داب

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu o de la SEO.

Tichodroma muraria ye una pequeña ave que s'atopa al traviés de los montes d'Eurasia, incluyendo los Pirineos, los Alpes y los montes del Altái. Ye l'únicu miembru del xéneru Tichodroma. Dacuando ye consideráu como únicu miembru de la subfamilia Tichodromadinae na familia Sittidae, pero tamién ye separáu como familia independiente Tichodromadidae (Del Fuexu et al. 2007).

Les aves escontra l'este de Turkmenistán son llixeramente más escures, y dacuando fueron clasificaes como una raza separada T. m. nipalensis.

El treparriscos ye mayormente non migratoriu, pero camudar a altores inferiores mientres l'iviernu, y dacuando analaya más llueñe entá, cuando dacuando usa canteres o edificaciones. Aves aisllaes envernaron tan llueñe como n'Inglaterra, y una tamién envernó na Universidá d'Ámsterdam.

Ésta ye un ave de 15,5 a 17 cm de llongura con plumaxe sosprendentemente curiosu en carmesí, gris y negru, con vuelu como de caparina y xoriles inaccesibles. El so nome común chinu significa ‘flor de roca’.

Na estación reproductiva, el machu puede ser de cutiu estremáu de les femes pol so gargüelu negra, anque les femes tienen dacuando tamién el gargüelu negru en graos variables.

Esta especie carismática ye bastante mansa, pero de cutiu ye sosprendentemente malo de ver nes fasteres de los montes.

Aliméntase d'inseutos que llogra col so llargu picu, y añera en cuévanos predresos, poniendo 4 a 5 güevos blancos rayaos, que son guaraos pola fema. El cantar del machu ye una secuencia de xiblíos.

En vuelu paez un Upupa epops de colores estraños o una caparina xigante, pero engata paredones de piedra como si fuera un mure.

Referencies

• Del Fuexu, J.; Elliot, A. & Christie D. (editors). (2007). Handbook of the Birds of the World. Volume 12: Picathartes to Tits and Chickadees. Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-42-2
• BirdLife International (2004). Tichodroma muraria. 2006 Llista Roxa d'Especies Amenazaes IUCN. IUCN 2006. Consultáu'l el 9 de mayu de 2006. Rexistru de base de datos qu'inclúi xustificación de por qué esta especie ye clasificada como non amenazada

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Esguilatorres (Tichodroma muraria).

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a treparriscos.

Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Aves, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies.

Ar c'hraponig-moger^[1] (pe kraponig-karreg) a zo ur spesad golvaneged krimper, Tichodroma muraria an anv skiantel anezhañ.

Ar spesad nemetañ eo er genad Tichodroma.

Doareoù pennañ

Boued

Annez

Al labous a gaver an daou isspesad anezhañ^[2] :

• Tichodroma muraria muraria, eus ktz ha reter Europa da gKaokaz ha kornôg Iran,
• T. m. nepalensis, e Kazakhstan, Turkmenistan hag eus reter Iran da reter Sina.

Isspesadoù

Daou isspesad zo dezhañ : Tichodroma muraria muraria ha Tichodroma muraria nepalensis.

Rummatadur

E rummatadurioù 'zo e vez renket ar c'hraponig-moger en e gerentiad dezhañ e-unan : Tichodromidae (pe Tichodromadidae).

Liammoù diavaez

• (en) Tichodroma muraria war al lec'hienn BirdLife International.
• (en) Tichodroma muraria war al lec'hienn Avibase.

Notennoù ha daveennoù

El pela-roques (Tichodroma muraria), anomenat també gabeador i al País Valencià totestiu, és l'únic habitant característic i gairebé exclusiu de les parets, tallats i espadats de les muntanyes pirinenques (en el sentit d'espècie rupícola amb residència i explotació tròfica de l'hàbitat).

Descripció

Les seues ales són molt amples i exageradament arrodonides, i les manté sovint obertes mentre s'enfila per espadats verticals de forma aparentment espasmòdica.

Observat gairebé sempre adherit a una roca o paret, i molt ocasionalment a terra, ressalta el seu llarg, fi i decorbat bec i el detall de les ales abans esmentat.

La coloració de les ales és tan contrastada (negre i vermell, amb taques blanques arrodonides) que gairebé es podria dir que sembla aposemàtica.

A l'època nupcial destaquen en el mascle la gorja, el coll i les galtes de color negre. La femella (igual que els dos sexes a l'hivern) no té gens de negre pel dessota.

Hàbitat

Distribuït per les muntanyes alpines i temperades de la regió Paleàrtica des dels Pirineus fins a l'Himàlaia.

Fora de l'estiu davalla a la terra baixa i hom el pot observar, fins i tot, als penya-segats de la costa. Aleshores és quan s'ha vist a les preses d'Oliana, Sant Ponç i la Baells. Freqüenta també els ponts i les grans parets com ara la del Castell de Cardona. S'ha vist al Montcau i també a Montserrat.

Alimentació

Consumeix mol·luscs, aràcnids i altres artròpodes lapidícoles i fissurícoles que captura sempre en parets, lleixes i rocams inaccessibles a la majoria d'aus.

Reproducció

A l'estiu es tracta d'una espècie oròfila estricta de caràcter territorial que cria en un extens territori, el qual ocupa des del maig.

El seu niu és un voluminós munt de tiges, molsa i liquen, folrat amb pèl, plomes i llana que la femella construeix als llocs més ombrívols dels Pirineus i dels Prepirineus.^[1]

Es creu que només fa una posta de 3-5 ous al maig-juny i que els cova durant 20 dies. Els polls volen pel juliol o agost.

Referències

• Borràs, Antoni i Junyent, Francesc: Vertebrats de la Catalunya central. Edicions Intercomarcals, S.A. Manresa, 1993. ISBN 84-88545-01-0. Plana 177.
• Hume, R.:Guía de campo de las aves de España y Europa. Ediciones Omega, 2002. ISBN 84-282-1317-8.

Enllaços externs

En altres projectes de Wikimedia: Commons (Galeria) Commons (Categoria)

• BirdLife International (2004). Pela-roques. Llista Vermella de la UICN, Unió Internacional per a la Conservació de la Natura, 2006. Consultat el 16 de febrer del 2008 (en anglès). (anglès)
• Estudi del pela-roques al Principat de Catalunya. (català)
• Vídeos de pela-roques en el seu hàbitat natural. (anglès)
• Estudi de la població europea de pela-roques. (anglès)
• Àmplia informació sobre aquest ocell. (francès)

Aderyn a rhywogaeth o adar yw Dringwr muriau (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: dringwyr muriau) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Tichodroma muraria; yr enw Saesneg arno yw Wallcreeper. Mae'n perthyn i deulu'r Delorion cnau (Lladin: Sittidae) sydd yn urdd y Passeriformes.^[1] Dyma aderyn sydd i'w gael yng ngwledydd Prydain, ond nid yng Nghymru.

Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn T. muraria, sef enw'r rhywogaeth.^[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Asia ac Ewrop.

Teulu

Mae'r dringwr muriau yn perthyn i deulu'r Delorion cnau (Lladin: Sittidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:

Rhestr Wicidata:

rhywogaeth enw tacson delwedd Delor cnau aeliog Sitta victoriae Delor cnau Algeria Sitta ledanti Delor cnau bach Sitta pygmaea Delor cnau brongoch Sitta canadensis Delor cnau bronwyn Sitta carolinensis Delor cnau Corsica Sitta whiteheadi Delor cnau glas Sitta azurea Delor cnau hardd Sitta formosa Delor Cnau Talcenddu Sitta frontalis Delor cnau’r graig Sitta neumayer Delor y Cnau Sitta europaea

Gweler hefyd

• Rhestr Goch yr IUCN

Cyfeiriadau

Zedníček skalní (Tichodroma muraria) je druh menšího horského ptáka z čeledi brhlíkovitých, o něco větší než vrabec domácí. Vyskytuje se v horách jižní a střední Evropy a západní a střední Asie. Vyskytuje se i v Tatrách, což je nejsevernější hnízdiště tohoto druhu v Evropě. Není to pták stěhovavý, mimo dobu hnízdění se vydává jen na krátké cesty do nižších horských poloh.

Jeho oblíbeným stanovištěm jsou skalní stěny a suťová pole, kde hnízdí v různých rozsedlinách a dutinách mezi balvany. Živí se hmyzem a pavouky, které svým dlouhým zobákem vytahuje z různých úkrytů.

V současnosti se rozlišují dva poddruhy zedníčka skalního. Kromě poddruhu T. muraria muraria (Evropa a Turecko až po Kavkaz) byl zjištěn ve střední Asii výskyt poddruhu T. muraria nepalensis, který se jen nepatrně liší temnější barvou peří a výskytem ve vyšších horských polohách.

Zedníček skalní se vyskytuje i v České republice. Zde je však kriticky ohroženým druhem.^[2]

V Husitské trilogii Andrzeje Sapkowského vystupuje čaroděj Birkart Grellenort, který se podle autora proměňuje právě v tohoto ptáka. Pták, popsaný v románu, má sice dlouhý zobák, ale je tmavý a dost velký, takže připomíná spíš kavku nebo kavče červenozobé.^[zdroj?]

Odkazy

Reference

V tomto článku byl použit překlad textu z článku Pomurnik na polské Wikipedii.

1. ↑ Červený seznam IUCN 2018.1. 5. července 2018. Dostupné online. [cit. 2018-08-11]
2. ↑ Seznam zvláště chráněných druhů ptáků ČR [online]. Česká společnost ornitologická [cit. 2008-04-02]. Dostupné online.

Externí odkazy

• Galerie zedníček skalní ve Wikimedia Commons
• Obrázky, zvuky či videa k tématu zedníček skalní ve Wikimedia Commons
• Slovníkové heslo zedníček skalní ve Wikislovníku
• Taxon Tichodroma muraria ve Wikidruzích
• obrázky zedníčka skalního

Tento článek je příliš stručný nebo postrádá důležité informace.
Pomozte Wikipedii tím, že jej vhodně rozšíříte. Nevkládejte však bez oprávnění cizí texty.

Murløber (Tichodroma muraria) er en cirka 16 centimeter stor spurvefugl, der lever i klippeterræn i et stort område fra Sydøsteuropa i vest til Kina i øst.

I Europa yngler arten i højder fra 1000 til 3000 meter over havet, ofte nær vand. Den opholder sig især på lodrette klippevægge, hvor der er vegetation.

Taksonomi og slægtskab

Arten placeres taksonomisk alene i sin egen familie, murløbere (Tichodromidae). Den er nærmest beslægtet med spætmejserne (Sittidae). Sammen menes disse at være beslægtet med blandt andre træløbere (Certhiidae) og smutter (Troglodytidae). ^[1]

Noter

Kilder/Eksterne henvisninger

• Mularney, Svensson og Zetterström, Fugle i felten, 2. bogklubudgave, 2000. ISBN 87-604-0771-9.
• BirdLife International (2013). "Species factsheet: Tichodroma muraria". Arkiveret fra originalen 2012-10-23. Hentet 2013-07-22.

• Wikimedia Commons har flere filer relateret til Murløber

Der Mauerläufer (Tichodroma muraria) ist ein kleibergroßer, auffällig gefärbter Singvogel, der zerstreut in alpinen Lagen Eurasiens vorkommt. Charakteristische Feldkennzeichen sind die rote und weiße Zeichnung der breiten Flügel, die während der Brutzeit schwarze Kehle des Männchens, der lange, leicht abwärts gebogene Stocherschnabel und der unstete Flatterflug. Mauerläufer bewohnen nahezu alle europäischen und asiatischen Gebirge, ostwärts etwa bis zum Großen Hinggan-Gebirge nordwestlich von Peking, wo sie sich während der Brutzeit vor allem, jedoch nicht ausschließlich in hochalpinen, felsigen Bereichen aufhalten. Die Art brütet in Felsspalten oder Felshöhlen und ernährt sich von Insekten, die aus Spalten und Ritzen oder von der Felsoberfläche gesammelt, oder im Flug erbeutet werden. In Europa erreichen die Brutvorkommen Höhen bis annähernd 3500 Meter, in Tibet überschreiten sie 5000 Meter. Während sie nach der Brutsaison meist in noch höhere Lagen aufsteigen, verbringen Mauerläufer die Wintermonate zwar nahe der Brutgebiete, jedoch in geringerer Höhe, beziehungsweise in klimatisch begünstigteren Regionen. In dieser Jahreszeit ist die Art auch an felsigen Strandabschnitten oder an Gebäuden zu beobachten.

Die systematische Einordnung dieser Art, die sowohl Merkmale der Kleiber (Sittidae) als auch der Baumläufer (Certhiidae) aufweist, ist schwierig und wird in der Wissenschaft unterschiedlich bewertet. Vor allem die Validität der Familie Tichodromidae wird zunehmend in Zweifel gezogen.^[1] Mit Stand 2020 werden trotz des sehr großen Verbreitungsgebietes und der oft weit voneinander isolierten Vorkommen nur zwei, sehr schwach differenzierte Unterarten unterschieden, von denen keine in einer Gefährdungsstufe der IUCN aufscheint^[2]

Aussehen

Der Mauerläufer ist wegen seines Vorkommens in steilen Felswänden und Felsgebieten sowie Schluchten und Klammen, seines bunten Aussehens und seiner besonderen Bewegungsweise unverwechselbar.

Feldornithologisch auffälligste Kennzeichen sind der lange, nach unten gebogene, schwarze Stocherschnabel, die auffallend breiten Flügel mit den dunkelziegelroten, weiß punktierten Deckfedern der Arm- und Handschwingen sowie die im Prachtkleid tiefschwarze Kehle des Männchens.

Im Flug erinnert der Mauerläufer an einen sehr kleinen, etwas seltsam gefärbten Wiedehopf oder an einen sehr großen Schmetterling. Seine Gesamtlänge beträgt knapp 17 cm. Im Sitzen wirkt der Vogel mausähnlich, sogar mausgleich sind seine huschenden Bewegungen; nur die rote Umrandung der Flügel sticht aus der insgesamt schiefergrauen Erscheinung deutlich hervor. In dieser Position fallen auch die sehr kurzen Beine mit den überlangen Zehen auf.

Während der Nahrungssuche ist der Mauerläufer am auffälligsten. Im steilen Felsgelände hüpft oder fliegt er kletternd unter dauerndem Flügelzucken und Flügelausbreiten meist seitwärts nach oben, wobei die roten und weißen Flügelabzeichen sichtbar werden.

Beide Geschlechter ähneln einander sehr. Im Prachtkleid ist die Kehle des Weibchens eher grau gefärbt, nicht tiefschwarz wie beim Männchen. Die Vorderbrust, die beim Männchen dunkelgrau bis schwarz ist, geht beim Weibchen in helle, fast reinweiße Töne über. Im Schlichtkleid sind die Geschlechter nur schwer zu unterscheiden, die Färbung entspricht dann in etwa dem Gefieder des Weibchens im Prachtkleid.

Die Unterart T. m. nepalensis ist etwas größer und etwas dunkler gefärbt als die Nominatform. Die weißen Farbabzeichen insbesondere auf den Schwanzfedern sind größer. Die Unterschiede zur Nominatform sind insgesamt allerdings sehr gering und zudem variabel, sodass Tichodroma muraria vielfach auch als monotypische Art behandelt wird.

Stimme

Der Gesang des Männchens besteht aus dünnen, reinen Pfeiftönen, die in der Höhe ansteigen; oft werden sie mit einem helleren und lauteren Kurzelement abgeschlossen. Vier bis fünf solcher Flötentöne reiht das Männchen zu einer Strophe. Der letzte Pfiff ist meist etwas dunkler. Der Gesang ist in der rauen Gebirgsumgebung seines Lebensraumes nur schwer zu vernehmen, oft kann man bloß die hellsten Töne hören. Das Weibchen singt ähnlich, jedoch sind bei ihm die Strophen noch kürzer und etwas leiser.

Neben diesem Gesang ist noch ein wie zuii klingender Kontaktruf des insgesamt wenig ruffreudigen Vogels bekannt. Bei Rivalenkämpfen ist relativ lautes Schnabelknappen zu hören.

Stimmbeispiel

Ein Stimmbeispiel wurde von der Schweizerischen Vogelwarte Sempach in einem Kurzporträt und Stimmbeispiel der Art^[3] dokumentiert.

Verbreitung

Der Mauerläufer ist in seinem gesamten Verbreitungsgebiet nirgendwo häufig. Allerdings ist die Art auf Grund ihres hochalpinen Lebensraums auch schwer erfassbar.

Tichodroma muraria muraria

Die Vorkommen der Nominatform (Tichodroma muraria muraria) erstrecken sich in einem weiten Bogen von Westeuropa über den Mittleren Osten bis in den Westiran. Die meisten Hochgebirge in dieser geografischen Region sind besiedelt. Die wichtigsten Gebirgszüge von West nach Ost sind: Kantabrisches Gebirge – Pyrenäen – französisches Zentralmassiv – Schweizer Jura – der gesamte Alpenbogen inklusive der Südalpen – Apennin, stellenweise bis zu den Abruzzen – der Balkan mit dem Dinarischen Gebirge, dem Pindos und dem Olymp – die Karpaten, Beskiden sowie das Bergland in Westsiebenbürgen – die Rhodopen und schließlich das Taurusgebirge und der Kaukasus.

Ungeklärt sind Meldungen aus Südspanien (Sierra Nevada), dem Krimgebirge sowie dem Pontischen Gebirge. Auf Zypern, im Libanon und in Syrien bestehen möglicherweise Brutvorkommen.

Tichodroma muraria nepalensis

Die Verbreitung der Art in Asien ist noch weniger erforscht als jene in Europa. Sicher kommt Tichodroma muraria nepalensis in allen südwest- und zentralasiatischen Hochgebirgen, wie Elburs, Hindukusch, Altai und Pamir und deren Nebengebirgen vor. Auch im Tianshan und dem Kunlun Shan ist der Mauerläufer ein verbreiteter Brutvogel. Ostwärts ziehen sich sehr vereinzelte Brutvorkommen bis in die Gebirgslagen nord- und südwestlich von Peking.

Lebensraum

Die Bruthabitate der Art sind im Allgemeinen unzugängliche, zerklüftete und spaltenreiche montane bis hochalpine Felsgebiete. Bevorzugt werden Kalkgesteine sowie Gneise und kristalline Schiefer. Wichtig sind eine unterschiedliche Besonnung während des Tagesablaufes, eingelagerte Graspolster oder sonstiger Bewuchs sowie die Nähe zu Wasseraustritten oder Wasserfällen. Die Höhe der Felsen spielt keine große Rolle, so wurden Brutplätze in über 1.000 Meter hohen Wänden ebenso entdeckt wie solche in Steinbrüchen mit weniger als 40 Metern. Zusätzlich besiedelt die Art relativ feuchte Felsschluchten und im Mittelmeerraum Felsgebiete mit vereinzeltem Bewuchs mit Zypressenwacholder (Juniperus phoenicea) und Rosmarin (Rosmarinus officinalis). Stark windexponierte Lagen werden nur selten besiedelt.

Die vertikale Verteilung der Brutplätze liegt in Europa etwa zwischen 400 Metern und über 2.500 Metern. Vor allem östlich des ornithologisch sehr gut erfassten Vorarlberger Rheintales fällt eine Häufung von Tieflagenbruten auf, namentlich im Raum Dornbirn und Hohenems. Aber auch diese Lebensräume stehen in Verbindung zu Gebirgsstöcken und Hochgebirgslagen, in die die Vögel nach Abschluss des Brutgeschäftes während der verbleibenden temperaturmäßig günstigen Monate meist verstreichen.

Außerhalb Europas sind Brutplätze aus über 4.000 Metern bekannt; bei der Nahrungssuche wurden Mauerläufer in Felswänden in Höhen von über 6.000 Metern beobachtet.

Sofern die Vögel während der Wintermonate im Brutgebiet verharren, suchen sie in der Regel bedeutend tiefer gelegene Bereiche auf. Sie können dann vereinzelt auch in urbanen Gebieten beobachtet werden, wie zum Beispiel ziemlich regelmäßig am Berner Münster.

Verhalten

Allgemein

Mauerläufer sind das gesamte Jahr über territorial. Sie verteidigen ihre Brut- und ihre Winterreviere. Das territoriale Aggressionsverhalten beider Geschlechter nimmt im Winterhalbjahr zu. Artfremde Vögel, wie etwa der Hausrotschwanz, werden meist geduldet, artgleiche Rivalen versucht der Revierinhaber energisch zu vertreiben. Die fliegend ausgetragenen Kämpfe der Kontrahenten können heftig sein und zu schweren Verletzungen führen. Außerhalb der Brutsaison lebt die Art ausgenommen von kleinen temporären Mausergruppen solitär. Die Balz und die Paarbildung beginnen oft im Winterquartier.

Aktivität

Die tagaktiven Vögel verlassen ihre Schlafhöhle mit Tagesbeginn, bei Sonnenuntergang suchen sie sie wieder auf. Im Winter beginnt die Aktivitätsphase deutlich später und endet früher. Die Aktivitätsphase wird häufig durch Ruhe- und Putzphasen unterbrochen, die in der Regel aber nur sehr kurz dauern.

Komfortverhalten

Sonnenbaden gehört zu den häufig praktizierten Komfortverhaltensweisen. Dabei liegt der Vogel entweder mit breit ausgefächerten Flügel- und Schwanzfedern auf einem flachen, sonnenexponierten Felsband oder er nimmt eine quasi sitzende Stellung ein, wobei er Bauch, Brust und Kehle der Sonne darbietet. Der Kopf ist in dieser Stellung nach hinten überstreckt, der Schwanz dient als Stütze. Auch ausgiebiges Sandbaden und Baden, meist in kleinen, von oben herabrieselnden Rinnsalen, sind für die Körperhygiene des Mauerläufers sehr wesentlich.

Fortbewegung

Auffälligste Fortbewegungsart ist ein beidbeiniges Hüpfen in senkrechter Felswand. Der Schwanz wird nicht als Stützschwanz eingesetzt, sondern der dicht an den Felsen gedrückte Körper allein durch die Füße und deren lange Zehen in Balance gehalten. Bei größeren Abständen von Felsvorsprung zu Felsvorsprung werden die Flügel zu Hilfe genommen. Während des Kletterns entfaltet der Vogel dauernd die Federn der Handschwingen und zeigt deren rote und weiße Abzeichen; dieses Verhalten hat offenbar territoriale Signalwirkung. Größere, vorsprungslose Stellen im Fels werden mit einigem Abstand zum Fels in einem spiraligen Flatterflug überwunden.

Die sehr großen und breiten Flügel verhelfen dem Mauerläufer zu äußerst gewandten Flugmanövern sowie zu sehr schnellen Höhengewinnen auf Thermikliften entlang der Felswände. Die Abwärtsbewegung erfolgt in einem rasend schnellen Sturzflug mit eng angelegten Flügeln. Erst kurz vor dem Landen geht dieser in einen Bremsflug mit breit ausgefächerten Flügeln und breit gefächertem Schwanz über. Häufig, besonders wenn der Vogel mit Beute zum Nest zurückkehrt, wird ein fallschirmartiges Abwärtsgleiten mit ausgebreiteten Flügeln beobachtet.

Feindverhalten

Bei Bedrohung durch Raubsäuger zuckt der Mauerläufer sehr schnell mit den Handschwingen; beim Erscheinen von Greifvögeln verharrt er regungslos.

Wanderungen

Wenn es die Witterungsbedingungen erlauben, verbleiben die meisten Mauerläufer in ihrem Brutgebiet. Allerdings führen sie sowohl vertikale Wanderungen als auch Ausgleichsflüge durch. Präferenzen einer bestimmten Zugrichtung wurden insgesamt nicht beobachtet, doch können einzelne Populationen offenbar durchaus Zugtraditionen über einige 100 Kilometer entwickeln. So ziehen einige der in der nördlichen Ostschweiz, in Vorarlberg sowie im bayrischen Allgäu brütenden Vögel regelmäßig in das nördliche Bodenseegebiet, in das obere Neckartal sowie in geeignete Habitate des südlichen Schwarzwaldes. Zum Teil konnten in diesen Gebieten dieselben Überwinterer über mehrere Winterhalbjahre festgestellt werden. Die Verweildauer kann bis zu sechs Monate betragen.

Nahrung und Nahrungserwerb

Der Mauerläufer ernährt seine Brut ausschließlich mit Wirbellosen. Die Nahrungszusammensetzung ist auf Grund der schweren Beobachtbarkeit des Vogels nicht in allen Einzelheiten erforscht. Sie besteht vor allem aus kleinsten bis mittelgroßen Insekten; Spinnen und Weberknechte scheinen ebenfalls eine wichtige Rolle zu spielen. Die Beutetiere werden durch Stochern aus Ritzen geholt oder vom Boden aufgelesen. Das ständige Flügelzucken wird offenbar zum Aufschrecken der Insektennahrung eingesetzt. Kurze Verfolgungsflüge in der Art von Fliegenschnäppern nach Fluginsekten wurden beobachtet, scheinen aber oft erfolglos zu enden. Bei der Nahrungssuche werden Steinchen umgedreht, Hindernisse werden durch Hämmern beseitigt. Kleine Insekten werden mit der spitzen Zunge durchbohrt und in den Rachen gezogen, größere durch Zerschlagen getötet und dann verschluckt.

Mauerläufer trinken bevorzugt, indem sie Wassertropfen von oben direkt in den geöffneten Schnabel rinnen lassen.

Brutbiologie

Die Brutbiologie der Art ist auf Grund ihrer schweren Beobachtbarkeit nicht ausreichend erforscht.

Mauerläufer schreiten wohl schon gegen Ende ihres ersten Lebensjahres zu ihrer ersten Brut. Wahrscheinlich führen sie eine monogame Saisonehe. Einiges deutet darauf hin, dass sich einige Partner auf Grund ihrer großen Brutorttreue über Jahre hinaus wiederverpaaren. In isolierten Populationen wurden auch Verpaarungen und erfolgreiche Bruten enger Verwandter beobachtet. Die Paarbildung erfolgt schon im Winterquartier.

Neststandort

Nach Ankunft in der Brutregion, die selten vor Mitte März erfolgt, suchen die Partner einen Niststandort in Spalten und Höhlen. Oft herrscht über die endgültige Wahl Uneinigkeit, die erst durch intensives Höhlenzeigen, das beide Geschlechter durchführen, beseitigt werden kann. Hauptaugenmerk wird auf Sicherheit vor Nesträubern (Hermelin, Steinmarder) gelegt. Das voluminöse Nest wird weich mit Moosen, Flechten oder, wenn verfügbar, mit Schafwolle ausgepolstert. Es wird ausschließlich vom Weibchen errichtet, das Männchen leistet nur Assistenzdienste. Der Nestbau wird sorgfältig und gewissenhaft durchgeführt und dauert entsprechend lang (10–20 Tage). Die meisten Bruthöhlen haben eine Tiefe von über einem halben Meter und das Nest befindet sich im letzten Drittel der Höhle. Halbflügge Junge sind häufig am Höhleneingang zu sehen oder sie kommen beim Füttern den anfliegenden Eltern entgegen.

Brut

Die Brutperiode beginnt selten vor Mitte Mai. Das Gelege besteht aus drei bis fünf spitzovalen weißen Eiern, die meist am breiteren Ende tiefrote bis schwarze Punkte und Spritzer aufweisen. Die Bebrütung des Geleges beginnt nach der Ablage des vorletzten Eis, entsprechend schlüpfen die Jungen innerhalb von vierundzwanzig Stunden. Die Brutdauer und die Fütterungszeit sind witterungsabhängig, Mittelwerte sind 20 beziehungsweise 30 Tage. Es erfolgt offenbar nur eine Jahresbrut, auch bei Gelegeverlust schreiten die Eltern, wohl vor allem aus Zeitgründen, zu keiner Zweitbrut. Die flüggen Jungen verbleiben einige Wochen nach dem Ausfliegen in einem losen Familienverband, bevor sie oft in relativ weit entfernte Gebiete abstreichen. Die Altvögel steigen nach Beendigung des Brutgeschäftes meist in größere Höhen auf, bevor sie ihre Winterquartiere in tieferen Lagen aufsuchen.

Systematik

Mit Stand Ende 2019 wird der Mauerläufer als monotypische Art Tichodroma muraria in die monotypische Gattung Tichodroma und weiters in die monotypische Familie Tichodromidae gestellt. Besonders an der Berechtigung der eigenständigen Familie bestehen erhebliche Bedenken, sodass sich eine Rückstellung in die Familie Sittidae abzeichnet.^[4] Insgesamt konnten auch neue molekulargenetische Untersuchungsreihen, wie der 2015 veröffentlichte großangelegte Vergleich zwischen Tichodroma einerseits und Sitta, Certhia und Salpornis andererseits den incertae sedis-Status von Gattung und Familie nicht beseitigen.^[5] Als weitgehend gesichert kann gelten, dass Sitta die Schwestergattung zu Tichodroma darstellt, wie andererseits Certhia und Salpornis Schwestergattungen sind. Zur Zeit scheint T. muraria durch ihre Stellung innerhalb der Superfamilie Certhioidea, in der neben Tichodromae noch Sittidae, Certhiidae, Polioptilidae und Troglodytidae vereint sind, taxonomisch am besten abgebildet zu werden.

Mit Stand Ende 2019 gelten zwei eher schwach differenzierte Unterarten als valide. Zwei weitere Unterarten, nämlich T. longirostra aus dem Zagrosgebirge und T. ognewi aus der Umgebung von Taschkent werden für klinale Variationen gehalten. Auch die mehrheitlich als valide geltende Unterart T. nepalensis wird in der Fachwelt zum Teil als klinale Variation betrachtet, sodass T. muraria in der Fachliteratur auch als monotypisch angesehen wird.

• Tichodroma muraria muraria Linnaeus, 1766: Das nominotypische Taxon kommt im Westteil des Gesamtverbreitungsgebietes, ostwärts bis in den Iran vor.
• Tichodroma muraria nepalensis Bonaparte, 1766: Brütet in Hochgebirgslagen von Innerasien, dem Himalayagebiet ostwärts bis in die Bergketten nordwestlich von Peking. Diese Unterart ist geringfügig dunkler gefärbt, die Flügel sind etwas länger, der Schnabel dagegen kürzer. Die weißen Abzeichen an den Flügeln und an den Steuerfedern sind ausgedehnter; häufig ist ein leicht ockergelber oder rehbrauner Schimmer am Oberkopf bemerkbar. Die leichte Rosafärbung des Schwanzansatzes, die auch bei einigen Individuen der Nominatform aufscheint, kommt bei dieser Unterart häufiger vor.^[6]

Bestand und Bestandsentwicklung

Der Mauerläufer gehört zu den äußerst schwer erfassbaren Vogelarten, sodass über Bestandszahlen und Bestandsentwicklungen insbesondere in den außereuropäischen Verbreitungsgebieten nur unzureichende Informationen vorliegen. Die IUCN schätzt den Gesamtbestand auf eine halbe Million bis eineinhalb Millionen adulte Individuen. Die Gefährdungssituation wird mit LC (Least Concern) beurteilt.^[7] In Europa liegen die Kernpopulationen in Spanien, Frankreich und in Italien. Auch die Türkei beherbergt viele Brutpaare. Insgesamt wird der Gesamtbestand der europäischen Brutpopulation auf maximal 100.000 Brutpaare beziffert.^[8] Gefährdungspotential besteht vor allem durch den zunehmenden Wandertourismus und Kletteraktivitäten in bisher unberührten Bergregionen.

Namensherleitung

Der wissenschaftliche Gattungsname ist wie bei einigen anderen Gattungsnamen pleonastisch. Tichodroma setzt sich aus dem altgr. Nomen tò teīchos = die Mauer und (wahrscheinlich) dromás = laufend zusammen. muraria ist ein von dem lateinischen Wort murus, -i m. = Mauer abgeleitetes Adjektiv. Unter Mauer ist aber durchaus die Felswand zu verstehen, so wie auch heute im alpinistischen Sprachgebrauch steile Felswände als Mauern bezeichnet werden.

In älterer Literatur wird der Mauerläufer auch Alpenmauerläufer, Mauerspecht, Mauerklette, Karminspecht oder Alpenspecht genannt.^[9]

Literatur

• H. Löhrl, M. Wilson (2019). Wallcreeper (Tichodroma muraria). In: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). * * * Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona. (abgerufen auf https://www.hbw.com/node/59941 am 7. November 2019).
• H. Löhrl, M. Wilson und A. Bonan (2019). Wallcreeper (Tichodromidae). In: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona. (abgerufen auf https://www.hbw.com/node/52342 am 7. November 2019).
• Hans Löhrl: Der Mauerläufer, Tichodroma muraria. Die Neue Brehm-Bücherei Bd. 498, 2004. ISBN 3-89432-837-1 – Unveränderter Reprint der Auflage vom 1. Januar 1976
• Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Bd. 13/II. S. 880–918, AULA Wiesbaden 1993
• Hans Günther Bauer & Peter Berthold: Die Brutvögel Mitteleuropas. Bestand und Gefährdung. Aula, Wiesbaden 1997, ISBN 3-89104-613-8, S. 423.
• Ulrich Brendel: Vögel der Alpen. Ulmer, Stuttgart 1998, S. 120–121. ISBN 3-8001-3502-7
• Viktor Wember: Die Namen der Vögel Europas. Aula, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-678-2
• Jochen Hölzinger et al.: Die Vögel Baden-Württembergs. Bd. 3.2; Ulmer, Stuttgart 1997: S 189–196. ISBN 3-8001-3483-7
• Miroslav Saniga: Foraging habits of the Wallcreeper (Tichodroma muraria). Vogelwelt 123; 2002: S. 161–164.

Anmerkung

1. ↑ J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana: Taxonomic structure and notes. (Nicht mehr online verfügbar.) In: Handbook of the Birds of the World Alive. Ehemals im Original; abgerufen am 10. August 2018.@1@2Vorlage:Toter Link/www.hbw.com (Seite nicht mehr abrufbar, Suche in Webarchiven) Info: Der Link wurde automatisch als defekt markiert. Bitte prüfe den Link gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.
2. ↑ BirdLife International 2018.Tichodroma muraria Downloaded on 07 November 2019
3. ↑ Schweizerische Vogelwarte Sempach: Kurzporträt und Stimmbeispiel der Art.
4. ↑ del Hoyo et al. (Tichodromidae)
5. ↑ Min Zhao, Per Ahlström et al.: Phylogenetic position of the Wallcreeper Tichodroma muraria In: Journal für Ornithologie. 2016 DOI 10.1007/s10336-016-1340-8
6. ↑ del Hoyo et al. (Tichodroma muraria)
7. ↑ BirdLife International 2018.Tichodroma muraria Downloaded on 07 November 2019
8. ↑ del Hoyo et al. (Tichodroma muraria)
9. ↑ Der Name „Karminspecht“ wird in älterer Literatur allerdings auch für den Karminspint (Merops nubicoides) aus der Familie der Bienenfresser verwendet.

Jarqanotlar, qizilqanotlar (Tichodroma muraria)— chumchuqsimonlar turkumining bir turi. Jan. va Oʻrta Yevropa hamda Osiyoning janubidagi togʻlarda uchraydi. Oʻzbekiston togʻlarining oʻrmonsiz tik jarliklari va qoyalarida uzoq yashaydi. 3—4 ta tuxum qoʻyadi. Qishda vodiylarga tushadi. Mayda xasharotlar, ularning lichinka va gʻumbaklari bilan oziqlanadi.^[1]

Manbalar

Kallivokabuoju (lat. Tichodroma muraria) on lindu.

Karjalankieline nimi

Linnun täs artikkelis käytetty nimi on kiännetty karjalan kieleh suomenkielizes nimespäi kalliokiipijä.

Η Σβαρνίστρα ^[iii] είναι στρουθιόμορφο πτηνό της οικογενείας των Σιττιδών, που απαντά και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Tichodroma muraria και περιλαμβάνει 2 υποείδη. ^[2][3]

Στην Ελλάδα απαντά το υποείδος Tichodroma muraria muraria (Linnaeus, 1766). ^[4]

• Η σβαρνίστρα είναι από τα λίγα πουλιά που μπορούν να μετακινούνται με άνεση σε κάθετα βράχια και, μάλιστα, σε σημεία χωρίς εμφανές ανάγλυφο (βλ. Πουλί-αναρριχητής).

Τάση παγκόσμιου πληθυσμού

• Σταθερή → ^[5]

Ονοματολογία

Η επιστημονική ονομασία του γένους, Tichodroma, είναι εκλατινισμένη απόδοση της ελληνικής Τοιχοδρόμη, ^[6] η οποία παραπέμπει στα ενδιαιτήματα του πτηνού. Η συγκεκριμένη ονομασία έχει ως ετυμολογική βάση την λέξη τοίχος «οικοδομικό έργο λιθοδομής ή πλινθοδομής, κατακόρυφου επιπέδου» ^[7] -και όχι τείχος «ψηλό, κτιστό οχύρωμα, συνήθως αμυντικής χρήσης. ^[8] Το β’ συνθετικό –δρόμος < διδράσκω «δραπετεύω» ^[9] (πρβλ. δρομή «τρέξιμο» < δρομώ «τρέχω, πορεύομαι»), ^[10] παραπέμπει στην χαρακτηριστική γρήγορη κίνηση του πτηνού στα συγκεκριμένα ενδιαιτήματα (βλ. και Βιότοπος). Παράγωγο του όρου αποτελεί το επίθετο τοίχειος, -α, -ον «αυτός που ανήκει ή αναφέρεται σε τοίχο». ^[11]

• Η λέξη τοίχος δεν αντιπροσωπεύει μόνον τα τεχνητά, δευτερεύοντα ενδιαιτήματα του πτηνού (λ.χ. ερείπια, παλιές οικοδομές), αλλά και τα πρωτεύοντα οικοσυστήματά του, δηλαδή τις κάθετες ορθοπλαγιές. Αυτό επιβεβαιώνεται από την χρήση της ίδιας λέξης στην σύγχρονη αναρριχητική ορολογία και, μάλιστα, σημαίνει επακριβώς την κατακόρυφη, 90° ορθοπλαγιά, με λίγες εμφανείς σχισμές και, συνήθως, υψηλού βαθμού δυσκολία.

Ο όρος muraria (αρσ. murarius) στην επιστημονική ονομασία του είδους είναι λατινικός, προέρχεται από το mūrus «τοίχος» ^[12] και σημαίνει τοίχειος, -α, -ον (βλ. παραπάνω). Επομένως, και τα δύο συνθετικά του διωνύμου του πτηνού έχουν ως ρίζα την λέξη τοίχος.

Η αγγλική ονομασία του πτηνού, wallcreeper «αυτός που αναρριχάται στους τοίχους», αποδίδει εύστοχα τις ιδιαίτερες ικανότητες του πτηνού στα ενδιαιτήματά του.

• Η ελληνική λαϊκή ονομασία σχετίζεται, όχι με την πρωτογενή ερμηνεία του όρου καθότι, σβαρνίζω, σημαίνει «θρυμματίζω τους βώλους χώματος, βωλοκοπώ», με την χρήση σβάρνας, ενός ειδικού γεωργικού εργαλείου. Στην περίπτωση του πτηνού, η ονομασία σχετίζεται με την δευτερογενή ερμηνεία του ρήματος «περνώ από σειρά θέσεων, αδιακρίτως», εξ ου και η φράση «τούς πήρε σβάρνα όλους στο πέρασμά του». ^[13] Επομένως, η ονομασία σχετίζεται με την αδιάκοπη κίνηση του πτηνού πάνω στα βράχια που, «τα παίρνει σβάρνα» αναζητώντας την τροφή του.

Συστηματική Ταξινομική

Το είδος περιγράφηκε από τον Λινναίο, αλλά υπό την ονομασία Certhia muraria (Ν. Ευρώπη, 1766). ^[14] Μεταφέρθηκε στο γένος Tichodroma από τον Γερμανό ζωολόγο Γ. Ίλιγκερ (Johann Karl Wilhelm Illiger, 1775 – 1813).

Μερικές φορές, τοποθετείται στην μονοτυπική οικογένεια Tichodromadidae Swainson, 1827, επειδή διαφέρει σε κάποια μορφολογικά χαρακτηριστικά και ηθολογικά στοιχεία από τις σίττες (τσομπανάκους). Ωστόσο, η συγκεκριμένη ταξινόμηση δεν έχει γίνει ευρέως αποδεκτή και, περαιτέρω μελέτες κρίνονται απαραίτητες. Όμως, οι διαφορές αυτές κρίνονται αρκετές για την τοποθέτηση του γένους στην ξεχωριστή υποοικογένεια Tichodromadinae. ^{[15] [iv]}

Γεωγραφική εξάπλωση

Το είδος εμφανίζει ευρύ αλλά διακεκομμένο φάσμα κατανομής, λόγω της ορεινής φύσης των ενδιαιτημάτων του, σε επικράτειες του Παλαιού Κόσμου (οικοζώνες: Παλαιαρκτική και Ινδομαλαϊκή). Σε όλες τις περιοχές εξάπλωσης απαντά κυρίως ως επιδημητικό πτηνό, σε στενό εύρος γεωγραφικών πλατών.

Στην Ευρώπη, απαντά από την Ισπανία και την Γαλλία στα δυτικά και, διαμέσου της Κορσικής και της Ιταλίας, μέχρι την Ρουμανία και την Ελλάδα στα ανατολικά, με βόριο όριο τις ορεινές περιοχές της Ν. Πολωνίας. Η κατανομή του ακολουθεί τις μεγάλες ευρωπαϊκές οροσειρές, από την Σιέρρα Νεβάδα της Ισπανίας μέχρι την νότια Πίνδο και τις προεκτάσεις της στην Ελλάδα.

Στην Ασία, η κατανομή είναι ευρύτερη και συμπαγέστερη, από την Τρανσκαυκασία και ανατολικότερα, διαμέσου της μεγάλης ορεινής ζώνης της Κ. Ασίας στα νότια του Καζακστάν και των Ιμαλαΐων, μέχρι την απώτατη Α.Κίνα στα ανατολικά. Τα νότια όρια της ασιατικής επικρατείας, λόγω της φύσης των ενδιαιτημάτων του είδους, είναι μόλις στην Β. Ινδία και την Ινδοκίνα. ^[16]

Πηγές: ^[17][18][19] (σημ. με έντονα γράμματα το είδος που απαντά στον ελλαδικό χώρο)

Μεταναστευτική συμπεριφορά

Η σβαρνίστρα είναι κυρίως επιδημητικό (καθιστικό) είδος, με τους περισσότερους πληθυσμούς να πραγματοποιούν ταξίδια μικρών αποστάσεων ή υψομετρικές μετακινήσεις. Οι καταγραφές κάποιων ατόμων σε μεγαλύτερες αποστάσεις (μέχρι 100 χλμ.), κατά πάσα πιθανότητα, οφείλονται σε παράσυρσή τους από τις καιρικές συνθήκες (άνεμος, κ.ο.κ.). Πάντως, η φθινοπωρινή μετακίνηση είναι τακτική και, προφανώς, ανεξάρτητη από τις καιρικές συνθήκες, ως επί το πλείστον μεταξύ Οκτωβρίου και Απριλίου. ^[20]

Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί, μεταξύ άλλων από το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο και την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και την Μάλτα, το Μαρόκο, την Αλγερία και την Ιορδανία. ^[21]

Στην Ελλάδα, η σβαρνίστρα απαντά κυρίως ως επιδημητικό πτηνό στην βόρεια και κεντρική χώρα, ενώ τον χειμώνα κατεβαίνει και στα νότια. ^[22][23] Από την Κρήτη δεν αναφέρεται, ενώ από την Κύπρο αναφέρεται ως χειμερινός επισκέπτης. ^[24]

• Κάποιες παλαιότερες χειμερινές καταγραφές (Οκτώβριος-Μάρτιος) της σβαρνίστρας, δείχνουν μικρών αποστάσεων ή υψομετρικές μετακινήσεις. Μερικές από αυτές τις αναφορές, περιλαμβάνουν αρκετές περιοχές σε νησιά (Κύθηρα, Ζάκυνθος, Χίος κ.α.), αλλά και απρόσμενες παρατηρήσεις σε πολυσύχναστους χώρους (λ.χ. Μυστράς, Δελφοί, Ναύπλιο), ^[25] προφανώς λόγω της παρουσίας ερειπίων ή/και τειχών.

Βιότοπος

Η σβαρνίστρα είναι πτηνό εξειδικευμένων οικοσυστημάτων, καθώς φωλιάζει και αναζητεί την τροφή της αποκλειστικά σε απρόσιτες ορεινές βραχώδεις περιοχές, ορθοπλαγιές και, μάλιστα, σε «σπασμένα», παγετωνικά πετρώδη εδάφη, διάσπαρτα με μικρά βράχια και κοτρώνες. Αυτοί οι διάσπαρτοι λίθοι προέρχονται στην πλειονότητα των περιπτώσεων, από θραύση μεγάλων βράχων, λόγω συστολής και διαστολής του πάγου που εμπεριέχεται στις ρωγμές τους. Επίσης, σε υγρές ή δροσερές θέσεις, κοντά σε καταρράκτες, κοίτες ποταμών (Νεπάλ), ^[26] στοές, σπήλαια και δολίνες. ^[27]

Οι βιότοποι αναπαραγωγής του είδους βρίσκονται, γενικά, σε μεγάλα υψόμετρα (αλπική ζώνη), σε πετρώματα που περιλαμβάνουν κυρίως ασβεστόλιθους, γνεύσιους και κρυσταλλικούς σχιστόλιθους. Το ύψος της ορθοπλαγιάς δεν αποτελεί σημαντικό κριτήριο, καθώς μπορεί να φωλιάζει σε γκρεμούς ψηλότερους από 1.000 μ., αλλά και σε «τοίχους», με λιγότερο από 40 μ. ύψος. Στην περιοχή της Μεσογείου απαντά σε, σχετικά, υγρά φαράγγια και βραχώδεις περιοχές με διάσπαρτη βλάστηση Juniperus phoenicea και δενδρολίβανου. Οι θέσεις που είναι εκτεθειμένες σε ισχυρούς ανέμους, σπάνια κατοικούνται. Τον χειμώνα κατεβαίνει σε περιοχές μικροτέρου υψομέτρου και απαντά σε πύργους, κάστρα, αρχαιολογικά και μεσαιωνικά μνημεία, ερειπωμένα κτήρια και λατομεία. ^[28]

Η υψομετρική κατανομή των θέσεων φωλιάσματος στην Ευρώπη, είναι περίπου μεταξύ 400 - 2.500 μ. Στην Ασία, ωστόσο, οι φωλιές βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερα υψόμετρα. Στο Νεπάλ, δεν είναι ασυνήθιστο να φωλιάζει μεταξύ 3.350-4.400 μ., ενώ έχει παρατηρηθεί να κινείται στα 5.000 μ. ^[29] Παρόλο που είναι καθιστικό είδος, τον χειμώνα «κατεβαίνει» σε θέσεις με ηπιότερο καιρό, ακόμη και αστικές, αρκεί να βρίσκονται σε κάποιο υψόμετρο.

• Το είδος αγαπάει ιδιαίτερα τις κάθετες ασβεστολιθικές ορθοπλαγιές με «καθαρό» βράχο, ιδανικές για αναρρίχηση. Δεν είναι σπάνιο, σε κάποιες περιοχές, να παρατηρείται σε αστικά αναρριχητικά πεδία, μέσου ή μεγάλου υψομέτρου (λ.χ. στο Φόραρλμπεργκ της Γερμανίας).

Στην Ελλάδα, η σβαρνίστρα απαντά το καλοκαίρι πάνω από το όριο των δένδρων (tree limit), σε βραχώδεις ορεινές πλαγιές, ενώ τον χειμώνα κατεβαίνει σε πετρώδεις κοιλάδες και πρόποδες λόφων, ενώ συχνάζει και σε παλαιά κτήρια. ^[30] Στα βόρεια «κατεβαίνουν» μέχρι τα 500 μ., αλλά ειδικά στην Στερεά και την Πελοπόννησο, οι σβαρνίστρες απαντούν κοντά στις υψηλές κορυφές από τα 1.900 μέχρι τα 2.400 μ. ^[31] (βλ. και κατάσταση στην Ελλάδα).

Μορφολογία

Παρόλο που η σβαρνίστρα δεν παρατηρείται συχνά, λόγω των ορεινών ενδιαιτημάτων της, ωστόσο, είναι εύκολα αναγνωρίσιμη λόγω κάποιων μορφολογικών της στοιχείων και, κυρίως, λόγω της χαρακτηριστικής της κίνησης πάνω στα βράχια.

Με μέγεθος μεγαλύτερο από τον συγγενικό βραχοτσοπανάκο, η σβαρνίστρα είναι όμορφο πτηνό που ξεχωρίζει από το μακρύ, μυτερό σαν στιλέτο και κυρτό ράμφος, την γκρίζα άνω επιφάνεια του σώματος και την σκουρόμαυρη κάτω επιφάνεια στις περιοχές του λαιμού και του στήθους, στο αναπαραγωγικό πτέρωμα του αρσενικού, ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα, οι συγκεκριμένες περιοχές γίνονται λευκωπές. Ωστόσο, το πλέον διακριτό μορφολογικό της στοιχείο είναι οι πτέρυγες, πλατιές και στρογγυλεμένες, με μεγάλες σκουροκόκκινες περιοχές στα καλυπτήρια και την βάση των ερετικών φτερών και καφέμαυρες περιοχές στις άκρες των τελευταίων. Τα πρωτεύοντα ερετικά φέρουν λευκές κηλίδες, μεγάλες προς την άκρη και μικρές προς την βάση τους. Αυτές οι κηλίδες κάνουν έντονη αντίθεση με το υπόλοιπο κόκκινο χρώμα, ενώ όλη η πτέρυγα φαίνεται έντονα στο γκρίζο φόντο των βράχων, αν και μόνον όταν είναι ανοικτή. Η ουρά είναι κοντή και φέρει, επίσης, λευκές κηλίδες στις άκρες των πηδαλιωδών φτερών. Ο οφθαλμός περιβάλλεται από αχνό, λευκό οφθαλμικό δακτύλιο, ενώ τα πόδια είναι σκούρα γκρι με πολύ μακριά νύχια που βοηθούν στην αγκίστρωση στα βράχια.

Τα θηλυκά είναι παρόμοια σε παρουσιαστικό, αλλά έχουν πάντοτε λευκόγκριζη την περιοχή του λαιμού και του στήθους, με μικρή γκριζόμαυρη κηλίδα. ^[32]

Βιομετρικά στοιχεία

• Μήκος σώματος: (15-) 15,5 έως 16,5(-17) εκατοστά
• Άνοιγμα πτερύγων: 30 εκατοστά
• Βάρος: 17 έως 19 γραμμάρια

Πηγές: ^{[33][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43][44][45][46]}

Τροφή

Η σβαρνίστρα τρέφεται αποκλειστικά με ασπόνδυλα. Η σύνθεση του διαιτολογίου δεν έχει διερευνηθεί πλήρως, αλλά αποτελείται κυρίως από μικρά έως μεσαίου μεγέθους έντομα, αράχνες και φαλάγγια. Η λεία συλλαμβάνεται μέσω του λεπτού ράμφους από τις ρωγμές των βράχων ή από το έδαφος. Οι συνεχείς κινήσεις των πτερύγων που χαρακτηρίζουν το πτηνό, προφανώς σκοπεύουν στον αιφνιδιασμό του θηράματός και την έξοδό του από την σχισμή. Η μέθοδος των σύντομων πτήσεων, όπως κάνουν οι μυγοχάφτες, για κάποια ιπτάμενα έντομα, συχνά, δεν φαίνεται να έχουν επιτυχία. Πολλές φορές, οι σβαρνίστρες αναποδογυρίζουν μικρές πέτρες για να αποκαλύψουν την λεία τους. Τα μικρά και μαλακά έντομα «λογχίζονται» απ’ ευθείας με την μακριά και μυτερή γλώσσα τους, ενώ τα μεγαλύτερα και σκληρότερα θρυμματίζονται με το ράμφος πριν καταναλωθούν. Όταν πίνουν, οι σβαρνίστρες προτιμούν την ενστάλαξη νερού κατ’ ευθείαν στο στόμα, από κάποια πηγή νερού που βρίσκεται ψηλότερα από το σώμα τους.

Ηθολογία

Οι σβαρνίστρες είναι εδαφικά πτηνά ολόκληρο το έτος, καθώς υπερασπίζονται τόσο τον ζωτικό τους χώρο στις φωλιές αλλά και τον χειμώνα, με την εδαφική επιθετικότητα των δύο φύλων να αυξάνει κατά τους χειμερινούς μήνες. Μερικά είδη πτηνών, όπως ο καρβουνιάρης, συνήθως, γίνονται ανεκτά, όχι όμως και άτομα του ιδίου είδους. Οι εναέριες μάχες που επακολουθούν μπορεί να είναι βίαιες και να προκληθεί σοβαρός τραυματισμός.

Είναι ημερόβια πουλιά και αφήνουν τις θέσεις κουρνιάσματος νωρίς το πρωί, αναζητώντας την τροφή τους μέχρι το ηλιοβασίλεμα, αλλά τον χειμώνα, η δραστηριότητα αρχίζει πολύ αργότερα και λήγει νωρίτερα. Η ενεργός φάση αναζήτησης τροφής διακόπτεται συχνά για ανάπαυση και περιποίηση (preening), αλλά μόνο για σύντομα διαστήματα. Οι σβαρνίστρες κάνουν, συχνά, ηλιοθεραπεία με απλωμένη την ουρά και τις πτέρυγες, σε ένα γείσο βράχου, εκτεθειμένο στον ήλιο. Επίσης, κάνουν αμμόλουτρα ή και μπάνιο σε μικρά ρυάκια, δραστηριότητες σημαντικές για την προσωπική υγιεινή τους. Στην εμφάνιση αρπακτικών πτηνών, η σβαρνίστρα αντιδρά, συνήθως, με πλήρη ακινησία (freezing) έτσι, ώστε να μην ξεχωρίζει πάνω στα βράχια.

Πουλί-αναρριχητής

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της ηθολογίας της σβαρνίστρας είναι η ικανότητα κίνησης στον βράχο. Όπως προαναφέρθηκε, αγαπάει ιδιαίτερα τις κάθετες ασβεστολιθικές ορθοπλαγιές με «καθαρό» βράχο, ιδανικές για αναρρίχηση, γι’ αυτό άλλωστε απαντά και σε αναρριχητικά πεδία. Μάλιστα, η χαρακτηριστική κίνηση, «πάνω-κάτω» στο μέτωπο του βράχου, διαφοροποιεί την σβαρνίστρα από άλλα είδη που ζουν σε παρόμοια ενδιαιτήματα, όπως ο γαλαζοκότσυφας ή ο βραχοτσοπανάκος, δεδομένου ότι οι τελευταίοι μετακινούνται σε εύκολα, σχετικά επίπεδα σημεία ή σε προεξοχές. Αντίθετα, η σβαρνίστρα κινείται στο κάθετο, χωρίς εμφανές ανάγλυφο, «γλυμμένο» μέρος του βράχου, χρησιμοποιώντας τεχνικές των αναρριχητών. Συνήθως ανοίγει τα πόδια πολύ έτσι, ώστε να μετακινεί το κέντρο βάρους του σώματος προς τον βράχο, ενώ η ουρά δεν χρησιμοποιείται τόσο για στήριξη, αντίθετα με τα μακριά νύχια που εκμεταλλεύονται το ανάγλυφο. Όταν χρειαστεί να κάνει μεγαλύτερα πηδήματα από πατάρι σε πατάρι, τότε χρησιμοποιεί και τις πτέρυγες για στήριξη, που τις ανοίγει διάπλατα.

Πτήση

Οι πλατιές και στρογγυλεμένες πτέρυγες, βοηθούν την σβαρνίστρα να εκτελεί εξαιρετικά επιδέξιους ελιγμούς, σαν της πεταλούδας (butterfly-like), καθώς και να κερδίζει ύψος πολύ γρήγορα, εκμεταλλευόμενη τα θερμικά, ανοδικά ρεύματα που σχηματίζονται κατά μήκος των ορθοπλαγιών. Αλλά και η κάθοδος επιτελείται εκπληκτικά γρήγορα, με σφιχτά διπλωμένες τις πτέρυγες, ενώ λίγο πριν την προσγείωση εκτελεί διαδικασία πέδησης με εκπέταση των πτερύγων και της ουράς. Η κάθοδος αυτή, ιδιαίτερα όταν φέρνει λεία στην φωλιά, έχει περιγραφεί χαρακτηριστικά, ως «πτώση με αλεξίπτωτο» (sic).

Φωνή

• Δείγματα φωνής (εξωτερικός σύνδεσμος)

Αναπαραγωγή

Η αναπαραγωγή του είδους δεν έχει μελετηθεί καλά, λόγω της δυκολίας παρακολούθησης του πτηνού, στους ορεινούς οικοτόπους του. Πιθανώς, ωριμάζει σεξουαλικά από το τέλος του 1ου έτους της ζωής του και, μάλλον, είναι μονογαμικό είδος, με τα ζευγάρια να σχηματίζονται, ήδη, από τον χειμώνα. Η περίοδος φωλιάσματος, συνήθως, ξεκινάει στα μέσα Μαρτίου, αλλά μπορεί να παραταθεί μέχρι τα μέσα Ιουνίου στις περιοχές μεγάλου υψομέτρου (μέχρι τον Ιούλιο στα Ιμαλάια). Η ωοτοκία πραγματοποιείται άπαξ σε κάθε αναπαραγωγική σεζόν. ^[47]

Στις περιοχές φωλιάσματος (βλ. Βιότοπος) η φωλιά κατασκευάζεται από το θηλυκό -το αρσενικό πιθανόν να συμμετέχει- σε μια κοιλότητα, σχισμή ή σπηλιά και, συχνά, είναι βαθιά κρυμμένη, μέχρι μισό μέτρο από την είσοδο της σχισμής. Αυτό γίνεται για να προστατευθεί από τα αρπακτικά που συχνάζουν στην περιοχή, κυρίως από τις νυφίτσες και τα κουνάβια. Έχει σχήμα κυπέλου και κατασκευάζεται από βρύα, λειχήνες και ρίζες, ^[48] ενώ επιστρώνεται με φτερά, τρίχες και μαλλί προβάτου εάν είναι διαθέσιμο. Επειδή είναι προσεγμένη κατασκευή μπορεί να χρειαστούν 10-20 ημέρες για την αποπεράτωσή της.

Η γέννα αποτελείται από (3-) 4 (-5) υποελλειπτικά και μυτερά αβγά, διαστάσεων 20,9 Χ 14,6 χιλιοστών. ^[49] Η επώαση αρχίζει μετά την εναπόθεση του προτελευταίου αβγού, πραγματοποιείται μόνον από το θηλυκό και διαρκεί 18 έως 19 ημέρες, περίπου. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι (altricial) και χρήζουν της άμεσης προστασίας των γονέων, ενώ η πτέρωση πραγματοποιείται στις 21 με 26 ημέρες, περίπου. ^[50][51]

Κατάσταση πληθυσμού

Το είδος, λόγω των λίγων κινδύνων που αντιμετωπίζει, χάριν του απόμακρου των ενδιαιτημάτων του, δεν κινδυνεύει σε παγκόσμιο επίπεδο, ως εκ τούτου, χαρακτηρίζεται ως Ελαχίστης Ανησυχίας (LC) από την IUCN. ^[52][53]

Κατάσταση στην Ελλάδα

Λόγω της φύσης των ενδιαιτημάτων της, η σβαρνίστρα φωλιάζει μόνον σποραδικά σε τμήματα της ηπειρωτικής επικράτειας, ακολουθώντας την ραχοκοκκαλιά της Πίνδου, μέχρι τον Παρνασσό στην Στερεά Ελλάδα, στον Χελμό και τον Ταϋγετο στην Πελοπόννησο και στον Όλυμπο. Μάλιστα, ο Ταϋγετος αποτελεί το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του είδους σε όλη την Δ. Παλαιαρκτική οικοζώνη. ^[54]

Πάντως, για την Ελλάδα τα στοιχεία παραμένουν ελλιπή (ΝΕ). ^[55]

Άλλες ονομασίες

Στον ελλαδικό χώρο η Σβαρνίστρα απαντά και με τις ονομασίες: Κοκκινοτσοπανάκος, Τοιχοδρόμος (ΕΟΕ) ^[56] και Βραχοβάτης (Κύπρος). ^[57]

Σημειώσεις

i. ^{^} Για την ονομασία του γένους βλ. Ονοματολογία

ii. ^{^} Οι όροι τοίχειος, τοιχεία, τοίχειον υπάρχουν στην ελληνική βιβλιογραφία (βλ. και Ονοματολογία) ^[58]

iii. ^{^} Για την προτίμηση της συγκεκριμένης ονομασίας, βλ. ονοματολογία

iv. ^{^} Στο παρόν λήμμα ακολουθείται η κατά Howard & Moore (3th ed.) ταξινομική. Ωστόσο, αυτό κατ’ ουδένα τρόπο αποτελεί στατική κατάσταση, αλλά ως εκ της δυναμικής φύσεως του αντικειμένου, μπορεί να υπόκειται σε τυχόν αλλαγές (βλ. Συστηματική ταξινομική)

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Howard and Moore, Checklist of the Birds of the World, 2003.
• Bertel Bruun, Birds of Britain and Europe, Hamlyn 1980.
• Bob Scott and Don Forrest, The Birdwatcher’s Key, Frederick Warne & Co, 1979
• Christopher Perrins, Birds of Britain and Europe, Collins 1987.
• Colin Harrison & Alan Greensmith, Birds of the World, Eyewitness Handbooks, London 1993
• Colin Harrison, Nests, Eggs and Nestlings Of British and European Birds, Collins, 1988.
• Dennis Avon and Tony Tilford, Birds of Britain and Europe, a Guide in Photographs, Blandford 1989
• Detlef Singer, Field Guide to Birds of Britain and Northern Europe, The Crowood Press, Swindon 1988
• Gray, Mary Taylor The Guide to Colorado Birds, Westcliffe Publishers, 1998
• Hermann Heinzel, RSR Fitter & John Parslow, Birds of Britain and Europe with North Africa and Middle East, Collins, 1995
• Jim Flegg, Field Guide to the Birds of Britain and Europe, New Holland, London 1990
• Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterström, Peter J. Grant, Τα Πουλιά της Ελλάδας Της Κύπρου και της Ευρώπης, ΕΟΕ, 2007
• Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterström, Peter J. Grant, Τα Πουλιά της Ελλάδας Της Κύπρου και της Ευρώπης, Collins
• Peter Colston and Philip Burton, Waders of Britain and Europe, Hodder & Stoughton, 1988
• Rob Hume, RSPB Complete Birds of Britain and Europe DK, 2002
• Handrinos & Akriotis, The Birds of Greece, Helm 1997
• R. Grimmett, C. Inskipp, T. Inskipp, Birds of Nepal, Helm 2000
• Γιώργος Σφήκας, Πουλιά και Θηλαστικά της Κρήτης, Ευσταθιάδης, 1989
• Γιώργος Σφήκας, Πουλιά και Θηλαστικά της Κύπρου, Ευσταθιάδης, 1991
• Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ)
• Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. 1996 (ΠΛΜ)
• Ιωάννη Όντρια (I), Πανίδα της Ελλάδας, τόμος Πτηνά.
• Ιωάννη Όντρια (II), Συστηματική Ζωολογία, τεύχος 3.
• Ντίνου Απαλοδήμου, Λεξικό των ονομάτων των πουλιών της Ελλάδας, 1988.
• Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΕΕ), ΕΟΕ 1994
• «Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας», Αθήνα 1992
• Χανδρινός Γιώργος (Ι), «Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας»
• Ιωάννου Χατζημηνά, Επίτομος Φυσιολογία, εκδ. Γρ. Παρισιάνου, Αθήνα 1979
• Βασίλη Κλεισούρα, Εργοφυσιολογία, εκδ. Συμμετρία, Αθήνα 1990
• Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002
• Valpy, Francis Edward Jackson, An Etymological Dictionary of the Latin Language
• Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata (in Latin). Holmiae (Laurentii Salvii).

Πηγές

• BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge, U.K.
• Brazil, M. 2009. Birds of East Asia: eastern China, Taiwan, Korea, Japan, eastern Russia. Christopher Helm, London.
• Burnie, David (2001). Animal: The Definitive Visual Guide to the World's Wildlife. London: Dorling Kindersley. p. 342. ISBN 9780789477644.
• Clements, J.F.; Schulenberg, S.; Iliff, M.J.; Sullivan, B.L.; Wood, C.L.; Roberson, D. (2012). The Clements Checklist. Cornell Lab of Ornithology. Retrieved July 2015.
• del Hoyo, Josep, Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi; Christie, David A (eds.). Sittidae. Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions.
• IUCN. 2012. IUCN Red List of Threatened Species (ver. 2012.1). Available at:http://www.iucnredlist.org. (Accessed: July 2015).

Планинската карполазачка (Tichodroma muraria) е мала врапчевидна птица распространета низ високите планини на Евроазија. Се среќава и во Македонија. Таа е единствен член на родот Tichodroma.

Таксономија

Има некои несогласување меѓу орнитолозите за тоа каде припаѓа планинската карполазачка во таксономскиот ред. Првично, Карл Лине ја стави во семејството Certhiidae^[2], други, пак, како Клементс 2007 година, ја стави во монотипичното семејство Tichodromadidae, a Дикинсон 2003 ја стави во монотипичното Tichodromadinae, како потфамилија на семејството Sittidae. Има два подвида карполазачки:^[3]

• T. m. muraria
• T. m. nipalensis која ја има во источен Туркменистан, и е малку потемна од номинираниот вид.

Опис

Планинската карполазачка е долга 15.5 – 17 см и тежи 17 – 19 грама. Пејето ѝ е претежно синосивкасто, со потемни пердуви за летање и на опашката. Нејзин највпечатлив дел се црвените пердуви на крилјата кои не се гледаат кога се склопени.

Живеалиште

Планинската карполазачка живее и се размножува во планините на надморска височина од 1000 до 3000 метри.^[4] Таа е постојан жител на местото на размножување, но се случува да биде преселница на кратки растојанија, кога има студени зими, таа се симнува на пониска надморска височина. Птиците презимувале и подалеку од територијата на размножување, како Англија и Холандија, каде поминале две последователни зими помеѓу 1989 и 1991 година. ^[5] Овој вид е жител низ поголемиот дел од Хималаите, кои се движат низ Индија, Непал, Бутан и делови од Тибет.

Однесување

Овој вид може да биде прилично питом, но често е изненадувачки тешко да се види во планините. Иако може да биде поверлива кон луѓето и вон и во сезона на парење, а птиците-скитници особено, сепак ќе се скријат кога се свесни дека ги набљудуваат и ќе се двоумат пред да влезат во гнездото, па дури и ќе оди по заобиколен пат кон гнездото ако набљудувањето е пролонгирано.^[6]

Планинската карполазачка е многу територијална птица, паровите енергично ја бранат својата територија за размножување во текот на летото. Во текот на зимата секоја птица е осамена, мажјаците и женките ја бранат индивидуалната територија за хранење. Големината на овие територии е тешко да се процени, но може да се состојат од еден голем каменолом или камен масив, или, алтернативно, серија на помали каменоломи. Птицата може да патува некое растојание од местото на гнездење до местото за хранење. Тие, исто така, покажуваат приврзаност кон територијата за хранење во тек на неколку години.^[6]

Исхрана

Планинската карполазачка се храни со инсекти, копнени без’рбетници и пајаци.^[7] Понекогаш фаќа летечки инсекти кои ги лови во краток лет, не оддалечувајќи се многу од карпата. Тие летови повеќе личат на скокови во кои крилјата не ги шири целосно.

Размножување

Женката го гради гнездото во форма на чашка со трева и мов, заштитено длабоко во пукнатините на карпата, во дупка или во пештера.^[7] Гнездото е послано со меки материјали, пердуви или волна,^[2] и вообичаено има два влеза. Женката несе 4–5 бели јајца, со малку црни и црвенокафени дамки, кои се 21 мм долги. Откако ќе ги снесе сите јајца, женката ги квачи 19–20 дена, а за тоа време мажјакот ја храни.^[2] Двата родитела се грижат за беспомошните пилиња и ги хранат 28-30 дена додека не се здобијат со перје. Годишно имаат само едно легло.

Наводи

Литература

• Clements, James F. (2007) The Clements Checklist of Birds of the World sixth edition
• Dickinson, Edward C. (ed) 2003 The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World third edition

Стїнолаз (Tichodroma muraria) є вид меншого горьского птахa з родины поповзенёвых, о дашто векшого як воробель. Росшыреный є в горах южной а середнёй Европы а западной а середнёй Азії. Росшыреный є i в Татрах, што суть найсевернїшы гнїздовиска того виду в Европі. Не є то перелїтный птах, мімо час гнїздїня ся выберать лем на курты путї до низшых горьскых теренів.

В сучасности ся лучать на два підвиды стїнолаза. Окрем підвиду T. muraria muraria (Европа а Турція аж po Кавказ) было зазначене в середнїй Азії росшырїня підвиду T. muraria nepalensis, якый ся лем маленько одрізнять тмавшов фарбов піря і росшырїнём у высшых горьскых пологах.

Одказы

Референції

Екстерны одказы

• образчікы стїнолаза

मुरारी पुतलीचरा नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो ।

यो पनि हेर्नुहोस्

सन्दर्भ सामग्रीहरू

बाह्य लिङ्कहरू

The wallcreeper (Tichodroma muraria) is a small passerine bird found throughout the high mountains of the Palearctic from southern Europe to central China. It is the only extant member of both the genus Tichodroma and the family Tichodromidae.

Taxonomy and systematics

There is some disagreement among ornithologists as to where the wallcreeper belongs in the taxonomic order. Initially, Linnaeus placed it in the family Certhiidae, along with the treecreepers.^[2] The wallcreeper is placed in a monotypic family Tichodromadidae by, amongst others, Clements 2007, while other authorities such as Dickinson 2003 put it in the monotypic Tichodromadinae, a subfamily of the nuthatch family Sittidae. In either case, it is very closely related to the nuthatches. A 2016 phylogenetic study of members in the superfamily Certhioidea suggests it is a sister of the Sittidae.^[3] At least one other species of wallcreeper is known from the fossil record, Tichodroma capeki (Late Miocene of Polgardi, Hungary).^[4]

The genus name Tichodroma comes from the Ancient Greek teikhos "wall", and dromos "runner". The specific muraria is Medieval Latin for "of walls", from Latin murus, "wall".^[5] Alternatively, the wallcreeper is named the red-winged wall creeper.^[6]

Subspecies

Two subspecies are recognized:^[7]

• European wallcreeper (T. m. muraria) - (Linnaeus, 1766): Found from southern and eastern Europe to the Caucasus and western Iran
• T. m. nepalensis - Bonaparte, 1850: Originally described as a separate species. Found from Kazakhstan, Turkmenistan and eastern Iran to eastern China

Description

The wallcreeper is a 15.5–17-centimetre (6.1–6.7 in) long bird, with a mass of 17–19 grams (0.60–0.67 oz). Its plumage is primarily blue-grey, with darker flight and tail feathers. Its most striking plumage feature, though, are its extraordinary crimson wings. Largely hidden when the wings are folded, this bright colouring covers most of the covert feathers, and the basal half of the primaries and secondaries. The subspecies T. m. nepalensis is slightly darker than the nominate race.

• 

  Typical position at rest

• 

  Showing wing colouration

Vocalizations

Though largely silent, both male and female wallcreepers sing, the females generally only while defending feeding territories in the winter.^[8] The song is a high-pitched, drawn-out whistle, with notes that alternately rise and fall.^[9] During the breeding season, the male sings while perched or climbing.

Distribution and habitat

A bird of the high mountains, the wallcreeper breeds at elevations ranging between 1,000 and 3,000 metres (3,300 and 9,800 ft).^[9] It is largely resident across its range, but moves to lower elevations in winter, when it is found on buildings and in quarries. In France it regularly and repeatedly winters on cathedrals and viaducts in Brittany and Normandy.^[10] Birds have wintered as far afield as England and the Netherlands, where one spent two consecutive winters between 1989 and 1991 at the Vrije Universiteit in Amsterdam.^[11] The species is resident across much of the Himalayas, ranging across India, Nepal, Bhutan and parts of Tibet and also as a winter visitor in Bangladesh.^[12][13]

Behaviour and ecology

This species can be quite tame, but is often surprisingly difficult to see on mountain faces. While it may be confiding in the breeding and non-breeding seasons, and vagrant birds especially are extremely tame, they will still hide when they are aware of being watched, and will hesitate before entering the nest and even take roundabout routes towards the nest during prolonged observations.^[14]

Wallcreepers are territorial, and pairs vigorously defend their breeding territory during the summer. During the winter the wallcreeper is solitary, with males and females defending individual feeding territories. The size of these feeding territories is hard to estimate but may comprise a single large quarry or rock massif; or, alternatively, a series of smaller quarries and rock faces. Wallcreepers may travel some distances from roosting sites to feeding territories. They have also been demonstrated showing site fidelity to winter feeding territories in consecutive years.^[14]

Breeding

The female wallcreeper builds a cup nest of grass and moss, sheltered deep in a rock crevice, hole or cave.^[8] The nest is lined with softer materials, often including feathers or wool,^[2] and typically has two entrances. The female usually lays 4–5 eggs, though clutches as small as three have been found. The white eggs measure 21 mm long, and are marked with a small number of black or reddish-brown speckles. Once her entire clutch has been laid, the female incubates the eggs for 19–20 days, until they hatch. During incubation, she is regularly fed by her mate.^[2] Young are altricial, which means they are blind, featherless and helpless at birth. Both parents feed the nestlings for a period of 28–30 days, until the young birds fledge. Each pair raises a single brood a year.

Feeding

The wallcreeper is an insectivore, feeding on terrestrial invertebrates—primarily insects and spiders—gleaned from rock faces.^[8] It sometimes also chases flying insects in short sallies from a rock wall perch. Feeding birds move across a cliff face in short flights and quick hops, often with their wings partially spread.

References

Retrieved from "https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wallcreeper&oldid=1151846452"

La Tikodromo aŭ Murgrimpulo (Tichodroma muraria) estas birdospecio loĝanto de rokmuroj kaj rokkanjonoj el la familio de la Sitedoj. Ĝi ne nepre loĝas en altaj montaroj, kvankam la plej multaj el ĝiaj kovlokoj situas sur alpeca nivelo.

La sistematika enordigo de tiu specio, kiu montras ekkonilojn kaj de la Sitedoj (Sittidae) kaj de la Certiedoj (Certhidae), estas malfacila kaj ankoraŭ objekto de scienca diskuto. Krom la tie ĉi elektita sistematika pozicio estas uzata ankaŭ enordigo al memstara familio Tikodromedoj (Tichodromidae).

Disde la nomodona formo Tichodromo muraria muraria oni distingas la subspecion Tichodromo muraria nepalensis, kiu evidente estas specialiĝinta por ekskluzive altalpecaj situoj.

Aspekto

La Tikodromedoj pro sia vivo en krutaj rokmuroj kaj rokregionoj, sia bunta aspekto dum la kovotempo kaj sia specifa moviĝmaniero ne estas intermiksebla aŭ konfuzebla kun similaj specioj.

Kampornitologie plej atentofrapa estas la longa, malsupren kurba, nigra bekopinto, la okulfrape vastaj flugiloj kun la malhele tegolruĝaj, blanke punktigitaj kovroplumoj de la brak- kaj man-flugileroj (kiuj formas dumfluge du klare videblajn blankajn striojn ĉefe malsupre sed ankaŭ supre), ege kontrastaj kun la ĝenerala malhelgriza koloro, samkiel la gorĝo de la masklo, en la pompplumaro profundnigra. Dum la flugo la Tikodromedoj elvokas la bildon de malgranda, iom strange kolora Upupo aŭ de granda papilio. Dum ĝi sidas, la birdo aspektas musosimila, ankaŭ ĝiaj movoj estas musece glitrapidaj, nur la ruĝaj randoj de la flugiloj elatentigas klare el la entute skistogriza aperaĵo. En tiu pozicio ankaŭ la tre mallongaj kruretoj kun la superlongaj piedfingroj atentokaptas.

Dum la nutraĵserĉado la Tikodromedo estas plej atentofrapa. En la kruta roktereno ĝi saltetas aŭ grimpoflugas, dum daŭraj flugilspasmoj kaj flugildisetendoj, plejparte flanken supren, dum kio la ruĝaj kaj blankaj flugilkokardoj ekvideblas. Ambaŭ seksoj tre similas. En la pompoplumaro la gorĝo de la ino estas pli griza, ne profundnigra kiel tiu de la masklo. La antaŭa brusto, kiu ĉe la masklo estas malhelgriza ĝis nigra, ĉe la ino transiras al helaj, preskaŭ pure blankaj kolortonoj. En la nepompa plumaro la seksoj estas nur malfacile distingeblaj, la koloraro proksimume samas kiel la ina pompoplumaro.

La subspecio nepalensis estas iom pli granda kaj iom pli malhele kolora. La blankaj kolorinsignoj, precipe sur la vostoplumoj estas pli grandaj. Sed la distingiloj disde la nomodona formo estas malfortaj kaj krome variaj, pro kio multaj fakuloj traktas ankaŭ Tichodroma muraria kiel unutipan specion.

Voĉo

La kanto de la masklo konsistas el mallarĝaj, puraj fajfsonoj, kiuj en la alto ascendas; ofte li finas ĝin per pli hela kaj pli laŭta kurta elemento. Kvar ĝis kvin tiajn flutotonojn la masklo vicigas al strofo. La lasta fajfo plej ofte estas pli malhela. La kanto en la kruda montara medio de sia vivejo nur malfacile aŭdeblas, ofte oni povas aŭdi nur la plej helajn tonojn. La ino kantas simile, sed ŝiaj strofoj estas pli mallongaj kaj iom pli mallaŭtaj.

Krom tiu kanto oni ankoraŭ konas kontaktvokon de tiu entute malmulte vokema birdo, kiu sonas kiel „zuii“. Dum rivalbataloj oni aŭdas relative laŭtan bekoklakadon.

Voĉekzemplo

Schweizerische Vogelwarte (Svisa Birdobservejo) Sempach: Kurzporträt und Stimmbeispiel der Art (Kurtportreto kaj voĉekzemplo de la specio). Entajpu en la serĉfenestron: Mauerläufer!

Disvastiĝo

La dikodromo en sia tuta disvastiĝejo nenie estas multnombra. Sed tiu specio pro sia altalpeca vivejo estas tre malfacile trovebla. Alpistoj renkontas ĝin pli ofte ol ornitologoj.

La troviĝejoj de la nomodona formo (Tichodroma muraria muraria) etendiĝas je granda arko de okcidenta Eŭropo tra la Meza Oriento ĝis al la okcidenta Irano. En la plej multaj altmontaroj de tiu regiono ĝi ekloĝis. La plej gravaj montaraj ĉenoj de okcidente al oriente estas Kantabra Montaro – Pireneoj – franca Centra Masivo – Svisa Ĵuraso – la tuta Alpo-arko inkluzive de la Sudalpoj – Apeninoj – parte ĝis la regiono Abruco – la Balkano kun la Dinara Montaro, la Pindo kaj la Olimpo – la Karpatoj, Beskidoj plus la montara regiono en okcidenta Transilvanio – la Rodopa Montaro kaj fine la Taŭruso kaj la Kaŭkazo.

Neklaraj kaj dubindaj estas informoj el Sudhispanio (Sieranevado), el la Krimea montaro kaj el la Pontus-Montaro. Ankaŭ sur Cipro, en la Libano kaj en Sirio eble ekzistas kovejoj.

Tichodroma muraria nepalensis

La disvastiĝo de tiu palearktisa specio en Azio estas eĉ pli malmulte esplorita ol tiu en Eŭropo. Certe troviĝas Tichodroma muraria nepalensis en ĉiuj sudokcidentaziaj kaj centraziaj altmontaroj, kiel en Elbruso, Hindukuŝo, Altajo kaj Pamiro kaj ties apudmontaroj. Ankaŭ en Tienŝano kaj Kunlunŝano la Tikodromo estas vaste troviĝanta kovbirdo. Oriente de tie tre sporadaj bredejoj troviĝas ĝis al la montarregionoj sudokcidente de Pekino.

Vivejo

La kovejoj de la specio ĝenerale estas nealireblaj, abismaj kaj fendoriĉaj montecaj ĝis altalpecaj rokregonoj. Ili preferas kalk-rokojn kaj gnejson kaj kristalan skiston. Gravas diverseco de la sunbrilado dum la paso de la tago, kuŝantaj greskusenoj aŭ aliaj kreskaĵoj kaj krome la proksimeco de akvoelfluejoj aŭ akvofaloj. La alteco de la rokoj ne ludas rolon; oni malkovris kovejojn en pli ol 1.000 metrojn altaj rokmuroj samkiel iujn en ŝtonminejoj malpli ol 40 metrojn altaj. Krome la Tikodromo loĝas en relative malsekaj rokkanjonoj kaj en Mediteranea regiono en rokareoj kun izolaj kreskaĵoj de fenica junipero (Juniperus phoenicea) kaj rosmareno (Rosmarinus officinalis). La birdo evitas situojn forte elmetitajn al vento.

La vertikala distribuo de la kovejoj en Eŭropo estas inter 400 metrojn kaj pli ol 2500 metrojn super NN. Precipe oriente de la Rejno-valo de Vorarlbergo en Aŭstrio, regiono, kiu estas ornitologie tre bone esplorita, atentofrapas plimulteco de kovadoj en malaltaj situoj, nome en la regiono de Dornbirn kaj Hohenems. Sed ankaŭ tiuj vivejoj estas en proksimeco de montarblokegoj kaj altmontaraj regionoj, en kiujn la birdoj, fininte la bredadon, ŝatas forflugi dum la restantaj temperature favoraj monatoj.

Ekster Eŭropo oni konas kovejojn en altecoj de pli ol 4.000 metroj; oni observis en altecoj de pli ol 6.000 metroj Tikodromojn serĉantajn nutraĵon.

Se la birdoj dum la vintraj monatoj restas en la kovregiono, ili kutime moviĝas al terenoj pli malalte situantaj. Tiam oni povas observi ilin eĉ en urbaj regionoj, kiel ekzemple, sufiĉe regule, je la katedralo de Berno.

Konduto

Ĝenerale

Tikodromoj dum la tuta jaro restas en sia teritorio. Ili defendas kaj sian kovejon kaj sian vintroloĝejon. La teritoria agreskonduto de ambaŭ seksoj en la vintra duonjaro eĉ pligrandiĝas. Specifremdajn birdojn, kiel ekzemple la Fenikuron (Phoenicurus ochruros), ili ĝenerale toleras, sed samspeciajn rivalojn la posedanto de la loĝregiono provas energie forpeli. La kontraŭuloj ofte batalas fluge kaj foje je ekstrema vehemento, kio povas kaŭzi gravajn vundojn. Ekster la kovosezono la birdo vivas solece, escepte de malgrandaj grupoj dum la plumoŝanĝo. La amdanco kaj parfondo komencas ofte jam en la vintra loĝejo.

Aktiveco

La tagaktiva birdo forlasas sian dormokavon je tagiĝo, ĝi denove revenas tien je sunsubiro. En vintro la aktivecofazo komenciĝas rimarkinde pli malfrue kaj finas pli frue. La aktivofazon la birdo ofte interrompas por ripoz- kaj purigopaŭzo, kutime nur tre mallonga.

Konfortokonduto

Sunbanado apartenas al la ofte praktikataj komfortkondutoj. Je tio la birdo kuŝas kun larĝe disetenditaj flugil- kaj vostoplumoj sur ebena, al la suno eksponita rokŝtupo, aŭ ĝi ekprenas kvazaŭ sidantan pozicion kaj prezentas ventron, bruston kaj gorĝon al la suno. La kapo en tiu pozicio estas malantaŭen superstreĉita, la vosto servas kiel apogilo. Ankaŭ longdaŭra sablobaniĝado kaj akvobaniĝado, plej ofte en malgranda, desupra akvofluaxo, estas por la korpohigieno tre grava.

Moviĝado

La plej atentofrapa maniero moviĝi estas ambaŭkrura saltetado en vertikala rokmuro. La birdo ne uzas la voston por apogo, sed nur la piedoj kaj la longaj piedfingroj tenas la korpon, dense al la roko premitan, en ekvilibro. Se estas iom pli granda distanco inter du rokelstaraĵoj, la birdo ekuzas la flugilojn. Dum la grimpado ĝi daŭre disigas la plumojn de la manflugiloj kaj montras ties ruĝajn kaj blankajn insignojn; tiu konduto evidente havas signalefikon koncerne la teritorion. Pli grandajn partojn de la rokmuro sen elstaraĵoj la birdo pasas per spiraleca flirtflugo, en iom da distanco de la roko.

La tre grandaj kaj larĝaj flugiloj ebligas al la Tikodromo ekstreme lertajn flugmanovrojn kaj tre rapidajn suprenflugojn en termik-liftoj laŭlonge de la rokmuroj. La malsupreniĝo okazas per fulmrapida falflugo je strete almetitaj flugiloj. Nur mallonge antaŭ la surgrundiĝo la birdo komencas bremsi per vaste disigitaj flugiloj kaj vosto. Ofte, precipe se la birdo revenas kun predo al la nesto, ĝi paraŝutosimile sobglitas.

Konduto kontraŭ malamikoj

Se minacata per surteraj rabobestoj, la Tikodromo tre rapide spasme skuas la manflugilojn; sed se la danĝero venas de kaptobirdo, la Tikodromo restas senmova.

Migradoj

Se la veterokondiĉoj ĝin permesas, la plej multaj Tikodromedoj restas en sia kovregiono. Tamen ili ankaŭ migras vertikale kaj praktikas veterfuĝon. Oni ne observis ĝeneralan preferon de certa migrodirekto, sed unuopaj populacioj povas evoluigi tradicion de migrado je kelkaj 100 kilometroj. Ekzemple kelkaj el la Tikodromedoj kovantaj en nordorienta Svislando, Forarlbergo kaj bavara Algovio, regule migras en la regionon norde de la Konstanca lago, en la supran valon de Nekaro kaj en taŭgajn vivejojn de la suda Nigra Arbaro. Parte oni povis konstati la ĉeeston de la samaj travintrantoj en tiuj regionoj. La restado povis daŭri ĝis ses monatoj.

Nutraĵo kaj nutrado

La Tikodromo nutras sin kaj sian idaron ekskluzive per insektoj. La konsisto de la nutraĵo, pro la plejparte malfacila observebleco de la birdo, ankoraŭ ne estas esplorita en ĉiuj detaloj. La nutraĵo konsistas el plej malgrandaj ĝis mezgrandaj insektoj. Araneoj, falangioj kaj diversaj papilioj ŝajnas ludi apartan rolon. Ankaŭ akridojn la birdo predas.

La birdo eltiras per pikado la predobestojn el la fendoj, sed ankaŭ kolektas ilin de la grundo. Ĝi uzas la konstantan skuadon de la flugiloj por elfuĝigi la insektan nutraĵon. Mallongajn flugojn por persekuti fluginsektojn, laŭ maniero de la Muŝkaptuledoj (Muscicapidae), oni observis, sed ili ŝajnas ofte finiĝi senrezulte. Serĉante nutraĵon, la birdo renversas ŝtonetojn, kaj ĝi forigas baraĵojn martelante. Malgrandajn insektojn ĝi post kapto traboras per sia pinta lango kaj tiras ĝin en sian gorĝon; pli grandajn predojn ĝi unue mortigas, batante ĝin kontraŭ iu objekto, kaj nur poste glutas ĝin.

Tikodromedoj relative ofte trinkas, prefere lasante akvogutojn flui desupre en sian malfermitan bekon.

Kovadbiologio

La kovadbiologion oni, pro la malfacilaĵoj de la observado, ankoraŭ ne sufiĉe esploris.
Tikodromedoj plej verŝajne jam fine de sia unua vivojaro komencas kovi. Verŝajne ili praktikas sezonan monogamion. Indikoj ekzistas, ke kelkaj partneroj, pro sia kovadloka fideleco, dum jaroj denove pariĝas. Je izolitaj populacioj oni ankaŭ observis pariĝojn kaj sukcesajn kovadojn de proksimaj parencoj. La pariĝo jam okazas en la vintra loĝejo.

Nestsituo

Alveninte en la kovadregiono, nur malofte antaŭ martomezo, ambaŭ partneroj serĉas en fendoj kaj kavoj lokon por la nesto. Ofte regas malkonsento pri la fina decido, nur ĉar ambaŭ seksoj intense montradas la trovitajn kavojn ili venas al sovo. Plej zorge ili atentas certecon kontraŭ nest-rabistoj (Ermeno, Mustelkato(ankaŭ nomata Foino)). La sufiĉe grandvolumenan neston la ino pufas molige per muskoj, likenoj aŭ, se je dispono, per ŝaflano. Ekskluzive la ino konstruas la neston, la masklo ne faras pli ol asisti. Plej zorge kaj atente ŝi konstruas, kaj pro tio ŝi bezonas longan tempon (10 ĝis 20 tagojn). La plej multaj kovokavoj havas profundon de pli ol duona metro, la nesto situas en la lasta triono de la kavo. Duone flugkapablaj idoj ofte videblas je la kavenirejo, aŭ ili por la nutrado venas renkonte al la alflugantaj gepatroj.

Kovado

La kovadperiodo malofte komenciĝas antaŭ mezmajo. La ovaro konsistas el tri ĝis kvin pinte ovalaj, blankaj ovoj, kiuj kutime je la pli larĝa fino montras nigrajn punktojn kaj ŝprucmakulojn. La kovado komencas post la meto de la antaŭlasta ovo, tial la idoj eloviĝas ene de dudek kvar horoj. La kovodaŭro kaj la nutradotempo forte dependas de la vetero, meznombra daŭro estas 20 respektive 30 tagoj. Preskaŭ certas, ke la Tikodromedoj nur unufoje kovadas po jaro; ankaŭ se ili perdas la idojn, ili ne duafoje kovadas, verŝajne precipe pro tempomanko. La flugkapablaj idoj ankoraŭ kelkajn semajnojn post la ekflugo restas en loza familisocieto, antaŭ ol ili forflugas al relative distance situantaj regionoj. La gepatroj, fininte la kovad-okupiĝon, tre ofte suprenflugas al pli grandaj altoj, antaŭ ol transflugi al sia vintroloĝejoj en pli malaltaj situoj.

Populaciaro kaj populaciaj tendencoj

La Tikodromedoj apartenas al la birdospecioj, kiuj estas ekstreme malfacile esploreblaj. Pri nombroj de populacioj kaj pri evolutendencoj, precipe en ekstereŭropaj troviĝejoj, oni ne havas sufiĉajn informojn. Raportoj de montgrimpantoj kaj montarbiciklaj migrantoj verŝajnigas, ke tiu specio estas pli ofta kaj pli disvastiĝinta, ol ĝis nun supozite. Multajn regule okupitajn kovoregionojn oni malkovris nur en la lastaj jaroj.
La specio aperas en kelkaj naciaj Ruĝaj Listoj, sed la populacion entute oni taksas sekura (S – sekura). Grava faktoro de endanĝerigo estas montargrimpa kaj montar-biciklomigra turismo.

Nomklarigo

La scienca genronomo estas, kiel ĉe kelkaj aliaj genronomoj pleonasma. La nomo Tichodroma konsistas el la antikva greka vorto tò teīchos = la muro kaj (verŝajne) la antikva greka participo dromás = kuranta. muraria estas adjektivo derivita de la latina vorto murus, -i m. = muro. Sub muro oni devas kompreni la rokmuron, simile kiel ankaŭ en la alpinisma lingvouzo oni parolas pri muro, se temas pri rokmuro.

Vidu ankaŭ

• Nord-anatoliaj koniferaj kaj foliaj arbaroj

Literaturo

• Hans Löhrl: Der Mauerläufer, Tichodroma muraria. Die Neue Brehm-Bücherei Bd. 498, 2004., 136 S., 70 S/W-Abb., 1 Farbabb. ISBN 3-89432-837-1 - Unveränderter Reprint der Auflage von 1. Januar 1976
• Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Bd. 13/II. S. 880 - 918; AULA Wiesbaden 1993
• Hans GüntherBauer/Peter Berthold: Die Brutvögel Mitteleuropas. Bestand und Gefährdung. AULA – Wiesbaden 1997. S. 423 - ISBN 3-89104-613-8
• Ulrich Brendel: Vögel der Alpen. Ulmer Stuttgart 1998. S 120 und 121. ISBN 3-8001-3502-7
• Viktor Wember: Die Namen der Vögel Europas. Aula Wiesbaden 2005. ISBN 3-89104-678-2
• Jochen Hölzinger et al.: Die Vögel Baden-Württembergs. Bd 3.2; Ulmer Stuttgart 1997; S 189-196. ISBN 3-8001-3483-7
• Miroslav Saniga: Foraging habits of the Wallcreeper (Trichodroma muraria). In Vogelwelt 123 (2002) S. 161-164. AULA-Wiebelsheim 2002.

El treparriscos, arañero o pájaro arañero (Tichodroma muraria) es un ave que se distribuye por la alta montaña de Eurasia, incluyendo los Pirineos, los Alpes y las montañas del Altái. Es el único miembro del género Tichodromae y de la familia Tichodromadidae (Del Hoyo et al. 2007). Algunos autores proponen su inclusión en la familia Sittidae, en la subfamilia Tichodromadinae.

Distribución y hábitat

El treparriscos se distribuye por la alta montaña de Eurasia. El treparriscos es mayormente no migratorio, pero a partir de julio empiezan a vagar y a partir de septiembre se muda a alturas inferiores. En invierno se encuentran con frecuencia ejemplares aislados en la llanura, rocas aisladas, canteras y ruinas. Aves aisladas han invernado tan lejos como en Inglaterra, y una también invernó en la Universidad de Ámsterdam.

Descripción

Ésta es un ave de 15,5 a 17 cm de largo con plumaje sorprendentemente atractivo en carmesí, gris y negro, con vuelo como de mariposa y guaridas inaccesibles. Su nombre común chino significa ‘flor de roca’.

Su plumaje es fundamentalmente gris, aunque la garganta la punta de las alas y las rectrices son negras. Su rasgo más distintivo es el color carmesí sobre sus alas. Cuando vuela se pueden observar manchas alares de color carmín y manchas blancas en las rémiges primarias.

Las aves hacia el este de Turkmenistán son ligeramente más oscuras, y a veces han sido clasificadas como una raza separada T. m. nipalensis.

En la estación reproductiva, el macho puede ser a menudo distinguido de las hembras por su garganta negra, aunque las hembras tienen a veces también la garganta negra en grados variables.

Comportamiento

Esta especie carismática es bastante mansa, pero a menudo es sorprendentemente difícil de ver en las laderas de las montañas.

En vuelo parece una abubilla (Upupa epops) de colores extraños o una mariposa gigante, pero trepa paredones de piedra como si fuera un ratón.

Reproducción

Para anidar, el macho busca agujeros en la roca. Después indica dónde están a la hembra haciendo acrobacias a la entrada. La hembra construye sola el nido. Para ello utiliza hierbas secas, musgo y líquenes, y tapiza el interior con pelos lana y plumas. El nido está listo en 5 días.

Entre mayo y junio la hembra pone de 3 a 5 huevos blancos moteados de rojo, que incuba sola de 18 a 20 días. Mientras, el macho la alimenta.

Cuando nacen las crías, ambos progenitores les dan de comer, y permanecen en el nido entre 21 y 29 días, hasta que pueden volar y trepar por las rocas.

Alimentación

Se alimenta de insectos, arañas y otros invertebrados que obtiene con su largo pico en las fisuras de rocas.

Canto

El canto del macho es una secuencia de silbidos ascendentes y sibilantes.

Referencias

• Del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie D. (editors). (2007). Handbook of the Birds of the World. Volume 12: Picathartes to Tits and Chickadees. Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-42-2
• BirdLife International (2004). «Tichodroma muraria». Lista Roja de especies amenazadas de la UICN 2022 (en inglés). ISSN 2307-8235. Consultado el 9 de mayo de 2006. Registro de base de datos que incluye justificación de por qué esta especie es clasificada como no amenazada
• Šťastný, Karel. Aves (Enciclopeida de la ciencia (2010). ISBN 978-84-92678-33-4

Harkaitz-txoria (Tichodroma muraria) Tichodromadidae familiako hegazti paseriformea da, Eurasiako eskualde menditsuetan bizi dena^[1].

Europako hegaztirik ederrenetarikoa da harkaitz-txoria, ingurune malkar eta harritsuetan aurki daitekeen txori berezia. Bere moko oker luzearekin, eta batez ere, hegoko luma gorriekin beste edozein hegaztirekin ezin nahas daitekeen espeziea da. Eurasia erdialde eta mendebaldeko mendiguneetan bizi da, eta Euskal Herrian leku oso gutxitan ezagutzen dira hegazti honen populazioak, batez ere Pirinioetan.

Deskribapena

Tamaina txikiko hegaztia da, 30-35 cm bitarteko hego-zabaleraduna eta 25 gramo pisatzera iritsi daitekeena. Bizkarralde grisa du, ibili ohi den ingurunearen (labar kalkareoak) antzeko koloreduna, eta paparraldea ilunagoa izan ohi da udan. Mokoa ere beltza da, luzea eta beherantz apur bat okertua. Buztaneko lumak ere beltzak dira. Animalia honen ezaugarririk deigarriena hegoetako luma gorriak dira, eta ezaugarri hori dela eta, ezin da beste hegazti espezieekin nahastu. Hegoen ertzetan orban zuriak ere izaten ditu. Hanka handiak ditu, atzapar eta erpe luzedunak, arroketara eustea ahalbidetzen dizkionak.

Emearen eta arraren itxura antzekoa da, baina udan arraren koloreak markatuagoak izan ohi dira, kontraste handiagokoak.

Taxonomia

Harkaitz-txoriak bi azpiespezie ditu:

• Tichodroma muraria muraria
• Tichodroma muraria nipalensis, ekialdeko Turkmenistanen bizi dena.

Kantua

Hegazti isilak dira, eta ez dira euren kantuengatik identifikatu ohi. Emeek lurraldea babesteko kanta dezakete, eta arrek ugal sasoian kantatzen dute.

Banaketa

Paleartikoko mendigune nagusietan aurki daiteke, Europako Mendietatik hasi eta Himalaiaraino; tartean Pirinioak, Alpeak, Balkanetako mendiak, Karpatoak, Kaukaso eta Irango mendiak okupatuz.

Pirinioetako mendebaldeko muga Erronkari haranean du, Larra-Belagua inguruko harkaiztietan. Neguan, ordea, banaketa zabaldu egiten da, eta Euskal Herriko hainbat mendigune gehiagotan ere ikusi ahal izaten dira.

Habitata

Estai alpetar eta azpialpetarreko harkaizti kalkareoak dira espezie honen bizilekua txitatze-garaian, udaberri amaieran eta udan. Egutera nahiago izaten dute, tenperatura egokiagoak eta elikagai-eskuragarritasun handiagoa eskaintzen baitute^[2]. Neguan, aldiz, altuera baxuagotara dauden harkaiztiak erabiltzen dituzte bizileku gisa, arroilak edo itsas bazterreko labarrak zenbait kasutan. Eraikin zaharretan ere aurki daiteke neguan^[3].

Elikadura

Moko luzearen laguntzaz, arroketako arrakala eta zirrikituetako intsektuez (euliak, tximeletak, sitsak eta kakalardoak) eta armiarmez elikatzen da nagusiki. Landare-haziak ere jaten dituzte^[4][5].

Ugalketa eta ontogenia

Habia amildegietako kobazulo txikietan edo arrakala handietan egin ohi dute. Emeak 4 edo 5 arrautza jarri ohi ditu maiatza eta uztaila bitartean (Hume 2009), eta 2 cm inguruko tamaina izaten dute orban ilun eta kolore zuriko arrautzok. 3 aste inguruz inkubatzen ditu emeak, eta arra izaten da bazka lortzeaz arduratzen dena. Txitoak altrizialak dira; hots, garapen laburrarekin jaiotzen direnez, itsu eta lumarik gabe irteten dira arrautzatik. Txitoek hilabete inguru behar izaten dute lumak garatzeko.

Bizimodua

Txitotze-garaian, udan, 2000 eta 3000 metro bitarteko altueran aurki daitezke Pirinioetan, amildegi eta harkaizti bertikalen inguruan, batik bat. Talde txikietan elkartu ohi dira. Urte osoa, ordea, ez dute altuera horietan igarotzen. Sasoikako altuera-migrazioak egiten dituzte, eta negua altuera baxuagoetan igarotzen dute. Kantauriar mendietako populazioetako aleak itsas mailaraino jaisten dira, esaterako.

Kontserbazioa

Europako populazioa 14.000- 28.000 bikote artea dela estimatzen da (EBCC 2000), eta IUCN erakundearen arabera espezie honen kontserbazio-egoera ez da kezkatzekoa.

Espezie honen txitotzegune gehienak babestutako natura-guneetan daude, eta ondorioz, nahiko ondo kontserbatutako guneetan bizi dira. Kontuan izan behar da, ordea, espezie espezialista dela, eta naturalki dentsitate baxuak izaten dituenez, beste animalia batzuk baino zaurgarriagoa dela inguruneko aldaketen aurrean.

Nafarroako Espezie Mehatxatuen Katalogoan Interes Bereziko espezieen artean kokaturik dago.

Erreferentziak

Kalliokiipijä (Tichodroma muraria) on vuoristoissa elävä varpuslintu. Lajin nimesi ja kuvaili Carl von Linné 1766.

Koko ja ulkonäkö

Linnun pituus on 15–17 cm, siipien kärkiväli 30–35 cm ja paino 15–20 g. Höyhenpuku on pääosin harmaa. Siipien yläpeitinhöyhenet ovat punaisia lukuun ottamatta ruskehtavia kyynärsulkien peitinhöyheniä. Koiraan kurkku on musta, naaraan valkea. Naaraan puku on ruskehtavampi kuin koiraan. Nokka on pitkä ja kärjestään hiukan alaspäin taipunut. Linnulla on vahvat jalat, joilla se ketterästi kiipeilee jyrkillä kallioseinämillä. Lento on perhosmaisen lepattavaa. Äänet ovat korkeita vihellyksiä.

Kalliokiipijä on sukunsa ainoa laji. Siitä tunnetaan 2 alalajia, nimialalaji muraria ja itäinen nepalensis.

Esiintyminen

Kalliokiipijä asuu Euraasian vuoristoseuduilla Pyreneiltä ja Alpeilta läpi Aasian aina lähelle Kiinan itärannikkoa. Lajin kanta on elinvoimainen ja Euroopassa arvioidaan elävän 77 000–200 000 yksilöä. Laji on pääosin paikkalintu, mutta se voi talveksi siirtyä vuoriston alaosiin. Sitä ei ole toistaiseksi tavattu Suomessa.

Elinympäristö

Vuoristot, Euroopassa alle 2 500 metrin korkeudelle, Himalajalla jopa 5 000 metriin saakka.

Lisääntyminen

Pesä on kallionhalkeamassa, joskus myös rakennuksessa, ja se on vuorattu karvoilla. Naaras munii 3–4 munaa, joita se yksin hautoo.

Ravinto

Syö hyönteisiä, hämähäkkieläimiä ja muita pieniä selkärangattomia.

Lähteet

• BirdLife
• Oiseaux
• Alderton, David & Barrett, Peter 2006: Birds of the World. – Southwater. Kiina.
• Harrison, Colin & Greensmith, Alan 2002: Koko maailman linnut. – WSOY. Helsinki.
• Perrins, Christopher M. (päätoim.) 1992: Otavan lintutieto - Maailman linnut. Otava. Italia. ISBN 951-1-12001-8

Tichodroma muraria

Le Tichodrome échelette (Tichodroma muraria), seul représentant du genre Tichodroma et de la famille des Tichodromidae, est une espèce d'oiseaux vivant essentiellement en altitude dans les massifs montagneux d'Europe et d'Asie.

C'est une espèce paléomontagnarde strictement paléarctique, sans équivalent dans le reste du monde. L'espèce nominale vit en Europe et en Asie occidentale, jusqu'en Iran. Il existe une sous-espèce strictement asiatique.

Insectivore, l'espèce fréquente les parois rocheuses où elle collecte invertébrés et larves, et où elle est généralement difficile à observer. Elle s'y reproduit également, et les recherche lors de ses séjours hivernaux à basse altitude, mais peut aussi fréquenter des bâtiments.

Description

Le Tichodrome échelette est un oiseau de petite taille (de la taille d'un moineau ou d'une sittelle) au dos et à la tête d'un gris cendré ; la gorge est noire chez le mâle (plus claire chez la femelle) ainsi que le haut de la poitrine, le dessous et les rémiges sont gris foncé. Les plus longues rémiges portent chacune deux taches blanches formant à chaque aile deux rangées de points blancs parallèles. Les couvertures portent du rouge vif mais l'alula est noire. Le bec fin et long est légèrement incurvé vers le bas, et de couleur noire, comme les pattes^[1].

Le dimorphisme sexuel est faible, mais le mâle est plus contrasté que la femelle et a la gorge noire, et celle-ci, outre une gorge pâle, porte également des taches ocre aux rémiges primaires et secondaires. Le plumage internuptial du mâle se rapproche de celui de la femelle, les deux sexes ayant la gorge et le haut de la poitrine blancs lors de la mue automnale^[1],[2].

Moins contrastés, les jeunes sont teintés de brunâtre et les taches blanches aux extrémités des ailes sont plus étendues. Ils portent des taches ocre aux rémiges secondaires et primaires. Ils font une mue partielle entre août et septembre. Leur bec est court et droit et n'atteint sa longueur définitive qu'après plusieurs mois^[1].

Malgré les taches colorées des ailes, l'oiseau est majoritairement gris et son plumage lui offre une bonne homochromie le rendant difficile à repérer dans son milieu rupestre^[1].

Pour une masse de 26 à 22 grammes, l'oiseau mesure 13 à 14 centimètres de longueur, bec non compris ; celui-ci mesure 23 à 35 millimètres. L'envergure est très importante par rapport à la masse, avec 26 à 27 centimètres. Ces grandes ailes arrondies, battant de manière très irrégulière avec une amplitude variable, donnent à l'espèce un vol caractéristique, à la fois léger et hésitant, évoquant celui d'un papillon^[1].

Lorsqu'il est aperçu, cet oiseau ne peut être confondu avec aucun autre, en raison de sa silhouette caractéristique, de son vol particulier, et des taches rouges bien visibles mais seulement à courte distance^[1].

Biologie

Écologie et répartition

Le tichodrome est une espèce paléomontagnarde strictement paléarctique mais non strictement montagnarde. En été, elle fréquente les falaises où elle vole et s'accroche pour y chercher sa nourriture, dans les massifs montagneux mais aussi à basse altitude. La reproduction a lieu majoritairement au-dessus de 1 000 mètres d'altitude, parfois jusqu'à plus de 2 800 mètres, ce qui montre une forte affinité montagnarde. Elle se déroule aussi parfois à des altitudes bien plus basses, à partir de 350 mètres. C'est dans une falaise que le nid sera construit, bien que l'espèce puisse parfois s'installer sur des bâtiments, notamment à basse altitude. Lorsque la reproduction a lieu ainsi à une faible altitude, ce sera toujours néanmoins en zone de piémont, à proximité des grands massifs ^[3],[2],[1].

En hiver, l'espèce pratique une migration altitudinale en quittant les hauteurs pour se disperser dans des régions au climat plus favorable. Elle visite alors les falaises des massifs moins élevés et de plaine. Lors de ses périples hivernaux, elle peut s'éloigner considérablement des montagnes et on peut alors l'observer en ville (Grenoble ou Besançon, à proximité des massifs où elle niche, mais aussi Lyon, Paris, Chartres...), et jusqu'en bord de mer. Pour se nourrir, elle prospecte alors les constructions (grands ouvrages, façades, clochers, châteaux...). Ainsi, dans le Massif central, elle est présente en été de manière très localisée, sur ses rares sites de reproduction, mais en hiver, elle fréquente l'ensemble du massif^[1],[2].

En Europe, seuls les grands massifs présentant des falaises sont occupés, et ces milieux sont déterminants puisque le Jura, malgré ses faibles altitudes, est occupé en toutes saisons, grâce à ses nombreux escarpements calcaires, tandis que les Vosges, d'une altitude souvent voisine, mais où les falaises sont rares et petites, ne le sont pas. L'espèce fréquente les massifs des Alpes, des Pyrénées, de la cordillère Cantabrique, de la Corse, des Apennins, des Carpates et des Balkans^[2].

En France, ses bastions sont les grands massifs minéraux des Alpes et des Pyrénées, et l'espèce a longtemps été supposée absente des autres massifs. Mais à la suite de prospections plus poussées la reproduction a été prouvée dans le Jura en 1973, et en Corse en 1978, au Monte Cinto. Elle a également été découverte très ponctuellement dans le Massif central, dans le massif du Sancy. Ces découvertes ne traduisent pas une expansion de l'aire de répartition de l'espèce, mais sont seulement le résultat d'une meilleure connaissance de celle-ci^[3].

L'espèce aurait une préférence pour les parois fraîches et à l'ombre, ce qui est contesté par certains chercheurs, et fréquente souvent les gorges de torrent. Les parois exposées au sud et chaudes seraient moins exploitées. Cependant, les exigences écologiques du tichodrome restent globalement peu connues, tant en matière de milieux que d'alimentation. Ainsi, les densités de population sont mal connues et très variables, et l'espèce est absente de sites qui sembleraient favorables, sans qu'on puisse l'expliquer^[1],[4],[2].

La longévité de l'espèce est mal connue mais serait d'au moins huit ans^[2].

Comportement

Le tichodrome explore les falaises de bas en haut, d'une manière très agile. S'aidant de ses pattes, il donne l'impression de marcher sur la paroi, ou progresse par bonds, puis s'élève légèrement de quelques coups d'aile. Arrivé en haut de la falaise, il se laisse tomber comme une pierre jusqu'en bas, et recommence sa progression. Son vol est très léger, papillonnant, adroit, mais semble toujours désordonné. L'espèce pratique également le vol plané et utilise les courants thermiques pour visiter des parties plus élevées de la falaise. L'oiseau descend aussi au sol, notamment pour y faire sa toilette dans un ruisseau ou prendre un bain de poussière^[1],[2].

Les individus semblent solitaires, et territoriaux, bien qu'un cas de grégarisme hivernal ait été signalé dans les Alpes. Généralement, ils semblent ne tolérer leurs congénères que lors de la période de reproduction, et se montrent plutôt querelleurs le reste du temps. Lorsque plusieurs couples se partagent une même falaise, chacun y défend son territoire contre les voisins. Même en hiver, les territoires nourriciers sont défendus contre les autres tichodromes. L'oiseau affiche une attitude menaçante avec les ailes basses et la queue relevée, qui rappelle celle de la sittelle. Deux individus peuvent s'affronter dans des joutes aériennes vertigineuses, qui semblent tenir une place importante dans la défense du territoire^[1],[2].

Le tichodrome serait un gros dormeur, disparaissant tôt le soir dans une fissure pour y passer la nuit, et ne reprenant son activité qu'assez tard le matin, après les autres espèces^[1].

D'une tonalité élevée, les émissions vocales sont variées et mélodieuses. Le chant est une mélodie précieuse pouvant évoquer celui du grimpereau des jardins. Les deux sexes chantent, y compris en hiver, et le mâle chante pour signaler à la femelle l'emplacement choisi pour le nid^[1].

Alimentation

En raison de son mode de vie et de l'inaccessibilité de son milieu, l'alimentation du tichodrome est mal connue, surtout en hiver. Les arthropodes semblent constituer une part importante de son régime alimentaire mais certains auteurs supposent que d'autres invertébrés, des larves, voire des mollusques, sont également capturés^[1],[2]. On ignore en réalité s'il dépend d'une ou de plusieurs espèces en particulier^[4].

L'oiseau utilise son long bec fin pour extraire ses proies des fissures, mais peut aussi prendre au vol un insecte ailé. Il peut aussi tout simplement attraper un insecte posé sur la paroi^[1].

Reproduction

La reproduction du tichodrome reste mal connue. Les premières parades ont lieu fin mars et les plus tardives aux premiers jours de mai tandis que les premiers nourrissages sont observés tout début juin. Cependant des nourrissages ont encore lieu pendant le mois de juillet. C'est donc au mois de mai qu'ont lieu l'essentiel des pontes^[4].

Le nid est presque toujours établi dans une fissure mais plusieurs cas de nidification dans des constructions ont été rapportés, parfois simplement sur une poutre dans un local. Il est construit par la femelle seule, qui transporte les matériaux, accompagnée par le mâle qui ne l'aide pas mais chante ou surveille les lieux. Le nid est assez volumineux mais peu profond, fait de mousses, lichens, tiges… et bien isolé avec un matelas de matériaux d'origine animale (crins, brins de laine, plumes…)^[1],[2].

Trois ou quatre œufs sont pondus, parfois cinq, et sont couvés par la femelle seule, que le mâle ravitaille. L'incubation dure dix-huit à dix-neuf jours puis les poussins sont nourris par les deux parents pendant vingt et un à trente jours^[2].

Les jeunes restent peu de temps avec les parents. Ils s'entraînent au vol et aux acrobaties aériennes et dès la fin juillet, les tichodromes deviennent solitaires et se dispersent, bien que les parents restent cantonnés le plus longtemps possible dans leur territoire, dont ils chassent cependant les jeunes. Cette période de vagabondage des jeunes permet de voir des individus à des altitudes inhabituelles, à plus de 4 000 mètres dans les Alpes (le record d'altitude est de 4 500 mètres au mont Rose, mais au mois d'avril, ce qui démontre que le vagabondage peut avoir lieu même en période de reproduction)^[1].

Prédation

Les mœurs de l'espèce et l'inaccessibilité de ses nids l'exposent peu aux prédateurs terrestres. Cependant, il est sans doute vulnérable aux rapaces (épervier d'Europe)^[1].

Taxonomie

Le Tichodrome étant absent de Suède, il ne figurait pas dans la dixième édition du Systema Naturae de Carl von Linné en 1758. C'est Giovanni Antonio Scopoli, naturaliste, médecin et correspondant de Linné, tyrolien de culture italienne, qui lui en adressa une première description, puis un spécimen en 1763. Dans les échanges entre Linné et Scopoli, l'espèce fut désignée sous plusieurs noms : Upupa muraria, Picus muraria, Merops muraria (en raison d'analogies anatomiques avec la Huppe fasciée et le Guêpier d'Europe, respectivement Upupa et Merops, ou avec un Pic par la façon dont l'espèce s'accroche aux parois comme un pic à un arbre). Scopoli fut aussi capable d'adresser à Linné une description des mœurs de l'oiseau, qui montre qu'il avait pu l'observer in vivo. Linné ajouta ainsi l'espèce à la douzième édition du Systema Naturae, en 1766, sous le nom de Tichodroma muraria^[5].

Ce protonyme a été conservé depuis lors. Tichodrome signifie littéralement "qui court rapidement sur les murailles", du grec teichos, mur, et dromas, qui court rapidement.

Cependant d'autres auteurs que Linné lui ont donné diverses appellations^[6] :

• Tichodroma phoenicoptera (Temminck) : phoenicoptera, littéralement ailes rouges, évoque la couleur rouge des ailes ;
• Grimpereau de murailles (Buffon) ;
• Certhia muraria (Gmelin) ;
• Petrodroma ? (Vieillot).

En français, l'ancien nom vernaculaire de l'espèce, conservé par Cuvier, était échelette^[6], repris dans l'appellation française moderne, et expliqué par le comportement de l'oiseau explorant les parois, comme le souligne Géroudet^[1] :

« ... ces investigations d'aspect un peu saccadé, qui ont valu au Tichodrome le nom d'« échelette »... »

L'espèce est également appelée ou surnommée de différentes manières, souvent évocatrices, et notamment^[1],[7] :

• oiseau-papillon ;
• pic de murailles ;
• pic d'araignées ;
• grimpereau de rocs ;
• grimpereau de rochers ;
• picchion de murailles ;
• planet.

Tichodroma muraria nepalensis (Bonaparte, 1850) est une sous-espèce présente au Turkménistan et de l'est de l'Iran à la Chine^[8].

Statut et conservation

Les effectifs tant européens que français sont très mal connus et difficiles à estimer en raison de la discrétion de l'espèce, et on ignore leur évolution. L'écologie de l'espèce étant peu étudiée, on connaît mal les facteurs susceptibles de lui nuire. Toutefois, l'espèce ne paraît pas menacée à l'échelle européenne^[2].

En France, l'espèce est strictement protégée^[9].

Notes et références

Références

Annexes

Éan atá cosúil le cnóshnag, dúchasach do dheisceart na hEorpa is an Áise. Gormliath le sciatháin leathana dhearga is bhána, agus gob fada caol cuarach. Áitríonn sé ceantair charraigeacha go hard sna sléibhte, agus itheann feithidí is damháin alla.

Tá an t-alt seo bunaithe ar ábhar as Fréamh an Eolais, ciclipéid eolaíochta agus teicneolaíochta leis an Ollamh Matthew Hussey, foilsithe ag Coiscéim sa bhliain 2011. Tá comhluadar na Vicipéide go mór faoi chomaoin acu beirt as ucht cead a thabhairt an t-ábhar ón leabhar a roinnt linn go léir. Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.

O gabeador vermello,^[2] Tichodroma muraria, é unha pequena ave que se encontra en numerosas montañas de Eurasia, incluíndo os Pireneos, os Alpes e as montañas do Altai.

É o único membro do xénero Tichodroma, que, á súa vez, é o único da familia dos ticodromádidos (Tichodromadidae),^[3][4]

Porén, algúns autores considérano como o único membro da subfamilia dos ticodromadinos (Tichodromadinae) da familia dos sítidos.^[5][6]

Características

O gabeador vermello é maiormente non migratorio (aínda que é migrados parcoal)^[7], mudándose a alturas inferiores durante o inverno, e ás veces vaga máis lonxe aínda, cando, de cando en vez, usa canteiras ou edificacións.^[8]

Aves illadas teñen invernado tan lonxe como en Inglaterra, e unha tamén invernou na Universidade de Ámsterdam.^{[Cómpre referencia]}

Esta é unha ave de 15,5 a 17 cm de longo,^[8] (a media é de 16 a 16,5 cm),^[7][9] cunha plumaxe sorprendentemente atractiva en carmesí, gris e negro, con voo como de bolboreta, espasmódico, e con breves planeos,^[8] e goridas inaccesibles. O seu nome común chinés significa flor de rocha.

Na estación reprodutiva, o macho pode ser a miúdo distinguido das femias pola súa gorxa negra, aínda que as femias teñen ás veces tamén a gorxa negra en graos variables.

Os inmaturos son máis pardos, e teñen o peteiro menor.^[7]

Esta especie é bastante mansa, pero a miúdo é sorprendentemente difícil de ver nas ladeiras das montañas, ademais de porque adoita vivir en lugares inaccesíbeis, porque cando gabea por unha parede pode camuflarse coas súas cores grises e negras (a vermella das ás apenas se ve).^[8]

Aliméntase de pequenos insectos que captura co seu longo bico nas físgoas das rochas, ou en voo, e tamén inclúe na súa dieta arañas e moluscos.^[7] Aniña en cavidades rochosas,^[8] pondo 4 ou 5 ovos brancos raiados, que son incubados pola femia. O canto do macho é unha secuencia de asubíos.

En voo parece unha bubela (Upupa epops) de cores estrañas, de aí os nomes vernáculos de bubela vermella e galego, ou abubilla de las paredes rocosas en castelán, ou unha bolboreta xigante,^[7] pero rube paredóns de pedra coma se fose un rato.

En Europa pódese ver nas altas montañas do centro e o sur. Na península Ibérica é sedentario nos Pireneos, e na Cordilleira Cantábrica é migra en outubro. Posíbelmente estea en regresión. A súa presenza en Galicia é moi rara.^[7]

As aves cara ao leste de Turkmenistán, desde o Irán até a China, son lixeiramente máis escuras, e foron clasificadas por Bonaparte, en Consp. Gen. Av. 1: 225, como unha subespecie, Tichodroma muraria nepalensis,^[10] separada da subespecie típica, Tichodroma muraria muraria.

Taxonomía

Descrición

Familia

A familia foi descrita en 1827 polo naturalista e ornitólogo inglés William John Swainson.

Xénero

O xénero xa fora descrito en 1811 polo zoólogo alemán Johann Karl Wilhelm Illiger.

Especie

A descrición da especie é máis antiga, xa que o seu autor foi Linneo, en 1766 (aínda que con outro nome, Certhia muraria,^[11] por iso figura na bibliografía o nome e a data entre parénteses).

Etimoloxía

Familia

O nome da familia está formado, como é normal, sobre a raíz do xénero tipo (e neste caso único), engadíndolle a desinencia do latín científico ´-idea, plural neutro de ´-ideus, derivada do grego antigo εἴδος eídos, "aspecto", "aparencia", "forma", empregada para formar os nomes das familias de animais.

Xénero

O nome do xénero Tichodroma está formado plos elementos do latín científico teicho- e -droma, tirados das voces do grego antigo τεῖχος teîchos "muro", "muralla", e δρόμος drómos, "carreira", "acción de correr".^[12][13]

Especie

O epíteto específico, muraria, e un adxectivo do latín medieval que significa "das murallas", derivado do latín clásico mūrus, -i, "muralla".^[13] (O adxectivo equivalente do latín clásico é mūrālis).

Clasificación

• Familia Tichodromidae^[14] Swainson, 1827 ^[4]
  • Xénero Tichodroma Illiger, 1811 ^[15]
    • Tichodroma muraria (Linnaeus, 1766) ^[16][17]
      • Tichodroma muraria muraria (Linnaeus, 1766)
      • Tichodroma muraria nepalensis Bonaparte, 1850 ^[10]

Status

A Unión Internacional para a Conservación da Natureza e dos Recursos Naturais (UICN) cualificou en 2016 o estado de conservación desta especie como LC (pouco preocupante), cualidicación que mantén na actualidade (abril de 2017), debido a que ten unha área de dispersión moi grande e polo tanto, non se acerca aos limiares de vulnerábel baxio o criterio do tamaño desta área (media de ocorrencia, máis de 20 000 km² combinado cunha diminución ou flutuacón do tamaño do rango, grao/calidade do hábitat, ou o tamaño da poboación e dun pequeno número de localizacións ou fragmentación severa). A tendencia da poboación parece estábel e, por tanto, a especie non se acerca aos limiares de vulnerábel baixo o criterio da tendencia da poboación (estimándose unha diminución do 30 % en máis de dez anos ou tres xeracións). O tamaño da poboación é moi grande, con máis de 10 000 individuos maduros.^[18]

Notas

Véxase tamén

Bibliografía

• del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie D. (editors). (2007): Handbook of the Birds of the World. Volume 12: Picathartes to Tits and Chickadees. Bellaterra (Barcelona): Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-42-2.
• Harrap, Simon & David Quinn (1996): Chickadees, Tits, Nuthatches, and Treecreepers. Pinceton: Princeton University Press. ISBN 978-0-6910-1083-0.
• Penas Patiño, Xosé M., Carlos Pedreira López e Carlos Silvar (1991): Guía das aves e Galicia. A Coruña: Bahia Edicións. ISBN 84-8767-406-2.
• Peterson, Roger; Guy Mountfort & P. A. D. Hollom (1973): Guía de campo de las aves de España y demás países de Europa. Barcelona: Ediciones Omega, S. A. ISBN 84-2820-334-2.
• Svensson, Lars, & Peter J. Grant (2001): Guía de aves. La guía de campo de aves de España y de Europa más completa. Barcelona: Ediciones Omega, S. A. ISBN 84-2821-218-X.

Outros artigos

Zidarčac (Crvenokrili litičar, Brgljez zidarčac; Tichodroma muraria) malena ptica vrapčarka iz porodice brgljeza Sittidae koja živi po liticama Alpa, Kavkaza, Pamira i Tibeta, na visina do 5 000 metara, koja je po svojim krilimna i staništu poznata i kao crvenokrili litičar. Zbog nepristupačnosti samog staništa i skrovitog načina života teško ga se uočava

U Hrvatskoj je prvi puta zabilježena u Maloj Paklenici 13.10.1967., gdje ih je tada promatrao ornitolog Dragutin Rucner. Godine 2015 uočena je i u kanjonu Velike Paklenice. Prema mišljenjima stručnjaka koji su ih proučavali u Hrvatskoj zidarčac je u Hrvatsku došao vjerojatno sa Alpa zbog velikih zahlađenja.^[1]

Procjenjuje se da u Hrvatskoj zimuje od 50 – 100 primjeraka, dok je u Srbiji broj procjenjen na 30-40 gnijezdećih parova (Puzović et al 2009) a nazivaju ga puzgavac, a promatrani su u kanjonu Belog Rzava kod Mokre Gore i u Ovčarsko-Kablarskoj klisuri i klisuri Crnog Rzava. ^[2]

Gnijezdi se u rupama po liticama, a gnijezda uglavnom radi od mahovine kojoj dodaje i druge mekane materijale, kao što je perje. U sezoni parenja mužjakov vrat postane crn.

• ilustracija

• Pireneji

• južna Francuska

Na Zajedničkom poslužitelju postoje datoteke vezane uz: Crvenokrili litičar Wikivrste imaju podatke o: Tichodroma muraria

Izvori

Il picchio muraiolo (Tichodroma muraria (Linnaeus, 1766)) è un piccolo uccello diffuso in tutte le montagne alte dell'Eurasia meridionale, inclusi i Pirenei, le Alpi e l'Altaj. È l'unica specie del genere Tichodroma e della famiglia Tichodromidae.^[2]

Descrizione

È un uccello lungo 15,5 – 17 cm, con apertura alare di 26 – 27 cm e pesa fino a 20 grammi. Ha ampie ali arrotondate e coda breve. Colorito inconfondibile: corpo grigio, coda nera bordata di bianco, ali nere con macchie circolari bianche e ampia zona centrale rosso carminio. Le ali ampie e arrotondate, vistosamente colorate di rosso carminio e nero con chiazze circolari bianche, lo rendono inconfondibile; quando svolazza lungo le pareti rocciose ricorda l'aspetto di una grande farfalla, tanto da essere chiamato anche farfalla delle rocce^[3].

Il corpo è grigio con gola nera negli adulti in abito nuziale; la femmina è riconoscibile per avere colori meno vivi con macchia golare meno estesa. Il becco è lungo e sottile.

Biologia

Questo uccello è strettamente legato alle pareti rocciose, sulle quali nidifica e ricerca il nutrimento.

Durante la stagione primaverile ed estiva sono preferite le rupi esposte a nord, fresche e umide, a quote comprese fra 1300–1400 m e 3000 m circa; in inverno vengono al contrario selezionate le pareti soleggiate a quote inferiori ai 1500 m; manufatti quali castelli, torri, chiese e dighe vengono regolarmente visitati durante lo svernamento e possono talvolta essere utilizzati come siti riproduttivi.

Alimentazione

Esclusivamente insettivoro, il picchio muraiolo ricerca piccoli artropodi fra gli interstizi delle rocce svolazzando lungo le pareti.

Riproduzione

Costruisce il nido in crepacci di pareti rocciose strapiombanti, spesso a diverse decine di metri di altezza. Più insolita è l'utilizzazione di costruzioni, segnalata con una maggiore frequenza sul versante transalpino ma provata anche in Valle d'Aosta.

La femmina depone 3-4 uova e le cova per 18-20 giorni; i giovani restano al nido 3 o 4 settimane.

Distribuzione e habitat

Il picchio muraiolo è in larga parte stanziale ma si sposta a livelli più bassi in inverno e si sposta più spesso attraverso i campi quando a volte utilizza cave ed edifici. Gli uccelli hanno svernato fino in Inghilterra e uno è giunto fino all'Università di Amsterdam.

Sistematica

In passato veniva considerato appartenente alla famiglia Sittidae, come unica specie della sottofamiglia Tichodrominae.

Sono note due sottospecie^[2]

• Tichodroma muraria muraria (Linnaeus, 1766) - diffusa dall'Europa meridionale e orientale sino al Caucaso e all'Iran occidentale
• Tichodroma muraria nepalensis Bonaparte, 1850 - diffusa da Kazakistan, Turkmenistan e Iran sino alla Cina orientale

Note

Binomas Tichodroma muraria

Lipikas (lot. Tichodroma muraria, angl. Wallcreeper, vok. Mauerläufer) – lipikinių (Tichodromadidae) šeimos paukščių rūšis, priklausanti lipikų (Tichodroma) genčiai. Šios rūšies paukščiai aptinkami Eurazijos kalnuose. Šie paukščiai yra vienintelė lipikinių šeimos rūšis.

Porūšiai

• Tichodroma muraria muraria
• Tichodroma muraria nipalensis aptinkamas Turkmėnijos rytuose.

Išnašos

Vikiteka

Vogels

De rotskruiper (Tichodroma muraria) is een vogel uit de familie Tichodromidae. De rotskruiper is de enige soort binnen het geslacht Tichodroma. Deze vogel komt voor in berggebieden tussen de 1000 en 5000 meter boven de zeespiegel in Midden- en Zuid-Europa en een brede strook diep in Azië (zie kaartje).

Kenmerken

De vogel is 15,5 tot 17 cm lang. Hij is overwegend grijs met zwart en verder makkelijk te herkennen aan de lange donkere snavel en de ronde, roodachtige vleugels met witte vleugelvlekken.De rotskruiper broedt in diepe rotsrichels met spleten. Hij klimt ook vaak met karakteristieke bewegingen langs bergwanden. In de winter daalt hij af naar lagere gebieden en heeft daar een voorkeur voor grote gebouwen.^[2]

Verspreiding en leefgebied

De vogel heeft een groot maar gefragmenteerd verspreidingsgebied in zowel Europa als diep in Azië. Er worden twee ondersoorten onderscheiden:

• Tichodroma muraria muraria: van zuidelijk en oostelijk Europa tot de Kaukasus en westelijk Iran.
• Tichodroma muraria nepalensis: van Kazachstan, Turkmenistan en oostelijk Iran tot oostelijk China.

Het is een typische gebergtevogel die voorkomt bij steile berghellingen met daarin spleten en holen en rotsige stukken met korte vegetaties. De rotswanden moeten zowel zonnige kanten als beschaduwde gedeelten bevatten en er moet stromend water zijn. In de Alpen komt de rotskruiper voor tot 3460 m boven de zeespiegel, in Turkije tot 4000 m en in de Himalaya en Tibet vaak pas vanaf 3600 m. Daalt 's winters af naar lagere regionen.^[3]

Voorkomen in Nederland en België

In België zijn tussen 1890 en 1990 negen gevallen bekend van rotskruipers die 's winters overwinterden in steengroeven in de buurt van Luik. In 1991 overwinterde een rotskruiper bij de Vrije Universiteit in Amsterdam.^[4] In 2010 en 2012 zijn opnieuw rotskruipers waargenomen bij de Sint Pietersberg bij Maastricht.^[5]

• Onvolwassen rotskruiper

• Volwassen mannetje (Pyreneeën)

Taxonomie

Er is geen consensus over de plaats van de rotskruiper in de stamboom van de vogels. Hier wordt de vogel behandeld als een soort uit een monotypische familie die behoort tot de superfamilie Certhioidea, waarin zowel de boomkruiper als de boomklever.^[6]

Status

De populatie werd in 2009 grof geschat op 0,23 tot 1,2 miljoen individuen. Men veronderstelt dat de soort in aantal stabiel is. Om deze redenen staat de rotskruiper als niet bedreigd op de Rode Lijst van de IUCN.^[1]

Bronnen, noten en/of referenties

Murkrypar, Tichodroma muraria, er ein liten fugl som lever i høgfjellsområde i Eurasia. Han er einaste medlemmen av slekta Tichodroma. Det finst to underartar, ein vestleg og ein austleg.

Skildring

Murkrypar er ein 15,5 til 17 centimeter lang fugl, med ein masse på 17-19 gram. Fjørdrakta er primært blågrå, med mørkare venger og halefjør. Det mest slåande trekket ved fjørdrakta er dei ekstraordinære karmosinraude områda på vengene. Stort sett er dette skjult når vengene er folda saman. Det meste av dekkfjørene og den indre halvdelen av handsvingfjørene og armsvingfjørene har denne raudfarga.

Utbreiing og habitat

Som alpin art hekkar murkrypar i høgder mellom 1000-3000 moh.^[1] Arten har stort sett habitat i dette høgdnivået, men er kjent for å flytte til lågare høgder om vinteren, der kan ein somme tider observere murkrypar på bygningar og i steinbrot. Nominatunderarten har utbreiingsområde frå Dei kantabriske fjella i vest gjennom Pyreneane og Alpene austover til Kaukasus og vestre Iran. Underarten Tichodroma muraria nepalensis har utbreiing i sentrale høglandsområde i Asia som Turkmenistan og austre Iran austover til Kina.^[2]

Åtferd

Jamvel om denne fuglen kan bli ganske tam, er han ofte overraskande vanskeleg å observere på overflata av berg og fjell.

Murkrypar er ein insektetar, beitar på bakkelevande virvellause dyr, hovudsakleg insekt og edderkoppar plukka frå bergoverflater.^[3] Nokre gonger kan han òg jage flygande insekt i flukt frå ein avsats fjellveggen. Beitande fuglar flyttar seg langs fjellveggen med korte flygingar og i kjappe hopp ofte med vengene delvis spreidd.

Hofuglen byggjer eit koppforma reir av gras og mose, skjerma djupt i ei bergkløft eller eit hòl i fjellet.^[3] Reiret har vanlegvis har to inngangar og er fora med mjukare materialar, ofte med fjører eller ull.^[4] Hoa legg vanlegvis 4-5 egg, men kull så lite som tre førekjem òg. Den kvite egga er 21 mm lange, og er dekt med ei lita mengd svarte eller raudbrune flekker. Når alle egga er lagt, rugar hoa egga i 19-20 dagar til klekking. Maken syter for føde til henne under ruginga.^[4] Ungane er blinde, fjørlause og generelt hjelpelause ved klekking. Begge foreldra matar ungane fram til dei er flygedyktige etter 28-30 dagar. Kvart par får berre eitt ungekull i året.

Sjølv om dei stort sett tause, vil murkryparar av begge kjønn synge, hoene vanlegvis berre medan ho vernar om matterritorium om vinteren.^[3] Songen er ein høgfrekvent, plystrande, med tonar som vekselvis stig og fell.^[1] I hekkesesongen syng hannfuglane når dei kviler eller klatrar.

Taksonomi

Det er noko usemje blant ornitologar om kor murkrypar høyrer heime i den taksonomiske rekkjefølgja. I første omgangen sette Linné arten inn i trekryparfamilien Certhiidae.^[4] I dag er murkrypar plassert i ein monotypisk familie Tichodromadidae av blant andre Clementslista, medan andre autoritetar som Dickinson 2003^[5] legg han inn i ein monotypisk underfamilie Tichodromadinae av spettmeisfamilien Sittidae.

Kjelder

Referansar

Bakgrunnsstoff

• Bilete av murkryparar på Flickr.com

Àutri nòm an piemontèis: ...
Costo artìcol a l'é mach në sboss. Da finì.

Ambient

Da finì.

Distribussion

Da finì.

Arferiment bibliogràfich për chi a veul fé dj'arserche pì ancreuse

• Tichodroma muraria (Linnaeus, 1766)

Ten artykuł dotyczy ptaka. Zobacz też: Pomurnik z powieści Andrzeja Sapkowskiego, rzekomy potwór pomórnik oraz roślina pomurnik. Multimedia w Wikimedia Commons Hasło w Wikisłowniku

Pomurnik^[5] (Tichodroma muraria) – gatunek niewielkiego ptaka górskiego z rodziny kowalikowatych (Sittidae), jedyny przedstawiciel podrodziny pomurników^[5] (Tichodrominae). Występuje w górach południowej i środkowej Europy oraz zachodniej i środkowej Azji. W Polsce jest to skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Występuje przede wszystkim w Tatrach, które są najbardziej na północ wysuniętym stanowiskiem lęgowym tego gatunku w Europie. Jest gatunkiem osiadłym, odbywającym w okresie pozalęgowym krótkie wędrówki w niższe tereny górskie.

Obecnie najczęściej wyróżnia się dwa podgatunki pomurnika. Obok podgatunku nominatywnego T. muraria muraria (Europa i Turcja po Kaukaz), stwierdzono w Azji Środkowej występowanie podgatunku T. muraria nepalensis, który różni się bardzo nieznacznie ciemniejszym upierzeniem i występowaniem w wyższych terenach górskich.

Systematyka

Karol Linneusz był pierwszym przyrodnikiem, który w 1766 w Syst. Nat. wyd.12, s. 184 opisał systematycznie pomurnika. Uważał go za „skalny” gatunek pełzaczy (Certhiidae) i określił go jako Certhia muraria. Samuel Gottlieb Gmelin, który badał w 1774 przyrodę północnego Iranu, odkrytego tam przez siebie pomurnika nazwał Metacilla longirostra^[6]. Dzisiejszą naukową nazwę rodzajową Tichodroma pomurnik zawdzięcza Johannowi Illigerowi, który użył jej jako pierwszy w swojej klasyfikacji ssaków i ptaków Prodromus systematis Mammalium et Avium z 1811^[7]. Karol Lucjan Bonaparte uznał pomurnika azjatyckiego za osobny gatunek i określił go w 1850 mianem T. nepalensis (później takson ten traktowany był jako podgatunek)^[8]. W końcu Leonid Aleksandrowicz Portenko wierzył, że odkrył w 1954 jeszcze inny podgatunek pomurnika w Uzbekistanie^[9]. Nazwał go T. muraria ognewi, a przy tym uznał pomurnika z Iranu opisanego przez Gmelina za czwarty podgatunek^[10]. Ze względu na to, że różnice między europejskimi i azjatyckimi populacjami pomurnika są znikome, wszystkie główne prace naukowe do lat 50. XX w. traktują pomurnika jednak jako gatunek monotypowy^[11]. W polskim przewodniku Ptaki Europy, redagowanym przez Zygmunta Czarneckiego i wydanym w 1982 przez PWN, rozróżnia się dwa podgatunki: T. m. muraria (w Europie) i T. m. longirostris (na Kaukazie)^[12].

Obecnie w naukowej dyskusji przeważa podział gatunku na dwa podgatunki^[13][14][3]: Tichodroma muraria muraria i Tichodroma muraria nepalensis^[15].

Problematycznie kształtuje się klasyfikacja pomurnika w relacjach rodzinnych. Począwszy od Linneusza, przez systematyki Williama Swainsona (1837)^[16], Hansa Friedricha Gadowa (1892)^[17] do Aleksandra Wetmore’a (1960)^[18], naukowcy zaliczali pomurnika do pełzaczy. Taką klasyfikację zawiera m.in. wydana w latach 1931–1951 wielotomowa „Lista ptaków świata” (Checklist of Birds of the World) Jamesa Lee Petersa^[19]. Jednak już w latach 20. XX w. zwrócono uwagę na różnice fenetyczne między pomurnikiem a pełzaczami^[20]. Z biegiem XX. w. uznanie zyskiwała klasyfikacja brytyjskich ornitologów i francusko-amerykańskiego ornitologa Charlesa Vaurie, uznająca pomurnika za jedyny gatunek w podrodzinie pomurników (Tichodromadinae) w rodzinie kowalikowatych (Sittidae)^[6][21]. Do tej klasyfikacji przyłączyli się także ornitolodzy z Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego^[22][5]. Jednak obecnie duża część systematyków umieszcza pomurnika w monotypowej rodzinie Tichodromidae^[14][23][24].

Etymologia nazwy naukowej i polskiej

Systematyczna nazwa pomurnika – Tichodroma muraria – jest podobnie jak w wypadku kilku innych nazw gatunkowych pleonazmem. Tichodroma składa się ze starogreckiego rzeczownika tò teīchos = mur i (najprawdopodobniej) dromás = biegający razem. Przymiotnik muraria pochodzi z łacińskiego rzeczownika murus, -i m. = mur. Pochodzenie nazwy polskiej jest prawdopodobnie przetłumaczeniem nazwy naukowej.

Charakterystyka

Morfologia

Zewnętrzne cechy charakterystyczne gatunku są na ogół wspólne zarówno dla występującego w Europie podgatunku T. m. muraria, jak i azjatyckiego T. m. nepalensis. Niewielkie różnice występują w ubarwieniu, jak i w środowisku występowania obu podgatuków^[25].

Wygląd zewnętrzny: Upierzenie wierzchu i spodu ciała pomurnika jest popielatoszare, pióra kupra i ogon są ciemne. Skrzydła wyróżniają się różowo-czerwonym zabarwieniem piór z czarnym nalotem. Lotki mają czarny kolor i są pokryte białymi, okrągłymi plamami – u T. m. nepalensis ubarwienie jest ciemniejsze z dodatkiem koloru ochry na głowie. Białe plamy są większe. Charakterystyczny jest długi, lekko zagięty w dół dziób. Nogi są wyjątkowo krótkie, szponiaste i czarne. W okresie godowym podgardle u samca przyjmuje głęboko czarne zabarwienie, zaś w spoczynkowym jest białawe. Samica jest podobna do samca w szacie spoczynkowej – ma jasny, białawy podbródek, gardło i pierś.

Rozmiary: Długość ciała wynosi ok. 16,5 cm; rozpiętość skrzydeł średnio ok. 27 cm, ich szerokość 9 cm; długość ogona 6 cm.

Waga: Pomurnik waży przeciętnie 16–22 g.

Głos

Śpiew godowy samca składa się z 4 do 5 wysokich, czystych gwizdów. Gwizdy wzrastają w tonach i kończą się często krótkim głośniejszym elementem. Ostatni gwizd strofy jest najczęściej w niższym tonie. Samica śpiewa podobnie, jej strofy są jednak krótsze i cichsze^[26].

Poza śpiewem pomurnik porozumiewa się jeszcze odgłosem kontaktowym brzmiącym mniej więcej jak cuii. Odgłosu tego używa jednak rzadko. W walkach rywali pomurniki klekoczą natomiast dosyć głośno dziobami^[27].

Występowanie

Zasięg występowania

Zasięg występowania podgatunku nominatywnego T. m. muraria obejmuje prawie wszystkie wysokogórskie obszary Europy. Rozpościera się łukiem od południowo-zachodniej Europy, przez Azję Mniejszą po zachodni Iran. Pod względem liczebności lęgów najważniejszymi łańcuchami górskimi patrząc z zachodu na wschód są: Góry Kantabryjskie – Pireneje – francuski Masyw Centralny – szwajcarska Jura – cały łańcuch Alp – Apeniny – Karpaty z Tatrami – góry Półwyspu Bałkańskiego: Góry Dynarskie, Pindos, Rodopy, Olimp – jak i dalej w Turcji góry Taurus i Kaukaz.

W Polsce jest gatunkiem skrajnie nielicznie lęgowym w Tatrach, przypuszczalnie także w Pieninach. Zimuje w dolinach górskich w pobliżu miejsc lęgowych^[28].

Azjatycki podgatunek T. muraria nepalensis występuje we wszystkich wysokich górach centralnej Azji: w Elbursie, Hindukuszu, Ałtaju, Pamirze, w górach Tienszan i Kunlun oraz w bardziej wysuniętych na południe Himalajach i Karakorum i także na Wyżynie Tybetańskiej. Dalej na wschód jego zasięg ma wyspowy charakter i kończy się na górskich obszarach na południowy zachód od Pekinu. Rozprzestrzenienie podgatunku azjatyckiego jest jednak jeszcze mniej dokładnie poznane od obszaru występowania taksonu europejskiego.

Środowisko

T. m. muraria zamieszkuje w Europie w okresie rozrodczym najczęściej nagie skały na wysokościach od 900 do 2000 m n.p.m. Wyjątkowo gnieździ się na niższych obszarach (np. ściany szwajcarskiego zamku Chillon na poziomie 375 m n.p.m.), jak i na wysokościach do 3000 m n.p.m. W okresie jesiennym odbywa krótkie wędrówki. Zalatuje na wyżej (np. 4500 m n.p.m. w szwajcarskich Alpach), jak i niżej położone obszary, nie omijając przy tym miast leżących u stóp gór^[29]. Zimą przenosi się w doliny górskie. Rzadko pojedyncze osobniki zalatują w bardziej odległe regiony Europy, nawet do Wielkiej Brytanii, co potwierdza odnalezienie zestrzelonego pomurnika w 1912 w Sussex^[30] oraz zaobserwowanie osobnika w 1901 w Somerset^[31].

W okresie lęgowym T. m. nepalensis zamieszkuje w Azji jeszcze wyższe obszary górskie, niż T. m. muriaria i jest wyjątkowo spotykany nawet na wysokościach do 6000 m n.p.m. Zimą pomurniki azjatyckie zalatują w głąb Chin, dolatując do południowych i wschodnich granic kraju. Wtedy pojawiają się na nizinach i w ludzkich siedliskach, szukając pożywienia również na budynkach^[32].

Tryb życia

Pomurnik jest gatunkiem prowadzącym dzienny tryb życia, zalatując na noc do swoich stanowisk sypialnych ukrytych w szczelinach skał – w okresie lęgowym do gniazda. Jest poza tym samotnikiem, którego rewiry obejmują duże obszary.

Oprócz zachowań związanych z rozrodem można obserwować również inne różne rodzaje zachowań w cyklu życiowym ptaka. Obserwowane jest zachowanie komfortowe. Pomurnik pielęgnuje swoje upierzenie przez „kąpiele” zarówno w piasku, jak i na słońcu. W obu przypadkach maksymalnie rozpościera skrzydła, w piasku tarza się brzuchem, a na promienie słoneczne wypina zarówno grzbiet, jak i spód skrzydeł^[33]. W przypadku zagrożenia przez drapieżniki, takie jak gronostaj czy kuna domowa, pomurnik najpierw drga nerwowo skrzydłami po czym odlatuje. W przypadku ptaków drapieżnych stara się nie zwracać na siebie uwagi, zastygając w bezruchu. W stosunku do człowieka ma dosyć niewielki dystans ucieczki. Pomurniki nie migrują na większe odległości, w miesiącach jesiennych odbywają jedynie krótkie wędrówki, przeważnie w okolicach swoich habitatów, zimują w zaciszniejszych dolinach.

Długość życia: Pomurnik trzymany w wolierze niemieckiego etologa Hansa Löhrla przeżył 11 lat^[34].

Rozród

Rozród można podzielić na okres godowy (toki, kopulacja, wybór miejsca gniazdowania i budowa gniazda) oraz okres lęgowy (złożenie jaj i ich wysiadywanie oraz wyklucie piskląt, opuszczenie gniazda i ich dokarmianie po wykluciu).
W Alpach przeprowadzono systematyczne badania lęgów podgatunku T. muraria muraria^[35]. Przedstawione tu wyniki tych badań mogą się różnić od wyników badań T. muraria nepalensis, ale do tej pory brak jest systematycznej analizy lęgów środkowoazjatyckiego podgatunku.

Okres godowy

Toki: Pomurniki corocznie tworzą pary w swoim terytorium lęgowym, do którego są bardzo przywiązane. Podczas toków samiec śpiewa i demonstruje samicy swoją czarną pierś, trzymając głowę skierowaną do góry. W toku zasiedlania terytoriów lęgowych dochodzi do agresywnych zmierzeń rywali (energiczny klekot dziobów).

Środowisko: Środowisko rozrodcze pomurnika stanowią najczęściej urozmaicone, porośnięte niską roślinnością, wilgotne albo leżące w pobliżu strumieni, skaliste miejsca w średniowysokich górach od 1000 do 2500 m n.p.m. Dla Polski eksperci określają następujące siedliska przyrodnicze jako potencjalne miejsca lęgów:

• nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleżyska śnieżne (Arabidion coeruleae)
• wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis
• ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami Androsacetalia vandelii
• pionierskie murawy na skałach krzemianowych (Arabidopsidion thalianae)^[28].

Terytorium rozrodcze jest bardzo rozlegle. Terytorialne zagęszczenie gniazd jest zróżnicowane w poszczególnych regionach występowania, ale nigdy nie jest wysokie.

Gniazdo: Budowa gniazda kończy okres godowy. Pomurnik buduje je na początku maja na stanowiskach znajdujących się na niższych poziomach górskich, albo w pod koniec tego miesiąca na stanowiskach wysokogórskich. Na miejsce budowy gniazda wybiera trudno dostępne szczeliny skalne, bezpieczne przed drapieżnymi ssakami, często występującymi na terytorium rozrodczym. Gniazdo buduje tylko samica. Budowa zajmuje jej pięć dni. Głównym materiałem pod budowę jest mech, poza tym sierść ssaków i porosty.

Okres lęgowy

Jaja: Po tygodniu do dwóch od wybudowania gniazda samica pomurnika składa od 3 do 5 jaj. Skorupa jaja jest biała z delikatnymi czerwonawymi plamkami. Jaja są owalne, bardzo duże i ważą od 2,4 do 2,55 g, czyli więcej, niż jaja ptaków o podobnej wielkości. Jaja wysiadywane są tylko przez samicę, którą podczas wysiadywania karmi samiec.

Pisklęta: Okres wysiadywania trwa od 19 do 21 dni. Pomurnik jest gatunkiem gniazdownikowym – pisklęta są do 10. dnia życia nieopierzone. Ich waga na krótko przed opuszczeniem gniazda wynosi 23 g i jest tym samym większa od wagi dorosłych osobników (17-19 g). Okres przebywania piskląt w gnieździe wynosi około 29 dni.

Karmienie: Jako pokarm pomurniki zbierają przede wszystkim większe owady, np. sówkowate i przynoszą je do gniazda, po kilka naraz, często z dużej odległości. Pisklęta są karmione co 8 do 13 minut, ale przy dużej podaży pokarmu, dorosłe pomurniki przynoszą pojedyncze owady jeszcze częściej. Nakarmione pisklę zwalnia miejsce u wejścia do gniazda dla następnego siadając w tyle gniazda. Dorosłe ptaki starają się podawać swoim pisklętom pokarm urozmaicony. Początkowo rodzice sterują intensywnością karmienia, dopiero od 14. dnia pisklęta przejmują sterowanie częstością karmienia żebrząc piskiem.

Opuszczenie gniazda: Młode opuszczają gniazdo pojedynczo, czasami w różne dni, najczęściej w lipcu, czasami dopiero na początku sierpnia. Z początku chowają się często i pokazują tylko aby otrzymać pokarm. Jednak szybko zaczynają same zdobywać pożywienie.

Status, zagrożenie i ochrona

Status i zagrożenie

Populacja pomurnika na świecie jest duża. Międzynarodowa organizacja BirdLife International ocenia liczebność gatunku tylko w Europie w granicach od 77 tysięcy do 200 tysięcy osobników. Chociaż liczebność populacji obu podgatunków na świecie nie jest dokładnie poznana, eksperci szacują, że wielkość populacji jest niezmienna. Tym samym stabilny rozwój liczebności nie spełnia kryteriów zagrożenia wyginięciem Czerwonej księgi gatunków zagrożonych^[36]. Z tego względu BirdLife International klasyfikuje pomurnika jako gatunek niższego ryzyka na rok 2007^[37].

W Polsce sytuacja gatunku wygląda mniej korzystnie. Ze względu na niewielką powierzchnię siedlisk, nadających się jako habitat rozrodczy, liczebność pomurnika jest naturalnie ograniczona – w latach 1995–2000 szacowano liczbę par w granicach od 15 do 20 (14–18 par w Tatrach, 0–2 par w Pieninach)^[38]. W efekcie nawet niewielkie zmiany w środowisku mogą poważnie wpływać na liczebność polskiej populacji tego gatunku, stwarzając nieustającą sytuację potencjalnego zagrożenia^[39]. Mimo tego, że ptaki te gnieżdżą się w trudno dostępnych miejscach górskich, człowiek może istotnie zagrozić populacji tego gatunku, uprawiając w jego terenach lęgowych turystykę i alpinizm. Z tych względów w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (2001) pomurnik jest sklasyfikowany jako gatunek skrajnie zagrożony^[40].

Istnieją przesłanki z XVII i XVIII w. o występowaniu pomurnika w Sudetach. Nie odnotowano tam jednak obserwacji gatunku w ostatnich dziesięcioleciach^[28].

Ochrona

W Polsce pomurnik jest objęty ochroną gatunkową ścisłą (Dz.U. z 2004 r. nr 220, poz. 2237). Jego stanowiska lęgowe znajdują się na terenach Tatrzańskiego PN i Pienińskiego PN. W ramach programu Natura 2000 polscy eksperci radzą administracji państwowej wprowadzić zakaz uprawiania wspinaczki górskiej w głównych miejscach występowania pomurnika^[28].

BirdLife International ocenia natomiast ogólny status ochronny w Europie jako prawdopodobnie odpowiedni (SPEC – dyrektywa ptasia: Art. 4.2, konwencja berneńska: załącznik II).

Możliwości obserwacji

Z perspektywy obserwacji ptaków pomurnik jest bardzo charakterystyczny, brak możliwości pomylenia z innymi gatunkami ptaków. Najwidoczniejszymi jego cechami są: długi, lekko zagięty w dół, cienki, czarny dziób; wyjątkowo szerokie skrzydła z czerwonymi, białoplamistymi pokrywami; jak i czarne gardło i pierś samca w okresie godowym. Lecąc ptak przypomina małego, dziwnie ubarwionego dudka albo wielkiego motyla. Gdy przebywa na ziemi może być z daleka pomylony z myszą. Nawet jego dorywczy, szybki sposób poruszania się jest podobny^[41]. Jedynie czerwony obwód skrzydeł wyróżnia się na tle ogólnie ciemnoszarego wyglądu. Gdy pomurnik wspina się po ścianach skał, zauważalne są także bardzo krótkie nogi z wydłużonymi palcami i pazurami^[27].

Pomurniki nie są łatwe do obserwacji. Ich biotopy to w większości tereny bardzo trudne dla wędrówek, do czego dołączają się często nieprzyjazne warunki pogodowe. Ciężko jest zlokalizować ptaka po głosie. W skalistym otoczeniu śpiew pomurnika jest ledwo słyszalny, najprawdopodobniej usłyszy się najwyższe jego tonacje. W Polsce dochodzi do tego wyjątkowo mała liczba osobników gatunku. Najłatwiej można zauważyć pomurnika, kiedy poszukuje pokarmu. Wtedy wspina się, podskakując i jednocześnie rozpościerając dorywczo skrzydła, wertykalnie po pionowych ścianach skalnych, które rzadko porośnięte są większą roślinnością^[42]. Czerwone ubarwienie i białe plamy na rozpostartych skrzydłach są dobrze widoczne na tle szarych skał.

W Tatrach najczęściej można zobaczyć pomurniki na Raptawickiej Turni, w Wąwozie Kraków, na stokach Kościelca i Świnicy, rzadziej w Pieninach. W okresie jesienno-zimowym można regularnie obserwować pojedyncze ptaki na budynkach w miejscowościach podgórskich, jak np. na zamkach w Czorsztynie, czy w Niedzicy. Zalatywały już do Bielska-Białej^[43].

W Alpach jednym z lepszych miejsc na obserwacje jest ściana góry Westliche Karwendelspitze w niemieckich Alpach, w paśmie Karwendel. Obserwacji można dokonywać z okien kolejki górskiej prowadzącej z miejscowości Mittenwald na szczyt góry^[44]. Jesienią pomurniki można często obserwować na ścianach kościoła Berner Münster w Bernie (Szwajcaria)^[29].

Podgatunki

Wyróżniane podgatunki T. m. muraria
(Linnaeus, 1766)
Podgatunek nominatywny. Europa i Azja Mniejsza po północno-zachodni Iran. T. m. nepalensis
(Bonaparte, 1850)
Azja Środkowa od wschodniego Iranu, występuje w nieco wyższych partiach górskich jak T. m. muraria.
Ubarwienie upierzenia jest ciemniejsze, z dodatkiem koloru ochry na głowie. Białe plamy na pokrywach są większe.

Hodowla

Pomurnik nie jest gatunkiem hodowlanym ani zwierzęciem domowym. W celach naukowych, dla zbadania zachowania pomurnika, niemiecki ornitolog Hans Löhrl przetrzymywał pomurniki w ramach hodowli eksperymentalnej. W dużej wolierze pomurniki przeżyły do 11 lat. W przeciągu tego okresu ich para jeden raz z sukcesem zakończyła lęgi^[34].

Znaczenie w kulturze człowieka

Człowiek wybiera pomurnika jako symbol dla swoich organizacji, widnieje np. na logo istniejącej od 1982 pozarządowej organizacji Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne^[45]; dla miejsc związanych z jego występowaniem, np. na pieczątce turystycznej pawilonu Pienińskiego Parku Narodowego Sromowce Niżne^[46]; itp. Poza tym gatunek zdobi cały rząd znaczków pocztowych wydanych w różnych krajach, w tym także przez Pocztę Polską: pomurnik widnieje na znaczku z nominacją 5,60 zł z serii Ptaki wydanej w 1960 roku^[47].

Pomurnikiem jest zwany i w pomurnika potrafi się przemieniać negatywny bohater Trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego – Birkart Grellenort. Nie wiadomo jednak, czy autor właśnie ten gatunek miał na myśli – ptak opisany w powieści jest czarny i dość duży.

Dokumenty audiowizualne

Uwaga! Ładowanie dokumentów w zależności od łącza wymaga trochę czasu

• Urywek śpiewu godowego samca T. m. muraria z Alp.

Przypisy

Zobacz też

• fauna Polski, ptaki Polski

Bibliografia

1. Głowaciński, Z.: Tichodroma muraria (Linne, 1766) – Pomurnik. W: Z. Głowaciński: Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. Warszawa: 2001, s. 265–266.
2. Löhrl, H.: Mauerläufer (Tichodroma muraria). Westarp Wissenschaften. Die Neue Brehm-Bücherei, 2004. ISBN 3-89432-837-1.
3. H. Löhrl. Brutverhalten und Jugendentwicklung beim Mauerläufer (Tichodroma muraria). „Journal of Ornithology”. Volume 116. 3, s. 229-262, 2005. ISSN 0021-8375.
4. P. Mielczarek, W Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. zeszyt specjalny, 1999. (Internet Archive)

A Tichodroma muraria^[2], comummente conhecida como trepadeira-dos-muros^[3] ou trepa-fragas^[4][5], é uma ave passeriforme, da família Sittidae.^[1]

Descrição

Este pássaro de pequenas dimensões, consegue chegar aos 16 centímetros de comprimento.^[2] Exibe uma plumagem cinzenta, realçada pelos tons mais escuros das asas e da cauda, sendo que o que mais se destacando são as manchas carmesins, que lhe margeiam as asas.^[6]

Distribuição

Nidifica nas zonas montanhosas da Europa, nomeadamente nos Alpes, nos Pirenéus e nos Picos de Europa. Durante o Inverno desloca-se para terras mais baixas.

Portugal

Em Portugal é uma espécie rara^[2], tratando-se como invernante habitual no país^[6]. Pode passar despercebida devido à inacessibilidade de alguns dos locais que frequenta, dos quais se destaca, particularmente, a Barragem de Santa Luzia.^[6]

Referências