Acer argutum Maxim. ex Miq.

Klon ostroząbkowy (Acer argutum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo, zwykle o krzewiastym pokroju, występujące naturalnie w wilgotnych, górskich lasach Japonii (endemit tego kraju). Rośnie też w uprawie w klimacie umiarkowanym półkuli północnej, głównie w kolekcjach.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg tego gatunku obejmuje środkową i południową Japonię (region Chūbu oraz wyspę Sikoku)^[5]. Północna granica zasięgu biegnie przez środkową i południową część prefektury Fukushima^[3]. W prefekturach Saitama, Yamanashi i Nagano opisywany jest jako całkiem częsty. W południowo zachodniej części Honsiu oraz na Sikoku spotykany jest już rzadko^[3].

W Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce jest to gatunek bardzo rzadko występujący, spotykany najczęściej w kolekcjach dendrologicznych, np. w arboretum w Rogowie^[6][7].

Morfologia

Pień

Kwiaty męskie

Pokrój

Jest to małe drzewo osiągające 4–6 m wysokości^[8] (rzadko do 8 m^[9][7][10]). Szerokość korony do 4 m^[8]. Pokrój jest przeważnie krzaczasty z wieloma przewodnikami od ziemi^[8][11]. Średnica pni dochodzi do ok. 10 cm^[3]. Korona tego gatunku jest zwykle zaokrąglona^[4]. Kora jest dość gładka^[11][12], opisywana jako zielonkawożółta^[11], ciemnozielona^[12] i szara^[3] z czasem brązowa^[12] i szarobrązowa^[3], z wystającymi w dość regularnych odstępach jasnobrązowymi przetchlinkami^[9]. Młode pędy opisywane są jako czerwone^[13][11] lub fioletowawe^[12], najmłodsze są bardzo drobno omszone^[11]. Zimą pąki są purpurowoczerwone, nieco omszone, z 2 parami zasuniętych łusek^[14]. W czasie wegetacji drobne pąki ukryte są przez ogonki liści^[11].

Liście

Naprzeciwległe^[14], o blaszce liściowej 5–klapowej^[9], rzadziej z 7 klapami^[11] – przy czym trzy klapy są większe, dwie mniejsze i na największych liściach czasem obecne są dwie małe klapki u nasady blaszki^[11]. Kształt liści jest zaokrąglony w zarysie^[14], lecz klapy są głęboko wcięte, a brzegi liścia gęsto, głęboko i podwójnie piłkowane (łac. argutus)^[7][11]. Blaszka u nasady jest płytko sercowata^[11]. Blaszka sztywna^[12] o długości 5–10 cm i 3–8 cm szerokości^[4][7]. Liście są wyraźnie unerwione^[9]. Wierzch jest ciemnozielony^[4] lub jasnozielony^[11], natomiast od spodu są szarozielone^[4], nieco jaśniejszy od wierzchu^[11]. Młode listki są jasnozielone, z czasem ciemnieją. W październiku przebarwiają się na żółto^[9][8]. Ogonki liściowe mają 3–8 cm długości, są zielone, lekko czerwonawe^[4][9]. Na długopędach liście są bardziej wydłużone, a ich boczne klapki krótsze^[11].

Kwiaty

Roślina dwupienna (do wydania nasion potrzebne są osobniki żeńskie i męskie)^[9]. Kwiaty mają zielonkawożółtą barwę i wyróżniają się tym wśród innych klonów, że są czterokrotne^[11]. Zarówno kwiatostany męskie i żeńskie są zebrane w długie grona wyrastające z bocznych pąków na końcach tegorocznych pędów (pąk szczytowy zawsze kontynuuje wzrost wegetatywny)^[3]. Męskie kwiatostany skupiają 7–12 kwiatów, są zwisające i 3–4 długości. Kwiatostany żeńskie składają się z 7–10 kwiatów, są wąskie i mają 4–5 cm długości. Płatki kwiatów żeńskich są nieznacznie mniejsze od męskich.

Owoce

Zielone skrzydlaki ustawione niemal pod kątem 180 stopni^[9][11]. Skrzydełka mają długość do 2,5 cm. Owoce zebrane są po 12 na końcu gałęzi w grona o długości około 15 cm^[15].

Systematyka

Gatunek został sklasyfikowany w serii Arguta w sekcji Glabra rodzaju klon (Acer). Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Karl Maksimowicz w 1867 roku^[2]. W obrębie gatunku nie są wyróżniane taksony wewnątrzgatunkowe^[3].

Biologia i ekologia

Kwitnienie następuje w końcu kwietnia bądź na początku maja, trwać może do końca maja^[3] – kwiaty pojawiają się przed liśćmi lub niemal równo z nimi. Nasiona dojrzewają w październiku^[10][3].

Gatunek zasiedla górskie doliny klimatu umiarkowanego chłodnego. Zazwyczaj występuje na wilgotnych stanowiskach w pobliżu górskich strumieni, rzadziej w miejscach wilgotnych na stokach^[3] na wysokości 800-1900 m^[10][9], najczęściej między rzędnymi 1000 i 1500 m n.p.m.^[3] Wskazywany jest jako gatunek charakterystyczny zespołu Cacalio yatabei-Pterocaryetum rhoifoliae. Do innych gatunków charakterystycznych zespołu należą: Parasenecio yatabei, Parasenecio farfarifolia, Cornopteris crenulatoserrulata i Scopolia japonica. W sumie występuje w nim ok. 230 gatunków roślin. Klon ostroząbkowy jest jednym z kilku dominujących w warstwie podszytu obok: grabu sercowatego, klonu Shirasawy, klonu mono, klonu grabolistnego i Pterostyrax hispida^[16].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Rośliny tego gatunku uprawiane są jako ozdobne^[13], przy czym jednak uważane są za niezbyt dekoracyjne. W uprawie zwykle tylko w kolekcjach^[11].

Sok roślinny

Sok z klonu ostroząbkowego zawiera pewną ilość cukru i może być stosowany w postaci napoju. Zagęszczony sok stosuje się również jako syrop. Syrop jako słodzik występuje w wielu produktach żywnościowych. Aby uzyskać sok, nacina się pień drzewa. Najwięcej soku uzyskuje się podczas wczesnej wiosny, w pierwsze ciepłe i słoneczne dni po mroźnej zimie. Najlepsza jego produkcja występuje na obszarach o kontynentalnych klimatach, gdzie występuje mroźna zima^[10].

Liście

W liście pakowane bywają jabłka, warzywa korzeniowe itp. w celu zachowania ich w stanie świeżym^[10].

Uprawa

Historia

Gatunek został po raz pierwszy sprowadzony do Europy w 1881 roku przez Charlesa Mariesa^[4]. W Polsce po raz pierwszy w uprawie w arboretum w Kórniku w 1936, w latach 1953 i 1976 sadzony także w arboretum w Rogowie^[11].

Wymagania

Preferuje wilgotne, lecz dobrze odsączone gleby w słonecznym miejscu, ale toleruje także półcień. Dobrze rośnie też na ciężkich glebach gliniastych. Gleba dla niego powinna być o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego^[7]. Chloroza występuje czasami na skutek niedoboru żelaza, gdy rośliny są hodowane na glebach alkalicznych, ale na ogół nie należą do wybrednych klonów pod względem kwasowości gleby.^{[potrzebny przypis]} Natomiast źle znosi gleby wapienne^[4].

Jest gatunkiem mrozoodpornym (6B–8B strefa mrozoodporności^[8]). Preferuje stanowiska zaciszne, zwłaszcza młode sadzonki dobrze jest osłaniać przed zimnymi wiatrami^[7]. Preferuje stanowiska częściowo zacienione^[9]. Według innych źródeł lubi półcień lub pełne nasłonecznienie^[8]. Klon ostroząbkowy rośnie wolno^[8]. Jak większość klonów, jest złym towarzyszem dla okolicznych roślin, ponieważ hamuje ich wzrost^[10][7].

Rozmnażanie

Nasiona są lekkie – waga 1000 nasion wynosi około 20 g^[13]. Nasiona zebrane po dojrzeniu dobrze jest zamoczyć na 24 godziny, po czym wymagają czteromiesięcznej stratyfikacji w temperaturze 1–8 °C. Tak przechowane nasiona dobrze kiełkują w następnym roku na wiosnę. Jeśli nasiona są zebrane zbyt wcześnie, wyrosną z nich słabe rośliny bądź nie wyrosną one wcale^[10].

Klon ostroząbkowy może być rozmnażany także wegetatywnie z młodych pędów, które najlepiej ścinać w czerwcu lub lipcu. W tym celu dobrze jest używać ukorzeniacza. Sadzonki powinny mieć 2–3 pary liści i jedną parę pąków u podstawy. Sadzonki muszą ukorzenić się latem i jesienią, aby przetrwać zimę^[10].

Przypisy