歐洲倉鼠

El hámster euroasiáticu (Cricetus cricetus), tamién llamáu hámster européu, ye una especie de royedor miomorfu de la familia Cricetidae mesma d'Eurasia. Nun se reconocen subespecies.^[1] De cutiu considérase una plaga de les tierres de llabranza,^[2] y tamién foi atrapáu pola so piel.

Descripción

El hámster euroasiáticu ye enforma mayor qu'l'hámster doráu o siriu (Mesocricetus auratus) que suel criase como mascota, midiendo ente 10 y 15 cm más que la cobaya. Un exemplar adultu pesa ente 100 y 900 gramos y mide ente 20 y 35 centímetros de llargu, con una que bazcuya ente 2 y 5 centímetros de llargor. Algamen el maduror sexual a los 43 díes d'edá y críen ente primeros d'abril y agostu. La xestación del hámster común dura ente 18 y 20 díes, paren ente 4 y 12 críes, que son tresllechaes tres selmanes dempués de la nacencia.

Distribución y hábitat

Alcuéntrase en tierres de cultivu a baxa altitú, riques en margues magrices o loess, anque tamién puede habitar en praos, xardinos, o gorbizales. Distribúise dende Bélxica (en Berthen esiste una importante población) y Alsacia pel oeste, llegando hasta Rusia pel este y Rumanía pel sur.

En 2007 la Comisión Europea amenació con multar a Francia con diecisiete millones d'euros por nun protexer la última población esistente de hámsters vulgares n'Europa occidental.^[3]

Comportamientu

El hámster vulgar ye solitariu, pero crea un complexu sistema de llurigues. Aliméntase de granes, llegumes, verdures y delles plantes de porte herbal. Anque raramente son usaos como mascota, en cautividá'l hámster euroasiáticu suel tener una esperanza de vida bastante llarga, llegando a vivir hasta ocho años.

Referencies

• Kryštufek, B., Vohralík, V., Meinig, H. & Zagorodnyuk, I. (2009). Cricetus cricetus. 2009 Llista Roxa d'Especies Amenazaes IUCN. IUCN 2009. Consultáu'l 4 de setiembre de 2009.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cricetus cricetus .

An hamster boutin (liester : hamstered boutin)^[1] a zo ur spesad krignerien hag a vev en Europa, Cricetus cricetus an anv skiantel anezhañ.
Anvet e voe Mus Cricetus (kentanv) da gentañ-penn gant an naturour svedat Carl von Linné (1707-1778) e 1758^[2]. Ar spesad nemetañ eo er genad Cricetus.

E-pad pell amzer e voe renket Cricetus cricetus er c'herentiad Muridae. Dilec'hiet e voe en hini Cricetidae — krouet kent e 1817 gant ar skiantour alaman Gotthelf Fischer von Waldheim (1771-1853) — a-drugarez da araokadennoù bras ar vevoniezh volekulel.

L'hàmster comú (Cricetus cricetus) és una espècie d'hàmster originària d'Europa. Generalment es troba en terres de conreu a baixa altitud, riques en margues argiloses o loess, tot i que també pot viure a praderies, jardins i landes. Sovint se'l considera una plaga agrícola,^[2] però també se'l caça per la pell. El seu àmbit de distribució s'estén des de Bèlgica (on n'hi ha una important població a Berthen) i Alsàcia a l'oest fins a Rússia a l'est i Romania al sud. El 2007, la Comissió Europea amenaçà França amb una multa de 17 milions d'euros per no protegir l'última colònia d'hàmsters comuns que quedava a l'Europa Occidental.^[3]

Referències

Křeček polní (Cricetus cricetus), též křeček obecný, je evropský druh křečka z podčeledi Cricetinae. Je obyvatelem otevřené kulturní krajiny. Vyskytuje se v nížinách, kde se jeho výskyt v současné době obnovuje, zatímco z vrchovin a pahorkatin prakticky vymizel. V Česku je chráněný zákonem jako silně ohrožený druh.^[2] Bývá zaměňován s přísně chráněným syslem, od něho se však liší pestrou srstí.

Popis

Křeček polní je výrazně větší, než křeček zlatý chovaný jako domácí mazlíček, jeho váha dosahuje 150–600 g,^[3] délka 215–340 mm.^[3] Má zavalitější tělo, krátké končetiny a kratičký, řídce osrstěný ocas. Má pestré zbarvení. Na hřbetě mívá žlutohnědý až rezavě hnědý pruh s načernalými konci delších chlupů, na břiše bývá naopak tmavohnědý až černý. Hlava bývá nahoře rezavá, po stranách, za ušima a na čenichu bývají bílé nebo nažloutlé skvrny stejně jako na předních končetinách. Relativně hustou srst obměňuje jednou ročně. Typickým znakem jsou dobře vyvinuté lícní torby. Samci mívají v době rozmnožování nápadně zvětšené boční kožní žlázy.

Chování

Křeček polní během vegetačního období shromažďuje potravu v doupěti. Během zimy hibernuje, přičemž se každých 5-7 dní probouzí a krmí se svými zásobami.^[4] Žije samotářsky. Kukuřičná strava u něj může vyvolat kanibalismus.^[5] Samice je březí 18 – 20 dní, rodí až 12 mláďat, která kojí tři týdny. Pohlavně křeček polní dospívá už v 8 týdnech stáří.

Potrava

Zrní, semena, zelené rostliny, hmyz a jeho larvy, ale i mláďata ptáků.

Rozšíření

areál rozšíření křečka polního

Výskyt křečka polního sahá od Belgie a Alsaska na západě, po jihozápadní Sibiř (povodí Jeniseje) na východě a Rumunsko na jihu. Je typickým obyvatelem stepí a polí, kde si vyhrabává složité doupě.^[6]

Odkazy

Reference

V tomto článku byl použit překlad textu z článku European Hamster na anglické Wikipedii.

Křeček polní

1. ↑ Červený seznam IUCN 2018.1. 5. července 2018. Dostupné online. [cit. 2018-08-10]
2. ↑ Vyhláška č. 175/2006 Sb.
3. ↑ ^{a b} GAISLER, Jiří; DUNGEL, Jan. Atlas savců České a Slovenské republiky. 1. vyd. Praha: Academia, 2002. ISBN 80-200-1026-2. S. 62.
4. ↑ BURNE, David. Zvíře. Překlad RNDr. Jiří Šmaha. Praha: Euromedia group - Knižní klub, 2001. 624 s. ISBN 80-242-0862-8. S. 151. (česky)
5. ↑ http://www.osel.cz/9222-kuku-i-n-dieta-d-l-ze-sami-ek-kanibaly.html - Kukuřičná dieta dělá ze samiček kanibaly
6. ↑ HANZÁK, Jan. Naši savci. Praha: Albatros, 1970. Kapitola Křeček polní, s. 192.

Literatura

• BURNE, David. Zvíře. Překlad RNDr. Jiří Šmaha. Praha: Euromedia group - Knižní klub, 2001. 624 s. ISBN 80-242-0862-8.
• GAISLER, Jiří; DUNGEL, Jan. Atlas savců České a Slovenské republiky. 1. vyd. Praha: Academia, 2002. ISBN 80-200-1026-2.

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu křeček polní ve Wikimedia Commons
• Taxon Cricetus cricetus ve Wikidruzích

Der Feldhamster (Cricetus cricetus), auch Europäischer Hamster genannt, ist ein Nagetier (Rodentia) aus der Familie der Wühler (Cricetidae) und der Unterfamilie der Hamster (Cricetinae).

Merkmale

Feldhamster erreichen eine Kopf-Rumpf-Länge von 20 bis 34 Zentimetern, wozu noch ein 4 bis 6 Zentimeter langer, beinahe haarloser Schwanz kommt. Das Gewicht ausgewachsener Tiere variiert zwischen 200 und 650 Gramm. Männchen sind meist größer und schwerer als Weibchen. Der Hamster gilt als das bunteste europäische Pelztier. Die Fellfärbung ist variabel: die häufigste Form ist eine gelbbraune Oberseite und eine dunkle, fast schwarze Unterseite. An den Flanken befinden sich mehrere weiße Flecken, auf der Wange, vor und hinter den Vorderbeinen. Die auffallende Gegenfärbung (Rücken heller als Bauch) ist plausibel dadurch erklärt, dass ein Hamster, wenn er nicht mehr fliehen kann, sich zur Verteidigung aufrichtet: die schwarze Bauchseite imitiert das Maul eines größeren Raubtieres mit den vier weißen Pfoten als „Fangzähne“. Die Region um die Schnauze und um die Augen ist rötlichbraun gefärbt, die Füße und die Nasenspitze sind wiederum weiß. Daneben gibt es melanistische (fast gänzlich schwarze) und auffallend helle Feldhamster. Das Unterhaar ist gleichmäßig grau. Alle Hamsterarten haben gut entwickelte, dehnbare Backentaschen, mit deren Hilfe sie manchmal bis zu fünf Kilogramm Körnervorrat in ihren Bau eintragen, auch wenn sie zum Überstehen des Winters nur zwei Kilogramm Nahrung benötigen. Die Füße sind breit und mit gut entwickelten Krallen versehen.

Lebensweise

Sie sind typische Bodenbewohner und kommen fast nur in Löss- und Lehmboden vor. Der Feldhamster ist ein hauptsächlich dämmerungs- und nachtaktiver territorialer Einzelgänger. Jedes erwachsene Tier gräbt 0,5–2 m tiefe, verzweigte Erdbaue, die als Revier verteidigt werden.^[1] Die Winterbaue sind tiefer als die Sommerbaue. Nach dem Erwachen aus dem Winterschlaf beginnen Feldhamster mit der Anlage oder Ausbesserung der Sommerbaue. Die tief verzweigten Erdbaue enthalten eine Wohn- und eine Vorratskammer, sowie Blindgänge zum Koten.^[1] Die Baue der immer einzeln lebenden Männchen sind in der Regel kleiner als die der Weibchen. Typisch für jeden Hamsterbau sind senkrechte Fallröhren und meist zwei bis drei flach verlaufende Eingänge. Durch ihre wühlende Tätigkeit und durch die Tatsache, dass sie unter der Bodenoberfläche Humus akkumulieren, haben sie einen gewissen Anteil an der Bildung von Schwarzerden.

Feldhamster sind Nahrungsopportunisten, die sowohl pflanzliche als auch tierische Nahrung zu sich nehmen.^{[2][3][4][5][6]} Sie ernähren sich beispielsweise von angebauten Kulturen wie Getreide und Hülsenfrüchte, Klee, Luzerne, Kartoffeln, Rüben und Mais. Zusätzlich sind Ackerwildkräuter sowie tierische Nahrungsbestandteile (meist Wirbellose) essentiell, um eine ausreichende Nährstoffversorgung zu gewährleisten. Nährstoff- und Vitaminmangel führen nachweislich zu reduzierter Fitness und maternalem Infantizid bei Feldhamstern.^[7][8] Vor allem auf Maismonokulturen besteht für Feldhamster die Gefahr von Vitamin-B₃-Mangel^[7] (vgl. Pellagra).

Die Jahresrhythmen des Feldhamsters

Der Feldhamster zeigt eine ausgesprochene Saisonalität. Grob kann man 2 unterschiedliche physiologische Zustände unterscheiden: Der Sommerzustand der auf maximalen Reproduktionserfolg ausgerichtet ist und der Winterzustand, der Winterschlaf und damit eine maximale Energieersparnis erlaubt. Damit einhergehend verändern sich 73 physiologischen, morphologische und Verhaltensparametern im Jahresverlauf^[9]. Bemerkenswert ist, dass sich sogar die Struktur der Knochen über die Jahreszeiten stark verändert.^[10] Diese Jahresrhythmen konnten in 32 Parametern auch in einer konstanten Umgebung (Licht, Temperatur, Nahrung) nachgewiesen werden. Das zeigt, dass diese Rhythmen nicht passiv dem Jahresgang aus Photoperiode und Temperatur folgen, sondern aktiv von einer endogenen sogenannten circannualen Uhr (siehe: Infradiane Rhythmik) gesteuert werden.^[9]

Die circannuale Uhr ist sehr wichtig für den Feldhamster, um ihn im Frühjahr rechtzeitig aus dem Winterschlaf zu „wecken“, d. h. die Winterschlafphase zu beenden und zur Reproduktionsphase umzuschalten. Die unterirdischen Winterbaue der Feldhamster sind bis zu zwei Meter tief. Dort bemerkt der Feldhamster nicht, dass die Tage länger werden, auch ändert sich die Temperatur nicht wesentlich. Daher braucht der Feldhamster eine innere circannuale Uhr, um rechtzeitig im Frühjahr auf Reproduktion umzuschalten. Die Jahresuhr wird einmal im Jahr während einer sensitiven Phase neu gestellt. In dieser Phase zwischen Mitte Mai und Mitte Juli „wartet“ der Feldhamster darauf, dass die Tage wieder kürzer werden^[11]. Der Hamster ist während dieser Zeit extrem empfindlich für Veränderungen der Tageslichtlänge. Unter natürlichen Bedingungen nimmt er das bereits Mitte Juli wahr, zu einer Jahreszeit in der sich die Tage nur um ca. 1 min/Tag verkürzen.^[11]

Die Jahresuhr bestimmt zumindest teilweise den Beginn und die Dauer der oberirdischen aktiven Saison des Feldhamsters, in der er täglich seinen Bau verlässt. Diese beginnt je nach Region und Jahr im April/Mai und wird im September/Oktober beendet, doch können die Tiere bereits im Februar ihre Baue öffnen beziehungsweise im Dezember noch an der Oberfläche aktiv sein.^[1]

Winterschlaf

Feldhamster halten während der Herbst- und Wintermonate Winterschlaf. Dieser wird von mehreren Aufwachphasen unterbrochen,^[12][13] während denen die Tiere von den im Sommer eingelagerten Vorräten zehren.^[14] Die bis zu einwöchigen Torporphasen,^[12][13] in denen der Feldhamster bei entsprechenden Umgebungstemperaturen seine Körpertemperatur auf bis zu 1,9 °C absenken kann,^[15] wechseln sich mit kurzen Wachphasen ab, in denen der Feldhamster von den eingelagerten Vorräten frisst, Urin und Kot absetzt und schläft. Um den Winter in seinem Bau zu überstehen, benötigt ein Hamster mindestens 2 kg Nahrung, manchmal trägt er bis zu fünf Kilogramm Körnervorrat in seine Vorratskammer. Die Dauer der Winterschlafphase sowie ihre Struktur in Torporschüben und Wachphasen hängt u. a. vom Alter, Geschlecht und der Vorratsmenge ab.^[16][17]

Fortpflanzung

Feldhamstermutter mit ca. 14 Tage alten Jungtieren

Feldhamster sind polygam, Weibchen zeigen einen post-partum-Östrus^[1][18]. Die Tragzeit dauert in der Regel 17 Tage^[19]. Die Reproduktionsperiode dauert heute normalerweise von Mai bis August, wobei es jedoch Unterschiede zwischen den Regionen und Jahren gibt.^[1]

Während der Fortpflanzungsperiode gestattet das Weibchen dem Männchen den Zugang zum eigenen Bau, sofern es sich im Östrus befindet^[18][20]. Der Feldhamster ist ein r-Stratege mit hohem Reproduktionspotential (>8 Jungtieren/Wurf), sodass es früher in manchen Jahren und Regionen zu Massenvermehrungen kam^[21][22][23]. Allerdings sinkt seit den 1950er Jahren die Wurfgröße kontinuierlich, so dass sie heutzutage durchschnittlich nur noch bei 3–4 Jungtieren pro Wurf liegt^[24]. Auch werfen die Weibchen nicht mehr durchschnittlich 2–3 Würfe im Jahr wie bis in die 1980er Jahre, sondern nur noch 1–2.^[24] Dies könnte damit zusammenhängen, dass sich der Beginn der Reproduktionszeit in den letzten Jahren nach hinten zu verlagern scheint. Während in älteren Arbeiten im Durchschnitt Mitte April angegeben wird, werden heutzutage zumindest in Westeuropa selten Verpaarungen vor Mitte oder gar Ende Mai beobachtet.^[24] Der Reproduktionserfolg der Feldhamsterweibchen hat sich damit inzwischen insgesamt um ca. 80 % reduziert verglichen mit dem Wert um 1920. Allerdings ist unklar, ob weniger Jungtiere geboren werden oder es weniger Jungtiere bis zur Selbständigkeit schaffen.

Rückgang der Reproduktionsrate von Feldhamstern in Europa aus^[24] übersetzt. Effektiv zieht demnach ein Weibchen heutzutage durchschnittlich nur noch ein halbes Weibchen für die nächstjährige Reproduktion groß.

Feldhamster und Menschen

Feldhamster auf einer Berliner Wohlfahrtsbriefmarke von 1967

Ihr Vorkommen ist in Mitteleuropa hauptsächlich auf bewirtschaftete Feldflächen und deren Randzonen beschränkt. Dort galten sie lange als Ernteschädlinge. Feldhamster waren in Teilen der DDR noch bis um 1980 so häufig, dass Prämien für erlegte Tiere ausgesetzt wurden (zur Verwertung der Felle siehe auch Hamsterfell).

Feldhamster am Wiener Zentralfriedhof

1801 schrieb Gerhard Heinrich Buse dazu in „Das Ganze der Handlung“, I. Theil, IV. Band:

Man fängt sie theils im Frühjahre, wenn sie kaum aus ihrem Winteraufenthalte hervorgekommen sind, weil da ihre Bälge am schönsten sind, in Fallen, oder in Töpfen, die man in die Erde eingräbt, theils im Herbst, durch das Ausgraben, welches von den sogenannten Hamstergräbern geschieht, die eine Zeitlang ihre Nahrung davon haben. Die Obrigkeit hat aber nöthig, auf diese Leute ein wachsames Auge zu haben, indem sie oft nur das Getreide aus den Magazinen der Hamster wegnehmen, und die Hamster laufen lassen, um das folgende Jahr wieder erndten zu können, wo sie nicht gesäet haben.^[25]

In den 1950er Jahren betrug im Bezirk Magdeburg das Hamsterfellaufkommen jährlich 1,1 bis 1,2 Millionen Felle. Auf den Rübenschlägen musste der Hamster sofort nach dem Aufgehen der Rüben gefangen werden, am ersten Tag waren erfahrungsgemäß bereits 10 m² um den Bau herum abgefressen. Noch bis 1975 wurden in Aschersleben die Hamsterbaue auch begast. Da das Hamsterfell einen bedeutenden Wirtschaftsartikel darstellte, bemühten sich die Rauchwarenexperten der DDR darum, statt der Begasung den Hamsterfang durch die nebenberuflich tätigen Hamsterfänger und damit die Verwertung der Felle zu intensivieren. Zu der Zeit machte sich jedoch bereits ein deutlicher Rückgang des Fellaufkommens bemerkbar, wobei man sich nicht sicher war, welcher Anteil den verstärkten Fangbemühungen gegenüber den veränderten Anbaumethoden (Vergrößerung der Felder, Industrialisierung der Erntemethoden) zuzurechnen war. 1979 wurden im Kreis Staßfurt 25.400 Felle angeliefert, im Kreis Oschersleben 8500, im Kreis Halberstadt 31.800, im Kreis Haldensleben 5500 und im Kreis Schönebeck 15.000 Felle. Es wurde gesagt, dass die erheblichen Unterschiede der Fangmengen nicht einfach damit zu erklären seien, dass der Hamster „wandert“, die Zahlen sollten künftig durch verstärkte Fangbemühungen ausgeglichen werden.^[26] Das Einstellen der intensiven Hamsterbejagung hatte keinen merklichen positiven Einfluss auf die Populationsdichten, die Bestände blieben weiterhin rückläufig.^[27]

Wegen seiner lebhaften Natur und der Gewohnheit, Vorräte anzulegen, wurde der Feldhamster schon früh zu einem Symbol für aufbrausende, habgierige und geizige Personen. Siehe auch: hamstern.^[28]

Verbreitung und Lebensraum

Europäischer Teil des Verbreitungsgebiet des Feldhamsters bis 1982^[24]

Das Verbreitungsgebiet der Feldhamster reicht von Belgien über Mittel- und Osteuropa bis in die russische Altairegion und das nordwestliche China. Ursprünglich war der Feldhamster in den Steppen Osteuropas beheimatet und breitete sich als typischer Kulturfolger im Zuge der landwirtschaftlichen Erschließung und Intensivierung nach Westeuropa aus. Auf Ackerflächen besiedelt er die produktivsten Böden. Archäologen fanden 2000 Jahre alte Hamsterskelette im Rhein-Neckar-Raum. In jüngeren Jahren wird zunehmend von Hamsterkolonien in Städten berichtet.^[29] Diese Populationen sind oft erstaunlich stabil.

Rückgang in der Verbreitung des Feldhamsters im europäischen Teil.^[24] Situation um 2015. Feldhamster konnten nur noch in den roten Gebieten nachgewiesen werden.

Gefährdung und Schutzstatus

Seit den 1980er Jahren wird ein deutlicher Bestandsrückgang im gesamten westlichen Verbreitungsgebiet^[1] und zunehmend auch im östlichen Verbreitungsgebiet verzeichnet.^[24] Seit Jahrzehnten ist der Feldhamster in seinem eurasischen Gesamtverbreitungsgebiet stark rückläufig. Im Juli 2020 stufte die IUCN Feldhamster als „vom Aussterben bedroht“ (critically endangered) ein.^[30] Ohne weitere umfangreiche Forschung und Schutzmaßnahmen könnte der Feldhamster laut einer Prognose bis 2038, spätestens jedoch 2050 ausgestorben sein.^[24][31] Sowohl die Besiedlungsgebiete als auch die Bestandsdichten reduzierten sich in manchen Regionen um>90 %.^[24]

Auf Europäischer Ebene gehört der Feldhamster zu den nach Anhang IV Buchstabe a) geschützten Tierarten des Artikels 12 der Richtlinie 92/43/EWG (Fauna-Flora-Habitat-Richtlinie), bekannter als „FFH-Richtlinie“ oder „Habitatrichtlinie“. Als streng geschützte Art wird er auch in der Berner Konvention (Anhang II) genannt. Vorhandene Feldhamsterpopulationen müssen daher bei Planungen von Bauvorhaben berücksichtigt werden. Bei unzureichender Planung verzögert sich der Bau und/oder die Erschließung, zum Beispiel von Gewerbegebieten, Straßen oder anderen Verkehrswegen^[32], was der Art oft ein schlechtes Image in der Presse beschert. Mit Urteil vom 9. Juni 2011 verurteilte der EuGH Frankreich, weil das Land kein Programm von Maßnahmen aufgestellt hatte, die einen strengen Schutz der Art der Feldhamster erlaubte.^[33]

„Bitte schützen Sie unsere Feldhamster!“ Hinweistafel am Gelände des Kaiser-Franz-Josef-Spitals in Wien

Das Aussterben des Feldhamsters ist besonders besorgniserregend, da es sich aufgrund verschiedener biologischer Eigenschaften (r-Stratege, Nahrungsgeneralist und weitverbreitete, massenhaft auftretende Art) nicht um eine typische, „aussterbeanfällige“ Art handelt, wie das beispielsweise für Endemiten oder stenöke Arten der Fall ist. Seine Fähigkeit zum Winterschlaf sollte ein weiterer Schutzfaktor sein, denn unter den Säugetieren, die während der letzten 500 Jahre ausgestorben sind, waren nur 6,5 % Winterschläfer.^[34]

Der Rückgang des Feldhamsters hat sicher mehrere Ursachen und nur für einige Vermutungen gibt es Belege.

• Die gegenwärtig häufigen industriellen Feldbewirtschaftungen mit früher reifenden Getreidekulturen sowie schnelleren und effizienteren Ernten nehmen dem Feldhamster schlagartig von einem Tag auf den anderen Nahrung und Deckung. Dies ist, regional unterschiedlich, oft schon zwischen Juni und Juli der Fall und führt zu einer Erhöhung der Mortalität.^[35][36]
• Die großen ackerwildkrautfreien Monokulturen, die sich oft über ein Vielfaches des Aktionsraumes eines Hamsters erstrecken, lassen nur eine einseitige Ernährung zu. Diese führt bei Feldhamstern nachweislich zu einer hohen Jungensterblichkeit.^[7]
• Die zunehmende Bebauung führt zu Verlust bzw. Isolation und Zerschneidung der Lebensräume. Das verhindert genetischen Austausch und führt zu einer Verarmung der genetischen Vielfalt, was die Vulnerabilität der verbleibenden Populationen erhöht.^[37][38][39]
• Die seit Jahrzehnten europaweit stark sinkende Reproduktionsrate der Art ist sicher ein wesentlicher Grund für den Rückgang. Allerdings ist die Ursache dafür unklar. Globale Gründe wie Klimawandel, zunehmende Lichtverschmutzung und die frühere Pelztierjagd werden diskutiert.^[24][40]

In Mecklenburg-Vorpommern und Brandenburg gilt der Feldhamster mittlerweile als ausgestorben.^[41][42] Inzwischen gibt es Programme zur Züchtung und Auswilderung von Feldhamstern, um dem lokalen Aussterben entgegenzuwirken oder Feldhamster wieder anzusiedeln, z. B. in Nordrhein-Westfalen^[43] und Baden-Württemberg.^[44] Auch international gibt es Zucht- und Auswilderungsprogramme in Frankreich^[45], den Niederlanden^[46], Polen und der Ukraine.^[47] Habitatmaßnahmen allein sind nicht ausreichend, um die dort vom Rückgang ganz besonders betroffenen Feldhamsterbestände zu stabilisieren. Landwirte können jedoch durch eine angepasste Bewirtschaftung, Ernteverzicht sowie eine verzögerte Ernte^[36] die Bedingungen für den Feldhamster erheblich verbessern und so das Tempo des Rückganges deutlich drosseln. Auch andere gefährdete Arten der heimischen Kulturlandschaft wie Rebhuhn, Feldlerche oder Feldhase, profitieren davon.^[48] In Thüringen, Sachsen-Anhalt, Niedersachsen, Hessen und Rheinland-Pfalz fördert die Bundesregierung das Verbundprojekt Feldhamsterland zum Schutz des Feldhamsters,^[49] das von der Deutschen Wildtier Stiftung koordiniert wird.^[50][51]

Philatelistisches

Mit dem Erstausgabetag 10. Juni 2021 gab die Deutsche Post AG in der Serie Junge Wildtiere ein Postwertzeichen im Nennwert von 60 Eurocent mit dem Motiv des Feldhamsters heraus. Der Entwurf stammt von der Grafikerin Jennifer Dengler aus Bonn.

Literatur

• Naturschutz und Landschaftspflege in Brandenburg. Landesumweltamt Brandenburg, Heft 1, 1998. (PDF-Datei; 6,2 MB) (Memento vom 27. Mai 2015 im Internet Archive)
  - Anja Weidling, Michael Stubbe: Feldhamstervorkommen in Abhängigkeit vom Boden.
  - Kerstin Seluga: Vorkommen und Bestandssituation des Hamsters in Sachsen-Anhalt – Historischer Abriß, Situation und Schlußfolgerungen für den Artenschutz.
  - Ulrich Weinhold: Zur Methodik radiometrischer Untersuchungen am Feldhamster Cricetus cricetus L. 1758 im Freiland.
  - Leo Backbier: Der Feldhamster in Niederländisch Limburg.
  - Resolution zur Rettung des Feldhamsters Cricetus cricetus L., 1758 – Tier des Jahres 1996.
• Petersen u. a. (Bearb.): Das europäische Schutzgebietssystem Natura 2000. Ökologie und Verbreitung von Arten der FFH-Richtlinie in Deutschland. Band 2 (Wirbeltiere) (= Schriftenreihe für Landschaftspflege und Naturschutz. Heft 69/2). Landwirtschaftsverlag, Münster-Hiltrup 2004, ISBN 3-7843-3620-5.
• Das Bundesamt für Naturschutz (BfN) veröffentlichte im Februar 2005 zwei Fachbücher als Hilfestellung zum Umgang mit den Arten der FFH-Richtlinie in Deutschland. Es legte damit erstmals die relevanten Grundlagendaten für FFH-Arten gebündelt vor, die man benötigt bei der Umsetzung der europäischen Richtlinie z. B. bei Fragen der Planung, zu Berichtspflichten und bei Umweltverträglichkeitsprüfungen.

Das zweibändige Werk (Band 1 = Pflanzen und Wirbellose) stellt alle in Deutschland heimischen Arten, die unter die FFH-Richtlinie fallen, detailliert vor. Tabellen nennen

• den wissenschaftlichen und deutschen Artnamen mit EU-Code,
• Angaben zur Systematik/Taxonomie, zu den artspezifischen Kennzeichen, zur Verbreitung der Art sowie zur Verantwortlichkeit Deutschlands für die Erhaltung der jeweiligen Art in der EU.
• die wesentlichen Daten zu Biologie und Ökologie, zu Gefährdung und Schutz sowie
• weiterführende Hinweise zur Erfassung der Art, zum Forschungsbedarf und zu Art-Experten.

Die mit der EU-Osterweiterung im Mai 2004 für Deutschland neu hinzugekommenen geschützten Arten sind in einer Tabelle zum Schutz- und Gefährdungsstatus am Ende des zweiten Bandes aufgelistet.

• Holger Meinig, Axel Buschmann, Tobias Erik Reiners, Melanie Neukirchen, Sandra Balzer, Ruth Petermann: Der Status des Feldhamsters (Cricetus cricetus) in Deutschland. In: Natur und Landschaft. Band 89, Heft 8, 2014, S. 338–343.
• Ute Köhler, Christian Geske, Kerstin Mammen, Stefanie Martens, Tobias Erik Reiners, Ralf Schreiber, Ulrich Weinhold: Maßnahmen zum Schutz des Feldhamsters (Cricetus cricetus) in Deutschland. In: Natur und Landschaft. Band 89, Heft 8, 2014, S. 344–349.
• Ubbo Mammen, Anja Kayser, Kerstin Mammen, Daniel Raddatz, Ulrich Weinhold: Die Berücksichtigung des Feldhamsters (Cricetus cricetus) im Rahmen von Eingriffsvorhaben. In: Natur und Landschaft. Band 89, Heft 8, 2014, S. 350–355.

Einzelnachweise

1. ↑ ^{a b c d e f} G. Nechay: Status of hamsters Cricetus cricetus, Cricetus migratorius, Mesocricetus newtoni and other hamster species in Europe. In: Council of Europe (Hrsg.): Nature and environment. Band 106. Strasbourg Cedex 2000, S. 3–73.
2. ↑ Mathilde L. Tissier, Stéphane Marchandeau, Caroline Habold, Yves Handrich, Julien Eidenschenck: Weeds as a predominant food source: a review of the diet of common hamsters Cricetus cricetus in farmlands and urban habitats. In: Mammal Review. Band 49, Nr. 2, April 2019, ISSN 0305-1838, S. 152–170, doi:10.1111/mam.12149 (wiley.com [abgerufen am 17. Februar 2021]).
3. ↑ Stanisław Surdacki: Über die Nahrung des Hamsters, Cricetus cricetus Linnaeus, 1758. In: Acta Theriologica. Band 9, 30. Mai 1964, ISSN 0001-7051, S. 384–386, doi:10.4098/at.arch.64-45.
4. ↑ Andrzej Górecki, Małgorzata Grygielska: Consumption and utilization of natural foods by the common hamster. In: Acta Theriologica. Band 20, 28. Juni 1975, ISSN 0001-7051, S. 237–246, doi:10.4098/at.arch.75-20.
5. ↑ S. Hufnagl, C. Siutz, E. Millesi: Diet composition of Common hamsters (Cricetus cricetus) living in an urban environment. In: Säugetierkd Inf. Band 42, S. 69–78.
6. ↑ Mathilde L. Tissier, Yves Handrich, Jean-Patrice Robin, Mathieu Weitten, Paul Pevet: How maize monoculture and increasing winter rainfall have brought the hibernating European hamster to the verge of extinction. In: Scientific Reports. Band 6, Nr. 1, Juli 2016, ISSN 2045-2322, S. 25531, doi:10.1038/srep25531, PMID 27150008, PMC 4858668 (freier Volltext) – (nature.com [abgerufen am 12. Februar 2021]).
7. ↑ ^{a b c} Mathilde L. Tissier, Yves Handrich, Odeline Dallongeville, Jean-Patrice Robin, Caroline Habold: Diets derived from maize monoculture cause maternal infanticides in the endangered European hamster due to a vitamin B3 deficiency. In: Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. Band 284, Nr. 1847, 25. Januar 2017, ISSN 0962-8452, S. 20162168, doi:10.1098/rspb.2016.2168, PMID 28100816, PMC 5310035 (freier Volltext) – (royalsocietypublishing.org [abgerufen am 11. Februar 2021]).
8. ↑ Mathilde L. Tissier, Florian Kletty, Yves Handrich, Caroline Habold: Monocultural sowing in mesocosms decreases the species richness of weeds and invertebrates and critically reduces the fitness of the endangered European hamster. In: Oecologia. Band 186, Nr. 2, 5. Dezember 2017, ISSN 0029-8549, S. 589–599, doi:10.1007/s00442-017-4025-y.
9. ↑ ^{a b} S. Monecke, F. Wollnik, P. Pévet: The circannual clock in the European hamster - how is it synchronized by photoperiodic changes? In: H. Numata, B. Helm (Hrsg.): Annual, lunar and tidal clocks - patterns and mechanisms of nature’s enigmatic rhythms. Springer, Japan/ Tokyo/ Heidelberg/ New York/ Dordrecht/ London.
10. ↑ Hildegard Reznik-Schüller, Ulrich Mohr, Gerd Reznik: Clinical anatomy of the European hamster Cricetus cricetus, L. U.S. Department of health, education and welfare, public health service, National Institut of Health, 1976, ISBN 0-7194-0064-3.
11. ↑ ^{a b} Stefanie Monecke, Franziska Wollnik: Seasonal variations in circadian rhythms coincide with a phase of sensitivity to short photoperiods in the European hamster. In: Journal of Comparative Physiology B. Band 175, Nr. 3, 22. Februar 2005, ISSN 0174-1578, S. 167–183, doi:10.1007/s00360-005-0472-6.
12. ↑ ^{a b} F. Wollnik, B. Schmidt: Seasonal and daily rhythms of body temperature in the European hamster (Cricetus cricetus) under semi-natural conditions. In: Journal of Comparative Physiology B. Band 165, Nr. 3, August 1995, ISSN 0174-1578, doi:10.1007/bf00260808.
13. ↑ ^{a b} T. Waßmer: Die zeitliche Organisation des Winterschlafs beim Europäischen Feldhamster (Cricetus cricetus L.). Hrsg.: Faculty of Biology, University of Konstanz, Konstanz. 1997, ISBN 3-89675-326-6, S. 212.
14. ↑ J. Niethammer: Cricetus cricetus (Linnaeus, 1758) - Hamster (Feldhamster). In: J. Niethammer, F. Krapp (Hrsg.): Handbuch der Säugetiere Europas,. Akademische Verlagsgesellschaft, Wiesbaden 1982.
15. ↑ S. Monecke, A. Malan, P.Pévet: Longterm temperature recordings in European hamsters. In: S. Monecke, P. Pévet (Hrsg.): 18th meeting of the International Hamster Workgroup (2011) - From fundamental research to population management: Refining conservation strategies for the European hamster [Cricetus cricetus L]. Strasbourg 2011, S. 17–19.
16. ↑ Carina Siutz, Marc Pluch, Thomas Ruf, Eva Millesi: Sex Differences in Foraging Behaviour, Body Fat and Hibernation Patterns of Free-Ranging Common Hamsters. In: Living in a Seasonal World. Springer, Berlin/ Heidelberg 2012, ISBN 978-3-642-28677-3, S. 155–165, doi:10.1007/978-3-642-28678-0_14.
17. ↑ Carina Siutz, Margit Valent, Viktoria Ammann, Ariane Niebauer, Eva Millesi: Sex-specific effects of food supplementation on hibernation performance and reproductive timing in free-ranging common hamsters. In: Scientific Reports. Band 8, Nr. 1, 30. August 2018, ISSN 2045-2322, doi:10.1038/s41598-018-31520-4.
18. ↑ ^{a b} E. Millesi, K. Lebl, C. Pflaum, C. Franceschini: Reproductive effort in male Common hamsters. In: I Losinger (Hrsg.): Proceedings of the 12th meeting of the International hamster workgroup. Strasbourg, S. 67–69.
19. ↑ V. Vohralík: Biology of the reproduction of the Common hamster, Cricetus cricetus (L.). In: Vestnik Ceskoslovenské Spolecnosti Zoologicke. Band 38, S. 228–240.
20. ↑ I. Eibl-Eibesfeldt: Zur Ethologie des Hamsters (Cricetus cricetus). In: Z Tierpsychol. Band 10, 1953, S. 204–254.
21. ↑ G. Nechay, M. Hamar, I. Grulich: The Common Hamster (Cricetus cricetus [L.]); a Review. In: EPPO Bulletin. Band 7, Nr. 2, Juni 1977, ISSN 0250-8052, S. 255–276, doi:10.1111/j.1365-2338.1977.tb02727.x.
22. ↑ I. Grulich: Populationsdichte des Hamsters (Cricetus cricetus, Mamm.). In: Acta Scientiarium Naturalium Brno. Band 14, Nr. 6. Academia, 1980, OCLC 35531235, S. 1–44.
23. ↑ G. Nechay: Peak numbers of Cricetus cricetus (L.): do they appear simultaneously? In: E. Millesi, H. Winkler, R. Hengsberger (Hrsg.): Proceedings of the 13th meeting of the International Hamster Workgroup (2005) - The Common hamster (Cricetus cricetus): Perspectives on an endangered species. Austrian Academy of Sciences Press, Illmitz / Vienna 2008.
24. ↑ ^{a b c d e f g h i j} A. Surov, A. Banaszek, P. Bogomolov, N. Feoktistova, S. Monecke: Dramatic global decrease in the range and reproduction rate of the European hamster Cricetus cricetus. In: Endangered Species Research. Band 31, 6. Oktober 2016, ISSN 1863-5407, S. 119–145, doi:10.3354/esr00749 (int-res.com [abgerufen am 10. Februar 2021]).
25. ↑ Paul Schöps, Kurt Häse, Fritz Schmitz: Der Hamster. In: Das Pelzgewerbe. Schriften für Pelzkunde und Pelzindustrie. Band 7, Heft 1, 1956, S. 15.
26. ↑ Gemeinsame Aktionen zur Intensivierung des Hamsterfangs. Ein Rundtischgespräch mit Experten. In: Brühl. VEB Fachbuchverlag Leipzig, Heft 4, Juli/August 1980.
27. ↑ Stefanie Monecke: Saisonale Rhythmen und ihre Synchronisation beim Europäischen Feldhamster (Cricetus cricetus). Dissertation. Biologisches Institut der Universität Stuttgart, 2003, S. 19.
28. ↑ Grimms Deutsches Wörterbuch.
29. ↑ Natalia Yu. Feoktistova, Alexey V. Surov, Nikolay N. Tovpinetz, M. V. Kropotkina, Pavel L. Bogomolov: The common hamster as a synurbist: a history of settlement in european cities. In: Zoologica Poloniae. Band 58, Nr. 3-4, 1. Dezember 2013, ISSN 2083-6112, S. 116–129, doi:10.2478/zoop-2013-0009 (sciendo.com [PDF; abgerufen am 10. Februar 2021]).
30. ↑ A. Banaszek, P. Bogomolov, N. Feoktistova, M. La Haye, S. Monecke, T. E. Reiners, M. Rusin, A. Surov, U. Weinhold, J. Ziomek: Cricetus cricetus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020. IUCN, 9. Juli 2020, abgerufen am 9. Juli 2020 (englisch).
31. ↑ Almost a third of lemurs and North Atlantic Right Whale now Critically Endangered - IUCN Red List. IUCN, 9. Juli 2020, abgerufen am 9. Juli 2020 (englisch).
32. ↑ Vgl. z. B. Beschwerde des BUND bei der EU-Kommission wegen eines (behaupteten) Verstoßes gegen die FFH-Richtlinie vom 22. Juni 2002 (DOC-Datei; 44 kB). (Memento vom 5. Dezember 2013 im Internet Archive)
33. ↑ EuGH: C-383/09 Europäische Kommission gegen Frankreich. ECLI:EU:C:2011:369.
34. ↑ Fritz Geiser, Christopher Turbill: Hibernation and daily torpor minimize mammalian extinctions. In: Naturwissenschaften. Band 96, Nr. 10, 4. Juli 2009, ISSN 0028-1042, S. 1235–1240, doi:10.1007/s00114-009-0583-0.
35. ↑ A. Kayser, U. Weinhold, M. Stubbe: Mortality factors of the common hamster Cricetus cricetus at two sites in Germany. In: Acta Theriologica. Band 48, S. 47–57, doi:10.1007/BF03194265.
36. ↑ ^{a b} M. J. J. La Haye, K. R. R. Swinnen, A. T. Kuiters, H. Leirs, H. Siepel: Modelling population dynamics of the Common hamster (Cricetus cricetus): Timing of harvest as a critical aspect in the conservation of a highly endangered rodent. In: Biological Conservation. Band 180, Dezember 2014, S. 53–61, doi:10.1016/j.biocon.2014.09.035 (elsevier.com [abgerufen am 11. Februar 2021]).
37. ↑ K. Neumann, H. Jansman, A. Kayser, S. Maak, R. Gattermann: Multiple bottlenecks in threatened western European populations of the common hamster Cricetus cricetus (L.). In: Conservation Genetics. Band 5, Nr. 2, 2004, ISSN 1566-0621, S. 181–193, doi:10.1023/b:coge.0000030002.01948.b3.
38. ↑ Iwona Melosik, Joanna Ziomek, Katarzyna Winnicka, Urszula Eichert: Genetic diversity and extinction risk in a small, declining Polish common hamster (Cricetus cricetus) population. In: Mammalian Biology. Band 81, Nr. 6, November 2016, ISSN 1616-5047, S. 612–622, doi:10.1016/j.mambio.2016.07.044.
39. ↑ Tobias Erik Reiners, Julien Eidenschenk, Karsten Neumann, Carsten Nowak: Preservation of genetic diversity in a wild and captive population of a rapidly declining mammal, the Common hamster of the French Alsace region. In: Mammalian Biology. Band 79, Nr. 4, Juni 2014, ISSN 1616-5047, S. 240–246, doi:10.1016/j.mambio.2013.10.004.
40. ↑ Anja Kayser, Michael Stubbe: Untersuchungen zum Einfluss unterschiedlicher Bewirtschaftung auf den Feldhamster Cricetur cricetus (L.), einer Leit- und Charakterart der Magdeburger Börde. Hrsg.: Ministerium für Raumordnung, Landwirtschaft und Umwelt, Halle. OCLC 175065222.
41. ↑ Feldhamster in Brandenburg ausgestorben. In: Märkische Oderzeitung. 18. Februar 2015.
42. ↑ Deutscher Rat für Landespflege Herausgebendes Organ: Bericht zum Status des Feldhamsters (Cricetus cricetus) zusammengestellt nach Angaben der Bundesländer und den Ergebnissen des F+E-Vorhabens "Nationales Expertentreffen zum Schutz des Hamsters" 2012 auf der Insel Vilm (FKZ 3512802700). ISBN 978-3-89624-120-7.
43. ↑ S. Thimm, D. Geiger-Roswora, A. Pflanz, C. Chmela, M. Stevens, M. Aletsee, J. Kritschker, C. Stücker, U. Köhler, S. Monecke: 27th meeting of the international hamster workgroup - Conservation and ecology of the common hamster, a critically endangered rodent. In: A. Kepel (Hrsg.): 27th meeting of the international hamster workgroup - Conservation and ecology of the common hamster, a critically endangered rodent. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra" (Polish Society for Nature Conservation "Salamandra"), Jaworzno 2020, ISBN 978-83-954508-0-8, S. 22–23.
44. ↑ U. Weinhold, M. Sander, L. Heimann: Artenhilfsprogramm Feldhamster der Stadt Mannheim. Hrsg.: Institut für Faunistik. Dezember 2016, S. 65.
45. ↑ John O'Brien: Saving the common hamster (Cricetus cricetus) from extinction in Alsace (France): potential flagship conservation or an exercise in futility? Associazione Teriologica Italiana, 4. Dezember 2015, OCLC 999620119.
46. ↑ M. J. J. La Haye, G. J. D. M. Müskens, R. J. M. Van Kats, A. T. Kuiters, H. Siepel: Agri-environmental schemes for the Common hamster (Cricetus cricetus). Why is the Dutch project successful? In: Aspects of Applied Biology. Band 100, S. 1–8.
47. ↑ M. Rusin, P. Matsiboruk, V. Bilivska, Y. Yakovlev, M. Shrvyria: Starting a breeding programme for the European hamster in Ukraine. In: A. Kepel (Hrsg.): 27th meeting of the international hamster workgroup - Conservation and ecology of the common hamster, a critically endangered rodent. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra" (Polish Society for Nature Conservation "Salamandra"), Jaworzno 2020, ISBN 978-83-954508-0-8, S. 24.
48. ↑ A. Zehm: Gefährdung des Feldhamsters nimmt weiter zu. In: ANLiegen Natur. Band 37, Nr. 1, Laufen 2015, S. 13–14. Abgerufen 12. November 2015.
49. ↑ Das Projekt FELDHAMSTERLAND, auf feldhamster.de
50. ↑ Bundesamt für Naturschutz (BfN): Ein Rettungsprojekt für den vom Aussterben bedrohten Feldhamster. Bundesamt für Naturschutz, abgerufen am 20. Oktober 2020.
51. ↑ Deutsche Wildtier Stiftung: Feldhamsterland. In: Projekt Feldhamsterland. Abgerufen am 20. Oktober 2020.

Amaklas imezdi (Assaɣ ussnan: Cricetus cricetus) dctalmest meẓẓiyen n imaklasen yaṭṭafaren tafesn n temseɣẓaẓ. Talmest-a n imaklasen tettidir deg Uruppa d Asya. Iga d amaklas ig meqqren akk yerna d talmest tamyaddart (n tallit-a) tamyiwent n tewsit n Cricetus akken daɣen iga d talmest tamyiwent yettidiren s talɣa tazagrant (Sauvage) deg Uruppa tutrimt, Ɣas akken llan-d waṭas n isegduyen (Mesures) i taggaẓt d usnerni n telmest-a maca deg useggas n 2009 tettwameggez d akken-it (d yiwet gar n telmas n tesuṭaṭ yettwaggzen yakk s waṭas s umihi n wengar) s unect (ɛla ḥsab) n tesmilt n Uruppa

Aglam

Tasnileɣt

Asallaf n umaklas imezdi d win meẓẓiyen.

Amaklas imezdi d win ilan (yesɛan) asallaf meẓẓiyen, imeẓẓaɣ-is meqqr-it s imik (cwiṭ), Aẓlum-is s 3 n yiniten (amellal d uzeggaɣ s afella d uberkan deg wadda)
Amawaṭ n umaklas imezdi yettili-d wazuk-is gar n 220 ar 460 g (azal afellay deg 150 ar 500 g), Teɣzi n tfekka-s 20 cm ma d asallaf-is 5 cm

Amyaraw

Tikeli

Taẓuni

Amezruy, d waddad n taggaẓt

Ẓeṛ daɣen

• Amaklas

[[Taggayt:Timseɣẓaẓ

Eùropejsczi skrzeczk

Eùropejsczi skrzeczk (Cricetus cricetus) – to je susk i grëzôk z rodzëznë skrzeczkòwatëch. Òn mòże wôżëc 400-700 g.

It ferspriedingsgebiet fan 'e hamster.

De hamster (Latynske namme: Cricetus cricetus) is in sûchdier út it skift fan 'e kjifdieren (Rodentia) en de famylje fan 'e wrotmûseftigen (Cricetidae), dat binnen de ûnderfamylje fan 'e hamsters (Cricetinae) it monotypyske (út ien soarte besteande) skaai fan 'e Jeropeeske hamsters (Cricetus) foarmet. Dit bist wurdt ek wol de gewoane hamster, de Jeropeeske hamster of de Jeraziatyske hamster neamd om him te ûnderskieden fan oare soarten hamsters. De hamster komt foar yn in grut diel fan East-Jeropa en Sintraal-Aazje, mar hat yn Midden- en West-Jeropa in fersnipele fersprieding. Yn Nederlân komt er inkeld foar yn Súd-Limburch, dêr't er bekend stiet as de korenwolf.

Fersprieding

Algemien foarkommen

Yn East-Jeropa komt de hamster foar yn in oaniensletten gebiet yn it grutste part fan Tsjechje, súdeastlik Poalen, súdeastlik Eastenryk, noardeastlik Sloveenje, noardlik Kroaasje, Servje en Bulgarije, hiel Slowakije, Hongarije, Roemeenje, Moldaavje, de Oekraïne (ynkl. de Krim) en Wyt-Ruslân, en súdlik en sintraal Ruslân. Dit ferspriedingsgebiet strekt him oer de grinzen fan Jeropa út nei súdwestlik Sibearje en it grutste part fan Sintraal-Aazje (wêrûnder hast hiel Kazachstan útsein it súdwesten, en fierders it noardeasten fan Oezbekistan, hiel Tadzjikistan en Kirgyzje, it noardwesten fan Sinkiang-Oeigoerje en dielen fan Afganistan en Mongoalje).

Yn Midden- en West-Jeropa libje isolearre populaasjes, wêrfan't de grutste in mânsk gebiet beslacht dat him útstrekt oer westlik Poalen en eastlik Dútslân. Fierders besteane der folle lytsere isolearre populaasjes yn twa kriten yn 'e Súddútske dielsteat Beieren en yn ien kontrei yn it oangrinzgjende Baden-Wuerttemberch. In oare populaasje libbet yn 'e Ryndelling fan Frankfurt oant de Frânske grins en besuden dêrfan yn 'e (Frânske) Elzas. De westlikste populaasje komt foar yn 'e Dútske Eifel, Súd-Limburch en oanbuorjende dielen fan Belgje.

In hamster dy't ris boppe de grûn sjocht.

Uterlike skaaimerken

De hamster hat trochinoar in kop-romplingte fan 18-27 sm, mei in sturtlingte fan 2¾-7 sm en in gewicht fan 16-55 g. Dêrmei is er folle grutter as de goudhamster (Mesocricetus auratus) en de ûnderskate soarten dwerchhamsters (Phodopus), dy't wol as húsdier holden wurde, en dêr't minsken faak it earste oan tinke as hja it wurd "hamster" hearre. De (gewoane) hamster kin lykwols nea mei dy bisten betize wurde, want noch ôfsjoen fan it ferskil yn grutte hat er in tige opfallende tekening, mei in pels dy't op 'e rêch oranjebrún is, mei wite plakken op 'e snút, wangen en hals, in swarte bealch en wite poaten. Tusken de rêch en de bealch bestiet gjin dúdlik demarkaasjeline; ynstee giet it oranjebrún stadichoan yn it swart oer. It wyt is lykwols skerp ôftekene. Jongere bisten binne bleker fan kleur, en wat fierder eastlik oft men komt, wat mear hamsters oft in swarte rêch hawwe ynstee fan in oranjebrunenien. De sturt is koart en is nea langer as 20% fan 'e kop-romplingte.

Biotoop

De hamster jout de foarkar oan iepen biotopen op in liem- of lössboaiem, wêrby't de wetterstân net heger wêze mei as 80 sm ûnder de grûn. Yn sokke gebieten libbet er op ikkers en yn greiden, soms yn tunen en berms, en inkeld ek wolris yn gebouwen. It leafst hat er wat gloaiend lân of heuvels dy't net al te steil deldrage, mar hy komt ek wol foar op flakker terrein. It liemgehalte fan 'e grûn moat teminsten 30% bedrage, oars stoarte de hoalen dy't er graaft as 't treft yn. Mar as der tefolle liem yn 'e grûn sit stagnearret de ôfwettering en rint syn hoale fol.

In hamster dy't yn 'e yngong fan syn hoale oan it miel is.

Hâlden en dragen

Hamsters binne yn haadsaak nachtdieren. Nettsjinsteande harren plotske lichemsbou binne se fluch en libben. Se geane gauris op 'e efterpoaten stean om om har hinne te gluorkjen en te harkjen. Fan oktober oant maart hâlde se in wintersliep, dy't se mei ûnregelmjittige tuskenskoften ûnderbrekke om fan 'e itensfoarrie te fretten dy't se hjerstmis oanlein hawwe.

Eltse hamster graaft syn eigen hoale of boarch, dy't er foar it libben bewennet en dy't geandewei de tiid útwreide wurdt ta in kompleks stelsel fan gongen en nêst- en foarrieromten. Der binne, ôfhinklik fan 'e âlderdom fan sa'n boarch, 2-10 yn-/útgongen, dy't op ikkers en yn greidlân frij ienfâldich te finen binne. Yn 'e regel bestiet sa'n yn-/útgong út in gong dy't 30-60 sm leadrjocht omleech giet en dan in bocht fan 90° makket nei it horizontale, mar soms (fral op deldragend lân) is it ek wol in skean útgroeven gong mei in modderbulte fan 10-25 sm heech en 1 m lang foar de iepening. De gongen sels binne sa'n 7 sm yn trochsneed, wylst de foarrieromten op 2-2¼ m djipte lizze.

In hamster yn syn hoale.

De hamster is in solitêr libjend bist, dat syn territoarium ferdigenet tsjin soartgenoaten. Sa'n territoarium hat in oerflak fan mar 10-20 m², mar it wengebiet is folle grutter en bedraacht wol 750-1.000 m². Op 'e sneup nei fretten bliuwe hamsters it leafst sa deun mooglik yn 'e neite fan har boarch, oant op 30 m, mar neigeraden dat it fretten dêr oprekket, moatte se har der fierder ôf bejaan, en yn it neijier binne se wol op 500 m fan 'e yngong waarnommen.

De peartiid set fuort nei it beëinigjen fan 'e wintersliep yn maart útein, wêrby't mantsjes de territoaria fan wyfkes ynkringe. De earste moeting ferrint ornaris hiel agressyf, en swakke mantsjes wurde troch de wyfkes dan ek sûnder moederaasje har territoarium útbonsjoerd. Mantsjes dy't oanhâlde, wurde úteinlik foar in pear dagen yn 'e boarch fan it wyfke talitten, dêr't de eigentlike pearing plakfynt. Nei in draachtiid fan 18-20 dagen smyt it wyfke dan 4-15 jongen, dy't mei 3 wiken al troch harren mem út it nêst jage wurde, en dy't nei trêdel (2½) moanne geslachtsryp binne. Jiers kin in wyfke 2-3 kear smite.

In hamster fan deunby.

De populaasjetichtheid leit foar de hamster op 2-10 eksimplaren de ha (yn Nederlân 2-5½ de ha), wêrby't de tichtheid it heechst is op winternôtikkers. Yn East-Jeropa binne by hamsterpleagen tichtheden fan 300-2.000 bisten de ha teld. Yn it wyld wurde hamsters trochinoar 2 jier âld, mei in maksimum fan 4 jier; yn finzenskip kinne se wol 8 jier wurde, wat in útsûnderlik lange libbensferwachting is foar in wrotmûseftige. Natuerlike fijannen binne fral ûlen, ferskate soarten rôffûgels (yn 't bysûnder de reade glee), de murd en de steppemurd.

Fretten

De hamster fret benammen plantaardich guod, wêrby't nôt in wichtich plak ynnimt (dêrfandinne syn Limburchske namme fan korenwolf). Dêrnjonken litte hamsters ek pûlfruchten, lykas beane, en knolgewaaksen net stean. Fierders bestiet it menu fral út klaver en luzerne, en soms frette se ek wol ynsekten, slakken, wjirms en larven. Se lizze yn har hoalen winterfoarrieden fan nôt oan dy't úteinlik wol 15 kg weagje kinne.

In hamster eaget it hear ris oer.

Status

De hamster hat de IUCN-status fan "net bedrige", om't er yn it grutste part fan syn ferspriedingsgebiet noch rûnom foarkomt. Yn East-Jeropa en Sintraal-Aazje wurdt er fanwegen de skea dy't er tabringt oan lânbougewaaksen faak as ûngedierte beskôge en ek as sadanich bestriden. Dêrnjonken wurdt der, fral yn Sintraal-Aazje en Ruslân, ek wol jacht op him makke om syn pels. Yn 'e measte West- en Middenjeropeeske lannen is de hamsterstân yn 'e lêste heale iuw lykwols stadichoan efterútgien en wurdt de hamster sadwaande beskôge as in bedrige bistesoarte dy't beskerming fertsjinnet. Yn 2011 feroardiele it Jeropeesk Gerjochtshôf te Lúksemboarch Frankryk noch om't dat lân net genôch dien hie om 'e hamster te beskermjen. As de Frânsen harren belied op it mêd fan lânbou en urbanisaasje net oanpasten, soe harren in boete fan oant €20 miljoen boppe de holle hingje.

De hamster op in Dútske bernepostsegel út 1967.

Yn sawol Nederlân as Belgje is hamster in beskerme bistesoarte. De bedriging bestiet benammen út moderne lânboumetoaden, wêrby't nôtikkers feroare wurde yn foar de hamster minder gaadlik greidlân of beplante wurde mei maïs, dat troch de yntinsive bedriuwsfiering dy't dêrmei gearhinget likemin botte geskikt is. Oare ûntjouwings dy't ûngeunstich útpakke foar de hamster binne de trochgeande ferstedsking en de útwreiding fan 'e ynfrastruktuer. Oant healwei de tweintichste iuw wiene der inkeld wol hamsterpleagen, mar tsjintwurdich hawwe de measte boeren gjin flau idee oft der hamsters op har lân libje, en is de skea dy't se (yn Nederlân) oanrjochtsje, te ferwaarleazgjen. De oerheid besiket de hamster te beskermjen troch boeren oan te moedigjen om hamsterfreonlike lânboumetoaden oan te nimmen of te behâlden en har ikkers te beplantsjen mei winterweet.

Keppelings om utens

• Side oer de hamster op it webstee fan 'e Zoogdiervereniging, mei in link (Voorkomen in Nederland) nei de side fan 'e Nationale Databank Flora en Fauna, dêr't waarnimmings fan 'e hamster yn Nederlân op in kaartsje werjûn binne

• 1 Uterlik
• 2 Biotoop
• 3 Veurtplanting
• 4 Kingersjriek
• 5 Varia

The European hamster (Cricetus cricetus), also known as the Eurasian hamster,^[3] black-bellied hamster^[4] or common hamster,^[5][6][1] is the only species of hamster in the genus Cricetus.^[2] It is native to grassland and similar habitats in a large part of Eurasia, extending from Belgium to the Altai Mountains and Yenisey River in Russia.^[7] Historically, it was considered a farmland pest and had been trapped for its fur. Its population has declined drastically in recent years and is now considered critically endangered.^[1][8] The main threats to the species are thought to be intensive agriculture, habitat destruction, and persecution by farmers.^[1]

Description

Skull of a European hamster

Skeleton

The European hamster has brown dorsal fur with white patches. The chest and belly are black. The tail is short and furred. It is much larger than the Syrian (Mesocricetus auratus) or dwarf hamsters (Phodopus sp.), which are commonly kept as pets, and is the largest known species of hamster. It weighs 220–460 g (7.8–16.2 oz) and can grow to 20–35 cm (8–14 in) long with a tail of 4–6 cm (1.6–2.4 in). Its dental formula is 1.0.0.31.0.0.3. In captivity, the European hamster has an unusually long lifespan for a rodent, living up to eight years.

Behaviour

The common hamster is a nocturnal or crepuscular species. It lives in a complex burrow system. It eats seeds, legumes, root vegetables, grasses and insects. It transports its food in its elastic cheek pouches to the food storage chambers. The storage chambers may be quite large and on average contain 2–3 kg (4.4–6.6 lb) of food, but exceptionally can be up to 65 kg (143 lb).^[9][10] It hibernates between October and March. During this time, it wakes every five to seven days to feed from the storage chambers. They are usually solitary animals.^[9]

Breeding

The adults reach sexual maturity when they are about 43 days old and breed from early April to August. The gestation period is 18–20 days and the size of the litter ranges from three to 15 young, which are weaned when aged three weeks.

Distribution and habitat

It is typically found in low-lying farmland with soft loam or loess soils, although it may also inhabit meadows, gardens or hedges. It is found from Belgium and Alsace in the west, to Russia in the east, and Bulgaria in the south. A significant population is found in Vienna's Central Cemetery in Austria.

Conservation

The Court of Justice of the European Union, the European Union's highest court, ruled in 2011 that France had failed to protect the European hamster.^[11] The government would be subject to fines of up to $24.6 million if France did not adjust its agricultural and urbanisation policies sufficiently to protect it.^[12] By 2014, France had started a captive-breeding programme, which aimed to release 500 European hamsters each year into fields that farmers were paid not to harvest.^[13]

In 2020, the European hamster was classified as critically endangered across its global range on the IUCN Red List. The reasons for its drastic decline are not fully understood. It has been linked especially to habitat loss due to intensive agricultural practices and the building of roads that fragment populations, and to climate change, the historical fur trapping and to pollution; even light pollution appears to significantly reduce local populations, unless counterbalanced by other factors. Agriculture, development, and persecution are thought to be the biggest threats to the species.^[1]

A significant benefit to existing conservation programs is that the European hamster breeds readily in captivity; captive breeding programs for the species exist in Belgium, France, Germany, Poland, Ukraine and elsewhere.^[14]

References

La kampa hamstro aŭ eŭropa hamstro (latine Cricetus cricetus) estas la plej komuna specio el la genro Cricetus, parto de la subfamilio de hamstroj, kaj inter la hamstroj konsideriĝas specio "granda". Temas pri mamulo el la ordo de ronĝuloj, subordo de musuloj. Ĝi disvastiĝis en grenkampoj kaj kelkloke faris grandajn damaĝojn. Pro tio oni persekutis ĝin kaj ĝi estas nun endanĝerita.

Vivejo

Kampaj hamstroj origine hejmis en la stepoj de orienta Eŭropo kaj disvastiĝis okcidenten ĝis Belgio kaj orienten ĝis la rusia altaja regiono kaj la nordokcidento de Ĉinio. En Germanio arkeologoj trovis skeletojn de kampaj hamstroj, kiuj aĝas 2000 jarojn.

Vivmaniero

Kiel ĉiuj hamstroj, ĝi devas ofte kuri eĉ plurajn kilometrojn por ion trovi. Ĝiaj vangoj estas transformitaj al saketoj, en kiuj ĝi portas la manĝaĵon. Ĝi kuras reen al sia kavo, kie ĝi kolektas grandan provizon por la vintro, kiun ĝi tradormas. Sekve ankaŭ hejme bredataj oraj hamstroj dum la tago dormas kaj nokte kuras en karuselo (aŭ tra la ĉambro, se la posedanto permesas) por kuri kelkajn kilometrojn. Manĝaĵon ili metas en siajn vangajn saketojn kaj forportas al sia dometo. Laŭ ĉi tiu ilia kvalito estas ankaŭ la homaj avidado, avarado kaj ŝakrado nomataj hamstrado, precipe amasigado de provizoj pro timo al krizo, striko aŭ milito.

Hamstroj estas solemuloj, masklo kaj femalo renkontiĝas nur por pariĝo (inter majo kaj aŭgusto) kaj denove disiras. Gravedeco daŭras 20 tagojn, 4 ĝis 10 idoj estas mamnutrataj tri semajnojn. Post ses semajnoj ili sekse maturiĝas.

El hámster vulgar (Cricetus cricetus), también llamado hámster europeo o cerdo del centeno, es una especie de roedor miomorfo de la familia Cricetidae propia de Eurasia. Es la única especie actual del género Cricetus y no se reconocen subespecies.^[2]​ A menudo es considerado una plaga de las tierras de labranza,^[3]​ y también ha sido atrapado por su piel.

Descripción

El hámster vulgar es mucho mayor que el hámster dorado o sirio (Mesocricetus auratus) que se suele criar como mascota, mide entre 10 y 15 cm más que la cobaya. Un ejemplar adulto pesa entre 100 y 900 g y mide entre 20 y 35 cm de largo, con una cola que oscila entre 2 y 5 cm de longitud. Alcanzan la madurez sexual a los cuarenta y tres días de edad y crían entre primeros de abril y agosto. La gestación del hámster común dura entre dieciocho y veinte días, paren entre cuatro y doce crías, que son destetadas tres semanas después del nacimiento.

Distribución y hábitat

Se encuentra en tierras de cultivo a baja altitud, ricas en margas arcillosas o loess, aunque también puede habitar en prados, jardines, o brezales. Se distribuye desde Bélgica (en Berthen existe una importante población) y Alsacia por el oeste, llegando hasta Rusia por el este y Rumania por el sur.

En 2007 la Comisión Europea amenazó con multar a Francia con diecisiete millones de euros por no proteger la última población existente de hámsteres vulgares en Europa occidental.^[4]​

Comportamiento

El hámster vulgar es solitario, pero crea un complejo sistema de madrigueras. Se alimenta de semillas, legumbres, verduras y algunas plantas de porte herbáceo. Aunque raramente son usados como mascota, en cautividad el hámster común suele tener una esperanza de vida bastante larga, llegando a vivir hasta ocho años.

Referencias

Hamster ehk harilik hamster ehk tavahamster (Cricetus cricetus) on hamsterlaste sugukonda kuuluv näriline, hamstri perekonna ainuke liik.

Europar hamsterra (Cricetus cricetus) Cricetus generoko animalia da. Karraskarien barruko Cricetinae azpifamilia eta Cricetidae familian sailkatuta dago.

Mendebaldeko Europatik Jeniseiraino hedeatzen den hamster honek ez dauka azpiespezierik.

Erreferentziak

• Cricetus cricetusri buruzko informazioa Mammals of The World datubasean

Ikus, gainera

• Cricetus
• Cricetidae

Hamsteri^[3] eli eurooppalainen hamsteri (Cricetus cricetus) on hamsterien alaheimoon (Cricetinae) kuuluva jyrsijälaji. Se elää Euroopassa, tarkemmin Keski- ja Itä-Euroopasta Venäjälle asti. Lajin elinympäristöä ovat joenrannat, arot ja pellot. Se on sukunsa Cricetus ainoa nykyisin elävä laji.^[2] Eurooppalaista hamsteria ei pidetä lemmikkieläimenä, sen sijaan sen nahkoista tehdään turkiksia.

Eurooppalainen hamsteri eroaa lemmikkinä pidettävistä hamsterilajeista, kuten kultahamsterista ja kääpiöhamstereista, varsinkin kokonsa puolesta. Se on kultahamsteria paljon suurempi, sillä sen pituus on 20–30 cm ja myös häntä on lähes 5 cm. Painoa sillä on 100–900 grammaa.

Ulkonäöltään hamsteri on vankka. Pää on iso ja suippo, turkki on tuuhea ja suojaa kylmältä ja kastumiselta. Yleisemmin selkä on vaaleanruskea, mutta muuten hamsterin väri voi vaihdella valkeasta mustaan.

Luonnonvaraisen hamsterin ravinto on lähes samanlaatuista kuin lemmikkinä pidettävien muiden hamsterilajienkin. Ravinto koostuu suurimmaksi osaksi kasvinsyöjien ruoasta: siemeniä, kasveja yms. Hamsteri syö kuitenkin myös lihaa, kuten toukkia, pieniä hiiriä ja linnunpoikasia.

Eurooppalainen hamsteri on erakko kuten kultahamsterikin. Ne eivät siedä lajikumppaneita muulloin kun paritteluaikana. Ne ovat myös yöeläjiä ja aktiivisimmallaan iltaisin ja öisin.

Hamsterin nahkoista tehty turkis.

Lähteet

Cricetus cricetus

Le Hamster d'Europe (Cricetus cricetus) est une petite espèce de rongeurs de silhouette massive et d'aspect robuste, qui se rencontre en Europe et en Asie. C'est le plus grand des hamsters et la seule espèce contemporaine du genre Cricetus^[1]. C'est aussi le seul hamster qui vit à l'état sauvage en Europe occidentale même si, malgré des mesures de protection et de réintroduction, cette espèce compte en 2009 parmi les « mammifères les plus menacés d'Europe » selon la Commission européenne. On l'y rencontre encore notamment dans l'est de la France, en Alsace, ainsi qu'en Belgique, où il est au bord de l'extinction en raison des évolutions de son habitat agricole et de l'urbanisation. Si l'espèce était assez abondante en Europe de l'Est et en Asie il y a encore quelques années, elle a disparu des trois quarts de son territoire et son taux de reproduction est aujourd'hui en chute libre. Le Hamster d'Europe est passé en danger critique d’extinction en 2019, selon l'Union internationale pour la conservation de la nature^[2].

Il est appelé aussi Grand hamster, Hamster commun, Cochon de seigle^[3], Grand Hamster d'Alsace^[4], Cochon des blés^[5] ou plus simplement hamster.

Description

Morphologie

Hamster d'Europe laissant voir sa courte queue.

C'est un hamster qui possède une queue courte, de relativement grandes oreilles, un pelage tricolore : blanc et roux dessus et noir en dessous.

L'adulte atteint un poids de 220 à 460 g (valeurs extrêmes de 150 à 500 g) pour une longueur de 20 à 30 cm pour le corps, et 5 à 7 cm pour la queue. Ses yeux sont assez petits et ses oreilles arrondies.^[6]

Anatomie

• 

  Crâne de Cricetus cricetus, face inférieure.

• 

  Crâne, face supérieure.

• 

  Squelette de Cricetus cricetus.

Reproduction

Les accouplements ont lieu d'avril à août. La femelle donne naissance à deux portées par an en moyenne. La gestation dure de 18 à 20 jours. Une portée compte entre 4 et 12 petits. Ils pèsent en moyenne 7 g à la naissance^[7]. La maturité sexuelle est atteinte au bout de deux à trois mois. La longévité est d'environ un an et demi en milieu naturel.

Comportement

Hamster d'Europe en position d'observation.

Ce hamster est un animal majoritairement nocturne et solitaire qui hiberne d'octobre-novembre à mars-avril. Il se réveille régulièrement pour consommer ses provisions. Son alimentation est composée de graines, racines, fruits, insectes, mollusques, grenouilles et campagnols.

Répartition

Carte de répartition du Hamster d'Europe.

Son aire de répartition principale est liée à la steppe eurasiatique et aux steppes boisées d'Europe de l'Est, depuis la plaine de Pannonie jusqu'au nord de l'Asie centrale et le sud de la Sibérie. Mais à la faveur des déboisements et de l'extension des terres cultivées par l'homme à partir du Néolithique, il a pu s'étendre vers l'ouest de l'Europe en trouvant de nouveaux milieux créés par l'homme qui lui sont favorables.

On rencontre cette espèce en Europe ainsi qu'en Asie jusqu'à l'Iénisséi supérieur et l'Altaï^[8] : Belgique, France, Pays-Bas, Luxembourg, Allemagne, Autriche, République tchèque, Hongrie, Slovaquie, Pologne, Slovénie, ex-Yougoslavie, Bulgarie, Croatie, Moldavie, Roumanie, Ukraine, Biélorussie, Russie, Kazakhstan^[9],[10].

En France il ne se rencontre que dans la plaine d'Alsace^[11].

En Belgique, il se retrouve essentiellement en Hesbaye et au Pays de Herve occidental^[12].

Si le hamster d'Europe est encore répandu et susceptible de pulluler en Europe de l'Est, à l'heure, actuelle en Europe centrale et occidentale, les pratiques agricoles ont changé et ne lui sont souvent plus guère favorables, les populations subsistantes sont toutes au seuil de l'extinction^[10].

Habitat, écologie

Hamster d'Europe à l'entrée de son terrier.

A l'origine il peuplait surtout les prairies steppiques naturelles en Europe orientale, mais il s'est très bien adapté aux milieux anthropisés: les champs cultivés et les jachères. En Europe de l'Ouest il vit de nos jours essentiellement dans les champs de céréales, de légumineuses (trèfle, luzerne…) et de betteraves. Il peuple les régions dont l'altitude est inférieure à 650 m. Il évite les milieux humides et les prairies intensivement pâturées^[8],[13]. Les champs de maïs quant à eux ne lui conviennent pas.

Il creuse un terrier jusqu'à 2 mètres de profondeur. Il est particulièrement lié aux conditions pédologiques. Il a besoin de sols meubles et assez drainants, tout en conservant assez d'humidité et pouvant porter de riches cultures. Les sols lœssiques sont donc recherchés en priorité en Europe de l'Ouest, ainsi que les tchernozioms en Europe de l'Est.

Dans certains pays de l'Europe de l'Est la population peut aller jusqu'à plusieurs centaines d'individus par hectare^[10]. Les densités de populations sont difficiles à estimer car très fluctuantes durant l'année, et surtout selon les années, en fonction des conditions climatiques, du milieu, des cycles démographiques naturels, de la gestion du milieu par l'homme.

Histoire, pression et menaces sur les populations et statut de conservation

Le hamster d'Europe a été surabondant à certaines époques, en Russie on en capturait 16 millions en 1953 et 12 millions entre 1952 et 1956 en ex-RDA pour leur fourrure^[14].

En Europe de l'Ouest cette espèce pullulait encore dans les années 1960 et était un ravageur redouté par les agriculteurs, car il était parfois capable de causer des pertes très importantes dans les cultures. Des campagnes d'éradication ont été lancées. À l'aide de pièges, de produits chimiques ou en les noyant. Ces opérations, avec parfois l'octroi de primes, ont été si efficaces que ce hamster a pratiquement disparu de ces pays. Les pouvoirs publics essaient au contraire maintenant de préserver les rares populations restantes^[10].

En France, il semble que les principales causes de régression de l'espèce soient l'artificialisation, la dégradation et la fragmentation écologique des paysages par les routes, couplée à l'augmentation excessive de la taille des parcelles (le hamster ne peut plus migrer facilement d'une parcelle à une autre quand le type de culture change d'une année sur l'autre), les changements dans les méthodes agricoles et la disparition des rotations avec périodes de jachères. La culture intensive du maïs qui a envahi près de 80 % de la plaine d'Alsace en quelques décennies semble être la principale cause dans cette région, car les champs de maïs ne sont pas favorables à l'espèce contrairement aux champs de céréales à paille, de légumineuses et les jachères. La périurbanisation est un autre facteur plus localisé, et peut-être éventuellement les pesticides, la dégradation croissante de l'environnement nocturne par la pollution lumineuse, certains microbes ou parasites véhiculés par des populations de tiques, elles-mêmes favorisées par une surabondance de sangliers et chevreuils et certains déséquilibres écopaysagers.

Après avoir été considéré comme « nuisible » et à éliminer par de nombreux agriculteurs alsaciens, le Hamster d'Europe est protégé depuis 1993, mais il compte en 2009 parmi des « mammifères les plus menacés d'Europe » selon la Commission européenne ; en effet le nombre de terriers a encore chuté (de 1.167 en 2001 à 161 en 2007 et cette tendance s'est poursuivie jusqu'en 2009^[15]. À ce jour, le nombre d'individus semble légèrement augmenter avec une population estimée passée de moins de 200 individus en 2007 à 800 individus en 2011^[16]. Une nette baisse du nombre de terriers a été relevée en 2012, la situation reste extrêmement critique^[17].

Statut de protection en Europe

Sur le plan juridique, le hamster commun Cricetus cricetus est :

• inscrit à l’annexe IV de la Directive de l'Union européenne 92/43/CEE du conseil du 21 mai 1992 concernant la conservation des habitats naturels ainsi que de la faune et de la flore sauvages^[18],[19]
• inscrit à l'Annexe II (révision 2002) de la Convention relative à la conservation de la vie sauvage et du milieu naturel de l'Europe du 19 septembre 1979, dite Convention de Berne^[20],[19].
• Aux Pays-Bas : un plan de restauration s'appuie sur un programme de réintroduction, lancé début mai 2002^[10].
• En Belgique : La Région flamande a entrepris en 1998 le financement de la cartographie précise des populations de hamsters et la Région wallonne envisage aussi un recensement^[10].
• En France, il est inscrit sur la liste rouge de la faune menacée en France dans la catégorie « rare » ^[19], il est théoriquement protégé au titre des articles L411-1 et L411-2 du code de l'environnement^[21],[22].

Plan de conservation en France

Réintroduction de hamsters à Altorf par Vinci dans le cadre des mesures compensatoires du Contournement Ouest de Strasbourg.

La première illustration naturaliste est une gravure sur bois datée de 1546, due au médecin strasbourgeois Herr^[26] et le grand naturaliste Conrad Gessner signale à cette époque le rongeur dans la région de Strasbourg.

Encore très abondant en Alsace dans les années 1960, parfois appelé grand hamster d'Alsace ou marmotte de Strasbourg, le hamster d'Europe a été pourchassé et piégé avec tant d'efficacité qu'il a disparu de 90 % de son aire de répartition au XX^e siècle.

En 2021, on attestait sa présence plus que dans une vingtaine de communes proches de Strasbourg, avec une population en baisse et une réduction constante de son aire de répartition depuis des années, et ce malgré les efforts de réintroduction et le plan national d’action en faveur du grand hamster.^[27] Le défi est donc maintenant de reconstituer son habitat menacé par des cultures industrielles ou inappropriées (maïsiculture en particulier), l'urbanisation et la périurbanisation galopante et le développement routier qui détruisent et morcellent son territoire^[28].

Depuis 1998 de nombreuses actions coordonnées entre la région et les associations de protection de la nature ont été engagées en Alsace pour sa sauvegarde et celle des cultures où il niche (jachères en particulier ^[29]).
Un plan de conservation a été élaboré sous l'égide du Ministère français de l'écologie. Il planifie les actions à mener pour la période 2007-2011. Il s'agit par exemple d'encourager les agriculteurs à cultiver la luzerne dont le hamster se nourrit^[30]. Un arrêté du 6 août 2012 a étendu les zones de protection à toutes les surfaces situées dans un rayon de 600 m autour d'un terrier connu, concernant au total plus de 9 000 ha^[31].

La Commission européenne a attaqué la France devant la Cour européenne de justice pour son manque d'action en faveur du Grand Hamster^[32],[16]. La France, en dépit des injonctions de la Commission, n'a pas su ou voulu protéger les 240 000 hectares nécessaires à la survie de la population relictuelle alsacienne de Grand Hamster, mais seulement 3 490 hectares, pendant qu'ailleurs les habitats ruraux continuaient à se dégrader sous la pression d'une agriculture de plus en plus intensive^[33].

En 1972 le Grand Hamster était encore observé dans 329 communes alsaciennes, mais en 2011, bien que reconnu comme espèce-parapluie et patrimoniale^[34], on ne le retrouvait plus que dans 22 communes d'Alsace, celles de Geispolsheim, Obernai et Elsenheim abritant les deux tiers des terriers^[35]. Voir le tableau ci-contre. En 2014, seules 14 communes en abritaient encore, presque toutes situées au Sud-Ouest de Strasbourg^[36].

En 2013, en complément du Plan National d’Actions (PNA) qui vise une consolidation à court terme des populations sauvages, un programme européen Life + apporte son aide au projet "LIFE ALISTER" porté par la Région Alsace visant à vérifier la pertinence, l’efficacité et les conditions préalables des mesures visant à améliorer la viabilité des populations de hamster en Alsace^[37]. Le programme Alister bénéficie de 3,1 M€ (pour moitié financé par l'Europe^[38]) pour financer durant 5 ans (jusqu'en 2018) 32 actions prévues. Il a été lancé en mai 2014 par Philippe Richert, Président du Conseil Régional d’Alsace en partenariat avec la Chambre régionale d'agriculture^[36],[34]. pour éviter les effets de dérive génétique et limiter les effets de goulot d'étranglement génétique, le projet vise à faire passer la population du hamster à une population jugée viable de 1500 rongeurs (il n'en resterait que 500 à 1 000 début 2014). Dans le même temps (en novembre 2013) un projet de rocade autoroutière de contournement de Strasbourg, le « grand contournement ouest » (GCO) a été relancé ; « très critiqué par les opposants et les écologistes, qui dénoncent la mise en danger du hamster ».

La fragmentation écopaysagère étant l'une des causes de leur régression/disparition, des expérimentations de corridors biologiques et d'écoducs dédiés (dits « hamsteroducs ») sont en cours^[39]. Une autre cause de baisse des effectifs serait la carence en vitamine B3 (Pellagre), liée à l'alimentation des hamsters dans les régions de monoculture ^[40].

Notes

Europski hrčak (lat. Cricetus cricetus) je jedina vrsta iz roda Cricetus. Ova vrsta je navedena kao posljednja briga, jer ima široko rasprostranjenje i česta je vrsta.^[1] Staništa europskog hrčka su travna vegetacija i riječni ekosustavi. Djeluju noću, a žive u složenom sustavima jazbina. Hrane se sjemenkama, mahunarkam, korjenastim povrćem, travama i kukcima.

Areal europskog hrčka obuhvaća veći broj država. Vrsta ima stanište u Rusiji, Ukrajini, Poljskoj, Njemačkoj, Kazahstanu, Bugarskoj, Rumunjskoj, Srbiji, Nizozemskoj, Belgiji, Kini, Mađarskoj, Bjelorusiji, Slovačkoj, Sloveniji, Češkoj, Hrvatskoj, Austriji, Gruziji i Luksemburgu.^[1]

Izvori

Hamster Eropa, Cricetus cricetus adalah salah satu spesies hamster yang habitatnya berada di Eropa. Biasanya hamster ini ditemukan di peternakan, walaupun mungkin juga hidup di padang rumput dan kebun. Hamster ini dapat ditemukan di Belgia, Elsas, Rusia dan Rumania. Hamster Eropa lebih besar daripada hamster Suriah atau hamster kerdil dan biasanya disimpan sebagai binatang peliharaan.

Referensi

• Amori (1996). Cricetus cricetus. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN 2006. Diakses 12 May 2006.

Il criceto comune (Cricetus cricetus Linnaeus, 1758), unica specie del genere Cricetus Leske, 1779, è un piccolo roditore della famiglia dei Cricetidi diffuso in Eurasia^[2].

Descrizione

Il criceto comune raggiunge una lunghezza di 19–34 cm (dei quali 3-6 sono costituiti dalla coda); il peso si aggira sui 150-500 g ed è pertanto almeno dieci volte superiore a quello dell'arvicola agreste. La pelliccia, piuttosto folta, è di colore rossiccio chiaro sul dorso, con macchie bianche su muso, guance, gola e fianchi dietro le zampe anteriori, e nera sul ventre. Le zone chiare della pelliccia spiccano nettamente nei confronti della regione ventrale scura, e rivestono perciò un'importanza ben precisa negli atteggiamenti di minaccia. Oltre a esemplari dalla colorazione usuale, la specie comprende anche forme dalle tinte molto diverse, che vanno dagli albini con occhi rossi agli animali dal mantello più o meno sbiadito fino ai criceti completamente neri^[3]. La coda è scarsamente rivestita di pelo; il capo è appuntito, gli occhi sono neri e grandi, le orecchie membranose e di media lunghezza. I piedi sono sorprendentemente corti, per cui l'animale, quando corre, sfiora quasi il suolo con il corpo.

Distribuzione e habitat

Il criceto comune occupa un areale piuttosto vasto, che dall'Europa occidentale, attraverso le regioni centrali e orientali del continente, la Russia e il Kazakistan, raggiunge a est il fiume Yenisei (Russia asiatica). In Europa si incontra in una fascia di territorio che va da Belgio, Paesi Bassi e Francia settentrionale a ovest alla Russia a est, e da Germania settentrionale, Polonia e Russia a nord alla Bulgaria a sud. Si incontra dal livello del mare fino a 650 m di altitudine^[1].

Biologia

Comportamento

Criceto all'ingresso della tana.

Il criceto comune vive nelle steppe, nei terreni coltivati e lungo gli argini dei fiumi. Nelle regioni occidentali del suo areale è strettamente confinato ai terreni argillosi e di löss. Vive all'interno di gallerie durante tutto l'anno, entrando in letargo nel tardo autunno e in inverno e spingendosi sul terreno in cerca di cibo durante le ore crepuscolari nelle altre stagioni. Quando è costretto a nuotare, riempie d'aria le proprie tasche guanciali per poter galleggiare per maggiori distanze prima di entrare in acqua. Talvolta la carenza di cibo può costringere intere popolazioni ad effettuare spostamenti di massa, durante i quali possono essere attraversati a nuoto anche grandi fiumi^[3].

Studi effettuati in Germania^[3] indicano che le dimensioni della tana sono generalmente correlate all'età del criceto ospite. Le camere e le gallerie delle tane estive e autunnali sono sempre situate allo stesso livello, generalmente a una profondità di soli 50 cm, ma le tane invernali possono spingersi anche a più di due metri sotto la superficie. Ciascuna tana presenta alcune gallerie di entrata oblique e verticali e vari compartimenti per il nido, l'immagazzinamento delle provviste e gli escrementi. Le tane invernali contengono uno spazio maggiore per le provviste; tali camere contengono generalmente pochi chili di cibo, sebbene siano state registrate anche camere contenenti fino a 90 kg di chicchi di cereali, piselli o patate^[4]. L'ibernazione invernale viene interrotta ogni cinque-sette giorni da brevi risvegli, durante i quali il criceto consuma parte delle provviste. La dieta è costituita da cereali, fagioli, lenticchie, radici e parti verdi di vegetali, nonché di larve d'insetto e di rane. In cattività mangia anche biscotti per cani, lattuga e mais.

Il criceto comune è generalmente un animale solitario, e ciascuna tana è occupata generalmente da un unico adulto. In alcune aree, tuttavia, le varie tane possono essere costruite l'una accanto all'altra a causa della mancanza di spazi adeguati disponibili, tanto da dare l'impressione di trovarsi davanti ad una colonia^[3]. Nell'Oblast' di Kaluga, in Russia, è stata registrata una densità di circa una tana ogni due ettari.

Riproduzione

Scheletro di criceto.

La stagione riproduttiva si protrae dai primi di aprile ad agosto. I maschi penetrano nei territori delle femmine e vengono generalmente allontanati subito dopo l'accoppiamento, ma osservazioni compiute su esemplari in cattività hanno indicato che entrambi i partner possono occuparsi dell'allevamento dei piccoli^[3]. In cattività le femmine possono partorire anche una volta al mese per tutto l'anno, ma generalmente solo due volte all'anno in natura. Al termine di una gestazione di 18-20 giorni, nascono da 4 a 12 piccoli, più di rado 18; poiché la femmina ha soltanto 8 capezzoli, i cuccioli in soprannumero vengono di solito uccisi a morsi e divorati o dalla madre o dagli stessi fratelli. Al momento della nascita i piccoli criceti sono ciechi, completamente privi di pelo, e pesano dai 7 agli 8 g; in caso di pericolo la femmina provvede a porli in salvo trasportandoli o nelle tasche guanciali o in bocca, adagiati trasversalmente nel diastema che divide gli incisivi dai molari. Quando i figli più «anziani» cercano di uscire dal nido, la madre li riporta indietro ad uno ad uno, afferrandoli cautamente con la bocca: ciò fa cadere i piccoli in uno stato di «rigidità», per cui si lasciano trasportare senza opporre resistenza. All'età di una settimana i criceti, che hanno gli occhi ancora chiusi, cominciano a nutrirsi di vegetali che possono rosicchiare senza difficoltà in quanto gli incisivi inferiori e superiori erano già spuntati al momento della nascita. Dopo due settimane, quando finalmente aprono gli occhi, sono già rivestiti di un folto mantello; all'età di tre settimane l'allattamento viene interrotto, e i giovani criceti abbandonano allora la tana materna, rendendosi indipendenti. Dopo circa otto settimane dalla nascita il loro peso raggiunge il valore di quello della madre^[3]. Le femmine raggiungono la maturità sessuale a circa 43 giorni. La speranza di vita è di circa due anni.

Conservazione

In alcune aree il criceto comune viene catturato con trappole per la sua pelliccia. A causa dei danni causati alle piantagioni di mais e di altri cereali, viene inoltre considerato un animale nocivo. L'introduzione delle moderne pratiche agricole, tuttavia, ha causato il netto declino della specie, tanto che essa è considerata ormai rara in Europa^[5].

Note

Bibliografia

• Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0-8018-5789-9
• MacDonald, David; Priscilla Barret (1993). Mammals of Britain & Europe 1. London: HarperCollins. pp. 236–237. ISBN 0-00-219779-0.

Cricetus est rodentium familiae Cricetidarum genus, cui est una sola species, Cricetus cricetus, quae Eurasiam a Belgio ad montes Altaicos et flumen Ienisei habitat. Ab agricolis animal molestum habetur.

Notae

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Cricetum spectant.

Balėsas (Cricetus cricetus) – graužikų būrio gyvūnas. Aptinkamas Vidurio Europoje nuo Elzaso ir Belgijos per Vokietiją ir Rusiją iki Azijos, pietuose iki Rumunijos.

Apie 30 cm ilgio, tarp jų uodega – 5 cm. Stiprus storas kūnas, trumpos kojos. Viršutinė dalis dažniausiai gelsvai ruda, snukio viršutinė dalis, akių sritis ir apykaklė tamsiai rudos spalvos, apatinė kūno dalis ir kojos juodos, kojų galai balti. Dažnai pasitaiko nukrypimų nuo čia aprašytos spalvos, be to, skirtingose teritorijose yra keletas porūšių. Tai tipiškas stepių žinduolis, minta grūdais. Rudenį į savo urvą susineša maisto atsargas, ypač pupas ir žirnius. Grūdus nešioja savo skruostų maišuose, į kuriuos gali tilpti iki 50 grūdų.

Daug kur laikomas javų pasėlių kenkėju, taip pat gaudomas spąstais dėl kailiuko. Mėsa valgoma.

Vikiteka

Eiropas kāmis (Cricetus cricetus) ir kāmju dzimtas (Cricetidae) grauzējs. Tā ir Eiropas kāmju ģints (Cricetus) vienīgā suga.^[1] Sākotnēji šis kāmis bija izplatīts tikai Austrumeiropā un Rietumāzijā, taču tagad tas apdzīvo lielāku teritoriju: rietumos līdz pat Beļģijai un austrumos līdz Altaja kalniem un Jeņisejai.^[2] Eiropas kāmis, atšķirībā no sava radinieka zeltainā kāmja, kas kļuvis par iemīļotu mājdzīvnieku, dzīvo savvaļā. Eiropas kāmis ir arī viena no vislabāk izpētītajām dzīvnieku sugām (pirmā zinātniskā atsauce publicēta jau 1774. gadā).

Izskats un īpašības

Eiropas kāmim ir melns vēders un krūtis, un baltas ķepas

Eiropas kāmis ir lielākais no visiem kāmjiem.^[3] Tā ķermeņa garums ir 20—35 cm, astes garums 4—6 cm, svars 220—460 g.^[4] Eiropas kāmja kažoka apmatojums uz muguras ir gaiši brūns, ar baltiem laukumiem uz sāniem un pleciem, bet uz vēdera un krūtīm tas ir melns. Balti ir arī kāmja vaigi, pazode un ķepas. Kā visiem kāmjiem tam ir iespaidīgi vaigu maisiņi, kuros noglabāt un transportēt barību. Uztraukusies māte maisos var noglabāt arī mazuļus, kur tie, pārāk ilgi uzturoties, var nosmakt.^[5]

Dzīves veids

Eiropas kāmis ir aktīvs nakts laikā un krēslā. Tas ir vientuļnieks un vislabprātāk apdzīvo sausas, smilšainas augsnes, kur var bez grūtībām izrakt pazemes ejas, tomēr tas ir sastopams arī zāļainās teritorijās un dažāda tipa tīrumos. Eiropas kāmis ir izplatīts arī pakalnos līdz 500 metriem virs jūras līmeņa. Eiropas kāmis rok sarežģītu eju tīklu. Tā galvenā telpa var būt samērā liela, bet tās lielums atkarīgs no iemītnieka vecuma un sezonas.^[6] Alu labirints parasti atrodas apmēram 50 cm zem zemes, bet ziemošanas ala var būt pat 2 metru dziļumā. Turpat blakus atrodas paliela pārtikas noliktava, kurā noglabāti apmēram 90 kg barības.^[6] Dažos apgabalos, kur ir īpaši laba zeme un daudz barības, nelielā teritorijā var būt vairāku kāmju alas. Pirms ziemas kāmis patveras alā, kas izklāta ar sausu zāli, ieejas tiek rūpīgi aiztaisītas ar zemi. Kaut arī ziemā gulēšanas laikā kāmja ķermeņa temperatūra pazeminās līdz 4 °C, ik pēc 5—7 dienām tas pamostas un apēd daļu krājumu, kas savākti rudenī.^[6] Ziemas guļā tas dodas no oktobra līdz martam.

Barība

Eiropas kāmis barojas ar dažādām sēklām, pākšaugiem, kartupeļiem, saknēm, augu zaļo masu, kukaiņiem un vardēm.^[6] Vasarā tas savāc barību, lai veidotu uzkrājumus ziemai. Tā tiek transportēta vaigu maisiņos, vienā reizē Eiropas kāmis var pārnest līdz 65 g barības.^[7]

Vairošanās

Dzimumbriedumu Eiropas kāmis sasniedz 43 dienu vecumā. Pārošanās notiek laikā no aprīļa līdz augustam. Sezonas laikā parasti ir 2 metieni.^[6] Grūsnības periods ilgst 18—20 dienas, parasti piedzimst 4—12 mazuļi.^[6] Māte par tiem rūpējas, līdz mazuļi sasniedz 3 nedēļu vecumu.^[7]

Atsauces

De hamster, Europese hamster, veldhamster, zwartbuikhamster of korenwolf (Cricetus cricetus) is een knaagdier uit de familie Cricetidae. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Mus cricetus in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.^[2] Hij komt voornamelijk voor in graslanden, velden, steppen en akkers. In Nederland en België is het een met uitsterven bedreigde soort die zich alleen dankzij fokprogramma's kan handhaven in het zuiden van beide Limburgse provincies en Vlaams-Brabant.

Uiterlijk

De hamster is een middelgroot knaagdier met een korte staart. Hamsters bereiken een lichaamslengte van 180 à 300 mm (max. 350 mm), een staartlengte tot 5,8 cm en een gewicht van 150 tot 450 gram. De bovenzijde van zijn vacht is okerbruin, met witte vlekken op de zijkant van kop en schouders en onder de oren. De onderzijde is geheel zwart. Melanistische individuen komen voor.^[3][4] Hamsters hebben kleine, afgeronde oren met een witte rand.^[4]

Verspreiding

De hamster is van oorsprong een steppebewoner, maar met de opkomst van de landbouw verbreidde zijn leefgebied zich meer naar het westen uit, dat kwam omdat de landbouw de wilde hamster aantrok en hij volgde dit landbouwgebied. Het hoofdverspreidingsgebied van de soort strekt zich uit van de Pannonische Vlakte en de Donauvallei, oostwaarts door Oekraïne, de Krim, het zuiden van Europees Rusland, Kazachstan en het zuiden van West-Siberië tot aan de uitlopers van de Tarbagataj, Altaj en Dzjoengaarse Alataoe. Hamsters komen daarnaast in geïsoleerde populaties voor in het noordoosten van Frankrijk, Wallonië, Zuid-Limburg en delen van Duitsland en Polen. Hamsters komen voor van zeeniveau tot op een hoogte van 650 meter.^[3][4][1]

Nederland

In Nederland komt de soort enkel voor in Zuid-Limburg, maar de soort werd daar bedreigd. Aldaar wordt de soort korenwolf genoemd, deze benaming is inmiddels in heel Nederland gangbaar voor de wilde hamster. Stichting Das & Boom en Diergaarde Blijdorp hebben samen de laatste zestien korenwolven weggevangen en zijn met deze dieren en twaalf anderen uit Duitsland en België een fokprogramma gestart.^[5] In 2005 is Das en Boom met het fokken gestopt en zijn de resterende dieren verhuisd naar de GaiaZOO in Kerkrade. Meer dan 900 hamsters zijn in de loop van het programma uitgezet in Zuid-Limburg. Dieren die in Nederland in het wild worden gezien, zijn zeer waarschijnlijk nakomelingen van hamsters uit dit fokprogramma.

België

In België (in het zuiden van de provincies Vlaams-Brabant en Limburg) stond de hamster ook op uitsterven en daarom heeft het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse overheid in 2007 en 2008 hamsters uit het Nederlands kweekprogramma bijgezet op de twee locaties waar ze zeker nog voorkwamen. In 2011 beschouwde Natuurpunt de aantallen echter nog steeds als teruglopend. In 2015 was de korenwolf praktisch uitgestorven. Enkel in Widooie, een deelgemeente van Tongeren leven nog een dertigtal wilde hamsters. De Belgische regering trok in 2011 een groot bedrag uit voor het behoud van de Europese hamster. In 2016 werd door de minister van Leefmilieu 600.000 euro vrij gemaakt,^[6][7] en in 2018 kwam 800.000 euro beschikbaar om te voorkomen dat de soort in Vlaanderen uitsterft.^[8] Een groot deel van het budget gaat naar een kweekprogramma dat samen met Nederland werd opgezet. Andere kosten zijn een vergoeding voor betrokken landbouwers en kosten voor coördinatie, wetenschappelijk onderzoek en opvolging.

Gedrag

De hamster is een solitaire soort die een gangenstelsel graaft. Dit netwerk kan tot twee meter diep zitten, met gangen van een diameter van 6 tot 8 centimeter, en kunnen soms behoorlijk steil zijn, waardoor hij snel kan verdwijnen bij gevaar. Hier legt hij kamers in voor voedselvoorraden, een latrine, en nesten. De nesten zijn vaak bedekt met gras, hooi en ander zacht materiaal. 's Avonds en 's nachts wordt een hamster actief en komt de hamster uit zijn hol om te eten. Hij eet vooral zaden, grassen en kruiden, maar ook wortelen, vruchten en granen en dierlijk voer als insecten, slakken, wormen, en zelfs kikkers, muizen en jonge vogels. Het voedsel bewaart hij in zijn wangzakken en neemt het mee naar zijn voedselvoorraden. Daar leegt hij zijn wangzakken met zijn voorpoten. De voedselvoorraad kan tot 65 kilogram aan voedsel beslaan, maar is meestal niet meer dan 15 kilogram. Bij gevaar (vooral vossen) zet de gewone hamster zijn wangzakken op en maakt hij dreigende geluiden. In gevangenschap kan een hamster ook van die geluiden maken. Dat doet hij vooral als hij zich bedreigd voelt. De hamster gaat dan bijten, krabben en krijsen of piepen.

Torpor

Als de herfst komt, dicht hij alle uitgangen met aarde. 's Winters, van oktober tot april, bevindt de hamster zich in een toestand van slaap. Dit wordt torpor genoemd. Hierbij laat de hamster zijn lichaamstemperatuur herhaaldelijk tot vlak boven het vriespunt dalen. Wanneer de temperatuur een minimumwaarde bereikt ontwaakt de hamster en wordt de lichaamstemperatuur tot op een zekere hoogte opgeschroefd. Tijdens deze korte periodieke onderbrekingen van de slaap, eten hamsters van de opgeslagen voedselvoorraad.^[3][4][9] Na de winterslaap breekt de paartijd aan. Hierbij dringen de mannetjes binnen in de territoria van de vrouwtjes, waar ze na de paartijd direct weer worden uitgejaagd.

Voortplanting

Na een draagtijd van 17 tot 20 dagen worden drie tot vijftien kale, blinde jongen (gemiddeld 4-8) geboren. Na 14 dagen gaan de ogen open en kunnen de jongen het nest verlaten. Na 18 dagen worden de jongen gespeend. De vrouwtjes zijn geslachtsrijp na 43 dagen, waardoor jongen uit de eerste worp vaak nog in hetzelfde jaar kunnen voortplanten. Een vrouwtje kan tot drie worpen per jaar krijgen. De voortplantingstijd eindigt in juli en augustus.

Naam

In het Limburgs dialect wordt de hamster korenwoof genoemd. Dat koren slaat op zijn voedsel en woof of wouf is een bijnaam voor iemand die erg inhalig is. Het is duidelijk dat dit dier een korenhamsteraar is. In vertaling naar het Nederlands is dit verbasterd tot korenwolf.

Externe links

• Kaarten met waarnemingen op waarneming.nl:

• België
• Nederland
• wereldwijd

Chomik europejski^[3][4] (Cricetus cricetus) – gatunek gryzonia z rodziny chomikowatych, największy gatunek chomika (Cricetinae), jedyny przedstawiciel rodzaju Cricetus^[5]. Gatunek synantropijny, wywodzący się ze środowisk stepowych^[6], rozprzestrzenił się szeroko w Eurazji i zajmuje tereny od Chin aż po Holandię i Belgię^[7]. Był uznawany za poważnego szkodnika upraw rolnych człowieka^[4]. Zakres ochrony C. cricetus w Europie jest bardzo zróżnicowany^[6]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w wydanej w 2002 roku edycji Czerwonej księgi gatunków zagrożonych zaliczała C. cricetus do kategorii gatunków najmniejszej troski^[2].

Historia odkrycia i badań

W 1965 roku Karl Sälzle opublikował pracę Thier und Mensch, Gottheit und Dämon. Das Tier in der Geistesgeschichte der Menschheit^[8] w której przedstawił fotografię paleolitycznego petroglifu odkrytego we francuskim departamencie Dordogne. Zdaniem badaczy wizerunek przedstawia scenę walki chomika europejskiego lub innego przedstawiciela chomikowatych (Cricetidae) i łasicy. Jest to prawdopodobnie najstarsze świadectwo znajomości człowieka z tymi zwierzętami^[9].

Miedzioryt przedstawiający chomika (Johann Daniel Meyer, 1752)^[10]

Po raz pierwszy chomik europejski został opisany przez Karola Linneusza w 10. edycji Systema Naturae w 1758 roku^[11]. Późniejsze wzmianki na temat lokalizacji chomika europejskiego można znaleźć w pracy polskiego przyrodnika Aleksandra Zawadzkiego w 1840 roku (Fauna der galizisch-bukowinischen Wirbelthiere)^[12] oraz w Historyi naturalnej zwierząt ssących dzikich galicyjskich zawierającej dokładne opisanie zwierząt ssących krajowych tudzież ciekawe postrzeżenia nad sposobem życia i obyczajami tychże, jako skutek dwudziestoletnich badań i doświadczeń, robionych w naturze i w wielkiej przeszło 500 różnorodnych zwierząt liczącej menażeryi Stanisława Konstantego Pietruskiego z 1853 roku^[13]. Kolejni badacze Władysław Taczanowski^[14], Maksymilian Siła-Nowicki^[15], Antoni Wałecki^[16] nie ograniczali się już tylko do opisu siedlisk, ale przedstawiali wyniki badań gatunku. Najszersze badania, które przyczyniły się do precyzyjnego określenia granic występowania chomika europejskiego w Polsce, przeprowadził w latach 1953-1970 Stanisław Surdacki^[17][18]. Szeroko zakrojone badania Surdackiego rozpoczęły się w 1953 roku na Lubelszczyźnie, gdzie przeprowadzał lokalne inwentaryzacje stanowisk susła perełkowanego i chomika europejskiego. Podczas kolejnych prac objął badaniami tereny województwa białostockiego i część warszawskiego (lata 1957-1959), zielonogórskiego, poznańskiego, wrocławskiego, opolskiego i katowickiego (gdzie w latach 1962-1964 badał populacje susła moręgowanego i chomika europejskiego), Płaskowyż Głubczycki z przyległymi obszarami (1963–1964) oraz rejon środkowego dorzecza Wisłoki (1967-1970)^[19].

Systematyka i filogeneza

Chomik europejski jest gatunkiem gryzonia z rodziny chomikowatych (Cricetidae), podrodziny Cricetinae (chomiki) i jest jedynym przedstawicielem rodzaju Cricetus^[5] opisanego przez Nathanaela Gottfrieda Leske w 1779 roku^[20]. Pod względem morfologicznym Cricetus są zaliczane do chomików dużych^[19]. Pod względem filogenetycznym rodzaj Cricetus jest kladem, który wraz z rodzajami chomików karłowatych (Cricetulus, Tscherskia, Allocricetulus) oddzielił się od chomików średnich około 7-8 milionów lat temu^[21].

C. cricetus zasiedlające Europę Centralną były przez badaczy uważane za przynależące do populacji ze zwartego, ciągłego zasięgu^[22] obejmującego także Polskę^[7]. Poszczególne populacje C. cricetus różnią się jednak od siebie genetycznie, co pozwoliło naukowcom na zbadanie historycznych migracji i ekspansji gatunku. W opinii Joanny Ziomek i Agaty Banaszek (autorek monografii o chomiku europejskim) wyniki badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b oraz sekwencji kodującej podjednostkę 16S rRNA wykazały, że po przedostatnim zlodowaceniu chomiki opuściły refugia na południu kontynentu i rozpoczęły migrację w kierunku zachodnim pasem nizin europejskich oraz – szlakiem południowym – przez Rumunię do Kotliny Panońskiej^[19]. Podobną hipotezę dopuszcza Karsten Neumann (Neumann et al., 2005)^[23]. Podczas ostatniego zlodowacenia warunki klimatyczne w północnej części Europy były zbyt surowe dla chomików i zostały one ponownie wyparte, jednak – jak dowodzą wyniki badań paleontologicznych jaskiń Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – już w drugiej połowie zlodowacenia chomiki zaczęły się pojawiać na tych terenach^[24]. Badania sekwencji mitochondrialnego DNA wykazały, że populacja zamieszkująca obecnie te tereny jest blisko spokrewniona z chomikami zasiedlającymi Kotlinę Karpacką. Najprawdopodobniej właśnie tam znalazły ostoję podczas ostatniego zlodowacenia i stamtąd migrowały na północ. Na tereny obecnej Polski dotarły około 50 tys. lat temu poprzez Bramę Morawską oraz przez Przełęcz Dukielską i dały początek populacjom zasiedlającym Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Małopolskę i Górny Śląsk. W przeszłości potomkowie tej linii zasiedlali prawdopodobnie tereny Dolnego Śląska i Podkarpacie po Kotlinę Sandomierską^[19].

Populacje zasiedlające południową część Polski oraz Węgry, Czechy, Słowację, Austrię, Serbię, Chorwację, północno-zachodnią Rumunię należą do jednej linii filogenetycznej, oznaczanej Pannonia. Chomiki z populacji niemieckich, zachodnioeuropejskich oraz dolnośląskiej zaliczane są do odrębnej linii – określanej jako Północna lub Centralna^[6][19][25]. Zdaniem J. Ziomek i A. Banaszek ich przodkowie najprawdopodobniej migrowali na zachód drogą na północ od Karpat^[19][26]. Na terenie Wyżyny Lubelskiej i Roztocza stwierdzono natomiast populacje, których haplotypy mtDNA różnią się od haplotypów chomików z linii Północnej. Nowo odkryta linia filogenetyczna chomików europejskich jest w literaturze roboczo oznaczana jako PI^[19] bądź E1^[27]. Być może należy do szerszej linii, której populacje zasiedlają tereny Ukrainy i Białorusi, ale na tamtych terenach nie wykonano dotychczas badań genetycznych C. cricetus. Docelowo linii zostanie nadana nazwa zgodna z jej zasięgiem geograficznym^[19].

Mimo niezbyt dużego zróżnicowania geograficznego poszczególnych populacji naukowcy rozróżniają szereg podgatunków. We wschodniej części zasięgu są to^[19]:

• C. c. nehringi – lokalizacja: od zachodniej granicy Ukrainy do Dniepru; cecha wyróżniająca: małe z krótkim ogonkiem,
• C. c. rufescens – lokalizacja: centralne rejony wschodniej części zasięgu do rzeki Turgaj w Kazachstanie; cechy: średnie rozmiary, jasne wybarwienie,
• C. c. tauricus – lokalizacja: centralne rejony wschodniej części zasięgu do rzeki Turgaj w Kazachstanie; cechy: wybarwienie jaśniejsze od C. c. rufescens,
• C. c. stavropolicus – lokalizacja: przedpola Kaukazu; cechy: duże osobniki z ciemnym futrem,
• C. c. laticranius – lokalizacja: w środkowym biegu rzeki Wołga; cechy: ubarwienie pośrednie między C. c. tauricus, a C. c. stavropolicus,
• C. c. tomensis – lokalizacja: między rzeką Ob, a Jenisej; cechy: małe wymiary, wybarwienie jasno-żółtawo-szare,
• C. c. fuscidorsis – lokalizacja: pasmo Ałatau Dżungarskiego; cechy: wybarwienie brązowe z elementami jasnożółtymi,
• C. c. niger – lokalizacja: Rosja; forma melanistyczna.

W Europie Centralnej i Zachodniej^[23][19]:

• C. c. cricetus – lokalizacja: Europa Centralna,
• C. c. canescens – lokalizacja: izolowane populacje w zachodnim krańcu zasięgu gatunku: dolina rzeki Ren, Belgia, Francja, Holandia i część populacji w Niemczech. Populacja ta wykazuje jednak bliskie związki genetyczne z główną populacją zamieszkującą Europę Centralną (C. c. cricetus), co sprawia, że część autorów kwestionuje zasadność wydzielania podgatunku C. c. canescens^[6].

Nazewnictwo

Etymologia nazwy rodzajowej Cricetus nie jest jasna. Pochodzenie słowa wiązane jest z nowożytną łaciną, do której prawdopodobnie przeniknęła słowiańska forma oznaczająca chomika (czesk. křeček, pol. skrzeczek)^[28]. Theodore Sherman Palmer w 1904 roku sugeruje że Cricetus pochodzi od włoskiego słowa criceto oznaczającego chomika^[29]. Funkcjonujące w języku angielskim określenie hamster zostało zapożyczone w XVII wieku z języka niemieckiego, gdzie ta nazwa ma korzenie w staroniemieckiej formie hamustro, która oznaczała szkodnika upraw zboża^[30]. Słownik języka niemieckiego braci Grimm doszukuje się w średniowiecznych niemieckich formach tej nazwy zapożyczenia z języka staro-słowiańskiego choměstar, te słowo w językach współczesnych słowiańskich wymawiane jest jako pol. „chomik”, ros. „chomiak”^[31].

W Polsce spotyka się wiele regionalnych określeń dla chomika europejskiego: chamek, choma, choma polny, chom, chum, chomik, czek, hamster, niedźwiadek, obrońca pola, osysek, piesek, piesek polny, piesek ziemny, psiaczek ziemny, polny pies, pyrczek, recek, reczek, skrzek, skrzeczek, skrzotek, suslik, sysel, syseł, szczekający szczur, ziemny pies, zimny pies^[19][17].

Kariotyp

Garnitur chromosomowy chomika europejskiego tworzy 11 par (2n=22) chromosomów^[32]: 18 chromosomów meta- lub submetacentrycznych, 2 chromosomów płci oraz 2 akrocentrycznych autosomów^[19].

Budowa ciała

Worki policzkowe chomika europejskiego – eksponat Senckenberg Naturmuseum

Morfologia

Chomik europejski jest największym przedstawicielem podrodziny Cricetinae^[19][6]. Tułów wraz z głową osiąga długość 20–34 cm, a ogon 3–4 cm^[4] (lub odpowiednio: 18–28 cm i 3–7 cm^[19]), przy masie ciała 400-700 g^[4]. Samce są nieznacznie większe od samic^[33]. Według niektórych badaczy masa ciała dorosłych osobników może w wyjątkowych sytuacjach osiągać nawet 1000 g^[22][34]. Do najbardziej wyróżniających cech chomika europejskiego należą: krępa budowa ciała z krótkimi kończynami, krótkie, lecz wyraźnie zarysowane małżowiny uszne, duże zatoki pod policzkami – torby policzkowe – służące do przenoszenia pokarmu oraz wybarwienie sierści^[19][4]. Grzbiet, porośnięty gęstą, krótką sierścią, najczęściej jest brązowy, brzuch czarny, na policzkach, za uszami i na bokach ciała widnieją wyraźne żółtawe plamy, zaś końcówka nosa, okolice pyszczka i stopy są białe^[4]. Brzuch ma wybarwienie jednolicie czarne, co jest cechą wyjątkową pośród ssaków. Najczęściej wybarwienie części brzusznej jest znacznie jaśniejsze od grzbietu. W poszczególnych obszarach występowania gatunku spotyka się także inne warianty ubarwienia^[19], a oprócz spotykanych odmian żółtawych, jasnobrązowych i albinotycznych znaną formą jest także odmiana melanistyczna. Chomik europejski jest jednym z najbardziej kolorowych ssaków w Europie^[6].

Szkic szkieletu chomika europejskiego, Christian Heinrich Pander, 1821

Anatomia

Chomik europejski ma 16 zębów^[35]: 2 siekacze i 6 trzonowców rozstawione na dole i na górze^[36][37]. Siekacze nie mają korzenia, dlatego rosną przez całe życie chomika. Zwierzę może je ścierać, jedząc twardy pokarm. Tuż przy obu stronach warg znajdują się pojemne worki policzkowe, które sięgają aż do barków^[19] i służą do transportu pożywienia^[4] i przenoszenia w nich młodych. Chomik potrafi także nabrać do nich powietrza, tak, by osiągnąć wrażenie większych rozmiarów i w ten sposób wystraszyć przeciwnika. Żołądek chomika składa się z dwóch komór. W pierwszej – przedżołądku (część wpustowa) – następuje wstępne trawienie, natomiast w głównej komorze – żołądku gruczołowym (część odźwiernikowa) – pokarm przechodzi ostateczne trawienie^[19].

• Czaszka – widok z dołu

• Czaszka – widok z góry

• Łapa przednia

• Łapa tylna

Fizjologia

Chomik europejski spędza zimę w najniżej położonej komorze mieszkalnej nory. Zapada wówczas w sen zimowy^[19]. W okresie między listopadem a marcem zwierzęta osiągają stan kontrolowanego obniżenia temperatury ciała. Początkowo w postaci kilku powtarzających się faz płytkiego letargu (torpor), a ostatecznie następuje przedłużające się odrętwienie przechodzące w sen zimowy^[38]. W trakcie zimy u chomika europejskiego okresy hipotermii, trwające średnio po ok. 100 godzin, przerywane są okresami aktywności, w trakcie których temperatura ciała rośnie do normalnego poziomu, i podczas których chomik żeruje na zgromadzonych zapasach^[38][39]. Temperatura ciała hibernującego chomika podczas hipotermii waha się w niewielkim zakresie, zbliżonym do temperatury panującej w komorze sypialnej, w marcu wynosi średnio 7,9 °C, w listopadzie 8,2 °C, zaś w styczniu – 4,4 °C. W okresie aktywności temperatura ciała zwierzęcia osiąga zwykle 36-38 °C, a w całym okresie hibernacji średnia temperatura to około 6 °C^[19][38][39] – występują tu jednak duże różnice międzyosobnicze^[39]. Podczas wchodzenia zwierzęcia w stan hibernacji – co zwykle ma miejsce w środku nocy – ciało zwierzęcia schładza się średnio o 0,8 °C w ciągu godziny, ale wybudzaniu, które odbywa się w różnych porach doby, towarzyszy szybszy wzrost temperatury – o około 9,9 °C w ciągu godziny^[38].

Średni metabolizm dobowy to 1,00 cm³ O₂/g, a mierzony przy osiąganej temperaturze 20 °C – 1,08 cm³ O₂/g; maksymalny – 1,45 cm³ O₂/g^[40].

Tryb życia

Chomik europejski jest aktywny głównie nocą. Dobowy cykl aktywności rozpoczyna o zmierzchu, chociaż można go spotkać na powierzchni również w ciągu dnia^[36]. Zimą zapada w przerywany sen zimowy. Jest waleczny. Zaskoczony, staje słupka i może zaatakować nawet dużego przeciwnika, np. psa^[4]. Zachowania antagonistyczne między dorosłymi samcami obserwuje się w okresie rui samic. Dochodzi wówczas do walk o dostęp do potencjalnych partnerek. Chomik stara się najpierw odstraszyć przeciwnika, stając na tylnych łapach, wypina wybarwiony na czarno brzuch i nadyma torby policzkowe, starając się nadać sylwetce jak największe rozmiary. Podczas walki samce używają siekaczy i starają się pogryźć rywala. Naukowcy zwracają uwagę na mechanizm hamujący agresję samców w stosunku do partnerek, dzięki któremu nie atakują samic, mimo że na początku rui to one wykazują agresywne zachowania w stosunku do partnerów. Między samicami nie występują zachowania antagonistyczne^[19].

Cykl życiowy

Chomik europejski jest gatunkiem poligamicznym^[6]. Samce i samice zamieszkują odrębne nory^[36]. System rozrodczy tych zwierząt charakteryzuje promiskuityzm^[19]. Samce kopulują z możliwie największą liczbą samic, lecz później nie wykazują potrzeby więzi rodzinnej i nie uczestniczą w wychowaniu młodych. Okres rozrodczy rozpoczyna się zaraz po hibernacji, czyli – w zależności od lokalizacji geograficznej danej populacji – w marcu, kwietniu lub maju i trwa do sierpnia lub września. Zstąpienie jąder z jamy brzusznej do moszny jest u samców zsynchronizowane z początkiem okresu godowego^[6]. Regresja gonad zostaje zapoczątkowana wraz ze skracaniem się dnia i zostaje zakończona w ciągu 8 tygodni^[41][19].

Chomik europejski osiąga dojrzałość płciową już w 3 miesiącu życia^[36], samce nieco wcześniej – nawet w dwa miesiące po urodzeniu, a samice po około 80 dniu życia^[6]. Zarówno samce, jak i samice mogą rozmnażać się w pierwszym roku^[42], choć część badaczy uważa, że nie rozmnażają się przed kolejną wiosną^[6]. Po ciąży, trwającej 20 dni dla pierwszego miotu (a do 37 dni dla kolejnych), na świat przychodzi 3-12^[36][6] nagich, ślepych^[4] i głuchych młodych. Noworodki chomików są małe – ich masa ciała nie przekracza 3-5 g^[6]. Małe chomiki szybko się usamodzielniają. Sierść pojawia się po 4-5 dniach, szóstego dnia młode zaczynają przyjmować stały pokarm, choć ich głównym pożywieniem pozostaje mleko matki. Zaczynają widzieć i słyszeć po osiągnięciu ok. 12 dnia życia. Wzrastają ich zdolności motoryczne. Od piersi zostają odstawione w wieku 3 tygodni^[6], a po upływie 4 tygodni od urodzin opuszczają gniazdo. Samica może w ciągu jednego sezonu urodzić 2-3 mioty^[36][4][6], ale w wyjątkowych warunkach możliwe jest jednak nawet dziewięć miotów w ciągu jednego sezonu^[6].

Chomiki mogą dożyć 8^[4] lub nawet 10 lat, ale pierwszy rok jest krytyczny^[36]. Według opracowania Rady Europy maksymalna długość życia C. cricetus na wolności jest szacowana na 4 lata^[22], ale badania przeprowadzone w obrębie populacji z południowej Polski wykazały, że tylko 12% stanowiły zwierzęta starsze niż rok, a średni wiek życia oszacowano na 14 miesięcy^[40]. Głównymi przyczynami umieralności wśród chomików są ataki ze strony drapieżników oraz ekstremalne zimowe warunki pogodowe. W dalszej kolejności wpływ na umieralność mają choroby, urazy mechaniczne spowodowane przez maszyny rolnicze oraz wpływ środków ochrony roślin^[43].

Presja ze strony drapieżników staje się szczególnie efektywna wczesną wiosną oraz w okresie po żniwach, bowiem panujący współcześnie model rolnictwa monokulturowego sprawia, że w okresach tych chomiki są pozbawione naturalnego schronienia^[6].

Okres hibernacji bywa porą szczególnego wzrostu umieralności. W okresie tym może wystąpić brak pożywienia, może nastąpić zalanie nory lub rozwój chorób. W konsekwencji zimy może nie przeżyć nawet 50-60% populacji C. cricetus^[6].

Zauważalny odsetek wśród przyczyn śmierci chomików żyjących w dużych populacjach może mieć rozwój sieci dróg i transportu drogowego. Podczas badań przeprowadzonych w Austrii we wrześniu 1967 roku naliczono 200 przejechanych osobników na kilometr drogi^[6].

Komunikacja

Chomiki europejskie porozumiewają się między sobą za pomocą kontaktu wzrokowego, a w sytuacjach stresowych za pomocą różnego rodzaju dźwięków – od pomruków, kwików, poprzez piszczenie i parskanie, po odgłosy, które można porównać do skrzeczenia i szczekania. Podczas walki samców odgłosy skrzeczenia wydaje pokonany rywal^[19].

Rozmieszczenie geograficzne

Chomik europejski na Krymie (Symferopol)

W Europie występuje siedem gatunków chomikowatych, a chomik europejski rozprzestrzenił się szeroko od Jeniseju i Chin Zachodnich w Azji po Holandię i Belgię w Europie Zachodniej^[7][22]. W środkowej i zachodniej Europie zasiedla głównie pola uprawne^[4][42]. Spotkać go można we francuskiej Alzacji (departament Dolny Ren), północno-wschodniej części Belgii, w holenderskiej Limburgii (reintrodukowany na 6 stanowiskach), w Niemczech w: Bawarii i Saksonii (oraz nieliczne izolowane populacje w Brandenburgii, Meklemburgii, Hesji, północnej części Westfalii i Nadrenii), północno-wschodniej Austrii, na Węgrzech, w Czechach, w zachodniej i wschodnie części Słowacji, w północno-wschodniej Chorwacji, w Słowenii (izolowana populacja koło wsi Obrež), Rumunii, Mołdawii, w południowej i środkowej Polsce^[4], w południowej części Białorusi, na Ukrainie i w południowej Rosji, aż po Jenisej^{[19][44][26][17][27]}, w Kazachstanie Północnym^[44][19] oraz północno-zachodnich Chinach^[7][22].

Północna granica zasięgu populacji rosyjskich biegnie od granicy białoruskiej przez Smoleńsk do 59°N. Przebiega w okolicy Jarosławia i Wołogdy w kierunku miasta Niżny Nowogród, a dalej poprzez Kirow i Bieriezniki do Uralu. Na południowym zachodzie granicę występowania wyznaczają zbocza Kaukazu. Granicę północno-wschodnią wyznacza miasto Krasnojarsk nad Jenisejem, a południowo-wschodnią pasmo Ałtaju koło Gornoałtajska. Dalej gatunek sięga klinem po pasmo górskie Tarbagataj na wschodniej granicy Kazachstanu gdzie przenika do Chin Zachodnich. Największe rosyjskie populacje C. cricetus zamieszkują Przedkaukazie, rejon Wołgi i Uralu, Baszkortostanu oraz Nizinę Zachodniosyberyjską od Irtyszu do Obu i obszary w kierunku Ałtaju^[19].

Niegdyś jego zasięg geograficzny obejmował całą środkową i południową Polskę, z wyjątkiem wyższych położeń górskich i zwartych kompleksów leśnych. Izolowana populacja, nawiązująca do wschodnioniemieckiej części zasięgu, znana była także z okolic Szczecina. Obecnie wycofał się z większości wysuniętych na północ stanowisk, a jego zasięg kurczy się nadal w szybkim tempie^[27]. W Polsce występują niemal wyłącznie na południowym wschodzie kraju^[27]. Poza tym znana jest jedna izolowana populacja z okolic Jawora na Dolnym Śląsku^[25]. Chomiki występujące na południowym wschodzie kraju należą do dwóch linii filogeograficznych (E1^[19] lub PI i Pannonia), natomiast chomiki z Dolnego Śląska są bliżej spokrewnione z populacjami występującymi w Niemczech^[27][25].

Kopalne ślady występowania gatunku

Chomik europejski wywodzi się od przodków zamieszkujących stepy plejstocenu (ok. 1,8 miliona lat temu)^[6]. W literaturze paleontologicznej można spotkać wiele informacji o odkrytych kopalnych szczątkach Cricetus z tej epoki. Na podstawie badań tych skamieniałości wielokrotnie opisywano plejstoceńskie chomiki i nadawano im odrębne epitety gatunkowe. Zdaniem zoologa i paleontologa Kazimierza Kowalskiego w plejstocenie na terenie Europy istniała tylko jedna linia filogenetyczna wywodząca się z rodzaju Cricetus, a opisywane przez paleontologów zwierzęta różniły się w istocie jedynie wymiarami, zasięgiem występowania i przedziałami czasowymi w których zasiedlały kontynent. Kowalski wskazywał, że chomik europejski winien być traktowany jako jedyny potomek owej linii, a przedstawiciele Cricetus z epoki plejstocenu opisywani jako C. cricetus^[24].

Skamieniałe szczątki przodków chomika europejskiego były dość często odkrywane przez paleontologów na terenach całej Europy^[24] (także w północnej Hiszpanii^[6] oraz Wielkiej Brytanii) i Azji, w warstwach pochodzących z różnych pięter^[24]. Do najstarszych odnalezionych szczątków przedstawicieli rodzaju Cricetus należą fragmenty zębów i kości z późnego pliocenu (ok. 2,5 miliona lat temu)^[6].

Ekologia

Pożywienie

Chomik europejski jest gatunkiem zasadniczo roślinożernym^[6]. Jada zarówno zielone części roślin, jak i nasiona, ale również owady i ślimaki. Gromadzi duże zapasy nasion, zwłaszcza ziaren zbóż^[4]. Żywi się roślinami zielonymi, ziarnami^[19][36] i korzonkami. W skład żeru wchodzą: lucerna, koniczyna, groszek, fasola, wyka, burak cukrowy, rzepa, pszenica, jęczmień, żyto, owies, kukurydza, rzepak, ziemniaki, marchew, cebula, szpinak, ogórek, dynia, sałata, jak również różnego rodzaju zioła, w tym także gatunki psianek, które są klasyfikowane jako trujące dla człowieka^[6].

Opublikowany w 2008 roku „Europejski plan działań na rzecz ochrony chomika europejskiego (Cricetus cricetus, L. 1758)” określa, że około 10-13% pożywienia stanowi jednak białko zwierzęce, które pozyskuje ze zjadanych dżdżownic, ślimaków i owadów oraz małych kręgowców^[6], m.in. piskląt małych ptaków^[36]. Sporadycznie dochodzi także do aktów kanibalizmu, szczególnie w okresach masowego przyrostu liczebności populacji^[6].

Skład i proporcje spożywanych przez chomiki składników pokarmowych są zmienne w poszczególnych porach roku. Badania przeprowadzone w latach 70. wykazały znaczne różnice w tym zakresie między latem a jesienią. Latem 1972 w składzie pożywienia badanej populacji (żyjącej w dolinie Wisły, w odległości 80 km od Krakowa) dominowały części zielone pszenicy (stwierdzono w 18,1% żołądków chomików objętych badaniami) i ziarna pszenicy (17,7%). Znaczny udział miały zielone części rzepaku i koniczyny, oraz nasiona maku. Zwierzęta spożywały także buraki, bezkręgowce i zielone części lucerny. Natomiast jesienią głównym składnikiem pożywienia była koniczyna (16,8%), oraz ziemniaki, bezkręgowce i zielone części pszenicy^[45].

Magazynowanie pokarmu na zimę

Chomik gromadzący pokarm w torbach policzkowych. Okolice Lublina

C. cricetus, podobnie jak przedstawiciele innych gatunków chomików, zbiera zapasy pożywienia. Zebraną żywność gromadzi w torbach policzkowych i przenosi ją do spiżarni w norze^[6]. Chomik opróżnia worki policzkowe uciskając przednimi łapami na policzki^[36]. Gromadzenie zapasów nasila się na przełomie lata i jesieni, gdy zbliża się okres hibernacji. Chomik europejski jest w stanie zgromadzić nawet kilka kilogramów pożywienia. Naukowcy odkryli jednak zapasy rekordzistów. W odnotowanym przypadku jeden chomik zgromadził 34 kg grochu, zaś inny osobnik 65 kg ziemniaków, kukurydzy i łubinu. Do przeżycia zimy jeden osobnik potrzebuje zgromadzić średnio 1-1,5 kg pokarmu^[6].

Interakcje międzygatunkowe

Na chomiki europejskie polują: borsuk europejski, łasica pospolita^[19], gronostaj europejski, tchórz stepowy^[19][6], tchórz zwyczajny, kania ruda, kania czarna^[19], myszołów zwyczajny, orzeł przedni^[19][6], orzeł cesarski, orzeł stepowy^[36], pustułka zwyczajna (młode chomiki), sokół wędrowny, kruk zwyczajny^[19][6], wrona siwa^[19], czapla siwa^[6], lis rudy^[19][6][36], a także psy i koty^[19]. Regularne polowania na chomiki europejskie urządza puchacz zwyczajny. W sytuacji występowania dużej populacji C. cricetus może stanowić nawet 50% diety tych sów^[6].

Chomik europejski jest uznawany za poważnego szkodnika upraw rolnych człowieka^[4].

Pasożyty

Na chomikach europejskich pasożytują pasożyty wewnętrzne^[46]:

• tasiemce: Hydatigera taeniaeformis, Heligmosomoides travassosi, Aprostatandrya macrocephala, Catenotaenia pussila, Taenia tenuicollis, Hymenolepis diminuta, Hymenolepis straminea, Physocephalus quadrialatus, Paranoplocephala omphalodes,
• nicienie: Strongyloides ratti, Capillaria annulosa, Capillaria muris-sylvatici,

oraz zewnętrzne^[46]:

• pchły: Ceratophyllus fasciatus, Ceratophyllus martinoi, Ceratophyllus penicilliger, Ceratophyllus turbidus, Ctenopthalmus assimilis, Ctenopthalmus obtusus, Ctenopthalmus rettigi, Ctenopthalmus secundus
• roztocze: Dermacentor marginatus, Dermacentor pictus, Dermacentor daghestanicus, Eulaelaps stabularis, Haemogamassus nidi, Haemolaelaps glasgowi, Hirstionyssus criceti, Ixodes redikorzevi, kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), Ixodes persulcatus, Ixodes apronophorus, Ixodes laguri, Macrocheles matrius, Macrocheles decoloratus, Myacarus arvicolae, Myocoptes criceti, Myonyssus rossicus, Neoschoengastia rotundata, Neoschoengastia angusta, Nothrolaspis decoloratus, Rhipicephalus turanicus, Rhipicephalus rossicus, swędzik jesienny (Trombicula autumnalis).

Do organizmów najczęściej pasożytujących na C. cricetus (około 70,3% badanej populacji) należą nicienie Helimesomoides travasossi^[22].

Bakterie

Chomiki mogą roznosić wściekliznę, riketsjozy, listeriozę, leptospirozy^[22], salmonellozę^[6].

Przez długi czas wierzono, że chomiki europejskie są rezerwuarem polimorficznej pałeczki Francisella tularensis, która jest czynnikiem etiologicznym ostrej bakteryjnej choroby zakaźnej tularemii. C. cricetus jest wrażliwy na F. tularensis, bowiem w kilka (8–9) dni po zarażeniu badanych chomików bakterią zwierzęta zmarły. W niektórych grupach osób, mających częste kontakty z chomikami europejskimi, odnotowano zwiększoną częstość występowania tularemii. Pomimo tego, że chore chomiki mogą stanowić znaczące zagrożenie dla człowieka w trakcie epizoocji, nie są głównymi roznosicielami tularemii^[47].

Siedlisko

Jest gatunkiem synantropijnym – mimo że wywodzi się ze środowisk stepowych, najchętniej zasiedla tereny położone w pobliżu siedzib człowieka^[6]. Wybiera tereny stepowe, ale także pola uprawne i nieużytki, o lekkich glebach, najchętniej z uprawami roślin zbożowych^[36]. Preferencje siedliskowe gatunku w zakresie rodzaju gleby są związane z podziemnym trybem życia^[6].

Nora

Chomik europejski u wylotu nory. Okolice Lublina

Chomik europejski zamieszkuje rozgałęzione nory o skomplikowanej budowie^[36]. Nory buduje zazwyczaj w głębokiej warstwie gleb, które zapewniają odpowiednią stabilność – może to być warstwa gliny lub lessu. Chomik wybiera też chętnie miejsca, w których podłoże skalne może zapewnić dobrą przepuszczalność i odwodnienie terenu. Tego typu grunty są często wykorzystywane w celach rolniczych, dzięki czemu chomik ma ułatwiony dostęp do plonów^[6].

Nora chomika europejskiego składa się zwykle z ukośnego tunelu oraz co najmniej jednego tunelu pionowego, który – w zależności od wielkości osobnika – ma średnicę 40–100 mm. System korytarzy o średnicy 6–8 cm podlega ciągłym zmianom, naprawom i ulepszeniom. Tunele mają różną długość – zwykle do kilku metrów – i wiodą do komory gniazdowej zbudowanej na głębokości do 2 m^[6]. Komora jest wyścielona miękkimi częściami roślinnymi i jest wykorzystywana jako sypialnia^[36]. Najdłuższy zmierzony tunel miał długość 26,2 m. Obok gniazda chomiki budują spiżarnie, zaś małe, ślepe tunele są często używane jako „ubikacje”, czyli miejsca składania odchodów^[6]. Podczas budowy nory chomik wykopuje średnio 29,9 kg ziemi, a w skrajnych przypadkach nawet do 300 kg^[6].

Typy nor chomika

Architektura poszczególnych nor – w tym ilość i rozlokowanie poszczególnych stałych elementów – jest zależna od płci i od okresu, w którym ma być wykorzystywana. Zasadniczo chomik używa dwóch typów nor: nory zimowej i nory letniej^[6]. Letnia nora samicy to nora rozrodcza. Składa się z kilku tuneli wiodących do kilku (1–4; średnio 2) komór mieszkalnych, wyścielonych trawami i miękkimi częściami roślin. Nora może być wyposażona w większą liczbę latryn (nawet do 8). Zazwyczaj łączna długość korytarzy letniej, rozrodczej nory samicy to 154–380 cm. Letnia nora samca ma znacznie prostszą budowę. Jest płytka, posiada jedno wejście. Na okres zimowy samce przygotowują rozbudowaną, wieloczęściową norę. Centralną częścią jest komora mieszkalna, do której wiodą dwa skośne korytarze o długości około 125 cm, oraz pionowy szyb o długości 45 cm. Komora połączona jest z siedmioma spiżarniami i kilkoma latrynami. Cały system korytarzy zimowego lokum samca może mieć łącznie długość 4–5 m. Nora, w której samica wraz z potomstwem spędzi zimę, ma skromniejszą budowę. Centralną część stanowi komora gniazdowa, ale obok niej powstają tylko 2 spiżarnie, a łączna długość tuneli nie przekracza 3 m^[19].

Nora zimowa jest wykorzystywana samotnie od września/października do kwietnia/maja^[6]. Jej spiżarnia może pomieścić do 15 kg zapasów, głównie ziaren (zbóż) i części roślin. Chomik zimą budzi się co jakiś czas i sukcesywnie korzysta z zapasów^[36]. Na zimę wejścia do nor są zabudowywane mieszaniną ziemi, ekskrementów, słomy i plew. Podobne zamknięcie nory chomiki stosują w okresie złych warunków pogodowych, a samice w czasie porodu. Zaniepokojony chomik może także szybko zamknąć wylot nory świeżą glebą^[19].

A. Górecki (1977) określił, że w okresie letnim statystyczny osobnik z polskich populacji używa przeciętnie 4,43 nory^[40]. Samce używają znacznie więcej nor (średnio 9,6), niż samice (średnio: 3,6)^[19][40]. W sierpniu samice używają już jednak tylko jednej komory, która służy do rozrodu. Gdy młode osiągną wiek 5 tygodni, samica przenosi się z nimi do innej nory. Może to być nowo powstała nora (w 44% przypadków) lub przysposobiona stara, opuszczona (56%)^[19].

Skóry z chomika europejskiego

Znaczenie gospodarcze

Chomiki europejskie bywają wykorzystywane do badań jako zwierzęta laboratoryjne^[48]. Nie są używane w hodowlach hobbystycznych^[19]. W Azji i Europie Wschodniej skóry chomika europejskiego były wykorzystywane w przemyśle futrzarskim^[49]. W NRD w latach 1952-1956 pozyskano futra chomików o wartości 12 mln USD, a w ZSRR w 1953 o wartości 16 mln USD^[50]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody informuje, że w Europie Wschodniej nadal prowadzony jest handel futrami C. cricetus^[2].

Zagrożenia i ochrona

W przeszłości chomik europejski zasiedlał rozległe tereny Europy i Azji^[6]. W drugiej połowie XX wieku odnotowano pierwsze dane o znacznym spadku liczebności populacji chomika europejskiego w krajach Europy Zachodniej^[7]. Za kluczowy czynnik badacze uznali rozwój współczesnego monolkulturowego rolnictwa i fragmentację siedlisk. Do czynników zaliczane są także między innymi: działania ukierunkowane na zwalczanie szkodników rolnych, nadmierna eksploatacja populacji, zanieczyszczenie środowiska i zmienność środowiskowa. W literaturze podkreślany bywa także efekt „spirali wymarcia”, który polega na tym, że małe, odizolowane i rozdrobnione populacje stają się automatycznie bardziej podatne na szereg zagrożeń, które w konsekwencji mogą powodować dalszy spadek liczebności, a nawet samoistne wymarcie. Na skutek znacznego spadku liczebności populacji i znacznego zmniejszenia zasięgu występowania gatunek ma w ośmiu krajach Europy status EN (gatunek zagrożony) lub CR (gatunek krytycznie zagrożony), a – według danych z 2009 roku – jedynie dwa kraje szacowały, że gatunek ten występuje nadal powszechnie^[6]. Na Białorusi, w Czechach, Rosji, na Słowacji, w Szwajcarii i na Ukrainie nie przeprowadzono badań pozwalających na wiarygodne określenie statusu gatunku^[7].

W ustawodawstwie europejskim chomik europejski został ujęty w załączniku II konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk)^[6] jako gatunek podlegający ścisłej ochronie oraz w załączniku IV dyrektywy siedliskowej (92/43/EWG)^[51] jako gatunek podlegający ścisłej ochronie na terenie państw UE. W rekomendacji nr 79 z 1999 roku Stały Komitet Konwencji Berneńskiej uznał gatunek C. cricetus za „fundamentalny element dziedzictwa przyrodniczego Europy, który wymaga pilnych działań mających na celu jego ochronę przed wyginięciem”^[6].

Plany przewidują ochronę i odtwarzanie siedlisk poprzez promowanie lub zachowanie tradycyjnego rolnictwa małoobszarowego z różnorodnością upraw sezonowych, oraz ochronę siedlisk polegającą na zawieraniu z rolnikami długoterminowych umów. Poszczególne elementy działań winny obejmować^[6]:

• poprawę w zakresie występowania pokrywy roślinnej,
• zwiększenie dostępności pożywienia,
• działania wspierające gromadzenie zapasów pożywienia na czas hibernacji,
• poprawę jakości siedlisk,
• zmniejszenie substancji zanieczyszczających środowisko lub substancji szkodliwych.

Aby powyższe zamierzenia mogły być realizowane należałoby wdrożyć regulacje dotyczące ograniczenia stosowania biocydów, głębokości i terminów zaorywania roli, oraz szerokości pasów pól uprawnych i technik nawożenia, a także zmniejszające udział roślin korzeniowych w płodozmianie. W rzeczywistości podjęto jedynie nieznaczne kroki w tym zakresie^[6].

Status C. cricetus w „Czerwonej księdze gatunków zagrożonych”

Zakres ochrony C. cricetus w Europie jest bardzo zróżnicowany^[6]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w wydanej w 2002 roku edycji Czerwonej księgi gatunków zagrożonych zaliczała C. cricetus do kategorii gatunków najmniejszej troski (niższego ryzyka) oznaczanej akronimem „LC” (Least Concern)^[2].

Regulacje ochronne w Polsce

Chomik europejski jest uznawany za znaczącego szkodnika upraw rolnych, lecz ze względu na rzadkie występowanie został w Polsce wpisany na listę gatunków prawnie chronionych. W 1995 roku został uznany za gatunek chroniony (Dz. U. 2001 nr 130, poz. 1455/56). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2011 r. nr 237, poz. 1419) wymienia C. cricetus wśród gatunków objętych ochroną ścisłą, z zaznaczeniem że wymaga ochrony czynnej^[52].

Na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce C. cricetus został ulokowany w kategorii „DD” (data deficient – nieokreślony stopień zagrożenia)^[7].

Chomik europejski na znaczku pocztowym RFN

Chomik europejski na znaczku pocztowym NRD

Reintrodukcja w Holandii

Występowanie chomika europejskiego na terenie Holandii było ograniczone do obszarów prowincji Limburgia^[53]. W okresie od roku 1970 do 1997 granice zasięgu występowania gatunku C. cricetus zmniejszyły się tam o 74%^[54], zaś w 1994 roku chomik europejski został wpisany na holenderską Czerwoną księgę gatunków zagrożonych jako gatunek krytycznie zagrożony. W 1999 utworzono plan ochrony gatunku i odłowiono 7 par wolno żyjących chomików, by stanowiły zaczątek hodowli rozrodczej dla przyszłej reintrodukcji. W następnych latach uzyskano potwierdzenie konieczności takiego działania, bowiem w 2002 roku podczas inwentaryzacji w okolicy Maastricht znaleziono już tylko jedną norę dziko żyjącego chomika europejskiego. W ramach prowadzonej hodowli uzyskano 950 sztuk. W latach 2002-2007 dokonano reintrodukcji 540 osobników w Holandii: w Sibbe (2002), Amby (2003), Heer (2004), Sittard (2005), Koningsbosch (2006), Puth (2006) i Wittem (2007) oraz 60 sztuk w Belgii^[6].

Obecność w kulturze

W krajach niemieckojęzycznych chomik jest synonimem zapobiegliwości i gromadzenia zapasów na trudne czasy^[6]. Także w języku polskim słowo chomikowanie oznacza robienie zapasów, także niepotrzebnych^[55]. Wizerunek chomika europejskiego był umieszczany na znaczkach pocztowych takich państw jak: Niemcy (1967), NRD (1970)^[56], Bułgaria (1994) – seria WWF^[57][58], Jugosławia (1992)^[59], Czechy (2011)^[60], a na 2015 emisję znaczka planuje Słowenia^[61]. W literaturze polskiej chomik był jednym z drugoplanowych bohaterów bajki O krasnoludkach i o sierotce Marysi.

Zobacz też

• Ssaki Polski

Przypisy