Miodokwiat krzyżowy (Herminium monorchis (L.) R. Br.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Herminium w Europie. Występuje w Eurazji od Hiszpanii po Japonię, z wyjątkiem dalekiej północy i obszaru śródziemnomorskiego. W wielu krajach europejskich wymiera, zginął już w Czechach i Finlandii. W Polsce ze znanych w sumie 18 stanowisk zachował się jedynie w dolinie Rospudy (stanowisko odkryte w 1987 r. liczy około 500-700 osobników)[2].
Morfologia
- Pokrój
- Tworzyć może zarówno pędy delikatne o wysokości 8 cm, jak i sięgające 45 cm wysokości, mocne. Rosną w skupieniach po 2-8 osobników.
- Łodyga
- Prosta, wzniesiona, naga. Zielona, czasem żółto nabiegła.
- Część podziemna
-
Bulwa pojedyncza do 1 cm średnicy, okrągła. Nad nią wyrastają z pędu długie, podziemne rozłogi wytwarzające nowe rośliny.
-
Liście
- Wyrastają u nasady pędu, zwykle 2, rzadko więcej (do 4). Równowąskolancetowate do jajowatych, całobrzegie, tępe lub ostre. Pod kwiatostanem 1-2 małe liście przysadkowe.
- Kwiaty
- Kwiaty zebrane na szczycie łodygi w pojedynczy, wielokwiatowy kłos o długości 3-10 cm. Kwiaty grzbieciste, o kolorze żółtozielonym. Przysadka do 5 mm długości, skręcona, żółtawa i w górnej części zgięta w dół, tak że kwiaty są zwieszone. Warżka ma 2-3,5 mm długości i jest wyraźnie 3-zębna. Ostroga jest ledwo widoczna (tylko 0,5 mm długości). Górny i boczne płatki mają ok. 2,5 mm długości. Prętosłup osiąga 1 mm długości.
- Owoc
- Beczułkowata torebka o długości 1 cm z bardzo drobnymi nasionami. Do ich kiełkowania niezbędna jest obecność w glebie określonego gatunku grzyba, z którym nasiona tworzą symbiozę.
Biologia i ekologia
W swym zasięgu występuje zarówno na ciepłolubnych murawach, jak i wilgotnych łąkach oraz niskoturzycowych młakach. Geofit ryzomowy.
Kwiaty produkują nektar, gromadzony w płytkiej ostrodze i emitują silny zapach miodu, anyżu lub piżma. Zapylane są przez drobne gatunki błonkoskrzydłych Hymenoptera i muchówek Diptera, kwitną od maja do lipca.
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ustalenia strefy ochrony obejmującej całe torfowisko, na którym występuje[3].
Kategorie zagrożenia:
Gatunek wymieniany w czerwonych księgach roślin wszystkich krajów ościennych. Wymiera z powodu odwadniania torfowisk i intensyfikacji gospodarki rolnej. Dla ochrony jedynego stanowiska w Polsce planowano utworzenie rezerwatu[7]. Rezerwat nie został jednak utworzony, zaś samo stanowisko zostało zagrożone, w związku z realizacją obwodnicy Augustowa[8].
Przypisy
-
↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-08-03].
-
↑ Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak, Maciej Romański: Czynna ochrona gatunków storczykowatych w rejonie Puszczy Augustowskiej. Krzywe koło Suwałk: Wigierski Park Narodowy. ISBN 83-88344-61-7.
-
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409
-
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
-
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
-
↑ Sokołowski A.W Karczmarz K.,. Projektowany rezerwat torfowiskowy Rospuda w Puszczy Augustowskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 1988. 44, 3. s. 58-65.
-
↑ Opinia na temat strefy ochronnej miodokwiatu krzyżowego – profesorowie Norbert Háśl Zel, Hans Joosten, Wiktor Kotowski, Patrick Meire, Karel Prach, Rudy van Diggelen. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
Bibliografia
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- Dariusz Szlachetko, Michał Skakuj: Storczyki Polski. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996. ISBN 83-85599-97-5.
