European gooseberry articles - Encyclopedia of Life

Kosmačkowc ( Upper Sorbian )

provided by wikipedia HSB

Kosmačkowc^[2]^[3] (Ribes uva-crispa, syn. Ribes grossularia) je kerk ze swójby kosmačkowych rostlinow. Dalše serbske mjena su kosmata jahoda, kałata jahoda. Jeho jahoda rěka kosmačk^[2]^[3] a kosmačka.

Ilustracija

Čerwjene płody

Kćějaca hałuza dźiwjeje formy

Wopis

Kosmačkowc je w lěću zeleny, zrunany kerk, kotryž docpěje wysokosć wot 0,6 hač 1,5 m. Rostlina njese sylne, w třoch rjadach stejace, hač do 1 cm dołhe ćernje. Wurostki su husto kosmate.

Łopjena

Měnjate łopjena su třilapate hač pjećlapate, móškojće kosmate, njesu tupe zubki a docpěja šěrokosć wot 1 hač 6 cm. Wone su na delnim boku mjechko kosmate a steja zwjetša w rozporach dołhich ćernjow, často w małkich promjenjach. Jich wobrys je kulojty a baza je wutrobojta.

Kćenja

Kćěje wot apryla hač meje. Kćenja su přewažnje dwusplažne, druhdy jednosplažne a steja po jednym hač po třoch w łopjenowych rozporach a docpěja wulkosć wot 0,5 hač 1,5 cm. Běłe krónowe łopješka su njenahladne. Keluškowe łopješka su čerwjenojte abo zelenojte a husto kosmate a dwójce hač trójce tak dołhe kaž krónowe łopješka.

Płody

Wisace jahody su zelene, žołtozelene abo čerwjenojte, dołhojte hač kulowate, hładke abo kosmate a docpěja dołhosć wot 1 hač 2 cm. Wona njese prědku zbytk kelucha a mjechke seršćiki. Wone wot julija dozrawja.

Stejnišćo

Rosće w łučinowych lěsach, w kerčinach na lěsnych kromach, na kamjentnych kupach, we wudolinowych a hórskich lěsach. Ma radšo wutkate, často wapnite a kamjentne pódy.

Rozšěrjenje

Rostlina je w nimale cyłej Europje, w sewjernej Africe a wot Prědnjeje Azije hač do sewjerowuchodneje Chiny rozšěrjena, při čimž w juhu Europy w horinach we wysokosćach hač do něhdźe 1400 m wustupuje a w sewjernej Skandinawiskej faluje.

Wužiwanje

Rostlina wot 16. lětstotka so jako jahodki kultiwuje. Něhdźe 1000 sortow ma nimale samsne wjetše płody, při čimž někotre sorty su přez zakřižowanje ameriskich sortow nastali. Jahody wobsahuja wjele witamina C, mineralne maćizny a płodowe kisaliny.

Kulturowe sorty

Kulturowe sorty přez zakřižowanje rozdźělnych ameriskich Ribes-družinow nastawachu, při čimž tute sorty so druhdy pod swójskim wědomostnym mjenom R. grossularia wodźa.

'Careless': Je šěroko rosćacy kerk. Wón njese małko ćernjow. Jeho žołte płody su dołhojte a miłe.
'Invicta': Jeho wulke, žołte płody su zahe zrałe.
'Leveller': Kerk je sylna sorta. Jeho płody su słódne.
'Whinham's Industry': Je pomału rosćacy kerk. Jeho kulojte, žołte płody su słódne a njesu wioletčerwjene seršćiki.

Nóžki

↑ W internetowym słowniku: Johannisbeere
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 212.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 W internetowym słowniku: Stachelbeere

Žórła

Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 777 (němsce)
Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 276 (němsce)
Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 456, ze synonymom R. grossularia L. (němsce)
Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 406 (němsce)
Steinbachs Großer Pflanzenführer, ISBN 978-3-8001-7567-3, strona 298 (němsce)
Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)