nomes no trilho de navegação
Die Zirbelkiefer (Pinus cembra), auch Arbe[1], Arve, Zirbe oder Zirbel[1] genannt, ist eine Pflanzenart aus der Familie der Kieferngewächse (Pinaceae). Ihre Heimat sind die Alpen und die Karpaten. Der Baum kann bis zu 25 Meter hoch werden. Seine Kurztriebe tragen viele Büschel mit jeweils fünf Nadeln. Die Samen werden irreführend Zirbelnüsse genannt, obwohl sie keine Nüsse sind. Die Bäume können bis zu 1000 Jahre alt werden. Sie finden Verwendung als Möbel- und Schnitzholz, Zirbelnuss und Samen auch in der Lebensmittelproduktion.
Inhaltsverzeichnis [Verbergen]
1 Namen
2 Beschreibung
2.1 Habitus
2.2 Wurzelsystem
2.3 Borke
2.4 Holz
2.5 Nadeln
2.6 Blüten, Zapfen und Samen
3 Verbreitung
4 Standort
4.1 Temperatur und Niederschlag
4.2 Boden
4.3 Zeigerwerte
5 Ökologie
5.1 Krankheiten und Schädlinge
5.2 Zirbelkiefer und Tannenhäher
5.3 Mykorrhizen
6 Nutzung
6.1 Zirbelholz
6.2 Zirbelkerne
6.3 Zirbengeist
6.4 Sonstige Nutzungsarten
7 Systematik
8 Quellen
8.1 Literatur
8.2 Einzelnachweise
9 Weblinks
Namen [Bearbeiten]
Die Bezeichnung Zirbe für diese Kiefern-Art ist in Österreich und Bayern (Deutschland) gebräuchlich. Bis ins 16. Jahrhundert bezog sich der Name jedoch nur auf ihre Zapfen. Der Begriff leitet sich möglicherweise vom mittelhochdeutschen zirben ab, das man mit „wirbeln“ oder „sich im Kreise drehen“ übersetzen würde.
Das Artepitheton cembra wurde von Linné nach den in Europa verbreiteten Vernakularnamen vergeben. Dabei bezog sich Linné unter anderem auf das 1586 erschienene Pflanzenbuch De plantis epitome utilissima von Pietro Andrea Mattioli, der die Art als Pinus Cembro aufgeführt hatte.
Rätoromanisch:
Bündnerromanisch: dschember (Engadin), schiember (Oberland), schember (Rumantsch Grischun) (alle mit stimmhaftem Anlaut [dʒ], [ʒ]),
Dolomitenladinisch: cier, cirum, zirm (Anlaut [tʃ], [ts]),
Friaulisch: cirmul,
Italienisch: cembro, cirmolo (letzteres aus Friaulisch),
Rumänisch: zâmbru.
Alle diese Wörter sind vermutlich vorlateinischer Herkunft [2], mit Ausnahme von zirm und ähnlichen, die einen mundartlichen deutschen Zirm = Zirben widerspiegeln können.
In der Schweiz wird dieser Baum normalerweise Arve auch Arbe genannt; der typische Mischbestand der Hochgebirgsregion, den die Zirbelkiefer gemeinsam mit der Lärche bildet, wird in der Fachliteratur als Arven-Lärchenwald bezeichnet.
Beschreibung [Bearbeiten]
Habitus [Bearbeiten]
Die Zirbelkiefer ist ein immergrüner Baum, der Wuchshöhen von bis zu 25 Meter und einen Brusthöhendurchmesser von bis zu 1,7 Meter erreicht. Junge Bäume besitzen einen geraden Stamm, der in einer schmalen Krone endet. Die Äste reichen fast bis zum Boden. Junge Triebe weisen eine rotgelb gefärbte, filzige Behaarung auf, die sich nach dem ersten Winter schwarzgrau verfärbt. Vor allem freistehende Altbäume wachsen oft in bizarren Formen und sind häufig tief und kräftig beastet. Sie sind meist krummschäftig oder mehrstämmig. Solche Wuchsformen treten in geschlossenen Beständen eher selten auf.[3]
Wurzelsystem [Bearbeiten]
Auf den meist flachgründigen und geschiebereichen Gebirgsböden ist die Zirbelkiefer nur selten in der Lage, ein Wurzelsystem ungestört auszubilden. Jungbäume bilden eine Pfahlwurzel aus, die nur von kurzer Lebensdauer ist und schon bald von kräftigen Senkerwurzeln abgelöst wird, welche von den weit reichenden Seitenwurzeln ausgehen. Diese Senkerwurzeln dringen in Gesteinsspalten ein und verankern den Baum so.[4]
Borke [Bearbeiten]
Die Borke von Altbäumen ist von graubrauner Farbe und weist die für Kiefern typischen Längsrisse auf. Die innere Rinde ist rötlichbraun gefärbt. Die glatte Rinde der Jungbäume ist glänzend grau bis graubraun gefärbt.[5] Die Rinde der Äste ist von graugrüner bis hellgrauer Farbe. Junge Triebe sind gerieft.[6]
Holz [Bearbeiten]
Das zuerst rötliche und später rotbraun gefärbte Kernholz duftet stark aromatisch und wird von einem relativ schmalen gelblichen Splint umgeben. Das Holz ist relativ leicht, weich, wenig dauerhaft, lässt sich gut bearbeiten, ist nagel- und schraubenfest und besitzt einen gleichmäßigen, feinen Aufbau. Es ist empfindlich gegenüber Bläuepilzen. Die Jahresringe sind deutlich zu erkennen. Das Spätholz besitzt zahlreiche und relativ große Harzkanäle. Der Fladerung wird durch viele, gesund eingewachsene und dunkel rotbraun gefärbte Äste eine dekorative Struktur verliehen. Die Darrdichte beträgt 0,37 bis 0,56 g/cm³.[7]
Nadeln [Bearbeiten]
Die biegsamen Nadeln der Zirbelkiefer werden 5 bis 11 Zentimeter lang und rund 1 Millimeter dick. Jeder Kurztrieb weist mehrere Büscheln zu je fünf Nadeln auf, die meist gehäuft an der Zweigspitze angeordnet sind. Der Nadelrand ist bis auf die Nadelspitze fein gesägt. Die im Querschnitt dreieckigen Nadeln besitzen zwei nach unten weisende Seiten. Jede dieser Seiten besitzt mehrere bläulich-weiß gefärbte Spaltöffnungsstreifen. Die gewölbte Nadeloberseite ist dunkelgrün und weist keine Spaltöffnungen auf. Die Primärnadeln, die den Keimblättern folgen, und die später gebildeten Sekundärnadeln besitzen sowohl auf der Nadelober- als auch auf der Nadelunterseite Spaltöffnungen. Bei Primärnadeln sind diese in 6 bis 7 Reihen und bei Sekundärnadeln an den Oberseite in 2 Streifen von je 7 bis 11 Reihen und an der Unterseite in einigen kurzen Reihen angeordnet. Die 9 bis 12 Keimblätter werden rund 3 Zentimeter lang und besitzen an der Nadeloberseite 2 Spaltöffnungsstreifen mit je 5 bis 8 Reihen. Noch im ersten Lebensjahr werden 14 bis 22 flache und am Rand gezähnte Primärnadeln gebildet, die mit Köpfchenhaaren versehen sind. Die Nadeln können bis zu 12 Jahre am Baum verbleiben.[3]
Blüten, Zapfen und Samen [Bearbeiten]
Die Zirbelkiefer ist einhäusig-getrenntgeschlechtig (monözisch), wobei eine Selbstbefruchtung möglich ist. Sie wird im Freistand mit rund 40 Jahren mannbar; in dichten Beständen später. Die Blütezeit erstreckt sich von Mai bis Juli. Die violetten weiblichen Blütenzapfen sind kurz gestielt und erscheinen einzeln oder zu mehreren an den Spitzen von Langtrieben. Man findet sie vor allem an den äußeren Bereichen des oberen Kronendrittels. Die gelblichen bis violetten männlichen Blütenzapfen werden anstelle von Kurztrieben an der Basis von jungen Langtrieben gebildet. Man findet sie vor allem im unteren Kronendrittel. Die Zapfen werden 5 bis 9 Zentimeter lang und 3,5 bis 6 Zentimeter dick. Sie sind anfangs aufrecht stehend und bläulich-grün bis violett gefärbt, zur Reife nach rund einem Jahr verfärben sie sich hellbraun. Im Frühjahr des dritten Jahres fallen sie als ganze ab und zerfallen erst danach. Die relativ dicken, rundlichen Samenschuppen werden circa 2 Zentimeter lang. Die 9 bis 14 Millimeter langen und 0,2 bis 0,25 Gramm schweren Samen besitzen einen funktionslosen Flügelrest. Sie verbleiben im Zapfen und werden von Tieren herausgelöst und verbreitet. Ein Zapfen enthält im Durchschnitt 93 Samen. Das Tausendkorngewicht liegt zwischen 150 und 350 Gramm.[8]
Verbreitung [Bearbeiten]
Das Verbreitungsgebiet der Zirbelkiefer ist zweigeteilt:
Das größere Teilareal liegt im Alpenraum mit einem Schwerpunkt in den kontinentalen Zentralalpen. Die Westgrenze bilden die Seealpen und die Dauphiné in Frankreich, während die Ostgrenze am Gamsstein in den Ybbstaler Alpen liegt. Südlich kommt sie bis zum Monte Baldo und dem Monte Viso vor. Nordwärts gibt es einzelne Vorkommen in den nördlichen Kalkalpen vom Genfer See bis zum Salzkammergut und in den Bayerischen und den Berchtesgadener Alpen. Im Allgäu kommt die Art nicht vor. Als höchstgelegener, geschlossener Zirbelkieferwald in Europa gilt der Wald von Tamangur im Schweizerischen Unterengadin.[9]
Das zweite und kleinere Teilareal befindet sich in der Hohen Tatra und in den Süd- und Ostkarpaten.
Außerhalb des natürlichen Verbreitungsgebietes findet man die Art vor allem in Parks und Arboreten [10].
Standort [Bearbeiten]
Die Zirbelkiefer bildet Reinbestände oder ist mit der Europäischen Lärche (Larix decidua) vergesellschaftet.
Temperatur und Niederschlag [Bearbeiten]
Die Zirbelkiefer kommt in Höhenlagen von 1.300 Meter bis 2.850 Meter vor, bevorzugt zwischen 1.500 und 2.000 Meter. Sie ist eine Baumart des strengen kontinentalen Klimas. Sie gilt als die frosthärteste Baumart der Alpen – Temperaturen von bis zu −43° C werden unbeschadet überstanden – und ist einigermaßen unempfindlich gegenüber Spätfrost.
Im inneralpinen Bereich, wo die Jahresniederschläge zwischen 700 und 1.000 mm liegen, wächst die Zirbelkiefer hauptsächlich auf den feuchteren Nord- und Westhängen. In der Alpennordkette wächst sie hauptsächlich auf den wärmeren Süd- und Südosthängen.
Boden [Bearbeiten]
Die Art bevorzugt frische und tiefgründige Böden sowie versauerte Rohhumusböden. Sie wächst meist auf Granit, Gneis, Schiefer, Sandstein oder Kalkgestein. Sie stellt nur geringe Ansprüche an den Nährstoffgehalt und pH-Wert des Bodens. Für die Keimlinge ist eine Versorgung mit Kalium wichtig [11].
Zeigerwerte [Bearbeiten]
Nach Ellenberg ist sie eine Halbschattenpflanze, ein Frischezeiger, auf stickstoffarmen Standorten wachsend und eine Verbandscharakterart der Arvenwälder und Gebirgs-Zwergstrauchheiden (Rhododendro-Vaccinienion). Sie ist die Schlussbaumart des hochsubalpinen Waldes (Larici-Pinetum cembrae) [10].
Ökologie [Bearbeiten]
Krankheiten und Schädlinge [Bearbeiten]
Gegen abiotische Gefährdungen wie Lawinen, Erosion und Nassschnee ist die Zirbelkiefer äußerst widerstandsfähig. Sie ist einigermaßen resistent gegenüber Ozon und Schwefeldioxid.
Als Jungpflanze allerdings erträgt sie keine längere Schneebedeckung, da ihre Nadeln sonst vom Pilz Weißer Schneeschimmel (Phacidium infestans) befallen wird. Der Jungwuchs wird vor allem durch Verbiss und Fegen von Gämsen, Rehen und Hirschen stark reduziert.
Der Erreger des Schwarzkiefer-Triebsterbens, der Schlauchpilz Gremmeniella abietina, befällt die Rinde der Zirbelkiefer. Stammfäule-Erreger und Wurzelparasiten spielen keine nennenswerte Rolle. Der Erreger des Strobenrostes, Cronartium ribicola, befällt die Zirbelkiefer, richtet aber nur selten Schäden an.
An Schadinsekten werden der Echte Kiefernrüssler (Pissodes pini) und der Graue Lärchenwickler (Zeiraphera griseana) genannt [12]. Letzterer tritt vor allem in Arven-Lärchenwäldern auf, wo es in mehrjährigen Abständen zu Massenvermehrungen kommt. Dabei werden primär die Lärchen kahlgefressen, sterben in der Regel aber nicht ab. Stehen keine Lärchen mehr zur Verfügung, geht der Schädling auf die Zirbelkiefern über und zerstört deren Nadeln gleichfalls. Diese leiden sehr nachhaltig darunter und sind dann anfällig für den Befall durch weitere Schädlinge.
Zirbelkiefer und Tannenhäher [Bearbeiten]Die Zirbelkiefer steht in enger Lebensgemeinschaft mit dem Tannenhäher (Nucifraga caryocatactes), dessen Hauptnahrungsquelle die Zirbelsamen sind. Er ist maßgeblich an einer natürlichen Verjüngung der Bestände beteiligt und verbreitet diese anders als andere Samenfresser wie etwa Eichhörnchen (Sciurus vulgaris), Rötelmaus (Myodes glareolus) oder Spechte auch über die Waldgrenze hinaus.
Der Ausbreitungsmechanismus ist die Versteckausbreitung: der Tannenhäher legt ab August zahlreiche Vorratsverstecke mit Zirbelsamen für den Winter an. Dabei bevorzugt er weichen oder lockeren Untergrund und legt in diesem auch größere Depots an als in festem. Solche Stellen sind für den Keimungserfolg und das Wachstum der Jungbäume relativ günstig. Aus etwa 20 % der versteckten Samen wachsen Sämlinge, da sie der Tannenhäher nicht wieder findet und sie auch dem Verzehr durch andere Samenfresser entgehen.
Mykorrhizen [Bearbeiten]
Die Zirbelkiefer bildet Ektomykorrhiza-Symbiosen mit verschiedenen Pilzen und ist vor allem in höheren Lagen ohne diese kaum lebensfähig.
Zu den häufigsten Mykorrhiza-Partnern gehören
der Fliegenpilz (Amanita muscaria ),
Lactarius basidiosanguineus,
der Rotbraune Milchling (Lactarius rufus), besonders häufig in Altbeständen [4],
Pinirhiza subalpina,
der Zirbenröhrling (Suillus plorans),
der Elfenbeinröhrling (Suillus placidus) und
der Beringte Zirbenröhrling (Suillus sibiricus ssp. helveticus).
Nutzung [Bearbeiten]
ZirbelholzDas Holz der Zirbelkiefer wird vor allem wegen der lebhaften Zeichnung im Innenausbau für Täfelungen sowie als Möbelholz für Bauernküchen und Schlafzimmer genutzt.
Weiters nutzt man es für Schindeln und für Schnitzarbeiten; so werden seit dem 17. Jahrhundert die meisten Grödner Holzschnitzereien aus Zirbenholz geschnitzt.
Im alpinen Gelände wurden auch Almhütten daraus gezimmert.
In der Schweiz werden Arvenkissen hergestellt mit speziell gehobelten Spänen des Arvenholzes als Füllmaterial.
Forstliche Anbauten blieben aufgrund der Trägwüchsigkeit, häufigen Verbissschäden und einer hohen Ausfallrate im Stangenholzalter meist ohne nennenswerten Erfolg.[3]
ZirbelkerneDie wohlschmeckenden und nahrhaften Samen, die 70 % Fette und 20 % Eiweiß enthalten, werden heute als Leckerei und zum Backen verwendet. Sie hatten eine begrenzte Bedeutung in der Heilkunde[12] und wurden zeitweise sogar exportiert.
Im Unterschied zu den ähnlich aussehenden Pinienkernen sind sie meist weniger länglich und etwas feuchter. Auch ist der Geschmack weniger harzig und erinnert mehr an Walnüsse.
Zirbengeist [Bearbeiten]
Eine Spezialität ist der Zirbengeist, bei dem drei bis vier Zirbenzapfen pro Liter Schnaps mehrere Wochen eingelegt werden, bis der Extrakt eine dunkelbraun-rötliche Farbe angenommen hat. Zirbengeist wird als Heil- und Genussmittel verwendet.
Sonstige Nutzungsarten [Bearbeiten]
Vor allem in den Hochlagen der Alpen erfüllt die Zirbelkiefer wichtige Schutzwaldfunktionen [13].
Sie ist eine als Gartenbaum beliebte Kiefernart [14].
Außerdem kann aus ihrem Harz ein Immersionsöl für die Mikroskopie hergestellt werden [12].
Systematik [Bearbeiten]
Innerhalb der Gattung der Kiefern (Pinus) wird die Zirbelkiefer wie folgt eingeordnet: Untergattung Strobus, Sektion Quinquefoliae, Subsektion Strobus.
Die in der Vergangenheit häufig als Unterart oder Varietät von Pinus cembra aufgefasste Sibirische Zirbelkiefer wird heute als eigenständige Art Pinus sibirica angesehen [15].
Die Chromosomenzahl der Zirbelkiefer beträgt 2n = 24 [8].
Pinus cembra (lat. Pinus cembra) - şamkimilər fəsiləsinin şam ağacı cinsinə aid bitki növü.
_at_Bhandakthathaatch_(8000_ft)_I_IMG_7363.jpg){kind=small}
İynəyarpaqlılar ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Pinus cembra (lat. Pinus cembra) - şamkimilər fəsiləsinin şam ağacı cinsinə aid bitki növü.
El pi suís (Pinus cembra), és una espècie de pi que apareix als Alps i els Càrpats d'Europa Central, a Polònia (Tatra), Alps suïssos, França, Itàlia, Àustria, Alemanya, Eslovènia, Eslovàquia, Ucraïna i Romania. Típicament creix a altituds de (1.200-) 1.500-2.200 (-2.300) metres. Sovint arriba al límit arbori en la seva zona. Arriben a fer de 25–35 m d'alt i 1,5 m de diàmetre del tronc.
Com tots els membres del subgènere Strobus, les seves fulles estan en fascicles de 5, fan de 5 a 9 cm de llargada i les pinyes de 4 a 8 cm.
És molt similar al pi de Sibèria (Pinus sibirica) el qual és tractat com a varietat o subespècie del pinus cembra per alguns botànics. Difereixen pel fet que el pi de Sibèria de tenir les pinyes lleugerament més grosses i tenir les fulles amb dos canals resinosos en lloc dels dos del pi suís.
Com a planta ornamental en parcs i grans jardins, és molt tolerant al fred de l'hivern (fins com a mínim -50 °C) i a l'exposició al vent. Els pinyons són comestibles. També es fa servir la fusta.
El pi suís (Pinus cembra), és una espècie de pi que apareix als Alps i els Càrpats d'Europa Central, a Polònia (Tatra), Alps suïssos, França, Itàlia, Àustria, Alemanya, Eslovènia, Eslovàquia, Ucraïna i Romania. Típicament creix a altituds de (1.200-) 1.500-2.200 (-2.300) metres. Sovint arriba al límit arbori en la seva zona. Arriben a fer de 25–35 m d'alt i 1,5 m de diàmetre del tronc.
Com tots els membres del subgènere Strobus, les seves fulles estan en fascicles de 5, fan de 5 a 9 cm de llargada i les pinyes de 4 a 8 cm.
És molt similar al pi de Sibèria (Pinus sibirica) el qual és tractat com a varietat o subespècie del pinus cembra per alguns botànics. Difereixen pel fet que el pi de Sibèria de tenir les pinyes lleugerament més grosses i tenir les fulles amb dos canals resinosos en lloc dels dos del pi suís.
Borovice limba (Pinus cembra L., 1753) je světlomilná vysokohorská jehličnatá dřevina, rostoucí roztroušeně podél horní hranice lesa v pásmu borovice kleče. Dožívá se vysokého věku, 400 až údajně 1000 let. Je velmi mrazuvzdorná, snáší nízké teploty až −60 °C.
P. cembra L. subsp. cembra
P. cembra subsp. sibirica (Du Tour) Krylov, 1914
Tento druh je v některých zdrojích dělen do dvou geograficky jasně separovaných, ale morfologicky málo vyhraněných poddruhů, často hodnocených jako samostatné druhy:
Nejlépe se tyto poddruhy rozliší podle tloušťky slupky jádra: subsp. sibirica má slabší skořápku – s tím souvisí i slabší tloušťka zobáku východní varianty ptáka ořešníka kropenatého, jehož zásluhou se tento druh přirozeně šíří [cf. paralelní variabilita].
Strom, vysoký 18 až 22 m (subsp. cembra), resp. až 35 m (subsp. sibirica), rovný kmen, občas polykormní, hustá kuželovejčitá koruna téměř k zemi. Kůra v mládí hladká, šedozelená, později šedohnědá šupinatá borka. Letorosty rezavě hnědé, plstnaté, později tmavnou do černohněda. Pupeny 7–10 mm, vejčité, zašpičatělé. Jehlice stříbřitě zelenomodré po pěti ve svazečku, 6–12 cm, 1 mm široké, hustě nahloučené, odstávající, na větvích 5 a více ročníků jehlic — proto působí kompaktním dojmem. Na vnitřní straně bělavé proužky průduchů, na hřbetu tmavě zelené, bez průduchů. Šišky 5–8 cm, 4–5 cm široké, nezralé nafialovělé, zralé hnědé. Postrádají hygroskopická pletiva, umožňující jejich otevírání. Opadávají vcelku i se semeny třetím rokem. Semena (oříšky) jedlá, neokřídlená, na většině stanovišť rozšiřována ptákem ořešníkem a hlodavci. Většinou přeléhají 1–2 roky, pak klíčí.
P. cembra subsp. cembra se vyskytuje v Alpách (1600 – 2400 m; jihovýchodní Francie, jižní Švýcarsko, severní Itálie, západní Rakousko), v Tatrách (1400 – 1900 m;jih Polsko a severní Slovensko) a v Karpatech (1400 – 1700 m; jihozápadní Ukrajina, severní a střední Rumunsko). U nás je běžná v okrasných výsadbách a občas i v lesnických výsadbách pro svoji odolnost (imise, rekultivace).
P. cembra subsp. sibirica (Du Tour) Krylov, 1914 – borovice sibiřská – v mnoha zdrojích uznávána jako samostatný druh. Zaujímá rozsáhlý areál na Sibiři, od Uralu a Kazachstánu po Dálný Východ a zasahuje na jih do severního Mongolska a severovýchodní Číny (zejména provincie Chej-lung-ťiang a autonomní oblast Vnitřní Mongolsko). Její nejvýchodnější výskyty v geograficky odděleném areálu bývají označovány jako samostatná varieta P. cembra var. hingganensis (H.J.Zhang) Silba, 1990. Roste ve výškách od 800 do 2400 m. U nás je v kultuře rozšířena jen v arboretech (Sofronka, Peklov) nebo v lesnických provenienčních experimentálních výsadbách. V poslední době nachází uplatnění i v okrasných výsadbách. Mimo to, že dorůstá do výšky až 35 m, v kultuře je sotva rozlišitelný od evropského typového poddruhu.
Dříve velmi ceněná pro kvalitu dřeva (nábytkářská dýha), dnes většinou chráněna, protože se vyskytuje převážně v národních parcích. Limbové oříšky jsou (v Rusku) sbírány jako potravina. Dnes také používána pro stavbu roubených staveb. Borovice obecně patří mezi hospodářsky nejdůležitější jehličnaté dřeviny. Především poskytují většinou velmi kvalitní dřevo a velký význam mají i v zahradní architektuře. Dříve sloužily i jako zdroj balzámového oleje (terpentinu), který se získával tzv. smolařením. Z něj se extrahovala např. kalafuna a terpentinové silice, užívané jako rozpouštědla k ředění barev nebo v lékařství (inhalace, léčba TBC apod.).
Obrázky, zvuky či videa k tématu borovice limba ve Wikimedia Commons
Galerie borovice limba ve Wikimedia CommonsBorovice limba (Pinus cembra L., 1753) je světlomilná vysokohorská jehličnatá dřevina, rostoucí roztroušeně podél horní hranice lesa v pásmu borovice kleče. Dožívá se vysokého věku, 400 až údajně 1000 let. Je velmi mrazuvzdorná, snáší nízké teploty až −60 °C.
Cembrafyr (Pinus cembra), også skrevet Cembra-Fyr, er et middelstort, stedsegrønt nåletræ med en slank, ægformet vækst. Nålene sidder fem i bundtet, og koglerne er ægformede med store frø, som er spiselige. Træet er hårdført og bliver plantet som prydplante i større haver og parker. Det vokser meget langsomt i ungdommen, men bliver til gengæld op mod 1000 år gammelt. Træet angribes af uldlus, og det bides kraftigt af vildtet.
Cembrafyr er et middelstort, stedsegrønt nåletræ med en slank, ægformet vækst. Meget gamle træer får stærkt vredne hovedgrene og en uregelmæssigt og åben krone. Barken er først grønbrun med tæt, brun behåring. Senere bliver den ru og mørkegrå. Meget gamle stammer kan få rødbrun bark med flade furer mellem sortagtige skæl.
Nålene sidder fem og fem i bundter, hvor de sidder tæt og fremadrettet på skuddet. Farven kan være lys helt over i det blålige, men normalt er den blankt grågrøn. Kogler ses først efter mange (30-50) år. De er ægformede og 8 x 5 cm, i begyndelsen violette, men ved modningen bliver de brune. Frøene ("Zirbelnuss") er spiselige, men de modner ikke i Danmark.
Rodnettet er kraftigt og når både langt ud og dybt ned.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 15 x 5 m (15 x 10 cm/år).
Cembrafyr vokser dels i det nordlige Rusland og Sibirien og i Europas bjerge fra Vestalperne til Karpaterne. Arten optræder i Sydalperne som skovgrænsetræ i højder der ligger mellem 2.300 og 2.400 m.
I Sydtirol findes i plantesamfundet Larici-Pinetum cembrae sammen med blandt andet blåbær, ene (varianten Juniperus communis var. saxatilis ("Alpe-Ene")), fjerbregne, alm. gyldenris, linnæa, alm. mangeløv, alm. røn, ene, alperøn, alpeskovranke, alpestjerne, bjergfyr, blåfrugtet gedeblad, buksbommælkeurt, europæisk lærk, fjeldviol, glat hovblad, grønel, hedelyng, håret alperose, rustbladet alperose, rødgran, tyttebær og vårlyng[1].
Cembrafyr (Pinus cembra), også skrevet Cembra-Fyr, er et middelstort, stedsegrønt nåletræ med en slank, ægformet vækst. Nålene sidder fem i bundtet, og koglerne er ægformede med store frø, som er spiselige. Træet er hårdført og bliver plantet som prydplante i større haver og parker. Det vokser meget langsomt i ungdommen, men bliver til gengæld op mod 1000 år gammelt. Træet angribes af uldlus, og det bides kraftigt af vildtet.
Die Zirbelkiefer (Pinus cembra), auch Arbe,[1] Arve, Zirbe oder Zirbel[1] genannt, ist eine Pflanzenart aus der Familie der Kieferngewächse (Pinaceae). Ihre Heimat sind die Alpen und die Karpaten. Zirbelkiefern können bis zu 25 Meter hoch und 1000 Jahre alt werden. Ihre Kurztriebe tragen viele Büschel mit jeweils fünf Nadeln. Das sehr aromatisch duftende Holz wird als Möbel- und Schnitzholz verwendet. Die Samen werden irreführend "Zirbelnüsse" genannt, obwohl sie keine Nüsse sind. Zapfen (genannt Zirbelnuss) und Samen dienen der Lebensmittelproduktion und der Produktion von Spirituosen wie Zirbenlikör und -schnaps.
Die Bezeichnung Zirbe oder Zirm für diese Kiefern-Art ist in Österreich und Bayern (Deutschland) gebräuchlich. Bis ins 16. Jahrhundert bezog sich der Name jedoch nur auf ihre Zapfen. Der Begriff leitet sich möglicherweise vom mittelhochdeutschen zirben ab, das mit 'wirbeln' oder 'sich im Kreise drehen' übersetzt wird.
Der Namenszusatz „cembra“ (Artepitheton) wurde von Carl von Linné nach den in Europa verbreiteten Vernakularnamen vergeben. Dabei bezog sich Linné unter anderem auf das 1586 erschienene Pflanzenbuch De plantis epitome utilissima von Pietro Andrea Mattioli, der die Art als Pinus Cembro aufgeführt hatte.
Alle diese Wörter sind vermutlich vorlateinischer Herkunft,[3] mit Ausnahme von zirm und ähnlichen, die einen mundartlichen deutschen Zirm = Zirben widerspiegeln können.
In der Deutschschweiz wird dieser Baum normalerweise Arve oder auch Arbe genannt; erstere Benennung wird sprachübergreifend auch in der frankophonen Westschweiz und in Savoyen verwendet. Der typische Mischbestand der Hochgebirgsregion, den die Zirbelkiefer gemeinsam mit der Lärche bildet, wird in der Fachliteratur als Arven-Lärchenwald bezeichnet.
Die Zirbelkiefer ist ein immergrüner Baum, der Wuchshöhen von bis zu 25 Meter und einen Brusthöhendurchmesser von bis zu 1,7 Meter erreicht. Junge Bäume besitzen einen geraden Stamm, der in einer schmalen Krone endet. Die Äste reichen fast bis zum Boden. Junge Triebe weisen eine rotgelb gefärbte, filzige Behaarung auf, die sich nach dem ersten Winter schwarzgrau verfärbt. Vor allem freistehende Altbäume wachsen oft in bizarren Formen und sind häufig tief und kräftig beastet. Sie sind meist krummschäftig oder mehrstämmig. Solche Wuchsformen treten in geschlossenen Beständen eher selten auf.[4]
Auf den meist flachgründigen und geschiebereichen Gebirgsböden ist die Zirbelkiefer nur selten in der Lage, ein Wurzelsystem ungestört auszubilden. Jungbäume bilden eine Pfahlwurzel aus, die nur von kurzer Lebensdauer ist und schon bald von kräftigen Senkerwurzeln abgelöst wird, welche von den weit reichenden Seitenwurzeln ausgehen. Diese Senkerwurzeln dringen in Gesteinsspalten ein und verankern den Baum so.[5]
Die Borke von Altbäumen ist von graubrauner Farbe und weist die für Kiefern typischen Längsrisse auf. Die innere Rinde ist rötlichbraun gefärbt. Die glatte Rinde der Jungbäume ist glänzend grau bis graubraun gefärbt.[6] Die Rinde der Äste ist von graugrüner bis hellgrauer Farbe. Junge Triebe sind gerieft.[7]
Das zuerst rötliche und später rotbraun gefärbte Kernholz duftet stark aromatisch und wird von einem relativ schmalen gelblichen Splint umgeben. Das Holz ist relativ leicht, weich, wenig dauerhaft, lässt sich gut bearbeiten, ist nagel- und schraubenfest und besitzt einen gleichmäßigen, feinen Aufbau. Es ist empfindlich gegenüber Bläuepilzen. Die Jahresringe sind deutlich zu erkennen. Das Spätholz besitzt zahlreiche und relativ große Harzkanäle. Der Fladerung wird durch viele gesund eingewachsene und dunkel rotbraun gefärbte Äste eine dekorative Struktur verliehen. Die Darrdichte beträgt 0,37 bis 0,56 g/cm³.[8] Zirbenholz ist leicht und weich (Darrdichte 400 kg/m³, Brinellhärte 15 N/mm²) und sehr gut zu bearbeiten, die Festigkeitseigenschaften sind mäßig gut. Hingegen ist das Schwindmaß gering. Es lässt sich gut spalten und gut schnitzen. Die Trocknung geht leicht, bei der Oberflächenbehandlung ist der Harzanteil zu berücksichtigen.[9]
Die biegsamen Nadeln der Zirbelkiefer werden 5 bis 11 Zentimeter lang und rund 1 Millimeter dick. Jeder Kurztrieb weist mehrere Büschel zu je fünf Nadeln auf, die meist gehäuft an der Zweigspitze angeordnet sind. Der Nadelrand ist bis auf die Nadelspitze fein gesägt. Die im Querschnitt dreieckigen Nadeln besitzen zwei nach unten weisende Seiten. Jede dieser Seiten besitzt mehrere bläulich-weiß gefärbte Spaltöffnungsstreifen. Die gewölbte Nadeloberseite ist dunkelgrün und weist keine Spaltöffnungen auf. Die Primärnadeln, die den Keimblättern folgen, und die später gebildeten Sekundärnadeln besitzen sowohl auf der Nadelober- als auch auf der Nadelunterseite Spaltöffnungen. Bei Primärnadeln sind diese in 6 bis 7 Reihen und bei Sekundärnadeln an der Oberseite in 2 Streifen von je 7 bis 11 Reihen und an der Unterseite in einigen kurzen Reihen angeordnet. Die 9 bis 12 Keimblätter werden rund 3 Zentimeter lang und besitzen an der Nadeloberseite 2 Spaltöffnungsstreifen mit je 5 bis 8 Reihen. Noch im ersten Lebensjahr werden 14 bis 22 flache und am Rand gezähnte Primärnadeln gebildet, die mit Köpfchenhaaren versehen sind. Die Nadeln können bis zu 12 Jahre am Baum verbleiben.[4]
Die Zirbelkiefer ist einhäusig-getrenntgeschlechtig (monözisch), wobei eine Selbstbefruchtung möglich ist. Sie wird im Freistand mit rund 40 Jahren mannbar; in dichten Beständen später. Die Blütezeit erstreckt sich von Mai bis Juli. Die violetten weiblichen Blütenzapfen sind kurz gestielt und erscheinen einzeln oder zu mehreren an den Spitzen von Langtrieben. Man findet sie vor allem an den äußeren Bereichen des oberen Kronendrittels. Die gelblichen bis violetten männlichen Blütenzapfen werden anstelle von Kurztrieben an der Basis von jungen Langtrieben gebildet. Man findet sie vor allem im unteren Kronendrittel. Die Zapfen werden 5 bis 9 Zentimeter lang und 3,5 bis 6 Zentimeter dick. Sie sind anfangs aufrecht stehend und bläulich-grün bis violett gefärbt, zur Reife nach rund einem Jahr verfärben sie sich hellbraun. Im Frühjahr des dritten Jahres fallen sie als ganze ab und zerfallen erst danach. Die relativ dicken, rundlichen Samenschuppen werden circa 2 Zentimeter lang. Die 9 bis 14 Millimeter langen und 0,2 bis 0,25 Gramm schweren Samen besitzen einen funktionslosen Flügelrest. Sie verbleiben im Zapfen und werden von Tieren herausgelöst und ausgebreitet. Ein Zapfen enthält im Durchschnitt 93 Samen. Das Tausendkorngewicht liegt zwischen 150 und 350 Gramm.[10]
Das Verbreitungsgebiet der Zirbelkiefer ist zweigeteilt:
Das größere Teilareal liegt im Alpenraum mit einem Schwerpunkt in den kontinentalen Zentralalpen. Die Westgrenze bilden die Seealpen und die Dauphiné in Frankreich, während die Ostgrenze am Gamsstein in den Ybbstaler Alpen liegt. Südlich kommt sie bis zum Monte Baldo und dem Monte Viso vor. Nordwärts gibt es einzelne Vorkommen in den nördlichen Kalkalpen vom Genfersee, in den Stubaier und Tuxer Alpen, im Karwendel bis zum Salzkammergut und in den Bayerischen und den Berchtesgadener Alpen. Im Allgäu kommt die Art nicht vor. Als höchstgelegener geschlossener Zirbelkieferwald in Europa gilt der Wald von Tamangur im schweizerischen Unterengadin.[11]
Das zweite und kleinere Teilareal befindet sich in der Hohen Tatra und in den Süd- und Ostkarpaten.
Außerhalb des natürlichen Verbreitungsgebiets findet man die Art vor allem in Parks und Arboreten.[12]
Im Ampasser Kessel unterhalb der Viggarspitze in den Tuxer Alpen befindet sich auch der älteste Baum Tirols, eine über 700 Jahre alte Zirbelkiefer, die 1926 als Naturdenkmal ausgewiesen wurde.
Die Zirbelkiefer bildet Reinbestände oder ist mit der Europäischen Lärche (Larix decidua) im Vaccinio-Pinetum cembrae vergesellschaftet und bildet mit ihr die Lärchen-Arvenwälder der oberen subalpinen Stufe.[13]
Die Zirbelkiefer kommt in Höhenlagen von 1300 Meter bis 2850 Meter vor, bevorzugt zwischen 1500 und 2000 Meter. Sie ist eine Baumart des strengen kontinentalen Klimas. Sie gilt als die frosthärteste Baumart der Alpen – Temperaturen von bis zu −43 °C werden unbeschadet überstanden – und ist einigermaßen wenig anfällig für Spätfrost.
Im inneralpinen Bereich, wo die Jahresniederschläge zwischen 700 und 1000 mm liegen, wächst die Zirbelkiefer hauptsächlich auf den feuchteren Nord- und Westhängen. In der Alpennordkette wächst sie hauptsächlich auf den wärmeren Süd- und Südosthängen.
Die Art bevorzugt frische und tiefgründige Böden sowie versauerte Rohhumusböden. Sie wächst meist auf Granit, Gneis, Schiefer, Sandstein oder Kalkgestein. Sie stellt nur geringe Ansprüche an den Nährstoffgehalt und pH-Wert des Bodens. Für die Keimlinge ist eine Versorgung mit Kalium wichtig.[14]
Nach Ellenberg ist sie im Jugendstadium eine Halbschattenpflanze,[15] ein Frischezeiger, auf stickstoffarmen Standorten wachsend und eine Verbandscharakterart der Arvenwälder und Gebirgs-Zwergstrauchheiden (Rhododendro-Vaccinienion). Sie ist die Schlussbaumart des hochsubalpinen Waldes (Larici-Pinetum cembrae).[12]
Die ökologischen Zeigerwerte nach Landolt & al. 2010 sind in der Schweiz: Feuchtezahl F = 3 (mäßig feucht), Lichtzahl L = 3 (halbschattig), Reaktionszahl R = 2 (sauer), Temperaturzahl T = 2 (subalpin), Nährstoffzahl N = 2 (nährstoffarm), Kontinentalitätszahl K = 4 (subkontinental).[16]
Gegen abiotische Gefährdungen wie Lawinen, Erosion und Nassschnee ist die Zirbelkiefer äußerst widerstandsfähig. Sie ist einigermaßen resistent gegenüber Ozon und Schwefeldioxid.
Als Jungpflanze allerdings erträgt sie keine längere Schneebedeckung, da ihre Nadeln sonst vom Pilz Weißer Schneeschimmel (Phacidium infestans) befallen werden. Der Jungwuchs wird vor allem durch Verbiss und Fegen von Gämsen, Rehen und Hirschen stark reduziert.
Der Erreger des Schwarzkiefer-Triebsterbens, der Schlauchpilz Gremmeniella abietina, befällt die Rinde der Zirbelkiefer. Stammfäule-Erreger und Wurzelparasiten spielen keine nennenswerte Rolle. Der Erreger des Strobenrostes, Cronartium ribicola, befällt die Zirbelkiefer, richtet aber nur selten Schäden an.
An Schadinsekten werden der Echte Kiefernrüssler (Pissodes pini) und der Graue Lärchenwickler (Zeiraphera griseana) genannt.[17] Letzterer tritt vor allem in Arven-Lärchenwäldern auf, wo es in mehrjährigen Abständen zu Massenvermehrungen kommt. Dabei werden primär die Lärchen kahlgefressen, sterben in der Regel aber nicht ab. Stehen keine Lärchen mehr zur Verfügung, geht der Schädling auf die Zirbelkiefern über und zerstört deren Nadeln gleichfalls. Diese leiden sehr nachhaltig darunter und sind dann anfällig für den Befall durch weitere Schädlinge.
Die Zirbelkiefer steht in enger Lebensgemeinschaft mit dem Tannenhäher (Nucifraga caryocatactes), dessen Hauptnahrungsquelle die Zirbelsamen sind. Er ist maßgeblich an einer natürlichen Verjüngung der Bestände beteiligt und verbreitet diese anders als andere Samenfresser wie etwa Eichhörnchen (Sciurus vulgaris), Rötelmaus (Myodes glareolus) oder Spechte auch über die Waldgrenze hinaus.
Der Ausbreitungsmechanismus ist die Versteckausbreitung: Der Tannenhäher legt ab August zahlreiche Vorratsverstecke mit Zirbelsamen für den Winter an. Dabei bevorzugt er weichen oder lockeren Untergrund und legt in diesem auch größere Depots an als in festem Untergrund. Solche Stellen sind für den Keimungserfolg und das Wachstum der Jungbäume relativ günstig. Aus etwa 20 % der versteckten Samen wachsen Sämlinge, da sie der Tannenhäher nicht wiederfindet und sie auch dem Verzehr durch andere Samenfresser entgehen.
Aufgrund ihrer langen Generationszeit kann die Zirbe sich möglicherweise nicht schnell genug an die gegenwärtige globale Erwärmung und den damit assoziierten Klimawandel anpassen. Eine genetische Studie wies nach, dass Jungbäume in tiefen Lagen von ihren Mutterbäumen die Genvarianten (Allele) für das vergangene, kühlere und feuchtere Klima geerbt haben. So werden sie an das zukünftige, wärmere und trockene Klima weniger gut angepasst sein (evolutionary mismatch)[18]. Um in höhere und kühlere Lagen ausweichen zu können, brauchen Zirben neben dem Tannenhäher auch genügend Rohhumus für das Wachstum der Keimlinge[19]. Dieser existiert in hohen Lagen vielerorts noch nicht. Angesichts dieser Schwierigkeiten ist es denkbar, dass die Vorkommen der Zirbe kleiner und zunehmend zerstückelt werden. In einzelnen Alpentälern könnte sie sogar aussterben.[20]
Die Zirbelkiefer bildet Ektomykorrhiza-Symbiosen mit verschiedenen Pilzen und ist vor allem in höheren Lagen ohne diese kaum lebensfähig.
Zu den häufigsten Mykorrhiza-Partnern gehören
Forstliche Anbauten blieben aufgrund der Trägwüchsigkeit, häufiger Verbissschäden und einer hohen Ausfallrate im Stangenholzalter meist ohne nennenswerten Erfolg.[4] Das Holz der nordamerikanischen Weymouth-Kiefer, die in geringem Umfang in süddeutschen Wäldern angepflanzt wurde, kann in manchen Fällen als Alternative für Zirbenholz verwendet werden.[21] Wegen der gestiegenen Nachfrage hat sich der Preis für Zirbenholz in den letzten Jahren (Stand 2015) verdreifacht.[22][23]
Das Holz der Zirbelkiefer wird vor allem wegen der lebhaften Zeichnung im Innenausbau für Täfelungen sowie als Möbelholz für Bauernküchen und Schlafzimmer genutzt. Besonders in Tirol und Südtirol gibt es viele ansässige Künstler, die das Holz der Zirbelkiefer (in Österreich Zirbe genannt) auch für Kunstwerke nutzen. Des Weiteren nutzt man es für die Herstellung von Schindeln und für Schnitzarbeiten; so werden seit dem 17. Jahrhundert die meisten Grödner Holzschnitzereien aus Zirbenholz geschnitzt. Im alpinen Gelände wurden auch Almhütten daraus gezimmert.
Der leichte Zugang zur Zirbelkiefer und die verhältnismäßig weiche Beschaffenheit des Holzes erleichtern die Bearbeitung des Werkstoffs. Durch die natürlichen Duftstoffe die das Holz abgibt, sind die Exponate nicht nur schön anzusehen, sie duften auch gut. Der Duft entsteht durch ein im Holz enthaltenes natürliches ätherisches Öl namens Pinosylvin.[24]
Gesundheitliche Auswirkungen des Zirbenholzes
Mögliche Auswirkungen von Betten aus Zirbenholz wurden in einer "Studie" durch Joanneum Research untersucht.[25] Der Befund, dass Zirbenholz den Schlaf verbessert, ist umstritten.[26] Er ist aber nicht nur umstritten, sondern auch in Deutschland und Österreich durch zahlreiche Landgerichte in Deutschland und Landesgerichte in Österreich untersagt. Der Grund: zahlreiche Firmen in Deutschland und Österreich warben mit den angeblichen Wirkungen von Zirbenholz auf die Gesundheit. Stets unter Verweis auf die Studie des Joanneum Research des Studienautors Maximilian Moser. Moser selbst verweist im Jahr 2021 in einer Nachricht an das österreichische Außenwirtschaftscenter der Wirtschaftskammer Österreich in Berlin, die Studie sei nicht auf andere Zirbenprodukte übertragbar. Studien können immer nur in dem Kontext verwendet werden, in dem sie gemacht wurden. Das Landgericht Berlin stellte in seiner Entscheidung aus dem Jahr 2020 fest, dass die "Studie" in ihrer Gesamtschau den wissenschaftlichen Anforderungen nicht genüge und nicht für die Bewerbung von Zirbenprodukte herangezogen werden dürfe. Das Landgericht Mannheim stellte in seiner Entscheidung im Jahr 2021 fest, dass sich die Ergebnisse dieser "Studie" nicht auf andere Produkte als den eigentlichen Untersuchungsgegenstand übertragen lasse. Man verstoße bei der Werbung mit dieser "Studie" gegen das Gesetz gegen unlauteren Wettbewerb und das Heilmittelwerbegesetz. Auch das Landesgericht Wels in Österreich verwies in einer Entscheidung auf den Umstand, dass es keinen wissenschaftlichen Nachweis für die Wirkungen von Zirbenholz gäbe. Außerdem sei die Studie nicht publiziert worden und der Fachwelt entzogen. Ein wissenschaftlicher Diskurs habe nie stattgefunden.
In einer 2021 publizierten Studie wurde der Schlaf in Betten aus massivem Zirbenholz mit dem Schlaf in einem Standardbett aus Spanplatte verglichen. Im Zirbenbett war eine niedrigere Herzfrequenz, ein höherer Vagustonus und eine bessere Abstimmung von Herzschlag und Atmung, besonders in den Kernschlafphasen, zu beobachten.[27] Diese Publikation wurde von einem Händler für Zirbenprodukte mit Sitz in Wattens (Tirol) initiiert und maßgeblich finanziell unterstützt. Dass sich diese 2021 publizierte "Studie" jedoch keiner neuen Daten bediene, sondern eben jener aus dem Jahr 2003, wird in der Studie nicht erwähnt. Erst in einem Gerichtsverfahren räumt – wiederum – Studienautor Maximilian Moser diesen Umstand in einem Schreiben ein. Der Befund, Zirbenholz hätte Auswirkungen auf die Gesundheit, bleibt daher umstritten, so auch Gartlehner von der Donau Universität Krems bestätigt. Die Studie sei nicht neu, eben nur publiziert und nunmehr der Fachwelt besser zugänglich.
Im März 2022 untersagte schließlich das Oberlandesgericht Innsbruck einem Händler für Zirbenprodukte aus Wattens (Tirol) generell mit Wirkungen von Zirbenholz zu werben, wenn diese Wirkungen nicht wissenschaftlich belegt seien. Bei dem Händler handelt es sich um den finanziellen Unterstützer für die 2021 publizierte "Studie". Die Wirtschafts- und Korruptionsstaatsanwaltschaft in Österreich ermittelt außerdem wegen Betrug.
Japanische und kanadische Studien weisen auf eine stressmindernde Wirkung bestimmter flüchtiger Inhaltsstoffe in Naturhölzern hin. Ein Nachweis für die Wirkung von Zirbenholz sei dies jedoch nicht.[28][29][30][31][32]
Aus Zirbenholz kann Zirbenöl (Arvenöl) gewonnen werden, das wegen seines Geruchs als Raumduft dient.
In Südtirol wurden schon im 18. Jahrhundert verschiedenste Extrakte der Zirbel – unter anderem von den Ragginer Bauernärzten – als Heilmittel verwendet. Ausgehend von dieser Tradition, hat sich heute eine Form der Wellnessbehandlung mit verschiedenen Bestandteilen der Zirbel entwickelt.[33] In der Schweiz werden Arvenkissen hergestellt, in Bayern Zirbenkissen und in Österreich Zirbenrollen mit speziell gehobelten Spänen des Zirbenholzes als Füllmaterial. Die aus den Spänen über lange Zeit ausströmenden Öle mit dem typischen Zirbenduft sollen für einen tiefen und gesunden Schlaf sorgen.
Aus dem Harz kann ein Immersionsöl für die Mikroskopie hergestellt werden.[17]
Die wohlschmeckenden und nahrhaften Samen, die 70 % Fette und 20 % Eiweiß enthalten, werden heute als Leckerei und zum Backen verwendet. Sie hatten eine begrenzte Bedeutung in der Heilkunde[17] und wurden zeitweise sogar exportiert.
Im Unterschied zu den ähnlich aussehenden Pinienkernen sind sie meist weniger länglich und etwas feuchter. Auch ist der Geschmack weniger harzig und erinnert mehr an Walnüsse.
Eine Spezialität ist der Zirbengeist oder Zirbenschnaps („Zirbeler“), bei dem drei bis vier Zirbenzapfen pro Liter Schnaps mehrere Wochen eingelegt werden, bis der Extrakt eine dunkelbraun-rötliche Farbe angenommen hat. Zirbengeist bzw. Zirbenschnaps wird als Heil- und Genussmittel verwendet.
Vor allem in den Hochlagen der Alpen erfüllt die Zirbelkiefer wichtige Schutzwaldfunktionen.[34] Sie ist eine als Gartenbaum beliebte Kiefernart.[35] In Innsbruck führt von der Bergstation der Patscherkofelbahn Richtung Osten der „Zirbenweg“ durch einen der größten und ältesten Zirbenbestände Europas. Auf dem Graukogel in Bad Gastein wurde in der Umgebung von jahrhundertealten Zirben ein „Zirbenweg“ als Erlebnispfad errichtet.[36] Auch im Pitztal wurde am Hochzeiger ein Zirbenpark errichtet. Der 1 Kilometer lange „ZirbenPark“-Rundwanderweg im Pitztal startet an der Hochzeiger-Mittelstation auf 2000 Meter. Der Erlebnisweg führt durch den Zirbenwald mit Blick auf die Orte Jerzens und Wenns.[37] Bei den zwölf Stationen gibt es Interessantes über die „Königin der Alpen“, wie die Zirbe auch liebevoll genannt wird, zu erfahren. Zirbenwälder im Gasteiner Tal dienen den Österreichischen Bundesforsten der Samengewinnung durch Baumkletterer, die Zapfen insbesondere in Mastjahren ernten.[38]
Innerhalb der Gattung der Kiefern (Pinus) wird die Zirbelkiefer wie folgt eingeordnet: Untergattung Strobus, Sektion Quinquefoliae, Subsektion Strobus.
Die in der Vergangenheit häufig als Unterart oder Varietät von Pinus cembra aufgefasste Sibirische Zirbelkiefer wird heute als eigenständige Art Pinus sibirica angesehen.[39]
Die Chromosomenzahl der Zirbelkiefer beträgt 2n = 24.[10]
Die Zirbelkiefer (Pinus cembra), auch Arbe, Arve, Zirbe oder Zirbel genannt, ist eine Pflanzenart aus der Familie der Kieferngewächse (Pinaceae). Ihre Heimat sind die Alpen und die Karpaten. Zirbelkiefern können bis zu 25 Meter hoch und 1000 Jahre alt werden. Ihre Kurztriebe tragen viele Büschel mit jeweils fünf Nadeln. Das sehr aromatisch duftende Holz wird als Möbel- und Schnitzholz verwendet. Die Samen werden irreführend "Zirbelnüsse" genannt, obwohl sie keine Nüsse sind. Zapfen (genannt Zirbelnuss) und Samen dienen der Lebensmittelproduktion und der Produktion von Spirituosen wie Zirbenlikör und -schnaps.
Górska chójca[3] (Pinus cembra) jo bom ze swójźby chójcowych rostlinow (Pinaceae).
Górska chójca dośěgnjo wusokosć wót 25 m.
Krona jo kjaglojta abo walcojta.
Škóra jo bruna.
Młode gałuzy su tłuste a cerwjenožołśe kósmate.
Jegły su pó pěś na krotkich wurostkach promjenjate, pšoste, śamnozelene, tśigranite a dośěgnu dłujkosć wót 6 až 10 mm a šyrokosć wót 1,5 mm.
Kwiśo wót junija až julija.
Šyški su jajojte, kśiwo zrownane abo wótstojne a dośěgnu dłujkosć wót 5 až 8 cm. Wóni akle w drugim lěśe pó kwiśenju zdrjałe budu. Płodowe spjerchliny su módrojte a maju brunu špicu.
Rosće w jeglinowych gólach we wusokich połoženjach a na gólnej granicy Alpow a Karpatow we wusokosćach wót něźi 1200 až 2600 m.
Górska chójca (Pinus cembra) jo bom ze swójźby chójcowych rostlinow (Pinaceae).
Li sapén alpin[1], c' est ene sôre di sapén ki n' vént k' dins les Ales ey ene miete dins les Carpates.
No d' l' indje e sincieus latén : Pinus cembra
Les sapéns alpins des Carpates årént stî amoennés pås peupes des Ales amoennés pa les Romins el Daceye (Roumaneye d' asteure).
Li no gayel di cist åbe la, c' est «giembro» ki vout dire «d' ivier» et k' a dné l' no latén d' l' åbe (Pinus cembra), veyanmint ki les ancyins Apurlins djåzént gayel.[2]
Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot "sapén", loukîz cial Li sapén alpin, c' est ene sôre di sapén ki n' vént k' dins les Ales ey ene miete dins les Carpates.
No d' l' indje e sincieus latén : Pinus cembra
D Arbe[1] oder Arve[2] (dt.; Zirbelkiefer, rätoromanisch; dschember, schiember, schember, bairisch; Zirm, Zirbe, Zirbel[1]) isch e Pflanzenart us dr Familie vo de Fooregwäggs (Pinaceae). Si isch in de Alpe und in de Karpate dehäi. Dr Baum cha bis zu 25 Meter hooch wärde. An sine Churzdriib het s e Hufe Büschel, wo jede fümf Noodle het. De Soome säit mä Arvenüss, au wenn si gar käini Nüss si. D Böim chönne bis zu 1000 Joor alt wärde. Iir Holz schmöckt seer aromatisch und wird brucht zum Schnitze und zum Möbelmache. D Zäpfe und d Soome wärde in dr Lääbensmiddelbrodukzion verwändet und zum Spirituose wie Arveliköör und Arveschnaps brenne.
D Arbe oder Arve (dt.; Zirbelkiefer, rätoromanisch; dschember, schiember, schember, bairisch; Zirm, Zirbe, Zirbel) isch e Pflanzenart us dr Familie vo de Fooregwäggs (Pinaceae). Si isch in de Alpe und in de Karpate dehäi. Dr Baum cha bis zu 25 Meter hooch wärde. An sine Churzdriib het s e Hufe Büschel, wo jede fümf Noodle het. De Soome säit mä Arvenüss, au wenn si gar käini Nüss si. D Böim chönne bis zu 1000 Joor alt wärde. Iir Holz schmöckt seer aromatisch und wird brucht zum Schnitze und zum Möbelmache. D Zäpfe und d Soome wärde in dr Lääbensmiddelbrodukzion verwändet und zum Spirituose wie Arveliköör und Arveschnaps brenne.
De Zirm (dt.: Zirbelkiefer, engl.: stone pine, wissnschoftli: Pinus cembra) is a Baam aus da Famij vo d Farchngwäx (Pinaceae).
Woxn dan de Zirm in de Oipn und Karpatn. De Baam wean bis 25 Meta hoch. De Zopfa nennd ma Zirmnuss, obwois koa Nuss sondan Farchnzopfa san. Heit wean owa aa ofd nua de Sama Zirmnussn gnennd. De Baam wean bis 1000 Joar oid. As Hoiz riachd bsondas guad und wead ois Mäbl- und Schnitthoiz gnuzd. De Zopfa und Sama wean in da Lemsmiddlwiatschoft und Gnussmiddl-Produktion vawendd, beispuisweis fian Zirmschnops.
Zirmastl mid zwoa Zirmnussn
Zirmkean (Soot), aa Zirmnussn gnennd
Zirmhoiz
Im Etztoi gibds an Zirmkogel, a Zirmkepfel und an Zirmesspitz. Im Wedastoagebiag an Zirbelkopf, in de Niedan Tauan an Zirbitzkogel und an Zermriegl in da Steiamoak.[1]
De Zirm (dt.: Zirbelkiefer, engl.: stone pine, wissnschoftli: Pinus cembra) is a Baam aus da Famij vo d Farchngwäx (Pinaceae).
Woxn dan de Zirm in de Oipn und Karpatn. De Baam wean bis 25 Meta hoch. De Zopfa nennd ma Zirmnuss, obwois koa Nuss sondan Farchnzopfa san. Heit wean owa aa ofd nua de Sama Zirmnussn gnennd. De Baam wean bis 1000 Joar oid. As Hoiz riachd bsondas guad und wead ois Mäbl- und Schnitthoiz gnuzd. De Zopfa und Sama wean in da Lemsmiddlwiatschoft und Gnussmiddl-Produktion vawendd, beispuisweis fian Zirmschnops.
Швейцари нарс (Pinus cembra) нь Нарсныхан овгийн нэг зүйл нарс мод бөгөөд Европ тивийн төв хэсгийн Альпийн нуруу, Карпатын нуруу, Польш, Швейцари, Франц, Итали, Герман, Словак, Украйн, Румын улсын нутгуудаар ургана. Голдуу 1500-2200 м өндөрлөг газарт ургадаг. Нас бие гүйцсэн швейцари нарс нь 25-35 м өндөр, 1.5 м голчтой. Энэхүү нарс нь нарсны дэд төрөл Strobus буюу цагаан нарсны бүлэгт хамрагдана. Навч шилмүүс нь 5-9 см урт, 4-8 см урт боргоцойтой, үр нь 8-12 мм урт. Швейцари нарс нь Сибирийн нарстай маш ойр төстэй юм.
Швейцари нарс нь цэцэрлэг, хүрээлэнд чимэглэлийн зориулалтаар ихэд дэлгэрсэн мод юм. Өвлийн хатуу ширүүн улиралд сайн дасан зохицсон, -50 °C хүйтнийг тэсвэрлэх чадвартай. Боргоцойн үрийг хураан авж нарсны самар хэлбэрээр худалдаалж, хүнсэнд хэрэглэнэ. Мөн мод нь байшин барилга болон сийлбэр гэх мэтийн гар урлалд дээр үеэс хэрэглэгдэж буй.
Швейцари нарс (Pinus cembra) нь Нарсныхан овгийн нэг зүйл нарс мод бөгөөд Европ тивийн төв хэсгийн Альпийн нуруу, Карпатын нуруу, Польш, Швейцари, Франц, Итали, Герман, Словак, Украйн, Румын улсын нутгуудаар ургана. Голдуу 1500-2200 м өндөрлөг газарт ургадаг. Нас бие гүйцсэн швейцари нарс нь 25-35 м өндөр, 1.5 м голчтой. Энэхүү нарс нь нарсны дэд төрөл Strobus буюу цагаан нарсны бүлэгт хамрагдана. Навч шилмүүс нь 5-9 см урт, 4-8 см урт боргоцойтой, үр нь 8-12 мм урт. Швейцари нарс нь Сибирийн нарстай маш ойр төстэй юм.
Al firm, dito anca cenbaro (nome sientifego Pinus cembra), al è an albaro senprevert a foje a ghi de 'l genere Pinus che al viu te le Alpi. Al so legn al è pregià e al gnen doperà in modo particolar par far sculture. El xe el unego pin a 5 aghi che cres spontaneo in Eoropa.
El xe on albaro che el pol gner alt infin a 25 metri, anca se de sołito no 'l pasa via i 15, co ła chioma cilindrico-conica. El xe na spese che ła viu tanti ani.
La scorža la è bisastra, fina e slissa co segn de rasa te le part dovene, te le parti vece la è rugosa e la se screpolea in plache co fessure ross scure.
Le è aghiformi e le è binade in mažet da 5, le è longhe 5–8 cm, de color scur su 'l lato par sora e bisastro su quel par sot.
Le panoce le se inmaduriss da giugno a lujo e le è longhe in media 4–7 cm.
Le panoce le chei intiere e no le se verž. Le žiess le gnen deliberade da la ažion de i animai (par es.: Nucifraga caryocatactes). Le žiess, de solito ciamade pinoli, le à an rivestiment dur e legnoss.
Al firm al cress a pianpianet, e par sto tant al svilupa an legn dur, ma insieme anca senža venadura (afermažion che va vista in senso strutural, no botanico!). Par sti motivi al è adato a scolpirlo par far lore e altri atreži, e in particolar modo maschee par žerte manifestažion tradižionai de le zone de montagna. Co 'l firm se pol far anca mobili da la durata incredibile, da 'l bon parfun de rasa e da 'l color su 'l ross.
La è na specie de montagna. La zona de difusion no la è conessa e la conprende al arco alpin e do zone te i Balcani e in Europa central. Al cress a partir da i 1200 metri de quota infin a 'l limite superior de i bosch de conifere subalpini, catyando condižion otimai tra i 1600 e i 2100 m de altitudine. A à pì caro teren agri, ma al pol viver anca su substrati calcarei asidificadi o slavadi in superficie da la ažion de la pioa. Al firm al pol far bosch missiadi co 'l pež e manco da spess co 'l laress o anca bosch puri. In Veneto se 'l cata te le Dolomiti. De particolar inportanža al è al bosch de 'l Cansiljo, aonde che par žentener de ani al à representà un de i pilastri de la economia de i Cinbri. No se sà se sie la đent che à ciapà al nome da i alberi o i alberi da la đent.
Al numero "5" de aghi al fa sì che se pode destinguer sto pin da quelaltri che se cata te le stesse zone. Te i parchi citadini solche al pin de la Himalaya e al pin strobo i à mažet de aghi de 'l stesso numero, ma i à panoce tant pì longhe (15–30 cm) e i aghi stessi i è pì longhi de 8–16 cm. Al à le žiess che le ghe someja a quele de 'l pin mestech co 'l qual al pol esser confondest dificilmente parchè i ocupa aree diverse.
Al firm, dito anca cenbaro (nome sientifego Pinus cembra), al è an albaro senprevert a foje a ghi de 'l genere Pinus che al viu te le Alpi. Al so legn al è pregià e al gnen doperà in modo particolar par far sculture. El xe el unego pin a 5 aghi che cres spontaneo in Eoropa.
Pinus cembra, also known as Swiss pine, Swiss stone pine or Arolla pine or Austrian stone pine or just stone pine, is a species of pine tree in the subgenus Strobus.
The Swiss pine is a member of the white pine group, Pinus subgenus Strobus, and like all members of that group, the leaves ('needles') are in fascicles (bundles) of five, with a deciduous sheath. The mature size is typically between 25 metres (82 ft) and 35 metres (115 ft) in height, and the trunk diameter can be up to 1.5 metres (4.9 ft). However, it grows very slowly and it may take 30 years for the tree to reach 1.3 metres (4.3 ft). The cones, which contain the seeds (or nuts), of the Swiss pine are 4 centimetres (1.6 in) to 8 centimetres (3.1 in) long. Cones take 2 years (24 months) to mature. The 8 millimetres (0.31 in) to 12 millimetres (0.47 in) long seeds have only a vestigial wing and are dispersed by spotted nutcrackers. The species is long-lasting and can reach an age between 500 and 1000 years.[2]
In its natural environment, this tree usually reaches reproductive maturity at the age of 50 years (if the conditions are more extreme, even 80 years).
The very similar Siberian pine (Pinus sibirica) is treated as a variety or subspecies of Swiss pine by some botanists. The Siberian pine differs in having slightly larger cones, being more massive (taller, wider trunk), having a faster growth rate and needles with three resin canals instead of two as in the Swiss pine.
Cones of Pinus cembra
Close-up of an immature cone from a cultivated Pinus cembra
Close-up of a mature cone from a cultivated Pinus cembra
Bark of a young Pinus cembra, National Botanic Garden of Latvia
Cross-section of Pinus cembra - 181 years - MHNT
_%27Columnaris%27_cone.jpg)
Pinus cembra 'Columnaris' (cultivar) 1 year-old cone and foliage
The Swiss pine grows in the Alps and Carpathian Mountains of central Europe, in Poland (Tatra Mountains), Switzerland, France, Italy, Austria, Germany, Slovenia, Slovakia (Tatra Mountains), Ukraine and Romania. It typically grows at 1,200 metres (3,900 ft) to 2,300 metres (7,500 ft) altitude. It often reaches the alpine tree line in this area.
Pinus cembra with Rhododendron ferrugineum on the trail to the Furcela Piza with the Odles Group and the Mastlé Mountain, Puez-Geisler Nature Park, Dolomites
Autumnal Larix decidua (yellow), Pinus cembra (dark green, wide), and Picea abies (dark green, slender) landscape. Carinthia, Austria
In Tamangur forest. Scuol, Switzerland
Swiss pine associates with numerous species of mycorrhizal fungi from a young age, usually from the genus Suillus.[3] This symbiosis improves the tree's growth and survival rate.
Swiss pine is a popular ornamental tree in parks and large gardens, giving steady though not fast growth on a wide range of sites where the climate is cold. It is very tolerant of severe winter cold, hardy down to at least −50 °C (−58 °F), and also of wind exposure. The seeds are also harvested and sold as pine nuts. When cultivated, it will likely start producing cones after the age of 12 years, much faster than in the wild. This depends on the climate, soil type, mycorrhizal fungi etc. To make the tree bear cones faster, the tree can be inoculated with ectomycorrhizal fungi, such as Suillus luteus, Suillus americanus, Suillus placidus etc. These are the most effective.
Pine cones cut into slices are used to flavor schnapps, which is then sold as "Zirbenschnaps" or "Zirbeler" schnapps.
The wood is the most used for carvings in Val Gardena since the 17th century.
The cone of the Swiss pine was the field sign of the Roman legion stationed in Rhaetia in 15 BC, and hence it is used as the heraldic charge (known as Zirbelnuss in German) in the coat of arms of the city of Augsburg, the site of the Roman fort Augusta Vindelicorum.
It is also a species that is often used in bonsai.
Pinus cembra can be found in the uppermost forest belt where it helps to minimize the risk of avalanches and soil erosion. Due to this ability, the tree is valued as a stabilizing factor for afforestation projects at high elevations.[2]
Like other European and Asian white pines, Swiss pine is very resistant to white pine blister rust (Cronartium ribicola). This fungal disease was accidentally introduced from Europe into North America, where it has caused severe mortality in the American native white pines in many areas, notably, Western white pine and the closely related whitebark pine. Swiss pine is of great value for research into hybridization to develop rust resistance in these species.
Pinus cembra, also known as Swiss pine, Swiss stone pine or Arolla pine or Austrian stone pine or just stone pine, is a species of pine tree in the subgenus Strobus.
La cembro (Pinus cembra) estas pino kun la pingloj kunligitaj po 5. Ĝi estas ankaŭ escepta en tio, ke ĝi kreskas sur montoj pli supre ol aliaj pino-specioj, ĉe supra limo de de arbarozono, ekzemple en regiono Briançon inter 1 800 kaj 2 000 metroj, kaj nur en kelkaj aparte ombraj kaj malsekaj deklivoj. Ties plej vasta vivoloko estas en centra kaj orienta Siberio. En Eŭropo nur en kalkaj supraj montaraj lokoj en Alpoj kaj Karpatoj. Ĝi povas atingi alton de 25 metrojn, kun aĝiĝo ties laŭbo prenas verton larĝan globoforman.
La cembro (Pinus cembra) estas pino kun la pingloj kunligitaj po 5. Ĝi estas ankaŭ escepta en tio, ke ĝi kreskas sur montoj pli supre ol aliaj pino-specioj, ĉe supra limo de de arbarozono, ekzemple en regiono Briançon inter 1 800 kaj 2 000 metroj, kaj nur en kelkaj aparte ombraj kaj malsekaj deklivoj. Ties plej vasta vivoloko estas en centra kaj orienta Siberio. En Eŭropo nur en kalkaj supraj montaraj lokoj en Alpoj kaj Karpatoj. Ĝi povas atingi alton de 25 metrojn, kun aĝiĝo ties laŭbo prenas verton larĝan globoforman.
El pino cembro,[2] pino cembra o cembro[3] (Pinus cembra) es un árbol de hasta 25 m de altura que se caracteriza por presentar las acículas agrupadas por 5 en su correspondiente braquiblasto.
Las piñas son indehiscentes y caen enteras al suelo, donde germinan los piñones no depredados. Una característica de este pino es que sus semillas frecuentemente son esparcidas y enterradas por un tipo de pájaro asociado a esta especie, el cascanueces común.
Habita de forma natural en las altas montañas de Europa central desde los Alpes a los Cárpatos, incluyendo Polonia (Montes Tatra), Suiza, Francia, Italia, Austria, Alemania, Eslovenia, Eslovaquia, Ucrania y Rumanía. El muy parecido Pinus sibirica, es tratado como una variedad o subespecie del cembro por algunos botánicos (Pinus cembra ssp. sibirica). Difiere en que tiene los estróbilos ligeramente más grandes y las acículas con tres canales de resina en lugar de los dos del cembro. El pinus sibirica habita en zonas de Rusia y Siberia, entre los 1.200 y 2.500 msnm de altitud.
El pino suizo es un popular árbol ornamental en parques y grandes jardines, dando un rápido crecimiento constante aunque no en una gran variedad de sitios donde el clima es frío. Es muy tolerante del frío intenso del invierno, resistente a por lo menos -50 °C, y también a la exposición al viento. Las semillas también se cosechan y se venden como piñones y se puede utilizar para dar sabor delicioso schnapps.[2]
La madera es utilizada para las tallas en Val Gardena desde el siglo XVII. El cono del pino suizo era la insignia de la legión romana estacionada en Rhaetia en el 15 antes de Cristo, y por lo tanto se utiliza como heráldico (conocido como Zirbelnuss en alemán) en el escudo de armas de la ciudad de Augsburgo, el sitio de la fortaleza romana Augusta Vindelicorum.
También es una especie que se utiliza a menudo en bonsái.
Pinus cembra fue descrita por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum, vol 2, p. 1000, 1753.[4]
El pino cembro, pino cembra o cembro (Pinus cembra) es un árbol de hasta 25 m de altura que se caracteriza por presentar las acículas agrupadas por 5 en su correspondiente braquiblasto.
Alpi seedermänd (Pinus cembra L.) on männiliste sugukonda männi perekonda kuuluv okaspuu.
Alpi seedermänd kuulub valge männi rühma ehk alamperekonda Strobus. Kõigil selle alamperekonna liikidel kinnituvad okkad võrsetele viiekaupa.
Puu kõrgus on kuni 25–35 m, tüve läbimõõt kuni 1,5 m[3].Võra on noores eas kitsas, vanemas eas võrdlemisi lai ja ulatub valgusküllases kasvukohas peaaegu maapinnani, oksad asetsevad horisontaalselt[4]. Tüvi on noorel puul sirge, aga vanal puul võivad tüvi ja oksad kõverduda, võttes üsna kummalisi vorme.
Eluiga võib küündida kuni 500–600 aastani.[5]
Tüve koor on noortel puudel hallikasroheline ja sile, vanematel puudel paks, pruunikas ja rõmeline. Noored võrsed on tihedalt punakaspruunide karvakestega kaetud.[4]
Pungad on 0,6–1,5 cm pikkused, munajad-koonusjad, terava tipuga ja vaigused. Pungasoomused on terava tipuga ja hallikaspruunid.[5]
Okkad on 5-kaupa kimbus, peensaagja servaga ja 8–10 cm pikad, puhkemisel sinakasrohelised, hiljem tumerohelised[6], kolmetahulised, nende sisekülgedel on sinakasvalged pikitriibud, okkad püsivad võrsetel 4–6 aastat.[4]
Käbid on ühe kuni kolmekaupa, pikkus 5–8 cm, läbimõõt 5–6 cm, munajaskeraja kujuga, lühikese rootsuga, püstiselt või horisontaalselt, noorelt violetjad, valminult punakaspruunid. Seemnesoomused on laiad, tipp väljapoole hoiduv ning apofüüs on väike.[4] Seemned on söödavad, suured (8–12 mm pikad), tiivakeseta. 1000 seemne mass on 150–250 (300) g.[5] Seemnete idanevus on 60–70% ja nende kõige olulisem levitaja on pähklimänsak.[7]
Siberi seedermänd on alpi seedermänniga väga sarnane ja mõned botaanikud käsitlevad seda alpi seedermänni alamliigina. Alpi seedermänni käbid on pisut väiksemad ja okastel on kolm vaigukanalit, mitte kaks nagu siberi seedermännil. Samuti on erinevuseks puhkevate okaste värvus kevadel: need on siberi seedermännil kollakasrohelised, alpi seedermännil sinakasrohelised. Enne viimast jääaega moodustasid alpi ja siberi seedermänd ühise areaali ja liigi.
Alpi seedermänd esineb looduslikult Alpides ja Karpaatides Šveitsis, Prantsusmaal, Itaalias, Austrias, Sloveenias, Poolas, Slovakkias, Ukrainas ja Rumeenias, kus ta kasvab tavaliselt 800–2500 m kõrgusel merepinnast ja levila ulatub sageli metsade levikupiirini. Üksikud puud võivad Alpides kasvada kuni 2600–2700 m kõrgusel. Ta tõuseb sageli metsapiirini. Levikupiiril kasvab ta sageli väikse puu või põõsa kujulisena[7]. Aeglase kasvuga puuna suudab ta konkureerida teiste puudega vaid karmides mäestikuoludes. Ta kasvab nii puhaspuistutes kui ka segametsades, kus temaga koos esinevad peamiselt harilik kuusk, euroopa nulg ja mägimänd.[3]
Alpi seedermänni levilas valitseb mõõdukalt niiske mäestikukliima. Aasta keskmine sademete hulk on 800...2000 mm. Aasta keskmine õhutemperatuur on −2...+7 °C. Suve soojemate kuude õhu keskmised maksimumtemperatuurid tõusevad kuni 8...17 °C ja talvel langevad kõige külmemate kuude keskmised miinimumtemperatuurid kuni −7...–12 °C. Puu talub talvel külma kuni −43 °C. Kasvupinnasteks on tavaliselt hästi vett läbilaskvad mullad, mille lähtekivimiteks on nii karbonaatsed kivimid kui ka silikaatsed mineraalid. Muldade reaktsioon on tavaliselt neutraalne või happeline.[7]
Alpi seedermändi kasutatakse peamiselt mäenõlvade kindlustamiseks erosiooni ja laviinide eest. Samuti on tal oluline roll kasvupiirkonna vesikonna kaitsel. Tema puit on kvaliteetne ning hinnatud käsitöötoodete ja kergete ehituskonstruktsioonide valmistamisel. Puidust valmistatakse küttepuid, saematerjali, puunikerdusi, põrandalaudu, voodrilaudu, sindleid jm.[7]
Puid kultiveeritakse ka seemnete saamiseks. Söödavaid seedermänni seemneid korjatakse ja müüakse, samuti valmistatakse neist alkohoolset jooki. Käbisid kasutatakse alkohoolsete destillaatide maitsestamiseks.[7]
Alpi seedermänd on parkides ja aedades populaarne ilupuu.
Kõik Euraasia männid on vastupidavad roosteseenele (Cronartium ribicola). See seenhaigus viidi marjapõõsastega, mis on talle vaheperemeheks, kogemata Põhja-Ameerikasse, kus põhjustas suuri metsakahjustusi. Seetõttu kasutatakse tänapäeval alpi seedermändi aretustöös, et saada roosteseenele veelgi vastupidavamaid puusorte ja ristandeid.
Alpi seedermänd introdutseeriti Eestisse 19. sajandi alguses ning ta on meil üks laialdasemalt kasutatud võõrmänni liike. Ta omab perspektiivi peamiselt ilupuuna ning teda on kasvatatud paljudes parkides, nt Vana-Vigalas, Pühajärves, Keila-Joas, Paistus, Päris (Viljandimaa), Alatskivil, Kaiaveres (Tartumaa), Kursil (Jõgevamaa), Hummulis, Karulas (Valgamaa), Libatses (Pärnumaa), Maardus, Mõnistes, Niibis (Läänemaa), Säreveres, Toila-Orus, Narva-Jõesuus, Pärnus, Tallinnas, Tartus, Türil, Viljandis, Valgas jm.[8] Kõrgemaid (25–26 m) puid saab näha Järvseljal Rõkkas, Jädivere parkmetsas ja Luua pargis.[5]
Haljastuses peaks alpi seedermändi istutama üksikult või väikse grupina, kus puudevahelised kaugused oleksid 8–10 m. Puude läheduses ei tohiks olla kiire kasvuga lehtpuid, sest nende varjus muutub seedermänni võra hõredaks või ta hukkub[5]. Metsakultuurides ei ole tal aeglase kasvu tõttu erilist perspektiivi, kuna kohalikud puuliigid tõrjuvad ta puistust välja. Ta on meil täiesti külmakindel ja eelistab pinnastest värskeid liivasavimuldi. Kevadel puhkeb ta siberi seedermännist hiljem.[4]
Kultiveerimisel peab arvestama, et alpi seedermänd on eriti vastuvõtlik mitmesugustele seenhaigustele, millest enamlevinud on okaspuu-võrsevähk (tekitajaks on seen Gremmeniella abietina) ja lumepudetõbi (kahjustajaks on seen Phaddium infestans). Nendesse haigustesse nakatunud puud sageli hukkuvad.[9] Samuti võivad alpi seedermännid nakatuda Eestis epideemiliste puhangutena esinevasse männi-pudetõppe, mille tekitajaks on seen Lophodermium pinastri.[7]
Alpi seedermänd (Pinus cembra L.) on männiliste sugukonda männi perekonda kuuluv okaspuu.
Alpi seedermänd kuulub valge männi rühma ehk alamperekonda Strobus. Kõigil selle alamperekonna liikidel kinnituvad okkad võrsetele viiekaupa.
Zenbro pinu (Pinus cembra) Pinaceae familiaren espezie baten izen arrunta da, erdialdeko Europako mendietan jatorria duena[1]. Beste lekuetan landare apaingarri moduan erabiltzen dute.
Artikulu hau biologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. Zenbro pinu (Pinus cembra) Pinaceae familiaren espezie baten izen arrunta da, erdialdeko Europako mendietan jatorria duena. Beste lekuetan landare apaingarri moduan erabiltzen dute.
Sembramänty (Pinus cembra) on mäntyjen (Pinus) suvun havupuu, joka kasvaa luonnonvaraisena Euraasiassa. Sembramänty jaetaan kahteen alalajiin, alppisembraan (Pinus cembra subsp. cembra) ja siperiansembraan (Pinus cembra subsp. sibirica). Siperiansembraa jotkut kasvitieteilijät pitävät omana lajinaan Pinus sibirica.
Alppisembra kasvaa luonnonvaraisena Alpeilla ja Karpaateilla. Se kasvaa yleensä 1 500–2 200 metrin korkeudessa ja usein puurajalle saakka. Alppisembra saavuttaa parhaimmillaan 25–35 metrin pituuden ja 1,5 metrin läpimitan. Neulaset ovat viiden kappaleen ryhmissä samassa kääpiöoksassa, pituudeltaan 5–9 cm. Kävyt ovat 4–8 cm ja siemenet 8–12 mm pitkiä. Siemenissä on vain surkastunut siipi ja niitä levittääkin pähkinähakki.
Siperiansembra kasvaa luonnonvaraisena Uralvuoristosta itään Siperiassa. Esiintymisalueen pohjoisosissa se kasvaa alhaalla (100–200 m), mutta etelämpänä korkealla vuoristossa (1 000–2 400 m) usein puurajalle saakka. Sillä on hieman suuremmat kävyt kuin alppisembralla. Siperiansembra, joka "pähkinöidensä" vuoksi on tärkeä ravintokasvi, sekoitetaan esimerkiksi käännöksissä usein setriin (ven. кедр).
Sembramänty on suosittu koristepuu, joka on kasvupaikan suhteen vaatimaton, mutta kasvaa luonnostaan aurinkoisilla ja ravinteikkailla paikoilla. Suomessa kasvatetaan lähinnä siperiansembraa, joka on kestävä Pohjois-Pohjanmaalle saakka.[3]
Sembra on puulajina pehmeää. Sembraöljyä käytetään voiteisiin. Sembramännyn siemeniä käytetään ruoka-aineena.
Sembramänty (Pinus cembra) on mäntyjen (Pinus) suvun havupuu, joka kasvaa luonnonvaraisena Euraasiassa. Sembramänty jaetaan kahteen alalajiin, alppisembraan (Pinus cembra subsp. cembra) ja siperiansembraan (Pinus cembra subsp. sibirica). Siperiansembraa jotkut kasvitieteilijät pitävät omana lajinaan Pinus sibirica.
Alppisembra kasvaa luonnonvaraisena Alpeilla ja Karpaateilla. Se kasvaa yleensä 1 500–2 200 metrin korkeudessa ja usein puurajalle saakka. Alppisembra saavuttaa parhaimmillaan 25–35 metrin pituuden ja 1,5 metrin läpimitan. Neulaset ovat viiden kappaleen ryhmissä samassa kääpiöoksassa, pituudeltaan 5–9 cm. Kävyt ovat 4–8 cm ja siemenet 8–12 mm pitkiä. Siemenissä on vain surkastunut siipi ja niitä levittääkin pähkinähakki.
Siperiansembra kasvaa luonnonvaraisena Uralvuoristosta itään Siperiassa. Esiintymisalueen pohjoisosissa se kasvaa alhaalla (100–200 m), mutta etelämpänä korkealla vuoristossa (1 000–2 400 m) usein puurajalle saakka. Sillä on hieman suuremmat kävyt kuin alppisembralla. Siperiansembra, joka "pähkinöidensä" vuoksi on tärkeä ravintokasvi, sekoitetaan esimerkiksi käännöksissä usein setriin (ven. кедр).
Le pin cembro ou pin des Alpes (Pinus cembra) est une espèce d'arbres de la famille des Pinaceae. C'est un arbre caractéristique de la haute montagne, car il se développe entre 1 700 et 2 400 mètres d'altitude, là où les hivers sont très longs et les températures rigoureuses. Il est parfois appelé arol, arole, arolle, arve, auvier, pin arolle ou tinier.
C'est un arbre résineux atteignant 25 mètres de haut[1], jusqu'à 40 en Asie[réf. nécessaire]. Le tronc est droit, la cime est obtuse souvent multiple en vieillissant. Les branches sont très redressées. Son rhytidome est gris foncé, d'abord lisse puis écailleux. Il présente des cellules résinifères. Les rameaux sont vert bleuté et pubescents roux. Les bourgeons sont cylindriques et pointus, à écailles plus ou moins libres, d'un brun roux avec une marge blanchâtre. Ses aiguilles de 4 à 8 centimètres[1], fines, de section triangulaire, sont groupées par cinq, persistantes de 3 à 5 ans ; elles sont parsemées de stomates blancs sur toutes les faces, ce qui leur donne une couleur vert bleuté.
Les cônes mâles sont généralement d'un rouge carminé, les jeunes cônes femelles sont d'un violet rosé. Ces derniers sont ovoïdes, d’abord violets puis brun-gris, trapus (5-8cm de long[1] et 4-5cm de largeur à maturité), à grosses écailles peu lignifiées aplaties, dressés, à ombilic terminal muni d'un très court mucron, maculées de résine, subsessile, striées longitudinalement sur le dos. Ils tombent sans s'ouvrir, la première année. La graine appelée « pignon » est non ailée et mesure 10 à 12 millimètres de long et 7 à 8 millimètres de large, elle est à coque épaisse et dure, comestible.
On distingue trois sous-espèces :
Dans la réserve naturelle du Plan de Tueda, à Méribel en Savoie, pousse l'une des plus vastes forêts de Pin Cembro des Alpes du Nord, avec 100 ha de cembraie pure et 150 ha d'un peuplement mixte associant pin cembro et épicéa[réf. nécessaire].
Son cône ovoïde abrite de petites graines au goût agréable dont les rongeurs se régalent. Ils empêchent ainsi la dissémination de cet arbre qui, en outre, a été longtemps victime de l'exploitation des alpages.
En Sibérie et dans les Alpes, la reproduction des arolles est assurée en partie par un oiseau, le casse-noix moucheté (Nucifraga caryocatacte). Celui-ci extrait les graines des cônes, qu'il casse avec son bec, et les enfouit sous terre dans plusieurs centaines de caches disséminées sur son territoire de reproduction pour constituer des réserves. Cependant, malgré une extraordinaire mémoire, l'oiseau finit par oublier les 3/4 de ses cachettes ce qui permettra, quelques mois plus tard, la germination de nombreuses graines. Il arrive que certaines années les arolles ne fructifient pas ; les casse-noix migrent alors vers d’autres régions pour tenter de trouver de quoi se nourrir.
Le pin cembro s’associe dans les alpes à l’épicéa commun (Picea excelsa), au pin à crochets (Pinus uncinata), mais surtout au mélèze d'Europe (Larix decidua) et en Sibérie à l’épicéa Picea obovata et au sapin Abies sibirica.
La croissance du pin cembro est très lente, surtout les premières années, et il est très longévif : certains spécimens peuvent atteindre 600 ans[réf. nécessaire].
Dans les Alpes, l'arolle est utilisé pour l’ébénisterie[2], la sculpture, car son bois est tendre et facile à travailler ; de couleur miel, il dégage une odeur particulière qui aurait des propriétés insectifuges.
Ses pignons (appelés « auves » dans les Alpes françaises[3]) sont également comestibles.
Les différents noms du pin cembro se retrouvent parfois dans la toponymie des Alpes. Par exemple Arolla en Valais, dominé par une forêt d'arolles.
En Suisse où l'arolle formait avec le mélèze la dernière « ceinture forestière » d'altitude, juste au-dessous de la limite supérieure des arbres, à l’initiative du chirurgien saint-gallois Theo Gerber, environ 80 000 arbres ont été plantés de 1974 à 2006 pour reconstituer l’arolière disparue de la haute vallée du Rhin postérieur, dans le cadre d’un projet associant particuliers et administration forestière cantonale[4].
Le pin cembro ou pin des Alpes (Pinus cembra) est une espèce d'arbres de la famille des Pinaceae. C'est un arbre caractéristique de la haute montagne, car il se développe entre 1 700 et 2 400 mètres d'altitude, là où les hivers sont très longs et les températures rigoureuses. Il est parfois appelé arol, arole, arolle, arve, auvier, pin arolle ou tinier.
Sibirska chójna[1] (Pinus cembra) je štom ze swójby chójnowych rostlinow (Pinaceae). Dalše mjeno je arwa[3].
Sibirska chójna docpěwa wysokosć wot 25 m.
Króna je kehelojta abo walcojta.
Skora je bruna.
Młode hałuzy su tołste a čerwjenožołće kosmate.
Jehły su po pjećoch na krótkich wurostkach promjenjate, proste, ćmowozelene, třihranite a docpěwaja dołhosć wot 6 hač 10 mm a šěrokosć wot 1,5 mm.
Kćěje wot junija hač julija.
Hable su jejkojte, křiwo zrunane abo wotstejne a docpěwaja dołhosć wot 5 hač 8 cm. Wone hakle w druhim lěće po kćěwje zrałe budu. Płodowe šupizny su módrojte a maja bruny kónčk.
Rosće w jehlinowych lěsach we wysokich połoženjach a na lěsnej hranicy Alpow a Karpatow we wysokach wot něhdźe 1200 hač 2600 m.
Sibirska chójna (Pinus cembra) je štom ze swójby chójnowych rostlinow (Pinaceae). Dalše mjeno je arwa.
Lindifura (fræðiheiti Pinus cembra) er furutegund sem finnst í Ölpunum, Karpatafjöllum, í Tatrafjöllum í Póllandi, Frakklandi, Ítalíu, Austurríki, Þýskalandi, Slóveníu, Slóvakíu, Úkraníu og Rúmeníu. Lindifura vex vanalega í 1500-2200 m hæð. Tréð verður 25-35 m hátt og 1,5 m að ummáli. Nálarnar eru 5 - 9 sm langar og könglarnir eru 4-8 sm langir. Fræin eru 8-12 mm löng.
Lindifura hefur þol fyrir ryðsveppasjúkdómum sem herja á aðrar skyldar furutegundir.
Lindifurur eru vinsælt skrautré í skrúðgörðum og vaxa jafnt en hægt í köldu loftslagi. Þær þola vel mikinn vetrarkulda og eru vindþolnar. Fræin eru tínd og seld sem furuhnetur.
Lindifura var með fyrstu furutegundum sem prófuð var hér á Íslandi. Plöntur frá garðyrkjustöð á Jótlandi voru gróðursettar á Þingvöllum og Grund í Eyjafirði árið 1903. Þessar plöntur uxu hægt og þær kól oft. Árið 1905 voru flutt inn heil býsn af fræi, ein 50 kg, og því sáð í beð á Hallormsstað. Sáningin gekk mjög illa, því aðeins tæplega 90 plöntur lifðu af og náðu sér á strik. [2]Lindifura í Hallormsstaðaskógi var valin tré ársins 2007. [3]
Lindifura (fræðiheiti Pinus cembra) er furutegund sem finnst í Ölpunum, Karpatafjöllum, í Tatrafjöllum í Póllandi, Frakklandi, Ítalíu, Austurríki, Þýskalandi, Slóveníu, Slóvakíu, Úkraníu og Rúmeníu. Lindifura vex vanalega í 1500-2200 m hæð. Tréð verður 25-35 m hátt og 1,5 m að ummáli. Nálarnar eru 5 - 9 sm langar og könglarnir eru 4-8 sm langir. Fræin eru 8-12 mm löng.
Lindifura hefur þol fyrir ryðsveppasjúkdómum sem herja á aðrar skyldar furutegundir.
Lindifurur eru vinsælt skrautré í skrúðgörðum og vaxa jafnt en hægt í köldu loftslagi. Þær þola vel mikinn vetrarkulda og eru vindþolnar. Fræin eru tínd og seld sem furuhnetur.
Il pino cembro (Pinus cembra L., 1753), detto anche semplicemente cembro o cirmolo, è un albero sempreverde aghifoglie del genere Pinus che vive sulle Alpi. Il suo legno è molto pregiato ed è usato in modo particolare per le sculture (p.es. in Val Gardena). È l'unico pino a 5 aghi presente spontaneamente in Europa.
È un albero che può essere alto fino a 25 metri, anche se di solito non supera i 15, con chioma cilindrico-conica. È una specie longeva.
La corteccia si presenta grigiastra, sottile e liscia con tracce di resina nelle parti giovani, nelle parti adulte appare rugosa, screpolandosi in piccole placche con fessure rosso brunastre.
Sono aghiformi e raccolte in mazzette da 5, gli aghi sono lunghi 5–8 cm, di colore scuro sulla parte superiore e grigiastro su quella inferiore. Le foglie sono simili a quelle del Pinus Pinea.
Indicati anche come sporofilli, maturano da giugno a metà Agosto, sono lunghi in media 4–10 cm.
Le pigne (coni femminili dopo la fecondazione) cadono intere e non aprono le squame. I semi vengono liberati dall'azione di animali (es. Nucifraga caryocatactes). I semi (chiamati comunemente pinoli) sono provvisti di tegumenti duri e legnosi.
Specie montana, l'areale è disgiunto, con areale principale in Siberia centrale e disgiunzioni sull'arco alpino più due zone nei Balcani e in Europa centrale. Cresce a partire dai 1200 metri di quota fino al limite superiore dei boschi di conifere subalpini, trovando condizioni ottimali tra i 1600 e i 2100 m di altitudine, predilige suoli a reazione acida, ma può vivere anche su substrati calcarei acidificati o dilavati in superficie dall'azione delle acque meteoriche. Il pino cembro può formare boschi misti con l'abete rosso, con il larice o anche boschi puri, particolarmente pregiati, come il famoso Bosco dell'Alevè della Valle Varaita, nelle Alpi Cozie. In Piemonte è presente sulle Alpi Cozie e Marittime (nelle valli Varaita, Gesso, Maira, Stura, Susa, Chisone, Pesio) mentre è raro in Val Sesia e Ossola. Forma cembrete pure (1.500 ettari) e miste al larice (3.500 ettari) o con abete rosso; in passato è stata eliminata per far spazio al lariceto pascolato, oggi è in lenta ripresa. In Lombardia è molto diffuso nel Bormiese e nel Livignasco, dove forma sia boschi misti con il larice sia boschi puri, come la cembreta di Valfurva, mentre è presente solo in boschi misti nell'alta Val Chiavenna, Val Malenco, alta Val Camonica e Adamello, raro sulle Orobie. In Trentino è diffuso perlopiù in boschi misti in alta Val di Pejo, Val di Fumo, alta Val di Fassa, Val Travignolo e catena del Lagorai. In Alto Adige è presente in tutta la provincia, ma forma boschi puri soprattutto sulle Dolomiti in Val Gardena, Val Badia e alta Pusteria. Nel Veneto non forma mai boschi puri ma partecipa a formazioni miste con il larice e l'abete rosso, spingendosi a est fino alla conca di Misurina e a Sud fino al Passo Giau, Passo Falzarego, Passo San Pellegrino e Passo Valles. Manca nei boschi del Friuli in conseguenza del clima umido delle Alpi Carniche e Giulie.
Il numero 5 di aghi permette di distinguere questo pino dagli altri presenti nelle stesse zone. Nei parchi cittadini solo il pino dell'Himalaya e il pino strobo hanno mazzette altrettanto numerose, in compenso hanno pigne molto più lunghe (15–30 cm) e gli aghi stessi sono più lunghi di 8–16 cm. Ha pinoli simili al pino domestico con il quale solo difficilmente può essere confuso in quanto occupano spazi molto diversi.
Il pino cembro (Pinus cembra L., 1753), detto anche semplicemente cembro o cirmolo, è un albero sempreverde aghifoglie del genere Pinus che vive sulle Alpi. Il suo legno è molto pregiato ed è usato in modo particolare per le sculture (p.es. in Val Gardena). È l'unico pino a 5 aghi presente spontaneamente in Europa.
Kedrinė pušis (lot. Pinus cembra) – pušinių (Pinaceae) šeimos spygliuočių medžių rūšis. Paplitusi Alpių, Karpatų kalnuose. Auga 1200–2300 m aukštyje, neretai siekia medžių ribą.
Panaši į sibirinę pušį, tačiau kedrinės laja tankesnė, spygliai ilgesni ir tankesni, o kankorėžiai mažesni.[1] Būdingas aukštis 25-35 m, kamieno skersmuo – 1,5 m. Spygliai 5-9 cm ilgio. Kankorėžiai 4-8 cm ilgio, juose susitelkusios 8-12 mm ilgio sėklos.
Kedrinė pušis – dekoratyvus augalas, dažnai auginamas soduose, želdynuose. Sėklos valgomos (kedro riešutai), naudojamos alkoholinių gėrimų gardinimui.
Lietuvoje nuo seno augintos dvarų parkuose. Seni medžiai siekia 12 – 16 metrų. Gausesnė jų grupė buvo Žagarės parke, kur dar likę keletas skurstančių medžių. Jaunesnių, derančių, skiepytų į paprastąsias pušis yra dendrologiniame Girionių parke, o savašaknių – arboretume, pasodinta kai kurių miestelių ir gyvenviečių želdiniuose.[2] Po Antrojo pasaulinio karo bandytos kai kur auginti miškuose. Augo daug lėčiau už vietines medžių rūšis ir beveik visur jų buvo nustelbtos.
Pušis yra atspari šalčiui (iki -43° C), reikli dirvožemio ir oro drėgnumui.[3]
Kedrinės pušys Austrijos kalnuose
Spygliai ir kankorėžiai
Kedrinė pušis (lot. Pinus cembra) – pušinių (Pinaceae) šeimos spygliuočių medžių rūšis. Paplitusi Alpių, Karpatų kalnuose. Auga 1200–2300 m aukštyje, neretai siekia medžių ribą.
Panaši į sibirinę pušį, tačiau kedrinės laja tankesnė, spygliai ilgesni ir tankesni, o kankorėžiai mažesni. Būdingas aukštis 25-35 m, kamieno skersmuo – 1,5 m. Spygliai 5-9 cm ilgio. Kankorėžiai 4-8 cm ilgio, juose susitelkusios 8-12 mm ilgio sėklos.
Kedrinė pušis – dekoratyvus augalas, dažnai auginamas soduose, želdynuose. Sėklos valgomos (kedro riešutai), naudojamos alkoholinių gėrimų gardinimui.
Lietuvoje nuo seno augintos dvarų parkuose. Seni medžiai siekia 12 – 16 metrų. Gausesnė jų grupė buvo Žagarės parke, kur dar likę keletas skurstančių medžių. Jaunesnių, derančių, skiepytų į paprastąsias pušis yra dendrologiniame Girionių parke, o savašaknių – arboretume, pasodinta kai kurių miestelių ir gyvenviečių želdiniuose. Po Antrojo pasaulinio karo bandytos kai kur auginti miškuose. Augo daug lėčiau už vietines medžių rūšis ir beveik visur jų buvo nustelbtos.
De alpenden of arve (Pinus cembra) is een boomsoort uit de dennenfamilie (Pinaceae). Hij groeit in de Alpen en de Karpaten tot vlak onder de boomgrens, soms tot bijna 3000 m. In andere delen van Europa wordt de alpenden aangeplant als sierboom of voor de bosbouw. Eveneens is hij te vinden in de uitgestrekte naaldwouden van Centraal-Azië. De boom wordt ongeveer 25 m hoog. De wetenschappelijke benaming verwijst naar de inheemse Italiaanse naam van de boom.
De kroon is zuilvormig en heeft vanaf de grond stevige horizontale takken. De uiteinden zijn iets naar boven gebogen. De boomschors is donkergrijs of oranjebruin. Als de boom ouder wordt, krijgt de schors schubben en ondiepe groeven en wordt de kroon wat breder en ronder. De takken zijn groenachtig bruin en zijn dichtbezet met oranjebruine donshaartjes.
De alpenden heeft naalden van 7-9 cm lang die in bosjes van vijf stuks staan, wat hem onderscheidt van andere naaldgewassen. De naalden zijn glimmend donkergroen van buiten en blauwgroen/wit van binnen.
De kegels zijn eivormig en 8 x 6 cm groot. De kleur varieert van purperkleurig tot glanzend roodbruin. De in doorsnede driehoekige kegel heeft eetbare vleugelloze zaden. Als de kegel rijp is, valt deze af, rot weg en dan komen de zaden vrij.
De alpenden heeft bleek, harsachtig hout met een rode kern dat eenvoudig te bewerken is. Het wordt gebruikt voor meubels, koekoeksklokken, houtsnijwerk en speelgoed.
De etherische olie die uit het hout van de alpenden wordt gewonnen, wordt gebruikt tegen motten. Ook kasten die van dit hout zijn gemaakt zijn hierdoor mottenwerend. De olie bevat het enzym pinosylvin, dat een antibacteriële en schimmelwerende werking heeft. In een vochtige omgeving is hoge bacterieremmende werking van alpendenhout geconstateerd, wat schimmelgroei verhindert.[1]
Bronnen, noten en/of referentiesDe alpenden of arve (Pinus cembra) is een boomsoort uit de dennenfamilie (Pinaceae). Hij groeit in de Alpen en de Karpaten tot vlak onder de boomgrens, soms tot bijna 3000 m. In andere delen van Europa wordt de alpenden aangeplant als sierboom of voor de bosbouw. Eveneens is hij te vinden in de uitgestrekte naaldwouden van Centraal-Azië. De boom wordt ongeveer 25 m hoog. De wetenschappelijke benaming verwijst naar de inheemse Italiaanse naam van de boom.
Sembrafuru (Pinus cembra) er eit rettstamma eviggrønt nåletre av furufamilien. Treet har lange nåler som sit i buntar på fem. Treet er naturleg utbreidd i to område; i dei sveitsiske Alpane og Karpatane (var. helvetiva) og i Aust-Russland og Sibir (var. sibirica). Denne sistnemnde er av somme botanikarar rekna som ein eigen art, Pinus sibirica. Båe variasjonar er planta og forvilla mange stader i Noreg.
Sembrafurua har stor, eggforma eller søyleforma krone. Ho framstår som eit fyldig og vakkert tre, og er mykje bruka som park- og hagetre.
Nålene er 7-9 cm lange, mjuke og glinsande mørkgrøna med fine kvite striper på undersida.
Unge konglar er mørkt purpurfarga, mogne konglar er raudbrune, butt eggforma og om lag 8 cm lange. Frøa sit i konglane til konglane har ramla ned frå treet. Frøa er store, nesten som små hasselnøtter. Sembrafuru kan bli mellom 500 og 1000 år gamal.[treng kjelde]
I Sibir vert sembrafurua opptil 40 m høg; i Alpane knapt halvparten.
Sembrafurua er hardfør, ho kan vakse heilt inn mot isbrear. Ho set moderate krav til jordbotnen. Ho veks gjerne på leirhaldig jord, men kan òg vakse på myr. Småtre toler noko skygge, medan fullvaksne tre treng fullt lys.
Hjortevilt beitar gjerne på baret og barken av unge tre. Fuglar og gnagarar et gjerne dei næringsrike frøa. Fuglar kan spreie ta med seg konglar og slik hjelpe til med å spreie frøa.
Veden er mjuk, men varig. I Sveits vert han helst bruka til innvendig panel og møblar.
Sembrafururfrø er næringsrike, og under pomorhandelen vart cembrafrø hausta i Sibir selde under namnet russenøtter. Frøa vert også brukte til å smaksetta brennevin (snaps).
Baret vert bruka som pyntegrønt. Treet vert planta som parktre. I Noreg er det berre forsøksvis planta som skogbrukstre.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Sembrafuru Sembrafuru (Pinus cembra) er eit rettstamma eviggrønt nåletre av furufamilien. Treet har lange nåler som sit i buntar på fem. Treet er naturleg utbreidd i to område; i dei sveitsiske Alpane og Karpatane (var. helvetiva) og i Aust-Russland og Sibir (var. sibirica). Denne sistnemnde er av somme botanikarar rekna som ein eigen art, Pinus sibirica. Båe variasjonar er planta og forvilla mange stader i Noreg.
Sembrafuru (Pinus cembra) er en furuart. Den tilhører underslekten Strobus, som hovedsakelig er utbredt i Nord-Amerika.
Arten vokser i Karpatene og i Alpene. I Norge trives sembrafuru i lavlandet nord til Troms. Den er plantet og sprer seg lite.
Arten blir inntil 35 meter høy og vokser typisk på 1.200-2.300 meters høyde, opp til tregrensen. Stammen kan nå en diameter på opptil 1,5 meter.
Bladene (nålene) sitter i grupper på fem per stilk, og er inntil 5-9 cm lange. De opptil 8 cm lange konglene har frø som spres med vanlig nøttekråke. Trevirket er robust mot soppangrep.
Arten tåler inntil −50 °C, og er en populær hage- og parkart i Alpene. Den har kongler og kvae som kan brukes som tilsetning ved produksjon av brennevin (snaps).
Sibirfuru (Pinus sibirica) er tidligere blitt oppfattet som en underart av sembrafuru og finnes forvillet i Norge. Den sprer seg med sibirnøttekråken.[1]
Denne botanikkrelaterte artikkelen er foreløpig kort eller mangelfull, og du kan hjelpe Wikipedia ved å utvide den. Sembrafuru (Pinus cembra) er en furuart. Den tilhører underslekten Strobus, som hovedsakelig er utbredt i Nord-Amerika.
Arten vokser i Karpatene og i Alpene. I Norge trives sembrafuru i lavlandet nord til Troms. Den er plantet og sprer seg lite.
Arten blir inntil 35 meter høy og vokser typisk på 1.200-2.300 meters høyde, opp til tregrensen. Stammen kan nå en diameter på opptil 1,5 meter.
Bladene (nålene) sitter i grupper på fem per stilk, og er inntil 5-9 cm lange. De opptil 8 cm lange konglene har frø som spres med vanlig nøttekråke. Trevirket er robust mot soppangrep.
Arten tåler inntil −50 °C, og er en populær hage- og parkart i Alpene. Den har kongler og kvae som kan brukes som tilsetning ved produksjon av brennevin (snaps).
Sibirfuru (Pinus sibirica) er tidligere blitt oppfattet som en underart av sembrafuru og finnes forvillet i Norge. Den sprer seg med sibirnøttekråken.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
Da finì.
Da finì.
Multimedia w Wikimedia Commons Sosna limba (Pinus cembra L.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Występuje w górach centralnej Europy na obszarze Alp i Karpat (Tatry, Karpaty Wschodnie i Południowe). Rośnie w borach z udziałem modrzewia europejskiego, najczęściej na wysokościach w przedziale 1400–2500 m n.p.m. Jest to drzewo wolno rosnące i długowieczne, bardzo odporne na niskie temperatury, wiatry i szkodniki. Drewno limby było dawniej wszechstronnie użytkowane, nasiona zaś, zwane orzeszkami, były wykorzystywane jako jadalne i lecznicze. Z pędów i żywicy destylowano olej limbowy. Ze względu na intensywną wycinkę drzew, zasięg gatunku uległ w przeszłości znacznemu zmniejszeniu. W niektórych krajach limba podlega prawnej ochronie gatunkowej (m.in. w Polsce), a jej siedliska chronione są w parkach narodowych i obszarach Natura 2000. Limba należy do gatunków raczej rzadko uprawianych poza naturalnym zasięgiem, głównie z powodu trudności ze zdobyciem nasion oraz wolnego wzrostu.
Sosna limba jest endemitem europejskim. Występuje w piętrze subalpejskim kontynentalnych Alp (Francja, Włochy, Szwajcaria, Austria, Niemcy) oraz na izolowanych stanowiskach w wyższych położeniach górskich od Tatr (Polska, Słowacja) po Karpaty Wschodnie (Ukraina, Rumunia). Całkowity obszar występowania został oszacowany w 1970 r. na 30 000 hektarów[2].
W Alpach zasięg limby jest ciągły i obejmuje cały łańcuch górski z wyjątkiem południowej i zachodniej części Alp Zachodnich. Największe skupienia limby występują w najwyższych partiach gór, w rejonie Wysokich Taurów. W Karpatach zasięg limby jest silnie rozczłonkowany i ma postać izolowanych wysp reliktowych. W Karpatach Południowych gatunek spotykany jest w paśmie Bucegi na wschodzie i dalej w kierunku zachodnim w Górach Forgaskich, Sybińskich, Parâng oraz w paśmie Retezat. W Karpatach Wschodnich na północy rośnie w Gorganach i dalej na południe w Górach Rodniańskich. W Tatrach występuje w liczniejszych skupieniach wokół Tatr Wschodnich, sięgających ku zachodowi do okolic Kasprowego Wierchu na północy i Doliny Kamienistej na południu. Dalej na zachód notowany jest już tylko na pojedynczych stanowiskach, na północy sięgających do rejonu Doliny Kościeliskiej, a na południu do krańca Tatr Zachodnich (najdalej na zachód wysunięte stanowiska znajdują się w Dolinie Suchej)[3].
Limba występuje najczęściej na wysokościach 1400–2500 m n.p.m.[4] W Alpach formuje bory limbowo-modrzewiowe powyżej lasów świerkowych[5]. Typowe siedliska w tych górach znajdują się na wysokości od 1500 do 2400 m n.p.m. (1450–2430 m[5]), ale pojedyncze okazy spotykane są od 1200 do 2850 m n.p.m.[2] Inne źródła podają najwyższe stanowiska w Alpach Pennińskich na wysokości 2585 m n.p.m.[5]
W Tatrach limba występuje na wysokościach od 1300 do 1700 m n.p.m., sięgając w Tatrach Wysokich do 2020 m n.p.m.[5] W niższych położeniach rośnie w Tatrach Bielskich, gdzie pojawiać się zaczyna od 945 m n.p.m. Jeszcze niżej występuje w Gorganach, skąd notowana była na rzędnej 800 m n.p.m. i gdzie sięgała najwyżej 1630 m n.p.m. W Karpatach Południowych najliczniej rośnie między 1600 i 1850 m n.p.m., ale spotykana jest od 1500 m n.p.m.[3]
Sosna limba prawdopodobnie pochodzi z rejonów syberyjskich, gdzie występuje blisko z nią spokrewniona sosna syberyjska (Pinus sibirica). Przypuszcza się, że limba przetrwała ostatnie zlodowacenie w pobliżu Alp, skąd rozprzestrzeniła się na duże obszary we wczesnym okresie polodowcowym. Sukcesywnie była wypierana z niższych stanowisk przez inne gatunki drzew[2]. Przed kilku tysiącami lat limba rosła także w Sudetach[6].
Sosna limba już w 1652 roku posadzona została w Królewskich Ogrodach Botanicznych Jana II Kazimierza w Warszawie[7]. W miejscowościach w okolicy Tatr limba sadzona była w ogrodach od XVIII wieku[8]. Wówczas też, w 1746 została sprowadzona do Anglii. W różnych szkółkach na terenie współczesnej Polski i Czech oferowana była od XIX wieku[7]. W XIX wieku leśnicy sadzić zaczęli limbę w szkółkach i później w Tatrach, przy czym nasiona do siewu pochodziły zarówno z Tatr, jak i Alp. Członkowie działających w Tatrach organizacji takich jak Towarzystwo Tatrzańskie i Węgierskie Towarzystwo Karpackie, rozsiewali w Tatrach nasiona. Towarzystwo Tatrzańskie w statucie swoim z 1880 roku wpisany jako jeden z celów miało ochronę limby. Poza rozsiewaniem nasion limby pochodzącej zarówno z Tatr, jak i Alp, członkowie Towarzystwa założyli też szkółki, w których jednak wysiano nasiona podobnej sosny syberyjskiej przysłane przez Benedykta Dybowskiego[8].
Limba została także sztucznie wprowadzona w Sudetach[9][10], gdzie wciąż jest utrzymywana i namnażana w miejscowych szkółkach[11]. Limba introdukowana została także do lasów na Babiej Górze[12], także w środkowych i południowych Niemczech w górach Odenwald, Waldecker Wald, Harz i w Lesie Bawarskim[13] oraz we Francji do Masywu Centralnego i Pirenejów[14]. Została także introdukowana do Ontario w Ameryce Północnej[15].
Igły i młode szyszki
Szyszka
Pień
W warunkach naturalnych limba odnawia się z nasion. Nasiono kiełkuje na grubej warstwie butwiny lub w nagich szczelinach skalnych, gdzie wykształca spory korzeń pierwotny. Jest to możliwe dzięki dostatecznej ilości materiałów zapasowych zgromadzonych w stosunkowo dużym nasieniu[5]. Siewki mają 11 (rzadziej 12, 13[22] lub 10[17]) liścieni o długości 30–35 mm i szerokości do 1,5 mm. Część wierzchołkowa siewki stopniowo zaostrzona i lekko kłująca, na przekroju trójkątna. Część podliścieniowa ma wysokość 3–6 cm i jest gęsto bruzdowana. W pierwszym pęczku rozwija się 6 igieł. Korzeń siewki jest palowy i prawie nierozgałęziony[22]. Często siewki wyrastają w kępkach po 2–20 sztuk, co wynika z przechowywania nasion w ziemnych schowkach przez żywiące się nimi ptaki. Takie grupowe kiełkowanie sprzyja małym limbom, które wzajemnie osłaniają się przed wiatrem i śniegiem. Z kępki pozostaje zazwyczaj jedna, dwie lub trzy najżywotniejsze limby, odporne na wiatr[23].
Limba jest drzewem wolno rosnącym. Trzyletnia siewka osiąga 10 cm wysokości, a pierwszy okółek gałęzi powstaje w piątym roku życia[7]. W warunkach naturalnych może minąć 30 lat zanim osiągnie wysokość od 1,3 do 1,5 m, w wieku 50 lat dorasta do 2–4 m[5]. Rosnące w górach limby stuletnie zwykle nie przekraczają 10 m wysokości[24]. Kwitnie po raz pierwszy późno, bo w wieku ponad 60 lat[17][20], jednak okazy rosnące w niższych położeniach i uprawiane mogą zakwitać już po 25 latach[17]. Jako gatunek jednopienny wykształca na tym samym drzewie kwiaty żeńskie i męskie, zebrane w osobne kwiatostany. Kwitnie i produkuje nasiona co 2–3 lata, ale obficie tylko raz na 4–10 lat[2]. Pylenie następuje w czerwcu i lipcu (później w wyższych położeniach górskich, wcześniej w niższych[17]). Pyłek jest przenoszony na szyszki żeńskie przez wiatr (anemogamia), aczkolwiek może również dojść do samozapylenia[2]. Szyszki te dojrzewają po 2 latach (w trzecim roku[16]) i opadają w całości. Szyszki rzadko otwierają się samoistnie. Po opadnięciu z czasem rozpadają się pod wpływem wilgoci lub są rozłupywane przez ptaki wyłuskujące nasiona[19][25].
Limba jest drzewem wiecznie zielonym, igły pozostają na drzewie przez 3 do 6 (12[21]) lat. W Szwajcarii zaobserwowano wzrost czasu długości życia igieł wraz ze wzrostem wysokości n.p.m., aż do 12 lat na najwyższych stanowiskach[26]. Drzewo zazwyczaj żyje 200–400 lat, lokalnie 700-1000[18], maksymalnie do 1200 lat[27].
Charakterystyczną cechą fizjologiczną limby jest bardzo duża lepkość protoplazmy. Dzięki niej komórki tego gatunku nie zamarzają nawet w temperaturze -60 °C, a procesy transpiracji i asymilacji przebiegają bez zakłóceń, niezależnie od warunków zewnętrznych. W efekcie produkcja suchej masy u limby jest regularnie rytmiczna. Rytmika związana jest z wyraźną odmiennością aktywności fizjologicznej w okresie letnim i zimowym[24]. Limba redukuje ilość wody w liściach w trakcie zimy do niezbędnego minimum[32][33]. Badania w Alpach (testy in situ na stanowisku w Austrii, 1950 m n.p.m.) wykazały, że średnia odporność na mróz w miesiącach zimowych (grudzień − luty) wynosiła -58,5 °C dla liści i -63.3 °C dla pąków, przy maksymalnej odporności do -75 °C dla liści i -70,3 °C dla pąków. Uzyskano zatem niższe temperatury niż w testach laboratoryjnych na oderwanych gałązkach. Po osiągnięciu tych skrajnych temperatur liście i pąki nie wznawiały wzrostu. Badania wskazały również, że wyższe temperatury powietrza lub ziemi występujące późną zimą powodują wzbudzenie drzewa, co obniża jego odporność na mróz, prowadzi do wcześniejszego pękania pąków i naraża wrażliwe młode pędy na ryzyko przemarznięcia. Odporność na mróz u młodych pędów limby jest porównywalna do innych gatunków drzew wysokogórskich. Pędy w fazie wzrostu ulegają uszkodzeniu przy temperaturze -4,8 °C[33].
Liczba chromosomów wynosi 2n = 24.
Badania molekularne, przeprowadzone na kilku polskich i słowackich populacjach tatrzańskich pokazały, że są one dość jednorodne i reprezentują jedną pulę genową[34]. Wykazują wysokie podobieństwo genetyczne (współczynnik podobieństwa genetycznego I = 0,97), brak jest markerów typowych dla poszczególnych populacji oraz mają porównywalny, bardzo niski poziom polimorfizmu. W populacjach występowały te same allele, a loci polimorficzne stanowiły 14,5%[34]. W innych badaniach także obserwowano niski polimorfizm DNA wynoszący 14% (w populacji z Doliny Kościeliskiej) oraz 32% (w populacji z Doliny Gąsienicowej). Tak niski polimorfizm może wynikać z krzyżowania się osobników w obrębie niewielkiego obszaru i izolowanych populacji, co prowadzi do zawężenia puli genowej[34]. Fragmentacja na małe populacje zwiększa także skłonność do chowu wsobnego. Wówczas zaistnienie zagrożeń środowiskowych, takich jak pożary, może narazić populacje na istotną utratę informacji genetycznej[2]. W porównaniu z innymi populacjami karpackimi, sosny z Tatr i gór Retezat, mają i tak stosunkowo największe zróżnicowanie genetyczne. Położone dalej na wschód populacje cechują się coraz większym podobieństwem genetycznym, co tłumaczone jest ich najmłodszym wiekiem[35]. Podobnie różnice w zróżnicowaniu genetycznym limb alpejskich pozwoliły wskazać jako refugium gatunku w czasie ostatniego zlodowacenia tereny położone na południowy wschód od Alp, skąd limby rozprzestrzeniły się w kierunku zachodnim i północnym[36].
Limba rośnie w reglu górnym, osiągając górną granicę lasu, gdzie jest gatunkiem dominującym, a także w piętrze subalpejskim[37]. W Alpach formuje otwarte lasy[4], często razem z modrzewiem europejskim (Larix decidua) tworząc bory limbowo-modrzewiowe, powyżej piętra świerkowego[5].
Limba rośnie na skalistych zboczach, przeważnie na podłożu krystalicznym i kwaśnych glebach ubogich w składniki odżywcze[37], takich jak próchnica butwinowa, zajmując stanowiska zbyt niekorzystne dla świerka czy modrzewia[5]. Siewki mogą kiełkować nawet w nagich szczelinach skał i dzięki obfitującym w materiały zapasowe nasionom są w stanie rozwinąć w takich miejscach silny korzeń pierwotny. Limby często wyrastają na występach skalnych, ponieważ w miejscach tych krócej zalega śnieg i do nich nasiona i szyszki znoszone są wiosną przez orzechówki. Drzewa wyrastające na wyniosłościach skalnych są przy tym lepiej zabezpieczone przed zniszczeniem przez lawiny śnieżne i zsuwające się kamienie[24]. Optymalne warunki dla wzrostu limby dają jednak gleby głębokie i świeże, przy czym korzystniejsze jest podłoże bezwęglanowe. Dobrze rozwija się ten gatunek także na żyznych, glinianych i dobrze nawodnionych glebach nizin oraz na głębokich, śródleśnych torfach[5]. Wymaga stosunkowo dużej wilgotności powietrza i sporych opadów, co zapewnia jej dobry wzrost, niemniej zbyt duże sumy opadów w lecie ograniczają przyrost na grubość. Najwyższe stanowiska alpejskie znajdują się na północno-zachodnich stokach[5], jednak najszersze zasięgi ma na stokach południowych i zachodnich[24]. W Alpach Centralnych rośnie w umiarkowanie suchym klimacie subkontynentalnym na podłożu krzemionkowym, z opadami na poziomie 700–1000 mm rocznie, na północno-wschodnim krańcu Alp na podłożu wapiennym przy opadach 1500–2000 mm rocznie[5].
Sosna limba lubi miejsca nasłonecznione, ale wymaga mniej światła niż modrzew czy inne sosny, dzięki czemu może odnawiać się pod osłoną modrzewia. Słoneczne miesiące letnie zapewniające wysokie średnie temperatury powietrza, szczególnie w czerwcu i lipcu, sprzyjają tworzeniu szerszych słojów rocznych. Wskazuje to na wysokie wymagania gatunku co do letnich temperatur, chociaż równocześnie wystarczy mu okres wegetacji trwający 2,5 miesiąca. Limba znosi bardzo niskie temperatury zimowe, w warunkach laboratoryjnych dochodzące do -60 °C. Średnie roczne temperatury na jej siedliskach wynoszą 0 °C. Skoki temperatur nie zakłócają przebiegu procesów fizjologicznych. Młode drzewka są jednak wrażliwe na mróz i wymagają odpowiednio grubej pokrywy śnieżnej w czasie zimowych nocy[5]. Limby nie zasiedlają przy tym miejsc i obszarów, na których śnieg długo się utrzymuje, ponieważ wolno rosnące drzewka w warunkach długotrwałego przebywania pod pokrywą śnieżną są bardziej narażone na ataki chorób wywoływanych przez grzyby[2].
Starsze drzewa są odporne na silne wiatry, zdarza się jednak, że ulegają wiatrołomom. Czasem złomy (śniegołomy) powoduje także nagromadzony mokry śnieg. Limby wykazują dużą odporność na wyładowania atmosferyczne, pomimo że po uderzeniu piorunem powstaje tzw. iskra wewnętrzna, która rozładowuje się między korą a drewnem. Znacznie bardziej zagraża to drzewu niż rozładowanie zewnętrzne idące po mokrej powierzchni u drzew o gładkiej korze, np. grabu[24][5].
Limbę, podobnie jak inne europejskie gatunki sosen subalpejskich, cechuje trwałość w zasiedlaniu skrajnych stanowisk wysokogórskich oraz zdolność do zajmowania terenów po pożarach. Zdolność ta jest jednak mocno zależna od silnego związku tej sosny z ptakami, jako agentami rozsiewającymi nasiona. Limba odnawia się intensywnie, o ile nie jest niszczona przez jelenie szlachetne lub zwierzęta gospodarskie, czy tłumiona przez trawy. Szybko opanowuje porzucone alpejskie pastwiska[38].
Wycinka drzew w średniowieczu na terenie Tyrolu w Austrii doprowadziła do zniszczenia tamtejszego pasa lasów limbowych, jednak od tego czasu limby rozprzestrzeniły się z powrotem na stoki, tworząc szeroką strefę przejściową powyżej granicy zwartego lasu[38].
W związku z powolnym wzrostem limba przegrywa walkę o światło w konkurencji z innymi gatunkami drzew. Jest jednak lepiej przystosowana do warunków wysokogórskich, dzięki czemu może tworzyć lasy mieszane ze świerkiem pospolitym (Picea abies) i modrzewiem europejskim (Larix decidua) oraz jednogatunkowe drzewostany powyżej granicy występowania tych gatunków. Często występuje razem z kosodrzewiną (Pinus mugo)[2].
Na tempo i kierunek naturalnej sukcesji w biocenozach sosnowych mogą wpływać szkodniki. Na szwajcarskich stanowiskach sukcesja bywa opóźniana przez motyla z gatunku Zeirophera griseana, powodującego obumieranie młodych drzewek rosnących w podszycie lasów modrzewiowych (Larix decidua). Faworyzowany jest w takich warunkach modrzew, co opóźnia naturalną sukcesję z czystogatunkowych lasów modrzewiowych do klimaksowych lasów modrzewiowo-limbowych[39].
Nasiona limby są chętnie zjadane, a przy tym rozsiewane, przez wiewiórki i ptaki, m.in. orzechówkę zwyczajną (Nucifraga caryocatactes), krzyżodzioby i dzięcioły. Orzechówka wyłuskuje nasiona z szyszek i transportuje je w liczbie do 40 sztuk w swoim wolu. Zakopuje je następnie partiami po ok. 10 sztuk w ziemi jako zapas pożywienia na zimę[24]. Jeden ptak może zebrać ok. 25 tysięcy nasion w ciągu roku. Orzechówka rozprzestrzenia nasiona na odległość do 15 km i na wysokość do 700 m od drzewa[2]. Większość schowków jest opróżniana w czasie zimy i wiosną, a nasiona z tych niewykorzystanych często kiełkują. Taka współzależność drzew i ptaków jest typowa dla gatunków sosen o nasionach bez lub o znikomym skrzydełku[40]. Związek limby i orzechówki jest podawany jako przykład koewolucji[41] i mutualizmu[40].
Sosna limba wchodzi w związki mikoryzowe z szeregiem grzybów[42]. Mikoryza poprawia kondycję drzewa i jest szczególnie ważna w pierwszych latach rozwoju. Badania materiału szkółkarskiego w Alpach wykazały wysoki procent sadzonek (w wieku 1–7 lat) nawiązujących ektomikoryzę (93-100%) oraz liczny zbiór mikoryzujących gatunków grzybów (12)[42]. Najczęściej w związek z limbą wchodzą gatunki z rodzaju Suillus: maślak limbowy (S. plorans), maślak syberyjski (S. sibiricus), maślak wejmutkowy (S. placidus)[43] oraz rodzajów Wilcoxina i Tomentella, poza tym zasłonak krętonogi (Cortinarius flexipes), strzępiak porysowany (Inocybe rimosa), łojki (Sebacina), Melinomyces bicolor, strzępiak słodkogorzki (Inocybe dulcamara) i strzępkobłonka (Amphinema byssoides)[42]. Mikoryzujące maślaki wykształcają guzki oraz długie ryzomorfy, co pozwala znacznie zwiększyć zasięg grzybni i jest bardzo korzystne dla drzewa. Maślaki są dominującymi gatunkami mikoryzującymi z limbą w typowych warunkach subalpejskich[42].
Na sośnie limbie żeruje ok. 20 gatunków owadów[39]. Za największego szkodnika stanowisk alpejskich uważana jest wskaźnica modrzewianeczka (Zeiraphera diniana), motyl z rodziny zwójkowatych (Torticidae), który żeruje na modrzewiu, limbie i świerku[44]. Larwy tego motyla mogą doprowadzić do defoliacji o różnym nasileniu, która często skutkuje obumieraniem młodych limb rosnących w zacienieniu, np. w podszycie lasów modrzewiowych w Szwajcarii[39]. W Tatrach większe szkody powodowały tylko dwa gatunki – czterooczak limbowiec (Polygraphus grandiclava) i borecznik jasnonogi (Diprion pallipes), doprowadzając do zamierania gałęzi w pierwszym przypadku i ogołacania ich z liści w drugim[45]. Z kolei żerowanie borecznika rudego (Neodiprion sertifer) wpływa hamująco na przyrost drzew. Owad ten zasiedla przeważnie młode drzewka (także sosny zwyczajnej, wejmutki, kosodrzewiny, sosny czarnej i innych) i składa jaja przy brzegach igieł. Larwy wylęgają się na wiosnę i przez maj i czerwiec zjadają stare igły, pozostawiając młode pędy. Poza tym limba jest głównym gospodarzem następujących owadów, uznawanych za jej szkodniki: borecznik podobny (Diprion similis), zakorek czarny (Hylastes ater) i cetyniec większy (Tomicus piniperda). Pomocniczo żeruje na niej także zwójka sosnóweczka (Rhyacionia buoliana) oraz niektóre kornikowate: polesiak obramowany (Hylurgops palliatus), kornik drukarczyk (Ips amitinus), kornik modrzewiowiec (Ips cembrae), kornik zrosłozębny (Ips duplicatus) i rytownik czterozębny (Pityogenes chalcographus)[46]. Tylko 5 gatunków, z czego 3 dość regularnie (Dioryctria abietella, Eupithecia abietaria i Cecidomyia pini), stwierdzane są na szyszkach limby, nie powodując jednak istotnych strat w nasionach[14].
Stosunkowo niedługa lista szkodników i niewielka ich szkodliwość tłumaczona jest zarówno odpornością limby, jak i wpływem surowych warunków klimatycznych na siedliskach zajmowanych przez limbę[45].
Młode limby bywają spałowane przez jelenie. Podczas zim ich kora bywa zgryzana także przez zające i gryzonie[45].
Sosny limby atakuje szereg patogenów grzybowych, wywołujących choroby, wpływających negatywnie na przyrost roczny i ogólną kondycję roślin. Limba jest głównym gospodarzem opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae), grzyba pasożytniczego powodującego opieńkową zgniliznę korzeni[46]. Dotyka jej także zamieranie pędów sosny, którą u limb wywołuje grzyb Gremmeniella abietina. Jego rasa europejska atakuje z reguły górne partie drzewa. Grzyb może rozwijać się pod pokrywą śniegu, w temperaturze bliskiej 0 °C, gdyż sprzyjają mu niska temperatura, duża wilgotność i fakt, że drzewo w okresie zimowym jest w stanie uśpienia. Siewki i młode drzewka mogą zamierać w pierwszym roku od infekcji, a starsze drzewa w ciągu kilku lat. Choroba znana jest w Europie od 1888 r. Symptomy infekcji to np. brązowienie i opadanie igieł, żółcenie podstaw igieł, zrakowacenia gałązek i zamieranie całych pędów[47]. Groźny dla limby może być także grzyb Mycosphaerella pini niszczący igły oraz Sirococcus conigenus powodujący zamieranie pędów świerka, ale atakujący też sosny, szczególnie na wspólnych stanowiskach, przy dużej wilgotności. Rzadziej na limbach pasożytuje Crumenulopsis sororia powodujący powstawanie raków drzewnych na gałęziach, korzeniowiec drobnopory (Heterobasidion parviporum) oraz Sphaeropsis sapinea powodujący zasychanie wierzchołków pędów[46].
Sosnę limbę cechuje wysoka odporność na rdzę wejmutkowo-porzeczkową, chorobę sosen wywoływaną przez grzyb Cronartium ribicola[48].
W klasyfikacji fitosocjologicznej Pinus cembra znalazła się początkowo w zespole świerczyny górnoreglowej o nazwie Piceetum exelsae myrtilletosum, którego fację stanowi bór limbowo-świerkowy[49]. W latach 70. XX wieku wyróżniony został osobny zespół górskiego boru limbowo-świerkowego Cembro-Piceetum Myczk. 1970, nazwany później Pino cembrae-Piceetum Myczkowski et Lesiński 1974[50]. Zespół ten stanowi luźny bór świerkowy z domieszką limby i modrzewia europejskiego, rosnący w niewielkiej strefie przejściowej pomiędzy zwartym borem świerkowym regla górnego a zaroślami kosodrzewiny w Tatrach Wysokich, obejmujący także ich luźne skupienia (1500–1700 m n.p.m.)[51]. Skupiska te traktowane są w tym ujęciu jako relikt zespołu zbliżonego do zbiorowisk tworzących piętro limbowo-modrzewiowe w środkowych Aplach (Vaccinio-Pinetum cembrae). W tej klasyfikacji fitosocjologicznej[50] zbiorowiska z P. cembra znajdują się w klasie Vaccinio-Piceetea, rzędzie Piceetalia abietis, związku Piceion abietis, podzwiązku Vaccinio-Piceenion, zespole Pino cembrae-Piceetum.
Współczesne monografie fitosocjologiczne nie wyróżniają zespołu Pino cembrae-Piceetum. Traktują jego zbiorowiska jako lokalną formę wysokościową zespołu acydofilnych zachodniokarpackich świerczyn górnoreglowych Plagiothecio-Piceetum (tatricum)[52] lub jako rzadki składnik fitocenoz zespołu górnoreglowej świerczyny karpackiej Plagiothecio-Piceetum[53]. Zbiorowiska tych zespołów są borami świerkowymi z niewielkim udziałem jarzębiny, a tylko w obrębie Tatr domieszkę może stanowić sosna limba i modrzew europejski[53]. Limba jest uznawana za gatunek charakterystyczny dla związku zespołów Piceion abietis Pawł. et al. 1928 (określanego także jako Vaccinio-Piceion Br.-Bl. 1938), obejmującego zbiorowiska borów świerkowych lub jodłowych[53], oraz wyodrębnianego z niego podzwiązku Rhododendro-Vaccinienion[52], obejmującego głównie wysokogórskie zarośla kosodrzewiny i różaneczników.
Synonimy: Apinus cembra (L.) Neck., Pinea cembra (L.) Opiz, Pinus cembra subsp. communis Endl., Pinus cembra var. helvetica Lodd. ex Loudon, Pinus montana Lam., Pinus montana Salisb., Strobus cembra (L.) Moldenke.
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[54]:
Jest to jeden z pięciu gatunków sosen opisanych przez Linneusza w Species Plantarum (obok P. pinea, P. strobus, P. sylvestris i P. taeda)[16]. Sosna limba jest blisko spokrewniona z sosną syberyjską (P. sibirica) i niektórzy systematycy łączą te dwa gatunki w jeden Pinus cembra s.l. lub włączają sosnę syberyjską do sosny limby w randze podgatunku Pinus cembra L. subsp. sibirica (Du Tour) Krylov. Oba gatunki cechują się znikomą odmiennością genetyczną, co świadczy o stosunkowo niedawnej specjacji mimo znacznej współcześnie dysjunkcji między ich zasięgami. Kolejnym gatunkiem blisko z nimi spokrewnionym jest sosna karłowa, zwana kosolimbą (P. pumila)[55].
Zmienność wewnątrzgatunkowa jest bardzo mała. Znanych jest kilka niskiej rangi odmian, dwie formy i ok. 10 kultywarów[7][56].
Ze względu na wyraźnie rozczłonkowany zasięg wyróżnia się kilka odmian geograficznych, jednak ranga taksonomiczna i różnice morfologiczne są bardzo małe[7]:
Spośród odmian uprawnych wyróżnia się[56][57]:
Próby krzyżowania limby z innymi sosnami powiodły się tylko dla P. wallichiana oraz P. monticola. P. cembra ×P. wallichiana ma cechy pośrednie między gatunkami, w tym średnią odporność na rdzę wejmutkowo-porzeczkową (wyższą niż sosna himalajska) i średnie tempo wzrostu (wyższe niż limba). Hybryda P. cembra ×P. monticola wykazuje heterozję cech wzrostu[58].
Nazwa naukowa ustalona została przez Karola Linneusza w dziele Species Plantarum z 1753 roku. Nazwa gatunkowa cembra zapisywana jako Cembro obecna była także u wcześniejszych autorów[59] i przyjęta została prawdopodobnie od włoskiej nazwy ludowej cembro[60]. Nazwa rodzajowa Pinus przyjęta została za łacińską nazwą odnoszącą się do różnych gatunków iglastych stosowaną w starożytności[60]. Wcześniejsi autorzy opisywali ten gatunek pod różnymi nazwami jako Pinus sylvestris montana tertia, Pinus sylvestris altera, Pinaster Belloni oraz Pinus carpatica. Na początku XVIII wieku stosowano też nazwę Libanum carpathicum w opisie gatunku jako rośliny leczniczej[59].
Polska nazwa zwyczajowa w najstarszych źródłach pisanych brzmi „linba” (np. tak wymieniony jest gatunek w Herbarzu Marcina Siennika z 1568). W XVIII wieku coraz częściej pojawia się zapis w formie "limba" i w XIX wieku jest już jedynym obecnym w publikacjach (czasem pojawiają się też określenia cedr, kedr lub kidr, ale to już jako nazwy ukraińskie stosowane przez ludność rusińską)[59]. Nazwa „limba” stosowana jest też w języku czeskim i słowackim, a w podobnym brzmieniu określana była przez Niemców karpackich (Linbaum i Limbaum), zanim rozpowszechniła się wśród nich nazwa niemiecka przybyła z zachodu – Zirbe, Zirbel i Zirbelkiefer (w XIX wieku)[59]. Nazwa ze średnio-wysoko-niemieckiego (Linbaum, Linbam, Limboum), od której najwyraźniej wywodzą się nazwy słowiańskie, oznacza „drzewo żywiczne” (niem. leim – żywica) i nawiązuje do przesycenia drewna wielką ilością wonnej żywicy[61].
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia w skali całego świata LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, niespełniającym kryteriów gatunków zagrożonych[32]. Sosna limba nie znalazła się także na Czerwonej liście roślin Polski[62].
Zagrożeniem dla gatunku była w przeszłości wycinka drzew w celu pozyskania cennego surowca drzewnego (używanego do wyrobu mebli i w rzeźbiarstwie) oraz obszarów pod pastwiska[32]. Działanie to doprowadziło do znacznego ograniczenia naturalnego zasięgu P. cembra do niewielkich stanowisk w trudno dostępnych rejonach gór[34]. Na przełomie XIX i XX wieku Towarzystwo Tatrzańskie chcąc odnowić populacje limby w Tatrach, przeprowadziło akcję nasadzeń na różnych obszarach w granicach obecnego Tatrzańskiego Parku Narodowego. Były to limby niewiadomego pochodzenia, posadzone m.in. na Świńskiej Turni w Dolinie Kościeliskiej. Podobne działania nasadzeń i wysiewu limb niewiadomego pochodzenia po słowackiej stronie Tatr podejmowało w drugiej połowie XIX wieku Węgierskie Towarzystwo Karpackie[34]. Jest to sprzeczne ze współczesnymi strategiami ochrony, które zalecają eliminowanie z danej flory elementów dla niej obcych, żeby zapobiegać erozji zasobów genowych. Z drugiej strony małe, izolowane populacje w Tatrach narażone są na chów wsobny, również niekorzystny. Badania molekularne wykazały jednak, że populacje z Doliny Kościeliskiej, pochodzące z nasadzeń, nie różnią się od tych rodzimych. W związku z zaobserwowanym ich wymieraniem (10% w ciągu 15 lat) postulowane jest przygotowanie dla nich planu ochrony[34].
Naturalne stanowiska limby oraz sztuczne nasadzenia w Tatrach chronione są na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego i gatunek nie jest w Polsce zagrożony. Najliczniej występuje w pobliżu Morskiego Oka i Doliny Roztoki[20]. Natywne, tatrzańskie populacje limby znajdują się m.in. na Hali Gąsienicowej i Wołoszynie po stronie polskiej oraz na Kazalnicy Łomnickiej i w Dolinie Młynickiej po stronie słowackiej[34].
W Alpach, według IUCN, zagrożeniem w XXI wieku jest coraz bardziej masowa turystyka narciarska, która wiąże się z rozbudową infrastruktury towarzyszącej. Prowadzi to do fragmentacji lasów i utrudnia naturalne odnawianie się populacji[32]. W związku z przewidywaniami zmianami klimatycznymi w ciągu XXI wieku, w zależności od modelu oczekuje się różnego zwiększenia górnej granicy zasięgu pionowego, przy jednoczesnym wzroście konkurencji innych gatunków na niższych wysokościach. W sumie ocenia się, że gatunek straci od 53% do 72% swoich siedlisk, choć jednocześnie za podstawowy czynnik dla kształtowania się przyszłych zasobów gatunków wskazuje się gospodarkę leśną[63].
Na terenie Polski limba podlegała ścisłej ochronie gatunkowej nieprzerwanie od 1946 roku[64][65] do roku 2014, kiedy to została objęta ochroną częściową[66]. Chroniona jest także na Słowacji od 1958 roku[67][68].
Okazy sosny limby, tak jak i innych drzew, mogą być objęte w Polsce ochroną prawną jako pomniki przyrody. Rekomendowana jest ochrona pomnikowa drzew, których obwód w pierśnicy jest większy niż 150 cm[69]. Przykłady pomnikowych limb:
Zespół roślinny Pino cembrae-Piceetum, wyodrębniany przez niektóre źródła fitosocjologiczne[50], jest podstawą do wyróżnienia siedliska przyrodniczego, wymagającego ochrony w obszarach Natura 2000, pod kodem 9420 – górski bór limbowo-świerkowy. Całość obszaru występowania tego boru w Polsce jest objęta ochroną ścisłą w Tatrzańskim Parku Narodowym[71]. Lasy limbowe chronione są także w sieci parków narodowych i rezerwatów także na pozostałych stanowiskach wyspowych w Karpatach na terenie Rumunii, z największą populacją w granicach Parku Narodowego Retezat[72]. Także w Alpach limba jest przedmiotem ochrony w Szwajcarskim Parku Narodowym[73], w parkach narodowych Austrii (zwłaszcza w Wysokich Taurach)[74] i we Włoszech (Park Narodowy Stelvio)[75].
Ze względu na zasięg ograniczony do wysokich partii gór, limba nie odgrywa takiej roli w kulturze jak wiele innych gatunków drzew środkowoeuropejskich. Co ciekawe jest też dość rzadko obecna w ludowej twórczości podhalańskiej[88].
Wśród nielicznych starych tekstów ludowych w różnych zbiorach zachowały się takie zwrotki dotyczące limby[88]:
„(...)
Gotuj kołysecke z drzewa limbowego,
A ja pielusecki z rąbka bielonego (...)
(...)
Kie mie ty odejdzies,
coz mi hań zostanie?
Bede jak ta limba
samiućka w polanie (...)
W poezji i opowiadaniach motyw limby wykorzystywał nierzadko Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Gatunkowi temu poświęcił w całości dwa wiersze pt. „Schnąca limba” i „Limba”. Drzewo to w jego twórczości opisywane jest jako samotne, stojące nad przepaścią, często suche, uszkodzone piorunem[88]. Podobnie Adam Asnyk w wierszu Limba, opublikowanym w cyklu W Tatrach, wykorzystał limbę do zbudowania metafory samotnej i niezrozumianej przez otoczenie jednostki.
„(...)
I nie dba, że wrzące fale
Skałę podmyły od spodu.
Z godności pełną żałobą
Chyli się ponad urwisko
I widzi w dole pod sobą
Tłum świerków rosnących nisko.
(...)
Limba pojawia się w cyklu czterech sonetów Jana Kasprowicza pt. Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach. Przedstawiona jest jako stare i próchniejące drzewo, zwalone przez burzę. Symbolizuje starość i przemijanie, zbliżającą się śmierć. Motyw limby pojawia się poza tym w twórczości Jerzego Żuławskiego, Leona Rygiera, Feliksa Gwiżdża, Macieja Szukiewicza i in. Wiersze o limbie pisali też botanicy, np. Hugo Zapałowicz i Konstanty Stecki. W Czechach limba pojawiła się w twórczości literackiej Mašy Haľamovej. W utworach beletrystycznych limba pojawia się w książce Stanisława Witkiewicza pt. „Na przełęczy” oraz w powieści „Róża bez kolców” Zofii Urbanowskiej[88].
Limba jest widoczna na wielu pejzażach tatrzańskich. Wśród obrazów polskiego malarza Zefiryna Ćwiklińskiego, który malował krajobrazy i motywy tatrzańskie, znajduje się obraz zatytułowany „Pejzaż górski z limbą”, wykonany w technice oleju na płótnie. Leon Wyczółkowski, polski malarz, grafik i rysownik, namalował obrazy przedstawiające tatrzańskie limby: „Limba nad Morskim Okiem” oraz „Limba w Tatrach” (1920, akwarela na papierze). W Czechach limby malował Jaroslav Votruba[88].
Szyszka limby widnieje w herbie Augsburga (jako godło herbowe o niemieckiej nazwie Zirbelnuss), gdzie jej obecność stanowić ma nawiązanie do rzymskiej genezy miasta (założonego jako obóz wojskowy przez oddziały Rzymian używających szyszki limby jako znaku polowego)[89].
Sosna limba (Pinus cembra L.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Występuje w górach centralnej Europy na obszarze Alp i Karpat (Tatry, Karpaty Wschodnie i Południowe). Rośnie w borach z udziałem modrzewia europejskiego, najczęściej na wysokościach w przedziale 1400–2500 m n.p.m. Jest to drzewo wolno rosnące i długowieczne, bardzo odporne na niskie temperatury, wiatry i szkodniki. Drewno limby było dawniej wszechstronnie użytkowane, nasiona zaś, zwane orzeszkami, były wykorzystywane jako jadalne i lecznicze. Z pędów i żywicy destylowano olej limbowy. Ze względu na intensywną wycinkę drzew, zasięg gatunku uległ w przeszłości znacznemu zmniejszeniu. W niektórych krajach limba podlega prawnej ochronie gatunkowej (m.in. w Polsce), a jej siedliska chronione są w parkach narodowych i obszarach Natura 2000. Limba należy do gatunków raczej rzadko uprawianych poza naturalnym zasięgiem, głównie z powodu trudności ze zdobyciem nasion oraz wolnego wzrostu.
Pinus cembra é uma espécie de pinheiro originária do Velho Mundo, mais precisamente da região da Europa e Mediterrâneo.[1]
Ocorre na região dos Alpes e nas montanhas dos Cárpatos (Suíça, França, Itália, Áustria, Eslovénia, Eslováquia, Ucrânia e Roménia), em altitudes que vão dos 1200 aos 2300 m.
Podem atingir os 35 m de altura e ter um diâmtro de 1,5 m.
As folhas (agulhas), com 5–9 cm de comprimento, ocorrem em fascículos: cada fascículo com 5 folhas.
Os cones têm 4–8 cm de comprimento.
As sementes, de 8–12 mm, têm uma asa vestigial e costumam dispersar com o auxílio de uma espécie de ave (Nucifraga caryocatactes).
Pinus cembra é uma espécie de pinheiro originária do Velho Mundo, mais precisamente da região da Europa e Mediterrâneo.
Ocorre na região dos Alpes e nas montanhas dos Cárpatos (Suíça, França, Itália, Áustria, Eslovénia, Eslováquia, Ucrânia e Roménia), em altitudes que vão dos 1200 aos 2300 m.
Podem atingir os 35 m de altura e ter um diâmtro de 1,5 m.
As folhas (agulhas), com 5–9 cm de comprimento, ocorrem em fascículos: cada fascículo com 5 folhas.
Os cones têm 4–8 cm de comprimento.
As sementes, de 8–12 mm, têm uma asa vestigial e costumam dispersar com o auxílio de uma espécie de ave (Nucifraga caryocatactes).
Zâmbrul (Pinus cembra), este un arbore conifer, specific zonelor montane.
Acest arbore poate atinge o înălțime de până la 20–25 m și un diametru de 2 m, înrădăcinare pivotantă cu o bună rezistență la doborâturile de vânt; are coroana în tinerețe îngust-piramidală, apoi largă și rotunjită, adesea neregulată, cu multe vârfuri. Scoarța este verde-cenușie, netedă. Zâmbrul are acele subțiri, în trei muchii, rigide și grupate câte 5 pe un brahiblast, cu o lungime de până la 10 cm, de culoare verde-întunecat, lucitoare. Conurile, ovoidale și erecte, conțin semințe mari, nearipate, cu miezul comestibil, apreciate în unele părți ca alunele la noi, de 10 cm lungime, și semințe de 5 mm. Lemnul său este maro-închis, foarte rezistent, folosit la fabricarea mobilei și în sculptură. Produce lemn valoros și foarte trainic.
Zâmbrul este răspândit în Europa, prin Alpi și Carpați, în zona subalpină și alpină, este rezistent la climatul de mare altitudine, cu geruri și variații termice extreme. Este pretențios față de lumină. Specie indigenă, se găsește insular, izolat sau în grupe la limita superioară a zonei forestiere în văi cu fenomene glaciare din munții Călimani, Rodnei, Făgăraș, Parâng și mai ales în Retezat, unde urcă la peste 2000 m.
Zâmbrul (Pinus cembra), este un arbore conifer, specific zonelor montane.
Borovica limbová alebo limba (Pinus cembra) je svetlomilný vysokohorský ihličnatý strom, rastúci roztrúsene pozdĺž hornej hranice lesa. Dožíva sa vysokého veku , 400 a údajne až 1000 rokov. Je veľmi mrazuvzdorná, znáša nízke teploty až −60 °C.
Dorastá do výšky približne 20 m. Má priebežný rovný kmeň a hustú kužeľovitú až valcovitú korunu. Kôra býva v mladosti hladká, sivozelená, čoskoro prechádza do šupinovite rozpraskanej borky. Púčiky majú široko vajcovitý tvar, veľkosť 7-10mm sú živicovité so svetlými okrajmi šupín. Ihlice rastú po 5 na brachyrastoch dlhé 5–12 cm. Je jednodomá. Kvitne v júni až v júli. Šišky sú vzpriamené, zrelé majú dĺžku 5–8 cm. Farba je hnedá a plodové šupiny tupé. Dozrievajú v auguste na druhý rok. Semená sú 8–10 mm dlhé, bez krídel, hranaté a hrdzavohnedé. Rozširujú ich vtáky a hlodavce. Má silný kolovitý kmeň a silné korene, ktoré zabraňujú vývratom. Rastie veľmi pomaly, 10- ročné dosahujú výšku približne 1-1,5 m. Rast vrcholí vo veku 150-200 rokov a končí až vo veku 400 rokov.
Limba je vysokohorská drevina so stredoeurópskym rozšírením s dvoma centrami v Alpách a v Karpatoch. Dolná hranica rozšírenia je vo výške 1 360 m, horná 1 610 m n. m. U nás sa vyskytuje iba v Tatrách. Čo sa týka ekologických nárokov je svetlomilná a vyžaduje dostatok pôdnej a vzdušnej vlhkosti. Viac sa jej darí na hlbších hlinitých až ílovitých, sviežich pôdach. Na svahu zabraňuje erózii. Je chránená.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Borovica limbová
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Borovica limbová
Borovica limbová alebo limba (Pinus cembra) je svetlomilný vysokohorský ihličnatý strom, rastúci roztrúsene pozdĺž hornej hranice lesa. Dožíva sa vysokého veku , 400 a údajne až 1000 rokov. Je veľmi mrazuvzdorná, znáša nízke teploty až −60 °C.
Cemprin, tudi švicarski bor ali limba (znanstveno ime Pinus cembra) je vrsta bora, ki se pojavlja v Alpah in Karpatih, na Poljskem (Tatre), v Švici, Franciji, Italiji, Avstriji, Nemčiji, Sloveniji (samo na Smrekovcu, Raduhi in Peci), na Slovaškem, v Ukrajini in Romuniji. Večinoma se nahaja v območjih gozdne meje na nadmorskih višinah med 1300 in 2300 m. Drevesa segajo v višino do 25 in celo do 35 m, deblo pa ima lahko tudi 1,5 m premera.
Cemprin spada v skupino belih borov (Pinus subgenus strobus). Tako kot pri vseh borih te skupine, so iglice cemprina združene v šopih po pet, dolge so med 5 in 9 cm. Storži merijo v dolžino med 4 in 8 cm, semena, ki se nahajajo v njih, pa so dolga med 8 in 12 mm, njihova krilca pa so le rudimentarna. Semena prenašajo ptice, predvsem krekovt (Nucifraga caryocatactes).
Drevesa so zelo podobna sibirskemu boru (Pinus sibirica), ki ga nekateri botaniki obravnavajo kot podvrsto cemprina. Razlikujeta se po velikosti storžev - sibirski so malo večji, iglice pa imajo po tri kanale za smolo, medtem ko imajo pri cemprinu po dva.
Kot vsi ostali evropski in azijski beli bori, je tudi švicarski bor (cemprin) zelo odporen na bolezen cronartium ribicola. Ta gobava bolezen se je iz Evrope razširila v Severno Ameriko, kjer je povzročila veliko umrljivost med avtohtonimi belimi bori, posebno pri vrsti Pinus albicaulis; cemprin je zelo koristen pri rezistenčnih raziskavah za te vrste.
Švicaski bor je priljubljen kot okrasno drevo v parkih in velikih vrtovih. Raste počasi in uspeva v hladnem okolju, zelo dobro prenaša zimski mraz, najmanj do -50°C, prav tako izpostavljenost vetru. Semena tega bora so uporabljana podobno kot pinijole in so lahko uporabljana tudi kot aromatični dodatek v žganju.
Cemprin, tudi švicarski bor ali limba (znanstveno ime Pinus cembra) je vrsta bora, ki se pojavlja v Alpah in Karpatih, na Poljskem (Tatre), v Švici, Franciji, Italiji, Avstriji, Nemčiji, Sloveniji (samo na Smrekovcu, Raduhi in Peci), na Slovaškem, v Ukrajini in Romuniji. Večinoma se nahaja v območjih gozdne meje na nadmorskih višinah med 1300 in 2300 m. Drevesa segajo v višino do 25 in celo do 35 m, deblo pa ima lahko tudi 1,5 m premera.
Cemprin spada v skupino belih borov (Pinus subgenus strobus). Tako kot pri vseh borih te skupine, so iglice cemprina združene v šopih po pet, dolge so med 5 in 9 cm. Storži merijo v dolžino med 4 in 8 cm, semena, ki se nahajajo v njih, pa so dolga med 8 in 12 mm, njihova krilca pa so le rudimentarna. Semena prenašajo ptice, predvsem krekovt (Nucifraga caryocatactes).
Drevesa so zelo podobna sibirskemu boru (Pinus sibirica), ki ga nekateri botaniki obravnavajo kot podvrsto cemprina. Razlikujeta se po velikosti storžev - sibirski so malo večji, iglice pa imajo po tri kanale za smolo, medtem ko imajo pri cemprinu po dva.
Kot vsi ostali evropski in azijski beli bori, je tudi švicarski bor (cemprin) zelo odporen na bolezen cronartium ribicola. Ta gobava bolezen se je iz Evrope razširila v Severno Ameriko, kjer je povzročila veliko umrljivost med avtohtonimi belimi bori, posebno pri vrsti Pinus albicaulis; cemprin je zelo koristen pri rezistenčnih raziskavah za te vrste.
Cembratall (Pinus cembra, även kallad brödtall) är en art av släktet tallar. Den har långa barr (mer än 5 cm) som sitter i knippen om fem. Cembratallens frön saknar vingar och är nästan av en hasselnöts storlek. Eftersom de innehåller mycket näring är de en begärlig föda för olika fågelarter, t.ex. nötkråkan. I Sverige ses cembratallen som odlad i parker och trädgårdar, och den finns planterad runt många norrländska järnvägsstationer, det var SJ som i slutet av 1800-talet och i början av 1900-talet mycket medvetet planterade ut dessa träd för att sprida parkkultur. Cembratallens hemvist är Alperna och Karpaterna. En underart (Pinus cembra ssp sibirica) hör hemma i Sibirien. I Sverige kan cembratallen spridas med nötkråkan som samlar och lagrar fröerna i gömställen i skogarna, och inom några kilometers avstånd från odlade cembratallar kan förvildade sådana därigenom hittas på oväntade platser. Vissa år när födan tryter i Sibirien kommer den sibiriska, smalnäbbade nötkråkan hit till Sverige som en invasion. De har då en särskild förmåga att hitta befintliga cembratallar. Överhuvudtaget kan man säga att nötkråkor och cembratallar hör intimt ihop och gynnar varandras ömsesidiga fortlevnad.
Den sibiriska underarten kallas också sibiriskt cederträd. I Ryssland är det en symbol för kraft, ett långt liv, hälsa och stabilitet. Den sibiriska cembratallen blir 35-45 meter hög och 1,5-2 meter i diameter. Den växer väldigt sakta och lever 300-500 år.
Wikimedia Commons har media som rör Cembratall.
Cembratall (Pinus cembra, även kallad brödtall) är en art av släktet tallar. Den har långa barr (mer än 5 cm) som sitter i knippen om fem. Cembratallens frön saknar vingar och är nästan av en hasselnöts storlek. Eftersom de innehåller mycket näring är de en begärlig föda för olika fågelarter, t.ex. nötkråkan. I Sverige ses cembratallen som odlad i parker och trädgårdar, och den finns planterad runt många norrländska järnvägsstationer, det var SJ som i slutet av 1800-talet och i början av 1900-talet mycket medvetet planterade ut dessa träd för att sprida parkkultur. Cembratallens hemvist är Alperna och Karpaterna. En underart (Pinus cembra ssp sibirica) hör hemma i Sibirien. I Sverige kan cembratallen spridas med nötkråkan som samlar och lagrar fröerna i gömställen i skogarna, och inom några kilometers avstånd från odlade cembratallar kan förvildade sådana därigenom hittas på oväntade platser. Vissa år när födan tryter i Sibirien kommer den sibiriska, smalnäbbade nötkråkan hit till Sverige som en invasion. De har då en särskild förmåga att hitta befintliga cembratallar. Överhuvudtaget kan man säga att nötkråkor och cembratallar hör intimt ihop och gynnar varandras ömsesidiga fortlevnad.
Den sibiriska underarten kallas också sibiriskt cederträd. I Ryssland är det en symbol för kraft, ett långt liv, hälsa och stabilitet. Den sibiriska cembratallen blir 35-45 meter hög och 1,5-2 meter i diameter. Den växer väldigt sakta och lever 300-500 år.
Сосна́ кедро́ва європе́йська, або сосна́ європе́йська, або кедр європе́йський (Pinus cembra L.)[1] — хвойне вічнозелене дерево родини соснових. Максимальна тривалість життя — 1000 років, висота — до 25 м, діаметр стовбура — до 1,5 м. Занесена до Червоної книги України.
Дерево 10-25 м заввишки з діаметром стовбура до 1,5 м. Потужний стовбур в старості часто стає викривленим. Крона широка, яйцевидна, часто — багатовершинна. Однорічні пагони вкриті густим червонувато-бурим опушенням. Нижні гілки часто торкаються землі.
Вид близький до сосни сибірської (Pinus sibirica), від якої відрізняється менш товстими (4—5 мм), іржаво-червоними або коричневими молодими пагонами, набагато меншою (9—18 зубців на 1 см краю хвоїнки) зубчастістю країв хвоїнок та іншою формою (кулевидно-яйцевидною) і розмірами дозрілих шишок.
Кора молодих дерев сіро-зелена, гладка, місцями із смолистими бульбашками, з віком все більш шорстка, розтріскано-луската, в зрілому віці коричнева з червонуватими тріщинами між пластинками.
Хвоя темно-зелена з блакитним відливом, пряма, щільна, довга (5-9 см) і тонка, по 5 хвоїнок у пучках. Тримається на гілках 3-5 років.
Чоловічі — жовті або червонуваті колоски, 10 мм завдовжки, 5 мм завтовшки. Жіночі шишки — яйцеподібно-довгасті, 1 см завдовжки, спочатку фіолетово-бурі, потім — коричнево-пурпурні. На коротких сильних черешках розташовуються під верхівкою пагона. Квітнуть в травні-червні. При дозріванні стають темно-коричневими. Дозрівають на другий рік і не розкритими опадають.
Насіння — завдовжки до 12 мм, завтовшки — 6-7, червоно-коричневе, відоме під назвою «кедрові горішки», їстівне. Маса 1000 насінин — 140—370 грамів. Дозрівають горішки на початку вересня (на другий рік після запилення), опадають разом з шишкою, не розкриваючись. Після удару об землю легко лущаться.
Як й інші соснові, розмножується насінням. Росте повільніше, ніж інші кедрові сосни. Річний приріст паростка у молодому віці — 2,5 см, після 30 років — близько 10 см. У 30 років висота дерева 3-4 м; у 35 років — 7,5 м, ширина — 3,5 м; у 70 років висота — 14-17 м, діаметр стовбура — 20-30 см.
Насіння дає в штучних насадженнях — з 60 років, в природі — з 25, в кінці травня. Для повноцінного плодоношення необхідна наявність як мінімум 2 дерев.
Ареал виду складається з двох фрагментів. Один — від південних районів Франції до східних районів Альп, на півночі доходить до Женевського озера. Другий і менший ареал розташований у Високих Татрах та Карпатах. Росте на висоті 1200—2600 м над рівнем моря, в континентальному кліматі, де дуже низькі температури і сніг лежить більше 9 місяців на рік. Утворює змішані з ялицею, ялиною і модриною насадження або росте невеликими чистими деревостоями. Як плейстоценовий релікт і рідкісний вид занесений до Червоної книги. Для охорони цієї сосни організовано ряд заповідників.
Росте повільно. Тіньовитривала, морозостійка (до -40 °C), вимоглива до вологості повітря і ґрунту, вітростійка. Віддає перевагу помірно вологим, переважно глинистим ґрунтам. Вважається довговічнішою, ніж сосна сибірська. Живе до 1000 років. У культурі поширена на всій середній смузі Європи. Широко культивується в Австрії, Німеччині, Швейцарії, Франції, Польщі, Румунії, в країнах Північної Європи — Норвегії, Швеції, Ісландії. Із колишніх республік СРСР — в західних районах України і в Прибалтиці.
В Україні сосна кедрова європейська трапляється лише в Карпатах — в Закарпатській та Івано-Франківській областях, а також у Любовицькому лісництві Малинського району Житомирської області. Росте частково разом з модриною, мова йде про кілька десят дерев, раніше було більше. Відомі її місцезнаходження на гірських хребтах Ґорґан, Свидовця, Чорногори, які є східною межею її ареалу. Найбільші площі кедрової сосни збереглися в Івано-Франківській області, в основному в Ґорґанах. Починаючи з верхньої течії Свічі розірвана смуга лісів за участю сосни тягнеться уздовж гірських хребтів у верхній частині басейну Лімниці, Бистриці Солотвинської та Бистриці Надвірнянської. У гори дерево піднімається на висоту до 1350 м на північно-східних схилах і до 1280 м — на північних. Часто разом з ним росте ялина, гірська сосна — жереп, горобина, іноді береза. Місцями сосна доходить до верхньої межі лісу. На Чорногорі трапляється лише в двох улоговинах льодовикового походження — Ґаджина і Кізьї Улоги. На Закарпатті трапляється значно рідше.
Сосна європейська охороняється в Карпатському біосферному заповіднику, загальнодержавних заповідниках «Кедринський» в Закарпатській і «Яйківський» в Івано-Франківській області (у останньому знаходиться найбільша ділянка сосни кедрової європейської природного походження), а також в деяких інших об'єктах. Свого часу вид був включений до Червоної книги СРСР. Нині — до Червоної книги України.
Найбільші екземпляри кедра виявлені у природному заповіднику «Ґорґани» (34 м висотою і діаметром 108 см[2]) та заказнику «Яйківський» (діаметр 98 см). Орієнтовний вік дерев ― понад 500 років.
За свідченнями очевидців в заказнику «Яйківський» виявлено екземпляр діаметром 145 см, якому ймовірно 750 років.
Відвар хвої використовують як протицинговий і потогінний засоби. Настій шкаралупи горіхів — при глухоті, нервових розладах, хворобах печінки та нирок. Як і всі кедрові сосни сосна європейська має сильні бактерицидні властивості. Її живицею змащують рани, порізи та опіки. З горіхів отримують кедрові вершки і молоко.
Деревина спочатку світла, потім сильно темніє, високо цінується з давніх часів. Завдяки рівномірній структурі добре підходить для столярних робіт, особливо для будівництва будинків.
Сосна́ кедро́ва європе́йська, або сосна́ європе́йська, або кедр європе́йський (Pinus cembra L.) — хвойне вічнозелене дерево родини соснових. Максимальна тривалість життя — 1000 років, висота — до 25 м, діаметр стовбура — до 1,5 м. Занесена до Червоної книги України.
Thông Thụy Sĩ hay thông Arolla (danh pháp hai phần: Pinus cembra) là một loài thông trong họ Thông (Pinaceae) có trong khu vực dãy núi Alps và dãy núi Carpat ở miền trung châu Âu, Ba Lan (dãy núi Tatra), Thụy Sĩ, Pháp, Italia, Áo, Đức, Slovenia, Slovakia, Ukraina và România. Nó thông thường mọc tại cao độ tới 1.200-2.300 m và nói chung đạt tới đường giới hạn cây thân gỗ trong khu vực này. Cây trưởng thành có thể cao tới 25–35 m và đường kính thân cây tới 1,5 m.
Nó là thành viên của nhóm thông trắng (phân chi Strobus) trong chi Thông (Pinus), và giống như mọi thành viên khác của nhóm này, các lá kim của nó mọc thành bó (chùm) gồm 5 lá kim, với các vỏ bao sớm rụng. Các lá kim dài 5–9 cm. Các nón của thông Thụy Sĩ dài khoảng 4–8 cm. Các hạt dài 8–12 mm chỉ có cánh dạng dấu vết và được phát tán nhờ chim bổ hạt đốm.
Một số nhà thực vật học coi thông Siberi (Pinus sibirica) khá tương tự chỉ như là thứ hay phân loài của thông Thụy Sĩ. Nó khác ở chỗ có các nón nhỏ hơn một chút và các lá kim có 2 ống nhựa thay vì 3 ở thông Siberi.
Giống như các loài thông trắng châu Âu và châu Á khác, thông Thụy Sĩ đề kháng rất tốt trước gỉ sét phồng rộp thông trắng (Cronartium ribicola). Thông Thụy Sĩ có giá trị lớn trong nghiên cứu lai ghép và biến đổi gen để phát triển các dạng thông có sức đề kháng cao với bệnh gỉ sét.
Thông Thụy Sĩ là cây cảnh phổ biến trong các công viên và các khu vườn lớn ở các khu vực có khí hậu lạnh, mặc dù không phát triển nhanh nhưng ổn định tại nhiều nơi. Nó chịu giá lạnh mùa đông rất tốt, với nhiệt độ có thể xuống tới -50 °C cùng gió mạnh. Hạt thông Thụy Sĩ cũng được thu hoạch để bán như một loại hạt ăn được và có thể được dùng để tạo hương vị thơm cho rượu sơ náp (schnapps).
Thông Thụy Sĩ hay thông Arolla (danh pháp hai phần: Pinus cembra) là một loài thông trong họ Thông (Pinaceae) có trong khu vực dãy núi Alps và dãy núi Carpat ở miền trung châu Âu, Ba Lan (dãy núi Tatra), Thụy Sĩ, Pháp, Italia, Áo, Đức, Slovenia, Slovakia, Ukraina và România. Nó thông thường mọc tại cao độ tới 1.200-2.300 m và nói chung đạt tới đường giới hạn cây thân gỗ trong khu vực này. Cây trưởng thành có thể cao tới 25–35 m và đường kính thân cây tới 1,5 m.
Nó là thành viên của nhóm thông trắng (phân chi Strobus) trong chi Thông (Pinus), và giống như mọi thành viên khác của nhóm này, các lá kim của nó mọc thành bó (chùm) gồm 5 lá kim, với các vỏ bao sớm rụng. Các lá kim dài 5–9 cm. Các nón của thông Thụy Sĩ dài khoảng 4–8 cm. Các hạt dài 8–12 mm chỉ có cánh dạng dấu vết và được phát tán nhờ chim bổ hạt đốm.
Một số nhà thực vật học coi thông Siberi (Pinus sibirica) khá tương tự chỉ như là thứ hay phân loài của thông Thụy Sĩ. Nó khác ở chỗ có các nón nhỏ hơn một chút và các lá kim có 2 ống nhựa thay vì 3 ở thông Siberi.
Giống như các loài thông trắng châu Âu và châu Á khác, thông Thụy Sĩ đề kháng rất tốt trước gỉ sét phồng rộp thông trắng (Cronartium ribicola). Thông Thụy Sĩ có giá trị lớn trong nghiên cứu lai ghép và biến đổi gen để phát triển các dạng thông có sức đề kháng cao với bệnh gỉ sét.
Thông Thụy Sĩ là cây cảnh phổ biến trong các công viên và các khu vườn lớn ở các khu vực có khí hậu lạnh, mặc dù không phát triển nhanh nhưng ổn định tại nhiều nơi. Nó chịu giá lạnh mùa đông rất tốt, với nhiệt độ có thể xuống tới -50 °C cùng gió mạnh. Hạt thông Thụy Sĩ cũng được thu hoạch để bán như một loại hạt ăn được và có thể được dùng để tạo hương vị thơm cho rượu sơ náp (schnapps).
Pinus cembra L., 1753
Ареал
Сосна́ ке́дровая европе́йская[1], или Сосна европейская, или Европейский кедр (лат. Pinus cembra) — хвойное дерево; вид рода Сосна (Pinus) семейства Сосновые (Pinaceae), один из представителей кедровых сосен.
Назван по аналогии с близкородственной сосной сибирской, которая в русском языке издавна называется кедром, хотя на самом деле оба эти дерева относятся к роду Сосна, а не Кедр, то есть являются более близкими родственниками сосны обыкновенной, чем настоящих кедров: ливанского, атласского или гималайского.
Ареал вида разделён на две области. Большая область простирается от южных районов Франции до восточных районов Альп, на севере доходит до Женевского озера. Вторая и меньшая область расположена в Высоких Татрах и Карпатах.
Произрастает в горах на высотах от 1 300 до 2 500 метров, предпочитая высоты от 1 500 до 2 000 метров. В северных районах предпочитает южные и юго-восточные склоны. Растение теневыносливо, считается одним из самых морозостойких среди сосен (выдерживает до −43° С), требовательно к влажности воздуха и почвы, хорошо растёт только на умеренно-влажных и свежих глинистых почвах.
По морфологическим признакам близка к сосне кедровой сибирской, от которой отличается меньшим ростом и более широкой, яйцевидной кроной, более длинной и тонкой хвоей и меньшими размерами шишек и семян.
Дерево 10—25 м высотой и диаметром ствола до 1,5 метров.
Хвоинки длиной 5—9 см и шириной около 1 мм, собраны в пучки по 5 штук.
Шишки длиной 4—8 см, шириной 6—7 см; семена длиной 8—12 мм, крыло небольшое. В 1 кг около 4 000 семян.
В молодом возрасте дерево обладает прямым стволом и тонкой кроной, к старости ствол и ветви искривляются, принимая причудливые формы.
Древесина считается более долговечной, чем у сибирского кедра. В садово-парковом строительстве используется мало, хотя по декоративным качествам может с успехом применяться в одиночных и групповых посадках в лесопарках, где прекрасно сочетается с берёзами. Кроме того, хороша в сложных композициях с тсугами, лиственницами, можжевельниками, дубами, рябинами, рододендронами, леспедецами, падубами, лавровишнями и др. В культуре очень давно.
Древесина имеет красивый рисунок и широко применяется для обшивки помещений и в декоративных поделках.
Зоны морозостойкости: от 4 до более тёплых[2].
Сосна́ ке́дровая европе́йская, или Сосна европейская, или Европейский кедр (лат. Pinus cembra) — хвойное дерево; вид рода Сосна (Pinus) семейства Сосновые (Pinaceae), один из представителей кедровых сосен.
_bark.jpg)
_bark.jpg)
_bark.jpg)
