Piestrzenica kasztanowata Gyromitra esculenta (Pers.) Fr. – gatunek grzybów z rodziny krążkownicowatych (Discinaceae)[1].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Gyromitra, Discinaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1800 r. Ch.H. Persoon nadając mu nazwę Helvella esculenta. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1849 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Gyromitra[1].
Przypominają pokrojem podstawczaki. Składają się z główki i trzonu, wewnątrz są puste.
Wysokość 5–12 cm, szerokość 5–15 cm. Kształt nieregularnie kulista, silnie mózgowato pofałdowany. W środku główka jest pusta i poprzerastana, kremowa. Powierzchnia ma barwę od żółtobrązowej przez brązową do kasztanowobrązowej, a nawet czarnobrązowej[3].Warstwa hymenialna znajduje się na zewnętrznej powierzchni główki[4].
Krótki, nieregularny, brudnobiały, w dolnej części nieco zgrubiały. Na całej powierzchni ma nieregularne wgłębienia. U młodych okazów jest pełny, u starszych pusty w środku. Początkowo jest białawy, z czasem nabiera fioletowoczerwonego odcienia[4].
Chrząstkowaty, łamliwy, o niewyraźnym zapachu. Jest białawy i bardzo kruchy[4].
Wysyp zarodników białawy. Zarodniki o kształcie od wrzecionowatego do elipsoidalnego, bezbarwne, gładkie, o rozmiarach 19–28 × 10–13 μm. Wewnątrz zawierają zazwyczaj liczne, drobne gutule. Worki 8-zarodnikowe. Czerwonawe lub czerwono-pomarańczowe wstawki o szerokości 4–10 μm, zazwyczaj splątane z sobą[5].
W Europie występuje tylko w niektórych regionach, w innych brak jej w ogóle[6]. W Polsce występuje tylko na niżu i w niższych położeniach górskich i jest dość częsta[3].
Owocniki pojawiają się od marca do maja, w lasach sosnowych, często na zrębach i piaszczystych glebach[4]. Często spotykana jest w miejscach, w których został naruszony grunt, takich jak otwory, brzegi potoków, zorana w lesie ziemia, miejsca w lesie o poruszonej ściółce podczas wycinki i ściągania drzewa, itp.[7].
Saprotrof. Grzyb trujący, często mylony ze smardzem. Zawiera lotną substancję toksyczną – gyromitrynę, która powoduje zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uszkodzenia wątroby, śledziony, nerek, szpiku kostnego i wzroku[4].
Przymiotnik gatunkowy esculenta w języku łacińskim oznacza jadalny. Dawniej piestrzenica masowo była sprzedawana na straganach i spożywana. Gdy ustalono, że była przyczyną zatruć, zakazano jej sprzedaży. Piestrzenicę kasztanowatą można odtruć przez suszenie lub długotrwale gotowanie. Ponieważ jednak trudno ustalić po jakim czasie obróbki termicznej gyromitryna traci swoje trujące własności, w większości krajów Europy jest uważana za grzyb trujący i nie jest dopuszczona do obrotu handlowego. Jedynie w Finlandii jej susz jest dopuszczony do spożycia[6].
Okazy piestrzenicy w różnych regionach świata i w różnych siedliskach znacznie różnią się zawartością gyromitryny. Udało się wyizolować szczepy o niskiej zawartości tej substancji, przy tym można je uprawiać. Istnieje zatem możliwość przyszłych badań w zakresie uprawy jeszcze bezpieczniejszych szczepów tego gatunku[8].
Bardzo podobna jest piestrzenica olbrzymia (Gyromitra gigas). Jest rzadsza, wytwarza większe owocniki, o innym kształcie kapelusza i zazwyczaj jaśniej ubarwione. W przekroju posiada trzon pełny (u p.kasztanowatej jest on pusty w środku). Dodatkowo różnią się środowiskiem występowania: piestrzenica olbrzymia wyrasta w lasach liściastych i świerkowych[9]. Podobnym gatunkiem jest również piestrzenica wzniesiona (Gyromitra fastigiata). Ma kolor podobny do p.olbrzymiej, jednak jest bardziej wysmukła, a kapelusz ma kształt powyginanego dysku. Występuje na glebach wapiennych na rozkładającym się drewnie liściastym, głównie buka. Jest najrzadsza z tych 3 gatunków, w Polsce objęta ochroną częściową[9][10]. Trzeba jednak pamiętać, że owocniki piestrzenicy olbrzymiej nie są od razu duże, a piestrzenica kasztanowata miewa dość jasne barwy, dlatego zbieranie piestrzenic odradza się nowicjuszom[9].
Przez niedoświadczonych grzybiarzy bywa mylona także z smardzem jadalnym (Morchella esculenta)[6].
Piestrzenica kasztanowata Gyromitra esculenta (Pers.) Fr. – gatunek grzybów z rodziny krążkownicowatych (Discinaceae).
