Apple

Tutón nastawk z temu štom je po hesle na druhi nastawk podobny. Druhe hesło Jabłuko ma temu płód.

Jabłučina^[1][2][3] (tež jabłoń^[1][2][3], Malus) je ród ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae). Ród wobsahuje něhdźe 40 hač do 55 družinow lisćomjetacych štomow a kerkow z lěsow a husćinow sewjerneje měrneje cony w Europje, Aziji a sewjernej Americe, z kotrychž tež wulka ličba je na často ćežko so rozeznawacych hybridow nastawała.

Najwažniše družiny:

• dźiwja jabłučina (Malus sylvestris)
• zahrodna jabłučina (Malus x domestica)

Swětodaloko z wotstawkom najznaćiše a hospodarsce jara wuznamna družina je kultiwowana jabłučina (Malus × domestica). Nimo toho buchu někotre z wuchodneje Azije pochadźane družiny z jenož něhdźe wišničkowulkimi płodami, kaž na při. Japanska jabłučina (Malus floribunda), wišnjojta jabłučina (Malus baccata) a Malus × zumi w měrnych klimowych regionach kaž pyšne kerki a štomy nasadźane. Nic zaměnjować z jabłučinami su nic bliže přiwuzne granatowcy (Punica granatum).

• Kćenje jabłučiny

• Płody jabłučinow, jabłuka

• Jabłuki sorty "Idared" na štomje

Systematika

Ród Malus słuša k subtribusej Pyrinae tribusa Pyreae w podswojbje Spiraeoideae znutřka swójby Rosaceae. Mjeno roda Malus bu w lěće 1754 wot Philip Miller w Gard. Dict. Abr., 4. nakład, S. 835, najprjedy wozjewjene. Synonymy za Malus Mill. su Docyniopsis (C.K.Schneid.) Koidz., Eriolobus (DC.) M.Roem.^[4]

Eksistuje něhdźe 42 hač 55 Malus-družinow; tu listowanje z informacijemi wo domiznje. W Chinskej so hodźa něhdźe 25 družinow namakać z kotrychž 15 jenož tam. Ród Malus so do (šěsć^[4] hač) wósom sekcijow (2006 a 2008 dwaj k tomu přišłoj) rozrjaduje:

• Sekcija Chloromeles: Z jenož hišće třomi płaćiwymi družinami jenož w Sewjernej Americe:
  • Südlicher Wildapfel (Malus angustifolia (Aiton) Michx.): Domizna je USA.
  • Süßer Wildapfel (Malus coronaria (L.) Mill., Syn.: Malus bracteata Rehder, Malus coronaria var. dasycalyx Rehder, Malus fragrans Rehder, Malus glabrata Rehder, Malus glaucescens Rehder, Malus lancifolia Rehder, Pyrus coronaria L.): Domizna je wuchodna Sewjerna Amerika.
  • Savannen- oder Prärie-Wildapfel Malus ioensis (Alph.Wood) Britton: Domizna je zapadna Sewjerna Amerika.
• Sekcija Docyniopsis: Z jenož štyri družinami w Aziji:
  • Malus doumeri (Bois) A.Chev. (Syn.: Malus formosana Kawak. & Koidz., Malus laosensis (Cardot) A.Chev., Pyrus doumeri Bois): Domizna je Chinska, Tajwan, Laos a Vietnam.
  • Malus leiocalyca S.Z.Huang: Domizna je Chinska.
  • Malus melliana (Hand.-Mazz.) Rehder: Domizna je Chinska.
  • Wollapfel (Malus tschonoskii (Maxim.) C.K.Schneid.): Domizna je Japanska.
• Sekcija Eriolobus (Seringe) C.K.Schneid.: Z jeničkej družinu:
  • Malus trilobata (Poir.) C.K.Schneid.: Domizna je Mała Azija: Grjekska, Syriska, Libanon, Israel.
• Sekcija Florentinae Cheng et al.:^[5]
  • Malus florentina (Zuccagni) C.K.Schneid. (Syn.: Malus crataegifolia (Savi) Koehne)
• Sekcija Gymnomeles: Z něhdźe šěsć družinami:
  • Kirschapfel, auch Sibirischer Wildapfel oder Beerenapfel genannt (Malus baccata (L.) Borkh. (Syn: Malus pallasiana Juz., Malus sibirica (Maxim.) Kom., Malus daochengensis C.L.Li, Malus rockii Rehder, Malus jinxianensis J.Q.Deng & J.Y.Hong, Malus xiaojinensis M.H.Cheng & N.G.Jiang): Domizna je Wuchodna Azija.
  • Halls Apfel (Malus halliana Koehne): Domizna je Japanska a Chinska.
  • Teeapfel oder Chinesischer Wildapfel (Malus hupehensis (Pamp.) Rehder: Domizna je Chinska.
  • Malus mandshurica (Maxim.) Kom. ex Skvortsov (Syn: Malus cerasifera Spach, Malus sachalinensis Juz., Pyrus baccata var. mandshurica Maxim., Malus baccata ssp. mandshurica (Komarov) Likhonos, M. baccata var. mandshurica (Maxim.) C.K.Schneider): Domizna je Wuchodna Azija.
  • Malus sikkimensis (Wenz.) Koehne ex C.K.Schneid.: Domizna je Himalaja.
  • Malus spontanea (Makino) Makino
• Sekcija Malus: Z něhdźe jědnoće družinami a někotrymi hybridami:
  • Malus chitralensis Vassilcz.
  • Japanska dźiwja jabłučina (Malus floribunda Sieb. ex Van Houtte): Domizna je Japanska.
  • Malus muliensis T.C.Ku
  • Kawkazowa jabłučina (Malus orientalis Uglitzk.), hórske lěsy a lěsne kromy južneho Kawkaza - Nimo M. sieversii druhi najwažniši prjedownik kulturneje jabłučiny
  • Malus prunifolia (Willd.) Borkh.: Domizna ist China.
  • Malus pumila Mill. (Syn.: Malus communis Poiret, M. dasyphylla Borkhausen, M. dasyphylla var. domestica Koidzumi, M. domestica Borkhausen, M. domestica subsp. pumila (Mill.) Likhonos, M. pumila var. domestica C.K.Schneider, Niedzwetzki-Apfel M. niedzwetzkyana Dieck ex Koehne, M. sylvestris ssp. mitis Mansfeld, Pyrus malus L., P. malus var. pumila Henry), (zapadna Azija, Centralna Azija a Wuchodna Europa)
  • Aziska dźiwja jabłučina (Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem., Syn.: Malus kirghisorum Al.Fed. & Fed., Malus turkmenorum Juz. & Popov), hórske lěsy centralneje Azije wot Tadźikistana hač zapadneje Chinskeje – najskerje hłowna pochadna forma kulturneje jabłučiny.
  • Chinska jabłučina (Malus spectabilis (Aiton) Borkh.), (Azija, najskerje Chinska)
  • Dźiwja jabłučina (Malus sylvestris (L.) Mill.), zapadna Azija a Europa – po najnowšich přepytowanjach najskerje njeje žana pochadna forma zahrodneje jabłučiny, ale snano je w tej zakřižowana.
  • Malus zhaojiaoensis N.G.Jiang
  • Malus ×adstringens Zabel (= M. baccata × M. pumila)
  • Malus ×arnoldiana (Rehder) Sarg. ex Rehder (= M. baccata × M. floribunda, Syn.: Malus floribunda var. arnoldiana Rehder)
  • Malus ×asiatica Nakai (Syn.: Malus ringo Sieb. ex Carrière): Heimat ist China, dort gibt es viele Sorten für den Fruchtanbau.
  • Malus ×astracanica hort. ex Dum. Cours. (= M. prunifolia × M. pumila)
  • Zahrodna jabłučina (Malus domestica Borkh.), pochad leži w Aziji. Pochadne formy su najskerje Aziska dźiwja jabłučina (M. sieversii) a Kawkaziska jabłučina (M. orientalis). Nimo toho buchu zažne křižowanki z M. dasyphylia a M. praecox měnjene.
  • Malus ×hartwigii Koehne (= M. baccata × M. halliana)
  • Malus ×magdeburgensis Hartwig (= M. pumila × M. spectabilis), (Němska, Připadnowa namakanka w bliskosći Magdeburga)
  • Malus ×micromalus Makino (= M. spectabilis × M. baccata): Wona so w Chinskej šěroko rozšěrjena jako pyšne drjewa a dla jědźnych płodow plahuje.
  • Purpurowa jabłučina (Malus ×purpurea (A.Barbier) Rehder, = M. ×atrosanguinea × M. pumila, Syn.: Malus floribunda var. lemoinei É.Lemoine, Malus floribunda var. purpurea A.Barbier, Malus ×purpurea f. eleyi (Bean) Rehder, Malus ×purpurea f. lemoinei (É.Lemoine) Rehder, Malus ×purpurea var. aldenhamensis Rehder)
  • Malus ×robusta (Carrière) Rehder (= M. baccata × M. prunifolia, Syn.: Malus microcarpa var. robusta Carrière)
  • Malus ×scheideckeri Späth ex Zabel (= M. floribunda × M. prunifolia)
• Sekcija Sorbomalus (Zabel) C.K.Schneid.
  • Malus bhutanica (W.W.Sm.) J.B.Phipps (Syn.: Malus toringoides (Rehder) Hughes)
  • Oregon-Wildapfel (Malus fusca (Raf.) C.K.Schneid. (Syn.: Malus diversifolia (Bong.) M.Roem., Malus rivularis (Douglas) M.Roem.), (sewjerozapadna Sewjerna Amerika)
  • Malus kansuensis (Batalin) C.K.Schneid.: Domizna je zapadna Chinska.
  • Malus komarovii (Sarg.) Rehder: Domizna je Chinska a sewjerna Korejska
  • Malus maerkangensis M.H.Cheng et al.
  • Malus sargentii Rehder, (Japan)
  • Malus toringo (Sieb.) de Vriese (Syn.: Malus sieboldii (Regel) Rehder), (wuchodna Azija, Japanska)
  • Malus transitoria (Batalin) C.K.Schneid. (Syn.: Malus bhutanica (W W.Sm.) J.B.Phipps), (sewjerozapadna Chinska)
  • Zierapfel (Malus ×zumi (Matsum.) Rehder), žana dźiwja forma njeje znata; eksistuje wjacore sorty, zdźěla z krejčerwjenymi łopjenami.
  • Malus ×atrosanguinea (hort. ex Späth) C.K.Schneid. (= M. halliana × M. toringo)
• Sektion Yunnanenses (Rehd.) G.Z.Qian ^[6]: Z jenož štyri družinami, kotrež jenož w Chinskej wustupuja:
  • Malus honanensis Rehder: Domizna je Chinska.
  • Malus ombrophila Hand.-Mazz.: Domizna je Chinska.
  • Malus prattii (Hemsl.) C.K.Schneider (Syn.: Malus kaido Dippel): Domizna stej jenož chinskej prowincaj: zapadny Sichuan a sewjerozapadny Yunnan
  • Malus yunnanensis (Franch.) C.K.Schneid.: Domizna je juhozapadna Chinska.

• bjez tribusoweho přisłušnosće:
  • Malus brevipes (Rehder) Rehder (je jenož z kultury znata)
  • Malus ×platycarpa Rehder (USA)
  • Malus ×sublobata (Dippel) Rehder (= M. prunifolia × M. toringo, Syn.: Malus ringo var. sublobata Dippel)
  • Malus × soulardi

Eksistuje tež rodowe křižowanki znutřka podtribusa Pyrinae, na přikład Sorbus × Malus a samo trójne křižowanki: (Cydonia × Pyrus) × Malus.

---

Wo znatych sortami płody dawacych jabłučinow hlej zahrodna jabłučina a sorty jabłučinow.

Terminusy

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 174.
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} W internetowym słowniku: Apfel
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} W internetowym słowniku: Apfelbaum
4. ↑ ^{4,0 4,1} Genus: Malus Mill. Zapisk při GRIN
5. ↑ Taxonomic study of Malus section Florentinae (Rosaceae), In: Botanical Journal of the Linnean Society, Volume 158, Issue 2, 2008, S. 223–227.
6. ↑ G.-Z. Qian, L.-F. Liu, G.-G. Tang: A new section in Malus (Rosaceae) from China. In: Annales Botanici Fennici. Volume 43, Number 1, 2006, S. 68–73. (PDF_Online)

• Němsko-hornjoserbski słownik, strona 101 (wobě formje), ISBN 3-7420-0406-9
• Słownik Němsko-hornjoserbki, strona 55 (jenož jabłučina)

Eksterne wotkazy

• Systematika roda Malus a dalše informacije wo jabłučinach