksonu jako podgatunku A. atrotomentosus var. panuoides. W „Epicrisis systematis mycologici” z 1838 Fries przeniósł ten gatunek do rodzaju Paxillus. Podobnie, jednak niepoprawnie nomenklatorycznie, uczynił z gatunkiem A. acheruntius Carl Schröter w „Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur”. Pier Saccardo w piątym tomie „Sylloge fungorum” z 1887 jako (obecnie niepotwierdzone) synonimy Paxillus panuoides Fr. wymienia: Agaricus croceolamellatus Letell., Merulius lamellosus Sowerby, Agaricus lamellirugus DC., Merulius crispus Turpin, Cantharellus dutrochetii Mont., Cantharellus resupinatus Pers. i Gomphus pezizoides Pers., natomiast gatunek opisywany (za Humboldtem) przez Schrötera jako P. acheruntius określa jako odmienną, występującą w kopalniach formę tego gatunku^[12]. W trzecim tomie „Kryptogamen-Flora von Schlesien” z 1889 Joseph Schröter poprawnie przeniósł A. acheruntius do rodzaju Paxillus. P. panuoides został przeniesiony do (obecnie uważanego za właściwy) rodzaju Tapinella przez Edouarda-Jeana Gilberta w trzecim tomie „Les Livres du Mycologue” z 1931. Potem proponowano umieszczenie go w rodzajach Crepidotus^[13] i Plicaturella^[14]. W 1999, w niemieckim piśmie botanicznym „Sendtnera”, ukazał się artykuł Studien zur Systematik der Paxillaceae autorstwa Christopha Hahna i Reinharda Agerera. Oprócz kompleksowej analizy taksonomicznej rodziny Paxillaceae, po analizie dotychczasowych opisów, zaproponowali oni dla P. acheruntius kombinację Tapinella panuoides f. acheruntius^[11], co jest kolejnym wsparciem dla synonimizacji tych długo odrębnie traktowanych taksonów^[15].

Agaricus pectunculi forma, oblongus luteus (J. Buxbaum, 1728)

Merulius lamellosus (J. Sowerby, 1809)

Paxillus acheruntius var. panuoides (M. Edmund, 1905)

Paxillus acheruntius (M. Edmund, 1905)

Przypisy

Agaricus acheruntius je grzib^[3], co go ôpisoł Humb. 1793. Agaricus acheruntius nŏleży do zorty 'Agaricus' i familije Agaricaceae.^[4][5] Żŏdne podgatōnki niy sōm wymianowane we Catalogue of Life.^[4]

Przipisy