Kukułka bzowa, storczyk bzowy, stoplamek bzowy[3] (Dactylorhiza sambucina (L.) Soó) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).
Występuje wyłącznie w Europie. Zwarty zasięg występowania rozciąga się od środkowej Francji na zachodzie po południowo-wschodnią Ukrainę. Północna granica zasięgu przebiega przez południowe Niemcy i południową Polskę, południowa po północną Hiszpanię, południowe Włochy i Grecję. Ponadto występuje na licznych rozproszonych obszarach poza granicą zwartego zasięgu. W południowo-zachodniej Polsce obecnie występuje tylko w Sudetach (na Pogórzu Kaczawskim, Wałbrzyskim, w Rudawach Janowickich, Górach Bardzkich i wschodnim końcu Gór Opawskich)[4].
Najwięcej stanowisk znajduje się w Karpatach, gdzie potwierdzono występowanie w wielu regionach. Najliczniejsze stanowiska w Karpatach znajdują się we wschodniej części Pasma Lubania w Gorcach, w Pieninach Właściwych i przylegającej do nich części Pasma Radziejowej w Beskidzie Sądeckim. Pojedyncze stanowiska znajdują się na Pogórzu Cieszyńskim, w południowej części Beskidu Śląskiego i Żywieckiego, w Beskidzie Niskim i w Bieszczadach[4]. Najdalej wysunięte stanowisko, znajdujące się na Wyżynie Miechowskiej, prawdopodobnie już nie istnieje[5][4].
Drugim centrum występowania są Sudety, gdzie największe skupisko stanowisk znajduje się na Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu Bolkowskim. Poza tym stwierdzona także w Górach Złotych, Górach Bardzkich, Rudawach Janowickich, Górach Kruczych i Górach Orlickich. W latach 90. największa sudecka populacja odnotowana była w okolicach Chwalisławia koło Złotego Stoku[5].
Bylina, geofit. Rośnie w widnych lasach, na zboczach porośniętych zaroślami, na naturalnych łąkach górskich regla dolnego, na pastwiskach. W Europie jej zasięg pionowy wynosi 2400 m n.p.m.[6]. W Polsce jest gatunkiem górskim. Najwyżej położone stanowisko znajduje się na stokach Lubania w Gorcach (1115 m)[4]. Kwitnie od kwietnia do czerwca, kwiaty zwabiają owady imitując budową kwiaty roślin miododajnych, jednak nie wytwarzają nektaru. Procent zawiązywanych owoców jest nieduży. Liczba chromosomów 2n = 40[6].
Tworzy mieszańce z kukułką Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), kukułką szerokolistną (Dactylorhiza majalis), Dactylorhiza romana i Dactylorhiza saccifera, a także z ozorką zieloną (Coeloglossum viridis) i prawdopodobnie również z gołkiem białawym (Pseudorchis albida)[6].
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą. Kategorie zagrożenia:
Obecnie najliczniejsze są stanowiska tego gatunku w Pieninach, gdzie w 2006 liczba wszystkich osobników wynosiła 1000-1400 i w Gorcach (ok. 1000 osobników). Największym zagrożeniem dla kukułki bzowej jest nawożenie łąk, zarastanie stanowisk w wyniku braku wypasu i koszenia. W parkach narodowych należy okresowo kosić łąki, na których występuje, zaś stanowiska poza parkami winne być objęte ochroną czynną. W pewnym stopniu roślinie zagrażają również ludzie, niszczący rośliny wzdłuż szlaków turystycznych (zadeptywanie, zrywanie)[4].
O wysoki stopniu zagrożenia świadczyć może zanikająca w zastraszającym tempie liczba stanowisk. W Polsce stwierdzono dawniej występowanie tego gatunku na około 170 stanowiskach, jednak ostatnio (do 2008 r.) potwierdzono występowanie tylko na około 40-45 z nich. Kukułka wyginęła m.in. na Nizinie Śląskiej, Nizinie Śląsko-Łużyckiej, Wyżynie Miechowskiej, w Tatrach i w Beskidzie Wyspowym. W niektórych częściach Karpat wyginęła znaczna część stanowisk m.in. na Pogórzu Cieszyńskim, w Beskidzie Śląskim i Beskidzie Żywieckim[4].
Kukułka bzowa, storczyk bzowy, stoplamek bzowy (Dactylorhiza sambucina (L.) Soó) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).