ترولليوس

Pełnik europejski na łące

Pełnik europejski (Trollius europaeus L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w niemal całej Europie z wyjątkiem jej południowo-zachodnich krańców, na południu tylko w górach, oraz w zachodniej Syberii^[2]. W Polsce występuje na całym obszarze w rozproszeniu^[3].

Morfologia

Łodyga

Osiąga 10-50 cm wysokości. Jest wzniesiona, nie rozgałęzia się, jest lekko łukowato wygięta.

Liście

Dłoniasto podzielone, wcięte głęboko, aż do nasady (dłoniastosieczne). Składają się z 3-5 blaszek (5 blaszek mają tylko liście odziomkowe). Każda z blaszek jest nieco wcięta, lub ząbkowana. Wyrastają naprzemianlegle na łodydze. Dolne liście osadzone są na długich ogonkach, środkowe na krótszych, a najwyższe są siedzące.

Kwiaty

Na każdej łodydze występuje najczęściej 2-3 dużych (2,5-5 cm średnicy) kwiatów, dojrzewających stopniowo. Wyglądem kwiat przypomina małą różę. Jest kulisty i pełny – stąd nazwa rośliny. Okwiat nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Osadzone spiralnie płatki zaginają się do środka i dachówkowato zachodzą na siebie, chroniąc wnętrze kwiatu. Zewnętrzne płatki są duże i barwne, wewnętrzne są węższe i przechodzą stopniowo w miodniki z nektarem. Środek kwiatu wypełniają liczne pręciki i słupki.

Owoce

Zebrane w wielomieszek, poszczególne mieszki są wielonasienne. Każdy z mieszków posiada stwardniały kolec (zdrewniała szyjka słupka).

Biologia i ekologia

• Rozwój: bylina. Kwitnie od maja do czerwca. Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, błonkówki i muchówki, które przeciskają się pomiędzy płatkami, by dostać się do znajdujących się w środku miodników i pylników, przy okazji zapylając kwiat. Kwiaty wydzielają przyjemny, słaby zapach. Szybko przekwitają, ale na ich miejsce stopniowo zakwitają następne, tak, że okres kwitnienia wydłuża się. W czasie deszczu płatki kwiatów ciasno się stulają, chroniąc w ten sposób znajdujące się wewnątrz organy rozrodcze – pręciki i słupki. Przy trwającej przez dłuższy czas niepogodzie również powstają nasiona – w wyniku samozapylenia^[4]. Kuliste, czarne nasiona dojrzewają pod koniec sierpnia. Hemikryptofit.
• Siedlisko: łąki bagienne lub górskie, torfowiska, bagienne lasy, brzegi potoków, ziołorośla. W górach Europy występuje do wysokości 3000 m n.p.m.^[5], w Polsce jego zasięg pionowy nie został dokładnie zbadany. W górach rośnie zarówno na wapieniu, jak i granicie.
• W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia, Ass. Polygono bistortae-Trollietum^[6].
• Roślina trująca: Cała roślina jest lekko trująca^[7]. Zwierzęta nie zjadają pełnika.
• Liczba chromosomów 2n= 16^[8].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[9]. Roślina dawniej była masowo wykopywana do przydomowych ogródków i zrywana na bukiety, co znacznie przyczyniło się do zmniejszenia jej liczebności^[4]. Część stanowisk chroniona jest w parkach narodowych i rezerwatach.

Zastosowanie

• Roślina ozdobna, występuje w wielu odmianach. Nadaje się do uprawy na rabatach, lub na kwiat cięty. Rozmnaża się go z nasion, lub przez podział, wymaga słonecznego stanowiska^[10].

Ciekawostki

• Pełnik europejski nazywany jest też różą kłodzką i jest symbolem ziemi kłodzkiej od kilku stuleci i mimo wymiany narodowościowej na tych terenach.^[11]
• Największa populacja pełnika europejskiego na Pomorzu występuje w Dolinie rzeki Chocieli w Gminie Bobolice.

Przypisy