Bryophytes

Tuwuhan lumut minangka sakumpulan tuwuhan cilik kang kalebu sajeroning divisio Bryophyta (saka basa Yunani bryum, "lumut").

Tuwuhan iki wis nuduhaké diferensiasi kang tegas antara organ panyerap hara lan organ fotosintetik nanging durung duwé oyot lan godhong sajati. Golongan tuwuhan iki uga durung duwé pembuluh sajati. Alih-alih oyot, organ panyerap harané awujud rizoid (harafiah: "kaya oyot"). Godhong tuwuhan lumut bisa ngayahi fotosintesis. Tuwuhan lumut minangka tuwuhan pelopor, kang tuwuh ing siji panggonan sadurungé tuwuhan liya bisa tuwuh. Iki kedadéan amarga tuwuhan lumut ukurané cilik nanging minangka koloni kang bisa njangkau area kang amba. Jaringan tuwuhan kang mati dadi sumber hara tumrap tuwuhan lumut liya lan tuwuhan kang liyané.

Sajeroning basa sadina-dina, istilah "lumut" bisa tegesé sawatara divisio. Klasifikasi lawas nggabungaké uga lumut hati lan lumut tanduk sajeroning Bryophyta, sa’engga ing sajeroning Bryophyta karangkum lumut tanduk, lumut hati, lan lumut sajati (Musci). Nanging, perkembangan sajeroning taksonomi tuwuhan nuduhaké yèn penggabungan iki parafiletik wusanané diputusaké misah lumut hati lan lumut tanduk ing sajabané Bryophyta. Ing donya ana watara 4.000 spésies tuwuhan lumut (kalebu lumut hati), 3.000 ing antarané tuwuh ing Indonésia^[1]. Kebun Raya Cibodas ing Jawa Kulon duwé "taman lumut" kang ngolèksi manéka tuwuhan lumut lan lumut hati saka manéka wewengkon ing Indonésia lan donya.

Rujukan

Mahovine su skupina najjednostavnije građenih kopnenih biljaka koja obuhvata oko 23.000 vrsta. Najčešće jako male biljke koje preferiraju vlažna staništa i sjevernie ekspozicije tala, kore šumskog drveća ili u vidu zelenog pokrivača šumskog tla. Iako su početnim stepenicama evolucije kopnenih višećelijskih biljaka, imaju niz prilagodbi koje im to omogućavaju. Zato se javljaju i u pustinjama i tundrama sa oskudnim vodnim režimom.^[1]

Mahovine su se dugo svrstavale u grupe "nižih" biljaka: Anthocerotopsida ("rogate" mahovine), Marchantiopsida (jetrenjače) i Briopsida (prave ili lisnate mahovine). Zajednička im je karakteristika dominacija nezavisne gametofitske generacija nad sporofitom. Danas je široko prihvaćeno mišljenje da su to tri evolucijski nezavisne grupe primitivno građenih biljaka.

Tipski predstavnici mahovina su prave mahovine (Briophyta).

Prave mahovine (Bryophyta)

Bryophyta (grč. βρύον bryon = drvo, zeleni kamen + φυτόν - phyton = biljka) je tradicionalni naziv koji se odnosio na sve embriofite, kopnene biljke koje nemaju pravo vaskularno tkivo i stoga se zovu "nevaskularne".^[2]

Neke briofite imaju specijalizirana tkiva za transport vode. Međutim, budući da oni ne sadrže lignin, ne smatraju se istinskim provodnoim tkivom. Zato je neizvjesno da li su biofite su prirodna ili monofiletska ili parafiletska grupa, ali ime je pogodno i ostaje u upotrebi kao kolektivni izraz za prave mahovine, rogate mahovine i jetrenjače.

Prave mahovine su autotrofni organizmi koji u svojim ćelijama sadrže hlorofil a i b i karotinoide, a ćelijska membrana im je od celuloze. Na višem evolucijskom stepenu su od algi, od kojih su vjeromatno nastale. Na epidermi mahovina je tanka kutikula, koja ih štiti od isušivanja.

Glavne osobnosti

Mahovine i ostale kopnene biljke, mahovine su: parenhimske su građe, a životni ciklus im se sastoji od heteromorfne i heterofazne smjene generacije. Međutim imaju i neke osobenosti koje nemaju druge kopnene biljke, što ih čini i osobenom skupinom biljaka. One su

• Nevaskularne su biljke, tj. nemaju diferenciran provodni sustava na floem i ksilem za snabdijevanje vodom i hranjivim tvarima. Zato ih sve mahovine mogu upijati svojom čitavom površinom.
• Također im nedostaje unutrašnjnja potporna konstrukcija, jer njihove ćelije ne posjeduju čvrsti lingin, koji je redovno prisutnu u provodnom tkivu stablašica koje su višem stupnju razvoja.
• Vegetativni organi mahovina nisu u potpunosti formirani u tri osnovna dijela: korijen, stabljiku i list (kao kod ostalih stablašica), nego imaju analogne tvorevine. Umjesto korijena, većina mahovina ima tanke cjevčice u vidu dlačica koje se označavaju kao rizoidi. Tijelo mahovine se pomoću njih učvršćuje za podlogu i opskrbljuje hranjivim materijama. Stablu stablašica odgovara stabalce, a umjesto listova mahovine imaju listiće (filoidi).

Prema habitusu stabalca mahovine se dijele u dvije grupe:

• (1) talozne mahovine, koje liče na talus algi, tj. nije uobličeno na stabalce i listiće, već je krpasto leži na tlu, za koje se pričvršćuje pomoću rizoidaa pomoću rizoida.
• (2) foliozne mahovine imaju vegetativno diferencirano tijelo na stabalce, listiće i rizoide.

Razmnožavanje

Mahovine se razmnožavaju spolno (generativno) i bespolno vegetetivno). Vegetativno razmnožavanje je putem rasplodnih tjelašaca i sporama. Uz dosta vlage, iz spore se razvija prokličica (protonema) koja liči na alge, a iz njenih pupova izrasta mlada mahovina. Na njenom stabalcu, između gusto zbijenih listića, razvijaju se spolni organi gametangije: muške − anteridije i ženske − arhegonije.

Kod nekih mahovina, obje vrste spolnih organa su naistoj biljci (jednodome biljke), a kod drugih su na odvojenim (dvodome biljke). U anteridiji se stvara veliki broj spermatozoida, koji putem vodenih kapi (kiše) dospijevaju na arhegoniju, gdje dolazi do oplodnje i postanka zigota. On klija u embrion iz kojeg nastaje sporogon. U toj čahurastoj tvorevini, putem mejoze nastaju spore.

Prema time u razvojnom ciklusu mahovina smjenjuju se gametofit i sporofit, što se označava kao smjena generacija. Gametofit stvara spolne ćelije ([fgamet}}e), a sporofit − spore. Oni se mešusobno i morfološko-anatomski razlikuju, pri čemu, u životnom ciklusu mahovine, gametofit mnogo duže traje od sporofita. Sporofit i gametofit su međusobno fizički i životno povezani jer sporofit ustvari parazitira na gametofitu.

Osim smjene morfoloških, smjenjuju se i jedrove faze. Spore, protonema i razvijeni gametofit imaju haploidni (n) broj hromosoma, dok msu zigot i sve ćelije koje od njega nastaju − diploidni.

=== Rasprostranjenje Neke mahovine su kosmopolitski rasprostranjene, dok su druge ograničene na pojedina mikrostaništa sa specifičnim životnum uvjetima.

Rasprostranjene su od tropskih područja do tundri u subarktičkom pojasu, gdje sa lišajima čine glavninu biljnog pokrova. Na stijenama, tlu i korama drveća grade mehke jastučiće ili tepihe, djelujući kao pionirske biljke u stvaanju tla. Nema ih, ipak, na hloridnim i sulfatnim slatinama i pustinjama, na klizištima ili erodiranim ternima i u moriskim ekosistemima.

Klasifikacija

Bryophyta sensu lato (u širem smislu) grupa su nevaskularnih embriofitnih biljaka. Danas se zna da je parafiletska grupa, mada se odnosi unutar nje još uvijek ne slažu u svim filogenetskim analizama. One su sastavljene od monofiletnih grupa:

• Bryophyta sensu stricto (u užem smislu) ili mahovine;
• Marchantiophyta ili jetrenjarke;
• Anthocerotophyta ili antoceros.

Podjela Bryophyta sensu stricto odnosi se posebno na mahovine. Oni su grupirane u osam razreda, a njihovi filogenetski odnosi su sljedeći:^[3]

Bryophyta s.s.

Sphagnopsida

Takakiopsida

Andreaeopsida

Andreaeobryopsida

Tetraphidopsida

Bryopsida

Polytrichopsida

Oedipodiopsida

Razredi Andreaeopsida i Andreaeobryopsida se razlikuju od ostalih po tome što imaju dvoserijske rizoide (u dva reda ćelija), multiserijsku protonemu (mnogo ćelijskih redaka) i sporangiju, podijeljenu sa nekoliko uzdužnih linija. Većina ima kapsule koje se otvaraju na vrhu.

Razred Sphagnopsida sastoji se od dva roda: Ambuchanania i Sphagnum. Ove mahovine formiraju guste mase u tresetnim močvarama. Listovi vrsta u rodu Sphagnum imaju velike mrtve želije, koje se izmjenjuju sa živim za fotosintezu. Mrtve ćelije pohranjuju vodu, što omogućuje da se u vodi skladišti do 20 puta veća težina; razlikuju se od ostalih razreda po gore pomenutom svojstvu i po razgranavanju talusne protoneme (ravna i proširena) i eksporangijom, koja se eksplozivno otvara usljed nakupljanja unutrašnjih plinova.

Razred Polytrichopsida ima listove s lamelama, svojevrsnim perajama na lišću koje pomažu u čuvanju vlage. Također se razlikuju od ostalih razreda i u drugim detaljima njihovoga razvoja i anatomije. Općenito su veće od većine ostalih mahovina, kao u slučaju "Polytrichum commune", koji tvori mase visoke i do 40 cm. U stvari, najviša mahovina na Zemlji pripada vrsti ovog razreda, Dawsonia superba , podrijetlom sa Novog Zelanda i Australije.

Razred Bryopsida je najraznolikija skupina; uključuje više od 95% vrsta mahovina.

Također pogledajte

• Biljka
• Gametofit
• Sporofit
• Biosistematika

Reference

Moas, moask of ek wol mosk is in losse term yn it deistich spraakgebrûk en in ynformele groep binnen it planteryk en it ûnderryk fan 'e lânplanten (Embryophyta) dy't de moassen of blêdmoassen (Bryophyta), de levermoassen (Marchantiophyta) en de haumoassen (Anthocerotophyta) omfiemet. Foarhinne hearden dy trije taksonomyske stammen ta ien en deselde groep (de Bryophyta) mar dat is langer sa net mear. Moas ûnderskiedt him fan alle oare lânplanten, de faskulêre planten (Tracheophyta), trochdat it gjin wier systeem fan fetten foar it transport fan wetter en fiedingsstoffen hat; sadwaande wurde de moassoarten mei-inoar ek wol "de non-faskulêre planten" neamd. Moas hat wol omsletten fuortplantingsstruktueren, mar produsearret blommen noch sieden. Ynstee plantet it him fuort troch de fersprieding fan spoaren, krekt sa't rintfearren (farens) en poddestuollen dat ek dogge.

Gallery

Turfmoas of feanmoas

• Sphagnum fallax

• Sphagnum rubellum

• Sphagnum capillifolium

• Sphagnum fimbriatum

• Sphagnum fuscum

• Sphagnum quinquefarium

• Sphagnum girgensohnii

• Sphagnum cuspidatum

• Sphagnum angustifolium

Oarsoartich moas

• Tortula ruralis

• Tortula muralis

• Tetraphis pellucida

Sjoch ek

• Skalterfean

Keppeling om utens

• Waarnimmings fan moassen yn Nederlân

As Moas wäide ferskeedene gräine Loundplonten biteekend, do maast neen Stängele häbe, uumdät jo as Polstere dän Unnergruund uurluuke.

Sukke Plonten sunt

• Anthocerotophyta
• Marchantiophyta
• Bryophyta.

Man düsse tjo Taxa sunt mädnunner wäil nit naier früünd, it is also n Biespil foar Polyphylie, wan do tou een Gruppe touhoopefoated wäide.

Ätter ju lääste Iestied wuud dät Lound in Seelterlound eerste tou n Tundra. Leeter uurlook ju sik mäd Dannene un Riesenboome. In ju waarmere Tied deerätter koom dät Eeken-Miskwald ap. In ju woorme Tied wuud ju Fuchtegaid in disse Geegend immer gratter, foarallen as weegen dät Smilten fon dät Ies ju Noudsee äntstuude. Unner do Umstande fängen do Eedmoase oun tou woaksen. Do bildeden tjukke Ploastere, do do Boomwuttele ferstikten. Do Boome geenen dood un fällen uum un wuuden unner dän woaksende Foan begreeuwen. In uus Tied wäide foarallen do Wuttele as Sienstubben in die Foan wierfuunen. Immer wuks näi Moas ap do hoolich ferrootede Räste fon do oolde Plonten.

Eedmoas (Sphagnum)

• Sphagnum fallax

• Sphagnum rubellum

• Sphagnum capillifolium

• Sphagnum fimbriatum

• Sphagnum fuscum

• Sphagnum quinquefarium

• Sphagnum girgensohnii

• Sphagnum cuspidatum

• Sphagnum angustifolium

Uure Soarten

• Tortula ruralis

• Tortula muralis

• Tetraphis pellucida

Sjuch uk

• Plonten
• Foan
• Geologie

Moosplanzen, déi wëssenschaftlech Bezeechnung ass Bryophyta (griich.: bryon = Moos; phyton = Planz), sinn eng Ofdeelung vun de Planzen a gehéieren zu de Landplanzen (Embryophyta).

Moosplanzen hu weder e Still nach Wuerzelen. Dat meescht Moos ass bebliedert Lafmoos. Si si wéi d'Gefässporeplanzen heteromorph a wiessele vu Generatioun op Generatioun tëscht zwou Gestalten: dem Gametophyt mat einfachem Chromosomesaz an dem Sporophyt mat duebelem Chromosomesaz.

Systematik

Ënnerräich Moosplanzen

• Ofdeelung Lafmoos (Bryophyta)
  • Klass Lafmoos (Bryopsida)
    • Ënnerklass Torfmoos (Sphagnidae)
    • Ënnerklass Klaffmoos (Andreaeidae)
    • Ënnerklass Bryidae
• Ofdeelung Liewermoos (Hepaticophyta)
  • Klass Liewermoos (Hepaticae)
    • Uerdnung Sphaerocarpales
    • Uerdnung Marchantiales
    • Uerdnung Monocleales
• Ofdeelung Hornmoos (Anthocerotophyta)
  • Klass Hornmoos (Anthocerotae)

Um Spaweck

Commons: Moosplanzen – Biller, Videoen oder Audiodateien

Myshqet ose Briofitet (nga Gre.Bruon=Myshk , Phuton=Bimë) janë një grup i veçantë i bimëve të larta (kormofite) joenësore. Veçantia e tyre pasqyrohet në mungesën e rrënjës dhe indeve të mirëfillta, siç ekzistojnë tek grupet e tjera të bimëve të larta. Kjo do të thotë se shumica e myshqeve kanë kërcellin dhe gjethet, por indet që ndërtojnë ato, nuk janë mirë të diferencuara.Ndërtimi i këtyre organeve është shumë i thjeshtë dhe ato , vetëm për nga funksioni , janë të ngjashme (analoge) me organet e bimëve të tjera kormofite.Këtë ndërtim e bën edhe më të thjeshtë mungesa e indeve të vërteta përçuese , të cilat te grupet e tjera të bimëve të larta . Këtë ndërtim e bënë edhe më të thjeshtë mungesa e indeve të vërteta përçuese nëpër të cilat qarkullojnë materiet inorganike dhe organike . Pra , myshqet janë bimë pa tufa përçuese dhe për këtë hyjnë në grupin e bimëve joenësore(jovaskulare).

Shumimi

Myshqet shumohen në mënyrë seksuale dhe joseksuale . Këto të dy mënyra shumimi ndërrohen njëra pas tjetrës , duke formuar ciklin e shumimit. Shumimi seksual Bëhet me qeliza seksuale (gamete) , të cilat themelohen në organe seksuale ; gametet mashkullore brenda anterideve , ndërsa ato femërore brenda arkegoneve.Këto organe seksuale mbasi formojnë gamete quhen gametangje . Gametangjet formohen në pjesë të ndryshme të bimës dhe shpesh formohen në individë të ndryshëm. Në raste të këtilla , anteridi përfaqëson bimën mashkull , ndërsa arkegoni përfaqëson bimën femër. Pas formimit të spermatozoideve , të cilat janë të pasura me dy kërbaçë , të cilat i shërbejnë për lëvizje , lirohen nga anteridi dhe me kohë me lagështi lëvizin në drejtim të arkegonit , ku gjendet qeliza vezë. Nëse arrihet bashkimi formohet zigoti . Zigoti vazhdon të ndahet në truptha shumëqelizorë të quajtura embrion.Nga embrioni tek të gjitha bimët e tjera krijohet bima e re , ndërsa tek myshqet nga embrioni formohet një organ i veçantë në të cilin formohen sporet , i cili shërben për shumëzimin joseksual, dhe i cili quhet sporogon .

Shumimi Joseksual bëhet me spore.Sporet janë trupa të vegjël njëqelizorë në të cilat formohen nga qelizat amë të tyre me ndarje mejotike.Ky formim i tyre ndodh brenda kapsulës së sporogonit.Sporet , pas formimit , lirohen nga kapsula e sporogonit dhe nëse bijnë në vend të përshtatshëm do të formojnë një rrjetë fijesh ose pjesë pllakore , të gjelbër të quajtur Protonemë. Disa qeliza të protonemës fillojnë të ndahen duke formuar lëmsha të ngjashëm me sythe , të cilat me ndarje në të mëtejme do të formojnë bimën e re . Në këto bimë do të formohen pastaj Gametangjet dhe kështu vazhdon shumëzimi (tashmë seksual).^[1]

Gjatë këtij cikli të shumëzimit (seksual dhe joseksual) paraqiten dy breza apo gjenerata ; njëri i pasur me gametangje dhe gamete dhe tjetri me spore . Gjenerata që mban gamete quhet GAMETOFIT (do të thotë bimë me gamete), ndërsa ai që mban spore quhet sporofit .Nga kjo kuptojmë se gjenerata gametofit fillon nga spora dhe përfundon me formimin e gameteve , ndërsa ai sporofit fillon nga zigoti dhe mbaron në qelizat amë të sporeve.Gjenerata e Gametofiteve është më dominuese .

Shumimi Vegjetativ Bëhet me ndarjen e qelizës , duke formuar truptha të veqantë shumëqelizor , por nëse shkëputen nga bima , formojnë bimë të reja.^[2]

Ndarja e Myshqeve

Myshqet paraqesin një grup relativisht të madh të bimëve të larta.Janë të njohura rreth 30 mijë lloje . Në bazë të ndërtimit dhe pamjes të tyre , divizioni i myshqeve ndahet në dy klasë : Myshqet Rrezhdore , me pamje tallusore dhe Myshqet e Vërteta , të pajisura me kërcellth dhe gjethëza.

Myshqet rrezhdore

Në këtë klasë bëjnë pjesë myshqet me trup të shtypur, e të pajisur me pjesë gjethesh. Trupi i tyre nuk është i diferencuar në këecellth dhe gjethe, por ka pamje tallusore dhe ndërtim dorziventral. Përfaqësues i formave me tallus të shtrirë është marhantia. Marhantia rritet në vende të lagështa, buzë ujërave, burimeve dhe vendeve me hije. Trupi i saj është i shtypur dhe i ndarë në rezhde deri 2 cm të gjera, që rriten palë-palë në gjatësi deri 20 cm. Trupi i marhanties, ka ndërtim mjaft të ndërlikuar. Nga tallusi ngroten fije në trajtë shtyllash, të cilat përfundojnë me një pllakëz të sheshtë ose me rrewmba në trajtë ylli. Në pjesën pllakore formohen anteridet, prandaj ky mbajtës shënohet si mbajtës anteridesh (anterdiofor), ndërsa ndërmjet rrembave formohen arkegonet, prandaj mbajtësit e tyre quhen (arkegonoifor). Individi që ka anterdiofor cilësohet bimë mashkullore, ndërsa ai që ka arkegonoifor, bimë femërore. Në këtë grup myshqesh me tallus të shtrirë pllakor, bëjnë pjesë edhe myshqet antocerotale (Anthocerotales), me gjininë më të njohur Anthoceros. Këtu dallohen nga marhantialet me sporogon të ngritur në trajtë silike, në kapsulën e të cilit gjendet një ind steril (kolumelë), që ushqen sporet. Grup tjetër i këtyre myshqeve janë ato të rendit Jungermaniales, në të cilin bëjnë pjesë rreth 9.000 lloje. Myshqet rrezhdore me tallus të ngritur janë ato të rendit Calobryales. Këto kanë tallusin e përpjetë në trajtë kërcellthi të pajisur me pjesë në trajtë gjethesh. Megjithatë, ndërtimi i tyre është dorziventral.

Myshqet e vërteta

Myshqet e vërteta janë të diferencuara në kërcellth dhe gjethëza, ndërsa për trualli përforcohen me rizoide të degëzuara. Gjethëzat kryesisht vendosen në mënyrë spirale nëpër kërcellth dhe më shpesh janë të ndërtuara nga një shtresë qelizash, me përjashtim të diellit të mesit që mund të jetë shumështresor. Proceset e shumëzimit seksual dhe joseksual si dhe ndërrimi i gjeneratave janë të ngjashme me ato të myshqeve të tjera. Ajo që i dallon nga myshqet rrezhdore, është sporogoni (sporofiti) më i zhvilluar i këtyre myshqeve. Sporogoni këtu është i pajisur me këmbëz të shkurtër apo të gjatë, që e ngritë kapsulën lart dhe mundëson përhapjen e sporeve. Myshqet e vërteta përfshijnë rreth 15.000 lloje të njohura deri tash. Këto ndahen në tri nënklasë: myshqet e gjelbra, myshqet e bardha dhe myshqet e zeza.

Myshqet e gjelbra janë grupi më i madh i myshqeve të vërteta. Ato karakterizohen me ngjyrën e gjelbër, me të cilën dallohen nga myshqet e tjera të vërteta. Përfaqësues i këtyre myshqeve, që rritet edhe në viset tona është plisorja e rëndomtë (Polytrichum commune). Plisorja është bimë e gjelbër, e lartë deri 20 cm, që rritet në vende me lagështi dhe me hije. Plisorja është bimë dioike. Pas fekondimit të qelizës vezë, formohet zigoti dhe embrioni, nga i cili zhvillohet sporogoni me këmbëz të gjatë dhe i mbuluar me kaliptër të thurur nga fije si qeleshe deri në pjekje të tij. Sporogoni ka kapsulë me ndërtim të ndërlikuar. Në qendër të saj gjjendet shtylla sterile (kolumela), e cila i sjell ushqim indit sporogjen, që gjendet rreth saj. Nga indi sporogjen do të formohen sporet njëqelizore haploide. Pas pjekjes së sporeve hapet kapaku i kapsulës dhe ato lirohen për t'u përhapur dhe nëse bijnë në vend të përshtatshëm do të mbijnë në protonemë penjzore. Gjini të njohura janë: Polytrichum, Mnium, Tortula, Dicranum, Fissidens, Bryum, Funaria, Ceratodon, Leucobryum, Climacium etj.

Myshqet e bardha përfaqësohen me një gjini (Sphagnum) me rreth 300 lloje, të cilat rriten në vende moçalike. Sfanjumet kanë kërcellth të degëzuar dhe të pajisur me gjethëza të vogla, të vendosura dendur nëpër degëza anësore. Pjesët e poshtme të kërcellthit janë të zhytura në ujë dhe gradualisht shkatërrohen,, duke formuar një sediment të njohur me emrin turfë ose turbë, ndërsa rritja e bimës bëhet me pjesën e sipërme. Një degëz e sipërme për çdo vit rritet më shumë se të tjerat dhe gradualisht ndahet nga bima amë dhe kështu bëhet shumëzimi vegjetativ i këtyre myshqeve. Ndërtimi i kërcellthit dhe i gjethes është shumë i thjeshtë. Ato kanë numër të madh qelizash të vdekura, të mbushura me ujë, nga të cilat vjen ngjyra e bardhë, edhe pse gjethëzat kanë qeliza me kloroplaste, por ato janë shumë të ngushta dhe ngjyra e gjelbër e tyre nuk vjen në shprehje. Shumëzimi i sfanjumeve është i ngjashëm me atë të myshqeve të gjelbra. Nga sporet e sfanjumit formohet protonema tallusore, e vetmja pjesë me rizoide, nga e cila formohet bima e re pa rizoide.

 Myshqet e zeza përfshijnë numër të vogël myshqesh, të përhapura në shkëmbinjë jogëlqerorë të Arktikut dhe Antarktikut. Këto rriten në tufa të dendura, duke formuar "livadhe" ngjyrë kafe të mbyllët. Gjini të njoura janë: Neuroloma dhe Andeaea. 

Referimet

Tekst üüb Öömrang

Möösk as en green lunplaant, an as wel föör 400 bit 450 miljuun juaren faan green algen ufkimen. Oner di nööm möösk (Bryophytes) wurd trii ufdialangen faan plaanten tuupfaadet, diar oober ei direkt mäenööder tuuphinge.

Ufstamang

Green algen (Chlorophyta)

Bleedenmöösk (Bryophyta)

Hurnmöösk (Anthocerotophyta)

Huuger plaanten (Tracheophytes)

Liwermöösk (Marchantiophyta)

Süstemaatik

Ufdialang Liwermöösk (Marchantiophyta)

• • Auerklas I
    • Klas Treubiopsida
    • Klas Haplomitriopsida
  • Auerklas II
    • Klas Blasiopsida
    • Klas Marchantiopsida
  • Auerklas III
    • Klas Fossombroniopsida
    • Klas Pallaviciniopsida
    • Klas Pelliopsida
  • Auerklas IV
    • Klas Jungermanniopsida

Ufdialang Bleedenmöösk (Bryophyta)

• • Onerufdialang Takakiophytina
    • Klas Takakiopsida
  • Onerufdialang Sphagnophytina
    • Klas Sphagnopsida
      • Kategorii Ambuchananiales
        • Famile Ambuchananiceae
          • Slacher Ambuchanania
          • Slach Ambuchanania leucobryoides
      • Kategorii Sphagnales
        • Famile Sphagnaceae
          • Slacher Türewmöösk (Sphagnum)
  • Onerufdialang Bryophytina
    • Klas Andreaeopsida
    • Klas Oedipodiopsida
    • Klas Tetraphidopsida
    • Klas Polytrichopsida
    • Klas Bryopsida

Ufdialang Hurnmöösk (Anthocerotophyta)

• • Klas Leiosporocerotopsida
  • Klas Anthocerotopsida

Ferwis efter bütjen

ब्रायोफाइटा (Bryophyta) वनस्पति जगत का एक बड़ा वर्ग है। इसके अन्तर्गत वे सभी पौधें आते हैं जिनमें वास्तविक संवहन ऊतक (vascular tissue) नहीं होते, जैसे मोसेस (mosses), हॉर्नवर्ट (hornworts) और लिवरवर्ट (liverworts) आदि।

यह संसार के हर भू-भाग में पाया जाता है, परंतु यह मनुष्य के लिए किसी विशेष उपयोग का नहीं है। वैज्ञानिक प्राय: इस एक मत पर ही है कि यह वर्ग हरे शैवाल से उत्पन्न हुआ होगा। इस मत की पूरी तरह पुष्टि किसी फॉसिल से नहीं हो सकी है। पौधों के वर्गीकरण में ब्रायोफाइटा का स्थान शैवाल (Algae) और टेरिडोफाइटा (Pteridophyta) के बीच में आता है। इस वर्ग में लगभग 900 वंश और 23,000 जातियाँ हैं।

जीवनचक्र

वर्गीकरण

Eichler 1883 Rothmaler 1951 G. Smith 1955 Bold 1956 Stotler 1977 Musci Bryopsida Musci Bryophyta Bryophyta Hepaticae Hepaticopsida Hepaticae Hepatophyta Marchantiophyta Anthocerotopsida Anthocerotae Anthocerotophyta

ब्रायोफाइटा को आरंभ में दो भागों में बाँटा जाता था : हिपैटिसी (Hepaticae) और मसाइ (Musci); परंतु बीसवीं शताब्दी के शुरू से ही ऐंथोसिरोटेलीज़ (Anthocerotales) को हिपैटिसी से अलग एक स्वतंत्र उपवर्ग ऐंथोसिरोटी (Anthocerotae) में रखा जाने लगा है। अधिकांश वैज्ञानिक ब्रायोफाइटा को तीन उपवर्गो में बांटतें हैं। ये हैं :

• हिपैटिसी या हिपैटिकॉप्सिडा (Hepaticopsida),
• ऐंथोसिरोटी, या ऐंथोसिरोटॉप्सिडा (Anthocerotopsida) और मार्केन्टीऑफायटा
• मसाइ (Musci) या ब्रायॉप्सिडा (Bryopsida)।

हिपैटिकॉप्सिडा

इसमें लगभग 225 वंश और 8,500 जातियाँ पाई जाती हैं। इस उपवर्ग में युग्मकोद्भिद (Gametophyte) चपटा और पृष्ठाधारी रूप से विभेदित (dorsiventrally differentiated) होता है या फिर तने और पत्तियों जैसे आकार धारण करता है। पौधे के चाप काटने से अंदर के ऊतक या तो एक ही प्रकार के होते हैं, या फिर ऊपर और नीचे के ऊतक भिन्न रूप के होते हैं और भिन्न कार्य करते हैं। चपटे हिपैटिसी में नीचे के भाग से, जो मिट्टी या चट्टान से लगा होता है, पतले बाल जैसे मूलाभास या मूलाभास (rhizoid) निकलते हैं, जो जल और लवण सोखते हैं। इनके अतिरिक्त बैंगनी रंग के शल्कपत्र (scales) निकलते हैं, जो पौधे को मिट्टी से जकड़कर रखते हैं।

इस उपवर्ग को सामान्यत: चार गण (orders) में विभाजित किया जाता है। ये हैं :

• (1) स्फीरोकारपेलीज (Sphaerocarpales),

• (2) माकैंन्शिएलीज़ (Marchantiales),

• (3) जंगरमैनिएलीज़ (Jungermanniales) और

• (4) कैलोब्रियेलीज़ (Calobryales)।

(1) स्फ़ीरोकॉर्पेलीज़ गण में दो कुल हैं :

• स्फ़ीरोकॉर्पेसीई (Sphaerocarpaceae), जिसमें दो प्रजातियाँ स्फीरोकार्पस (Sphaerocarpus) और जीओथैलस (Geothallus) हैं। ये द्विपार्श्व सममित (bilaterally symmetrical) होते हैं और एक ही प्रकार के होते हैं।
• रियलेसी (Riellaceae) कुल में केवल एक ही वंश रियला (Riella) है, जिसकी 27 जातियाँ विश्व में पाई जाती हैं। भारत में केवल दो जातियाँ हैं : रि. इंडिका (R. indica) जो लाहौर के निकट पहले पाई गई थी और रि. विश्वनाथी (R. vishwanathii), जो चकिया के पास लतीफशाह झील (जिला वाराणसी) में ही केवल पाई जाती है।

(2) मार्कैंल्शिएलीज़ - यह एक मुख्य गण है, जिसमें चपटे पौधे पृथ्वी पर उगते हैं और ऊपर के ऊतक हरे होते हैं। इनमें हवा रहने की जगह रहती है और ये मुख्यत: भोजन बनाते हैं तथा नीचे के ऊतक तैयार भोजन संचय करते हैं। इस गण में करीब 30 या 32 वंश तथा लगभग 400 जातियाँ पाई जाति हैं, जिन्हें पाँच कुल में रखा जाता हैं। ये कुल हैं :

• (1) रक्सिऐसीई (Ricciaceae),
• (2) कॉरसिनिएसीई (Corsiniaceae),
• (3) टार जिओनिएसीई (Targioniaceae),
• (4) मॉनोक्लिएसीई (Monocleaceae) और
• (5) मार्केन्शिएसीई (Marchantiacae)।

मुख्य वंश रिक्सिया (Riccia) और मार्केन्शिया (Marchantia), टारजिओनिया (Targionia), आदि हैं।

रिक्सिया की करीब 130 जातियाँ नम भूमि, पेड़ के तने, चट्टानों, इत्यादि पर उगती हैं। इसकी एक जाति रि. फलूइटैंस (R. fluitans) तो जल में रहती है। भारत में रिक्सिया की कई जातियाँ पाई जाती हैं, जिनमें से रि. हिमालयेन्सिस (R. himalayensis) 9,000 फुट और रि. रोबस्टा (R. robusta) तो 13,000 फुट की ऊँचाई तक पाई जाती हैं। इनमें अन्य जातियों या वंशों की भाँति लैंगिक तथा अलैंगिक प्रजनन होते हैं।

मार्केन्शिया (Marchantia) की बहुत सी जातियाँ भारत के पहाड़ों पर, मुख्यत: हिमालय पर्वत पर, पाई जाती हैं। दो जातियों का तो नाम ही मार्केन्शिया नेपालेनासिस और मा. सिमलाना है। मार्केंन्शिया में एक प्रकार की प्याली जैसा जेमा कप (Gemma Cup) होता है, जिसमें कई छोटे छोटे जेमा निकलते हैं। ये प्रजनन के कार्य के लिए विशेष प्रकार के साधन हैं।

(3) जंगरमैगिएलीज़ (Gungermanniales) लगभग 190 वंश और 8,000 जातियोंवाला एक गण है। ये पौधे अधिकांश गरम तथा अधिक वर्षावाले भूभाग में पाए जाते हैं और अधिकांश तने एवं पत्तियों से युक्त होते हैं। जंगरमैनिएलीज़ को दो उपगणों में बाँटा गया है :

• मेट्सजीरिनीई (Metzgerineae) या ऐनेएक्रोगाइनस जंगरमैनिएलीज़ (Anaehrogynous jungermanniales) और
• जंगरमैनिनीई (Gungermannineae) या एक्रोगाइनस जंगरमैनिएलीज (Achrogynous Jngermanniales):

मेट्सजीरिनीई में लगभग 20 वंश और जातियाँ हैं जिन्हें पाँच या छह कुलों में रखा जाता है। प्रमुख पौधे पेलिया (Pellia), रिकार्डिया की लगभग एक दर्जन जातियाँ भारत में पाई जाती हैं। इन जातियों के आकार और कभी कभी रंग भी बहुत भिन्न होते हैं।

जंगरमैनीनीई के हर पौधे पत्तीयुक्त होते हैं और इसके लगभग 180 वंश और 7,500 जातियाँ पाई जाती हैं। इनमें कुछ प्रमुख पौधों के नाम इस प्रकार हैं: पोरेला या मैडोथीका (Porella or Madotheca), फ्रुलानिया (Frullania), शिफनेरिया (Schiffneria), सेफालोजिएला (Cephaloziella), इत्यादि। पोरेला की लगभग 180 जातियाँ हैं। इनमें 21 हिमालय पर्वत पर उगती हैं। कुछ और दक्षिण भारत में भी पाई जाती हैं

ऐंथेसिरोटॉप्सिडा

इसमें पौधे बहुत ही साधारण और पृष्ठाधरी रूप से विभेदित (dorsiventrally differentiated) होते हैं, पर मध्यशिरा (mid rib) नहीं होती। इस उपवर्ग में एक ही गण ऐंथेसिरोटेलीज है, जिसमें पाँच या छह वंश और लगभग 300 जातियाँ हैं। इनमें ऐंथोसिरोस (Anthoceros) और नोटोथिलस (Notothylas) प्रमुख वंश हैं। ये पौधे संसार के कई भागों में पाए जाते हैं। भारत में यह हिमालय की तराई तथा पर्वत पर और कुछ जातियाँ नीचे मैदान में भी पाई जाती हैं।

ब्रायॉप्सिडा या मसाइ

यह एक बृहत् उपवर्ग है, जिसमें लगभग 660 वंश और 14,500 जातियाँ हैं। इन्हें कभी कभी केवल मॉस या हरिता भी कहते हैं। ये मिट्टी, पत्थर या चट्टान, जल, सूखती लकड़ी या पेड़ की डालियों पर और मकान तथा दीवार पर उगते हैं। मॉस की अनेक जातियों को निम्नलिखित तीन भागों में बाँटा जाता है :

• (1) ऐंस्फैग्नोब्रिया (Sphagnobrya), या स्फैग्नेलीज़ (Sphagnales);

• (2) ऐंड्रियोब्रिया (Andreaeobrya), या ऐंड्रिएलीज़ (Andreaeales) और

• (3) यूब्रिया (Eubrya), या यूब्रिएलीज़ (Eubryales), या केवल ब्राइएलीज़ (Bryales).

(1) स्फैग्नोब्रिया में एक ही वंश स्फैग्नम (Sphagnum) है, जिसकी कुल 335 जातियाँ पाई जाती हैं। यह अधिकांश दलदली या छिछले तालाबों में काफी घने रूप से उगता है। इसके मरने पर एक प्रकार का खास दलदल बनता है, जिसे पीट (peat) कहते हैं। इसका आकार पतली रस्सी की तरह तथा रंग हरा होता है। इसमें से बहुत सी शाखाएँ निकलती हैं और तने पतली, छोटी पत्तियों से युक्त होती हैं।

(2) ऐंड्रियोब्रिया में केवल दो वंश ऐंड्रीया (Andrea) और न्यूरोलोमा (Neuroloma) हैं। ऐंड्रीया काफी विस्तृत वंश है और इसकी कुल 150 जातियाँ हैं। न्यूरोलीमा की सिर्फ एक ही जाति है।

(3) यूब्रिया में लगभग 650 वंश तथा 14,000 जातियाँ हैं, जिन्हें लगभग 15 गणों में रखा जाता है। इस वर्ग के पौधे पृथ्वी के हर भाग में उत्तर से लेकर भूमध्यरेखीय वनों तक में, तालाब, झरने, दलदली मिट्टी, चट्टान, पेड़ के तने या शाखा पर, दीवार या मकान की छत पर, या अन्य नम स्थानों पर उगते हैं। कुछ जातियाँ तो सूखे या कम प्रकाशित स्थानों पर भी उगती हैं। इनमें युग्मकोद्भिद दो प्रकार के होते हैं : एक तो प्रोटोनिमा (Protonema), जो पतला होता है जैसा पृथ्वी में रहता है और कुछ शाखाओं में विभाजित होता रहता है और दूसरा वह जिसकी प्रजनन शाखाएँ इन प्रोटोनिमा से निकल कर ऊपर हवा में आ जाती हैं और हरी पत्तियों से युक्त होती हैं। ये भोजन का निर्माण करती हैं और शाखाओं के ऊपर लैंगिक प्रजनन हेतु नर प्रजननांग, अथवा मादा प्रजननांग, के गुच्छे बनाती हैं। इनमें या तो पुंधानी (Antheridia), या योनिका (Archegonia) बनती हैं। यूब्रिया को लगभग 15 गणों और 80 कुलों में विभाजित किया गया है। इसमें फ्यूनेरिया (Funaria), बारबुला (Barbula), नीयम (Mnium), पॉलीट्राइकम (Polytrichum), डाइक्रेनेला (Dicranella), बक्सबॉमिया (Buxbaumia), स्प्लैकनम (Splachnum), इत्यादि मुख्य वंश हैं।

मूलांग, जो पतले धागे जैसा होता है, जल तथा लवण मिट्टी से लेता है तथा जड़ के सभी कार्य करता है। पत्तियों द्वारा भोजन का निर्माण इन पदार्थों तथा कार्बन डाइऑक्साइड की मदद से पत्तियों में होता है। गर्भाधान के पश्चात् युग्मनज (zygote) बढ़ता है और एक प्रकार के नए पीढ़ी के बीजाणु उद्भिद, (Sporophyte) को जन्म देता है। यह अपने सभी भोजन इत्यादि के लिए युग्मकोद्भिद पर ही निर्भर रहता है। बीजाणु उद्भिद के ऊपरी भाग को संपुटिक (Capsule) कहते हैं। इसमें असंख्य बीजाणु (spores) बनते हैं, जो झड़ जाने पर मिट्टी में गिर जाते हैं और एक सिरे से फिर प्रोटोनिया और नए पौधे को जन्म देते हैं।

इन्हें भी देखें

ਬਰਾਏਓਫਾਇਟਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ:Bryophyta) ਬਨਸਪਤੀ ਜਗਤ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਰਗ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਭੂਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਤੋ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਆਮਤੌਰ : ਇੱਕ ਮਤ ਦੇ ਹੀ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਵਰਗ ਹਰੇ ਸ਼ੈਵਾਲ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਮਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਿਸੇ ਫਾਸਿਲ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ। ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਬਰਾਏਓਫਾਇਟਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸ਼ੈਵਾਲ (Algae) ਅਤੇ ਪਟੇਰਿਡੋਫਾਇਟਾ (Pteridophyta) ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 900 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ 23, 000 ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ।

ਵਰਗੀਕਰਨ

ਬਰਾਔਫਾਇਟਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ:(1) ਹਿਪੈਟਿਸੀ (Hepatica) ਅਤੇ (2) ਮਸਾਇ (Musci); ਪਰ ਵੀਹਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਐਂਥੋਸਿਰੋਟੇਲੀਜ (Anthocerotales) ਨੂੰ ਹਿਪੈਟਿਸੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਇੱਕ ਆਜਾਦ ਉਪਵਰਗ ਐਂਥੋਸਿਰੋਟੀ (Anthocerotae) ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਰਾਏਓਫਾਇਟਾ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਉਪਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ:

• ਹਿਪੈਟਿਸੀ ਜਾਂ ਹਿਪੈਟਿਕਾਪਸਿਡਾ (Hepaticopsida),
• ਐਂਥੋਸਿਰੋਟੀ, ਜਾਂ ਐਂਥੋਸਿਰੋਟਾਪਸਿਡਾ (Anthocerotopsida) ਅਤੇ
• ਮਸਾਇ (Musci) ਜਾਂ ਬਰਾਇਆਪਸਿਡਾ (Bryopsida)

ਹਿਪੈਟਿਕਾਪਸਿਡਾ

ਇਸਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 225 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ 8, 500 ਜਾਤੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਉਪਵਰਗ ਵਿੱਚ ਯੁਗਮਕੋਦਭਿਦ (Gametophyte) ਚਪਟਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਠਾਧਾਰੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਵਿਭੇਦਿਤ (dorsiventrally differentiated) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਤਣ ਅਤੇ ਪੱਤੀਆਂ ਵਰਗੇ ਸਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੂਟੇ ਦੇ ਚਾਪ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਦੇ ਊਤਕ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਊਤਕ ਭਿੰਨ ਰੂਪ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਿੰਨ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚਪਟੇ ਹਿਪੈਟਿਸੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਭਾਗ ਤੋਂ, ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਚੱਟਾਨ ਤੋਂ ਲਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਤਲੇ ਬਾਲ ਜਿਵੇਂ ਮੂਲਾਭਾਸ ਜਾਂ ਮੂਲਾਭਾਸ (rhizoid) ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਲਵਣ ਸੋਖਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬੈਂਗਨੀ ਰੰਗ ਦੇ ਸ਼ਲਕਪਤਰ (scales) ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਜਕੜ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਉਪਵਰਗ ਨੂੰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਨ:

1. ਸਫੀਰੋਕਾਰਪੇਲੀਜ (Sphaerocarpales),
2. ਮਾਕੈਂੰਸ਼ਿਏਲੀਜ (Marchantiales),
3. ਜੰਗਰਮੈਨਿਏਲੀਜ (Jungermanniales) ਅਤੇ
4. ਕੈਲੋਬਰਿਏਲੀਜ (Calobryales)

(1.)ਸਫੀਰੋਕਾਰਪੇਲੀਜ ਗਣ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕੁਲ ਹਨ:

• ਸਫੀਰੋਕਾਰਪੇਸੀਈ(Sphaerocarpaceae), ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਸਫੀਰੋਕਾਰਪਸ (Sphaerocarpus) ਅਤੇ ਜੀਓਥੈਲਸ (Geothallus) ਹਨ। ਇਹ ਦਵਿਪਾਰਸ਼ਵ ਸਮਮਿਤ (bilaterally symmetrical) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਰਿਅਲੇਸੀ (Riellaceae) ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਰਿਅਲਾ (Riella) ਹੈ, ਜਿਸਦੀ 27 ਜਾਤੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਦੋ ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ: ਰਿ .ਇੰਡਿਕਾ (R.indica) ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਰਿ.ਵਿਸ਼ਵਨਾਥੀ (R.vishwanathii), ਜੋ ਚਕਿਆ ਦੇ ਕੋਲ ਲਤੀਫਸ਼ਾਹ ਝੀਲ (ਜਿਲਾ ਵਾਰਾਣਸੀ) ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੇਵਲ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

(2.)ਮਾਰਕੈਂਲਸ਼ਿਏਲੀਜ - ਇਹ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਗਣ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਪਟੇ ਬੂਟੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਉੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਤੇ ਦੇ ਊਤਕ ਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁੱਖਤ: ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਊਤਕ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ ਢੇਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗਣ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 30 ਜਾਂ 32 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ ਲੱਗਭੱਗ 400 ਜਾਤੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਲ ਹਨ:

• ਰਕਸਿਐਸੀਈ (Ricciaceae),
• ਕਾਰਸਿਨਿਏਸੀਈ (Corsiniaceae),
• ਟਾਰ ਜਿਓਨਿਏਸੀਈ (Targioniaceae),
• ਮਾਨੋਕਲਿਏਸੀਈ (Monocleaceae) ਅਤੇ
• ਮਾਰਕੇਂਸ਼ਿਏਸੀਈ (Marchantiacae)

ਮੁੱਖ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਰਿਕਸਿਆ (Riccia) ਅਤੇ ਮਾਰਕੇਂਸ਼ਿਆ (Marchantia), ਟਾਰਜਿਓਨਿਆ (Targionia), ਆਦਿ ਹਨ । ਰਿਕਸਿਆ ਦੀ ਕਰੀਬ 130 ਜਾਤੀਆਂ ਨਮ ਭੂਮੀ, ਦਰਖਤ ਦੇ ਤਣ, ਚਟਾਨਾਂ, ਇਤਆਦਿ ਉੱਤੇ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਰਿ.ਫਲੂਇਟੈਂਸ (R.fluitans) ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਿਕਸਿਆ ਦੀ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਰਿ. ਹਿਮਾਲਏਂਸਿਸ (R.himalayensis) 9, 000 ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਰਿ.ਰੋਬਸਟਾ (R.robusta) ਤਾਂ 13, 000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਜਾਂ ਵੰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭਾਂਤੀ ਲੈਂਗਿਕ ਅਤੇ ਅਲੈਂਗਿਕ ਪ੍ਰਜਨਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਰਕੇਂਸ਼ਿਆ (Marchantia) ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ, ਮੁੱਖਤ: ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ, ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਨਾਮ ਹੀ ਮਾਰਕੇਂਸ਼ਿਆ ਨੇਪਾਲੇਨਾਸਿਸ ਅਤੇ ਮਾ. ਸਿਮਲਾਨਾ ਹੈ । ਮਾਰਕੇਂੰਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਪਿਆਲੀ ਵਰਗਾ ਜੇਮਾ ਕਪ (Gemma Cup) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਜੇਮਾ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦੇ ਕਾਰਜ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ।

(3.) ਜੰਗਰਮੈਗਿਏਲੀਜ (Gungermanniales) ਲੱਗਭੱਗ 190 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ 8, 000 ਜਾਤੀਆਂ ਇੱਕ ਗਣ ਹੈ। ਇਹ ਬੂਟੇ ਸਾਰਾ ਗਰਮ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ ਵਰਸ਼ਾਵਾਲੇ ਭੂਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਤਣ ਅਤੇ ਪੱਤੀਆਂ ਵਲੋਂ ਯੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੰਗਰਮੈਨਿਏਲੀਜ ਨੂੰ ਦੋ ਉਪਗਣੋਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਮੇਟਸਜੀਰਿਨੀਈ (Metzgerineae) ਜਾਂ ਐਨੇਏਕਰੋਗਾਇਨਸ ਜੰਗਰਮੈਨਿਏਲੀਜ (Anaehrogynous jungermanniales) ਅਤੇ ਜੰਗਰਮੈਨਿਨੀਈ (Gungermannineae) ਜਾਂ ਏਕਰੋਗਾਇਨਸ ਜੰਗਰਮੈਨਿਏਲੀਜ (Achrogynous Jngermanniales):

ਮੇਟਸਜੀਰਿਨੀਈ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 20 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਕੁਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੂਟੇ ਪੇਲਿਆ ( Pellia ) , ਰਿਕਾਰਡਿਆ ਦੀ ਲੱਗਭੱਗ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਜਾਤੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਰੰਗ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੰਗਰਮੈਨੀਨੀਈ ਦੇ ਹਰ ਬੂਟੇ ਪੱਤੀਉਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲੱਗਭੱਗ 180 ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ 7 , 500 ਜਾਤੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ : ਪੋਰੇਲਾ ਜਾਂ ਮੈਡੋਥੀਕਾ ( Porella or Madotheca ) , ਫਰੁਲਾਨਿਆ ( Frullania ) , ਸ਼ਿਫਨੇਰਿਆ ( Schiffneria ) , ਸੇਫਾਲੋਜਿਏਲਾ ( Cephaloziella ) , ਇਤਆਦਿ । ਪੋਰੇਲਾ ਦੀ ਲੱਗਭੱਗ 180 ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ 21 ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ

ਹਵਾਲੇ

பிரயோபைட்டா (bryophyte) தாவரப் பாகுபாட்டில் தாவர இராச்சியத்தின் பிரதான தொகுதிகளில் ஒன்றாகும். இவை ஈரூடக வாழ்க்கைத் தாவரங்கள். இப்பிரிவிலுள்ள தாவரங்கள் எல்லாம் சந்ததிப் பரிவிருத்தி (Alteration of Generations) அடைகின்றன. இத்தொகுதித் தாவரங்களில் கலனிழையம் கிடையாது. இலிங்க அங்கங்கள் பல்கலமுடையதாகவும் மலட்டுக் கலங்களாலான சுவரால்(Non-vascular plant)^[1] சூழப்பட்டும் இருக்கும். பிரயோபைற்றுக்கள் பூக்களையோ வித்துக்களையோ தோற்றுவிக்காது. இவை தோற்றுவிக்கும் இனப்பெருக்க அமைப்புகள் வித்திகள் (Spores) எனப்படும்.

எ.கா: மாக்கந்தியா, Riccia, Pogonatum

பிரயோபைட்டா மூன்று வகைப்படும். அவை ஈரலுருத் தாவரம், கொம்புருத் தாவரம், பாசித் தாவரம் என்பனவாகும்.

வகைப்படுத்தல்

கலனிழையத்தைக் கொண்டிராத நிலத்தாவரங்கள் அனைத்தும் பிரியோபைற்றுக்களென பாகுபடுத்தப்பட்டுள்ளன. எனினும் இப்பாகுபாடு ஓரளவுக்கு செயற்கையானதாகும். இப்பாகுபாட்டுக்குள் மூன்று கணங்கள் உள்ளன. ஈரலுருத் தாவரங்கள் ( Marchantiophyta), கொம்புருத் தாவரங்கள் (Anthocerotophyta) மற்றும் பாசி (Bryophyta) என்பனவாகும்.

எம்பிரியோபைற்றுக்கள்

ஈரலுருத் தாவரங்கள்

பாசித் தாவரங்கள்

கொம்புருத் தாவரங்கள்

கலனிழையத் தாவரங்கள்

பிரையோபைற்றுக்களின் வகைப்பாட்டில் பல சிக்கல்கள் நிலவி வருகின்றன. சில ஆராய்ச்சி முடிவுகள் மேற்படி வகைப்பாடை ஆதரித்தாலும், சில இதற்கு முரண்பாடான முடிவுகளைத் தருகின்றன. பாசித்தாவரங்களான மொஸ்களில் வேறு வகையான கடத்தும் இழையங்கள் விருத்தியடைந்திருந்தாலும், அவற்றின் கட்டமைப்பு வேறுபட்டிருப்பதாலும், அக்கலனிழையத்தில் லிக்னின் காணப்படாடதாலும், அவை கலனிழையத்தாவரங்களுக்குள் வகைப்படுத்தப்படுவதில்லை.

இன அழிவுக்கு உட்பட்ட சில இனங்களையும் வகைப்பாட்டுக்குள் கொண்டு வந்தால் மேற்படி வகைப்பாடு மேலும் சிக்கலான வடிவை அடையும். இவ்வகைப்பாட்டின் படி ஈரலுருத் தாவரங்களே மிகப் பழைமையான நிலத்தாவரங்களாகும். இவ்வகைப்பாட்டில் கோர்னியோடைட்டுக்கள் எனப்படும் அழிவடைந்த இனம் கொம்புருத்தாவரங்களுக்கும் கலனிழையத் தாவரங்களுக்கும் இடையே உள்ளன. பிரையோபைற்றுக்களைப் போல கோர்னியோபைட்டுக்களிலும் உண்மையான கலனிழையம் இல்லாவிட்டாலும், சில பண்புகளால் அவை கலனிழையத் தாவரங்களைப் போலுள்ளன.

நிலத் தாவரங்கள்

ஈரலுருத் தாவரங்கள்

மொஸ்கள்

கொம்புருத்தாவரம்

பொலிஸ்போரொன்கியோபைற்றுக்கள்

"புரோடிரக்கியோபைட்டு", உ-ம்: கோர்னியோபைற்று

கலனிழையத் தாவரங்கள்

பிரையோபைற்றுக்களின் வாழ்க்கை வட்டம்

ஏனைய நிலத்தாவரங்களைப் போலவே பிரையோபைற்றுக்களும் சந்ததிப் பரிவிருத்தியைக் காண்பிக்கின்றன. கலங்களில் அரைவாசி நிறமூர்த்தங்களைக் (ஹப்லொய்ட்) கொண்ட புணரித்தாவரத்திலிருந்து முழுமையான நிறமூர்த்தங்களைக் கொண்ட (டிப்லொய்ட்) வித்தித்தாவரம் உருவாவதே இச்சந்ததிப் பருவிருத்தியின் அடிப்படையாகும். புணரித்தாவரம் விந்துக்களையும், முட்டைக் கலங்களையும் உருவாக்கும். இவை ஒன்றிணைந்து வித்தித் தாவரத்தை உருவாக்குகின்றது. வித்தித்தாவரம் வளர்ச்சியடைந்து வித்திகளை உருவாக்கும். வித்திகள் பின்னர் புணரித்தாவரங்களாக மாறுகின்றன. பிரையோபைற்றுக்களில் புணரித்தாவரமே ஆட்சியுடையதாகும். இதுவே தாவரத்தின் வாழ்க்கை வட்டத்தில் பெரும் பகுதியை ஆக்கின்றது. பிரையோபைற்றுக்கள் இனம்பெருக நீர் அவசியமாகும். இதனாலேயே இவை ஈரலிப்பான பிரதேசங்களில் வளர்கின்றன (விதிவிலக்குகள் உண்டு).

ஒப்பீடு

புணரித்தாவரங்களின் ஒப்பீடு

வித்தித்தாவரத்தின் ஒப்பீடு

மேற்கோள்கள்