Nasturtium officinale W. T. Aiton

Rukiew wodna (Nasturtium officinale W. T. Aiton) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Zasięg rodzimy obejmuje Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony szeroko rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach świata^[2]. Unika rejonów o klimacie kontynentalnym^[3]. W Polsce występuje rzadko, głównie w zachodniej części kraju^[3]. Brak go w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Dawniej był uprawiany.

Morfologia

Łodyga

Pokładająca się lub wzniesiona, kanciasta, rozgałęziona, wewnątrz pusta. Osiąga 2–10 mm grubości^[4] i 10–300 cm długości (przy czym dorasta do 40^[3]–90^[4][5] cm wysokości). W węzłach zakorzenia się.

Liście

Nieparzystopierzastozłożone, przeważnie 3–9(13)-listkowe, długości 5–15 cm^[4]. Listek szczytowy ogonkowy, łopatkowato-jajowaty, dużo większy od jajowatych listków bocznych, piłkowano-karbowany, lub klapowany. Pozostałe listki boczne są siedzące, eliptyczne lub lancetowate, mają faliste lub odlegle piłkowane brzegi i zwężającą się nasadę^[5].

Kwiaty

Drobne, białe, typowe dla kapustowatych, zebrane w grona na szczycie łodyg. Ich szypułki wydłużają się podczas owocowania. Płatki korony jajowatolancetowate, o długości 4–5 mm, białe z ciemniejszymi żyłkami i często fioletowo zabarwionym paznokciem. Działki kielicha krótsze od płatków. Wewnątrz kwiatu 1 słupek górny i 6 czterosilnych pręcików^[5].

Owoc

Obła łuszczyna z wypukłymi klapami. Osiąga długość 10–18 mm i szerokość 2–2,5 mm i wyrasta na grubej szypułce o długości 8–12 (16) mm. Okrągławoeliptyczne i wąsko oskrzydlone z jednej strony są ustawione dwurzędowo. Mają sieciowatą skulpturę na powierzchni; na każdej stronie ok. 25–50 pól.

• Liść

• Łan rukwi wodnej

• Kwiaty i liście

Biologia i ekologia

Dzikie stanowisko rukwi wodnej, Stinsford, Anglia

Uprawa rukwi wodnej w Warnford, Anglia

Zupa z rukwi wodnej

Bylina, hydrofit. Kwitnie od czerwca do września. Siedliskiem są płytkie, wolno płynące wody (na głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu cm), brzegi rzek, potoków, rowów, starorzeczy, źródliska oraz tereny okresowo zalewane^[4] lub mokre^[5]. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Nasturtietum officinalis^[6]. Liczba chromosomów 2n= 32^[7].

Zmienność

Tworzy mieszańca z rukwią drobnolistną – Nasturtium sterile (Airy Shaw) Oefelein^[7] .

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 r. roślina podlega w Polsce ochronie częściowej^[8]. W latach 2004–2014 była objęta ścisłą ochroną gatunkową^[9]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[10].

Nazewnictwo

Takson w randze gatunku pod nazwą Nasturtium officinale opublikowany został w 1812 r. przez Williama Townsenda Aitona w drugiej edycji Hortus Kewensis, tom 4, strona 110^[2].

• Inne nazwy zwyczajowe: rzeżucha wodna.
• Ma wiele synonimów nazwy łacińskiej^[2]: Nasturtium nasturtium-aquaticum (L.) H. Karst., Radicula nasturtium Cav., Radicula nasturtium-aquaticum (L.) Rendle & Britten, Rorippa nasturtium Beck, Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hayek, Sisymbrium nasturtium Thunb., Sisymbrium nasturtium-aquaticum L.

Zastosowanie

Roślina jadalna

Liście i młode rośliny są jadalne, jest to jedna z najcenniejszych dla zdrowia roślin, o dużej gęstości odżywczej^[11]. Uprawiana jako warzywo, szczególnie popularne w Normandii. W czasach starożytnych spożywana w Rzymie^[3]. W średniowiecznej Anglii, Niemczech, Francji i Szwajcarii uprawiana w specjalnie w tym celu przygotowywanych basenach^[3]. Jedna z ulubionych potraw Napoleona. Wymieniono ją wśród składników przysmaków podanych w weselnym menu (miniaturowe tarty ze szparagami i rukwią wodną) z okazji zaślubin księcia Williama z Księżną Catherine w pałacu Buckingham (29 kwietnia 2011)^[12].

Roślina lecznicza

Ziele zawiera glikozyd (glukozynolan - glukonasturcynę), który nadaje roślinie ostrogorzki smak, jod i liczne witaminy^[3]. Jak inne glukozylany, glukonasturcyna ma działanie chemoprewencyjne^[13]. W 100 g ziela znajduje się 11 kcal i stosunkowo dużo witaminy K (250 µg), witaminy A (160 µg RAE), witaminy B2 (0,120 mg), witaminy B3 (0,200 mg), witaminy B6 (0,129 mg), witaminy C (43 mg), potasu (330 mg), wapnia (120 mg) i magnezu (21 mg)^[14]. Wyciąg z rukwi podawany jest przy awitaminozach^{[potrzebny przypis]}.

Obecność w symbolice

Rukiew wodna jest elementem herbów miejscowości i gmin francuskich: Vernon, Vayres-sur-Essonne i D’Huison-Longueville.

• Herb Vernon

• Herb Vayres-sur-Essonne

• Herb D’Huison-Longueville

Przypisy

Bibliografia

• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
• Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.