Tojad wiechowaty (Aconitum degenii Gáyer[3]) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. W Polsce występuje tylko jego podgatunek Aconitum degenii subsp. degenii[4], w Polsce uznany za rzadki[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Jest endemitem wschodniokarpackim i południowokarpackim. Występuje w Bieszczadach, Gorganach, Czarnohorze, Czywczynie, Górach Hryniewskich, Rodniańskich, Marmaroskich, Bystrzyckich, Bukowińskich i na Zakarpaciu, w Polsce osiągając północno-zachodnią granicę zasięgu[4]. W Polsce występuje wyłącznie w Bieszczadach Zachodnich na kilkunastu stanowiskach: miejscowość Moczarne i nad potokiem Solinka, dolina Terebowca, Wołosatki, Sanu od Smolnika po Dwernik, na Małej Rawce, w źródliskach potoku Zdegowa i w Wetlinie[4].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona o wysokości do 150 cm. W górnej części jest gruczołowato owłosiona. Pod ziemią roślina posiada bulwiasto zgrubiałe kłącze.
- Liście
-
Ulistnienie skrętoległe, liście dłoniastosieczne o 3-5(7) wcinanych i gruboząbkowanych odcinkach. Podkwiatki równowąskie do jajowato-lancetowatych.
- Kwiaty
- Osadzone na owłosionych szypułkach, zebrane w luźne kwiatostany. Kielich fioletowy. Płatki korony przekształcone w miodniki, ostrogi miodników haczykowato zakrzywione i dochodzące do szczytu hełmu.
- Owoc
- Nagie mieszki zebrane po 3-4, po dojrzeniu rozchylające się.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w źródliskach, ziołoroślach, kamieńcach nadrzecznych, górskiej olszynie bagiennej i żyznej buczynie karpackiej. Liczba chromosomów 2n=16.[4].
Zagrożenia i ochrona
Roślina podlega w Polsce ochronie ścisłej. Kategorie zagrożenia taksonu:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według CzK (2001): VU – narażony (vulnerable); 2014 r.: EN – zagrożony (endangered)[6]
- Kategoria zagrożenia w Polsce według CzL (2006): R – rzadki, potencjalnie zagrożony; 2016: EN[7]
Wszystkie dziko rosnące w Polsce okazy tojadu wiechowatego są chronione na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego, podjęto też jego uprawę w Ogrodzie Botanicznym PAN w Warszawie-Powsinie[4]. Zagrożeniem dla niego może być tylko zrywanie go (ze względu na ładne kwiaty) i wykopywanie do ogródków, szczególnie w pobliżu szlaków turystycznych[8].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-07].
-
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-29].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
-
↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
-
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
