Stramoine

Liście i kwiaty

Kwiat

Owoc i nasiona

Datura stramonium var. tatula

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae Adans.). Pochodzi z Meksyku, rozprzestrzenił się w wielu regionach świata^[2]. Obecnie występuje w całej Eurazji i Ameryce Północnej. Epekofit w Polsce występujący pospolicie.

Nazwy potoczne i ludowe

Bieluń dziędzierzawa ma w Polsce bardzo wiele nazw potocznych i ludowych: pinderynda (kieleckie), dędera (wielkopolska), denderewa (Mazowsze), ogórczak (środkowe Mazowsze), tondera, pindyrynda (Śląsk), cygańskie ziele (białostockie), świńska wesz (sandomierskie), bieluń podwórzowy, dendera, dendrak, durna rzepa. Ze względu na jego narkotyczne i trujące własności dawniej nazywano go także czarcim zielem, diabelskim zielem, trąbą anioła.

Morfologia

Pokrój

Roślina zielna, dorasta przeważnie do 1 m wysokości^[3]. Wydziela silny, nieprzyjemny, zwykle określany jako przypominający mysi - zapach.

Łodyga

Naga, lekko omszona, widlasto rozgałęziona.

Liście

O kształcie jajowatym, zaostrzone, zatokowo ząbkowane. Nerwy liściowe i ogonki z wierzchu miękko owłosione^[3].

Kwiaty

Bardzo duże, kształtu lejkowatego, wyrastające w widłach gałązek lub na szczycie, wzniesione do góry, kielich o długiej rurce zakończonej ostrymi, trójkątnymi ząbkami, korona kwiatu biała, rzadko niebiesko nabiegła u odmiany var. tatula (L. )Torr. o długości 5-10 cm, kwitnie zwykle od lipca do sierpnia, a w sprzyjających warunkach nawet do października (jeżeli jesienią nie wystąpią przymrozki).

Owoc

Jajowatookrągława torebka wielkości orzecha włoskiego, pokryta trójkątnymi kolcami, przypominająca owoc kasztanowca o długości 2-5 cm. Pęka na cztery części, zawiera wiele (w dobrze rozwiniętych torebkach nawet ponad 800) czarnych (odmiany amerykańskie - brązowych, większych), nerkowatych nasion. Owocuje od sierpnia do przymrozków.

Korzeń

System korzeniowy dobrze rozwinięty, złożony z grubego korzenia głównego i licznych bocznych.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do października. Roślina ruderalna. Liczba chromosomów 2n = 48^[4]. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Urtico-Malvetum^[5].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza.
  • Surowiec zielarski: liście Folium Stramoni i nasiona Semen Stramoni zawierają 0,1-0,6% alkaloidów tropanowych: hioscyjamina, atropina, skopolamina, apoatropina oraz saponiny triterpenowe, garbniki, flawonidy i hydroksykumarynę, a także w małej ilości atropamina, skopina, beladonina, nikotyna i dwuamina putrescyna, która wraz z kadaweryną i agmatyną zaliczane są do ptomain, czyli jadów trupich).
  • Działanie: z liści i nasion wykonuje się preparaty, które ze względu na silnie trujące działanie mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza. Używane są do leczenia dychawicy oskrzelowej, ostrych nieżytów oskrzeli, chorób neurologicznych oraz jako środki spazmolityczne^[6]. Skopolamina działa porażająco, zarówno na obwodowe nerwy przywspółczulne, jak i na ośrodkowy układ nerwowy, powodując znaczne zaburzenia intelektu, otępienie i dezorientację^[7].
• Roślina ozdobna. Ze względu na ciekawe kwiaty bieluń dziędzierzawa oraz bieluń indiański zwany amerykańskim (tzw. "anielskie trąbki - nowa nazwa łacińska: Brugmansia) stały się ostatnio roślinami uprawianymi w ogrodach i domach.

Własności trujące

Roślina jest silnie trującym chwastem ruderalnym (wszystkie części rośliny po spożyciu są niebezpieczne). Zatrucia przypadkowe zdarzają się niekiedy u dzieci, nierzadko u młodzieży eksperymentującej ze środkami odurzającymi. Dla kilkuletniego dziecka spożycie i zwykle rozgryzienie 5-10 nasion jest w stanie zakończyć się śmiercią. Dla dorosłego człowieka staje się niebezpieczne spożycie 15-25 nasion. Mimo silnych halucynacji efekty są nieprzyjemne z powodu znacznych efektów ubocznych. Eksperymenty z rośliną kończą się zwykle na jednej lub kilku próbach^[8].

Głównymi substancjami, które mają znaczenie w przebiegu zatrucia są: L-hioscyjamina i L-skopolamina oraz w mniejszym stopniu atropina. Alkaloidy bielunia działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy oraz porażająco (parasympatykolitycznie) na obwodowy układ przywspółczulny (parasympatyczny), czego efektem jest silne pobudzenie (działanie sympatykomimetyczne) działania układu wegetatywnego (sympatycznego)^{[potrzebny przypis]}.

Objawy zatrucia^{[potrzebny przypis]}:

• omamy wzrokowe i słuchowe
• sucha i czerwona skóra,
• suche i intensywnie czerwone błony śluzowe,
• duża suchość gardła i jamy ustnej oraz trudności w połykaniu, przejściowa utrata mowy,
• pragnienie z równoczesnym lękiem przed przyjmowaniem napojów z uwagi na trudność w połykaniu,
• częste parcie na mocz z trudnością jego oddawania,
• dezorientacja z nierozpoznawaniem otoczenia,
• początkowo tachykardia, później bradykardia,
• przyśpieszenie oddechu,
• rozszerzenie źrenic i zaburzenia widzenia z jego całkowicie przejściową utratą,
• napady ogromnej wściekłości i szału, w dalszym etapie duże uspokojenie
• niekiedy drgawki kloniczne,
• wzrost temperatury ciała do 41 stopni,
• narkotyczny sen, podczas którego może nastąpić zgon wskutek porażenia ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym

Stosuje się hospitalizację, płukanie żołądka i terapię objawową.

Przypisy

Bibliografia

• M. Henneberg,E. Skrzydlewska. Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa. PZWL. 1984.
• P. R. Burda. Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi. Warszawa. PWN. 1998. ​ISBN 83-011-2403-2​
• W. Seńczuk. Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów. Warszawa. PZWL. 2002. ​ISBN 83-200-2648-2​
• W. Kostowski, P. Kubikowski. Farmakologia. Podstawy farmakoterapii i farmakologii klinicznej. (podręcznik dla studentów medycyny). Warszawa. PZWL. 1996.