.
Telekia ye un xéneru de plantes fanerógames perteneciente a la familia de les asteracees. Entiende 5 especies descrites y de estes, solo 2 aceptaes.[1][2] Estes especies atopar nos Alpes n'Europa.
El xéneru foi descritu por Johann Christian Gottlob Baumgarten y espublizóse en Enumeratio Stirpium Transsilvaniae 3: 149. 1816.[3]
.
Telekia ye un xéneru de plantes fanerógames perteneciente a la familia de les asteracees. Entiende 5 especies descrites y de estes, solo 2 aceptaes. Estes especies atopar nos Alpes n'Europa.
Telekia is a genus of flowering plant, of the family Asteraceae.[2][3]
Telekia is a genus of flowering plant, of the family Asteraceae.
Species Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. - Europe + southwest Asia from France and Great Britain to Caucasus Telekia speciosissima DC. 1836 conserved name, not (L.) Less. 1832 - Lombardy region of Italy formerly included Telekia africana Hook.f. - Anisopappus chinensis subsp. africanus (Hook.f.) S.Ortiz & Paiva Telekia speciosissima (L.) Less. 1832, not DC. 1836 - Xerolekia speciosissima (L.) Anderb.Telekia estas genro de florplantoj el familio de asteracoj. La specioj kreskas en la eŭropa montaroj Alpoj kaj Karpatoj.
La genron malkovris Johann Christian Gottlob baumgarten, kiu esploris la faŭnon de la Karpatoj, per mecenata monapogo de la hungara grafa Teleki-familio. Honore al la familio, li nomumis la genron je ili.
Specioj:
Telekia es un género de plantas fanerógamas perteneciente a la familia de las asteráceas. Comprende 5 especies descritas y de estas, solo 2 aceptadas.[1][2] Estas especies se encuentran en los Alpes en Europa.
El género fue descrito por Johann Christian Gottlob Baumgarten y publicado en Enumeratio Stirpium Transsilvaniae 3: 149. 1816.[3]
Telekia es un género de plantas fanerógamas perteneciente a la familia de las asteráceas. Comprende 5 especies descritas y de estas, solo 2 aceptadas. Estas especies se encuentran en los Alpes en Europa.
Teleekia (Telekia) on korvõieliste sugukonda kuuluv taimeperekond.
Teleekia (Telekia) on korvõieliste sugukonda kuuluv taimeperekond.
Auringontähdet (Telekia) on kasvisuku asterikasvien heimossa. Siihen kuuluu kaksi lajia, jotka esiintyvät Euroopassa.[1] Auringontähtien suku on nimetty unkarilaisen kreivi Sámuel Telekin mukaan.[2]
Auringontähdet (Telekia) on kasvisuku asterikasvien heimossa. Siihen kuuluu kaksi lajia, jotka esiintyvät Euroopassa. Auringontähtien suku on nimetty unkarilaisen kreivi Sámuel Telekin mukaan.
Kolotoč (telekija, lat. Telekia), monotipični rod glavočika sa vrstom T. speciosa, trajnicom poznatoj kao naočiti kolotoč, veliki kolotoč, veliki volujak ili jednostavno kao kolotoč (T. speciosa). Ova vrsta rasprostrsanjena je po središnjoj, istočnoj i jugoistiočnoj Europi, Kavkazu i zapadnoj Aziji.[1]. Raste i u Hrvatskoj.[2]
Latinsko ime roda dao je njemački botaničar Johann Christian Gottlob Baumgarten u čast svog mecene imađarskog grofa samuiela Teleki de Széka.[3]
U ovaj rod nekada su klasificiran i talijanski endem Buphthalmum speciosissimum L. (sin. Telekia speciosissima) i Anisopappus chinensis subsp. africanus (Hook. fil.) S. Ortiz & J.A.R. Paiva (sin. Telekia africana).[4]
Telekia Baumg., 1816 è un genere di piante spermatofite dicotiledoni appartenenti alla famiglia delle Asteraceae, dall'aspetto di piccole erbacee perenni dalle tipiche infiorescenze gialle.
Il nome del genere (Telekia) proposto dal fisico e botanico tedesco Johann Christian Gottlob Baumgarten (1765–1843) nella pubblicazione ”Enumeratio Stirpium Magno Transsilvaniae” del 1816, sembra sia stato dato in onore del suo amico ungherese il conte Samuel Teleki de Szék (1739 – 1822).
I dati morfologici si riferiscono soprattutto alle specie europee e in particolare a quelle spontanee italiane.
Sono piante che possono arrivare fino a 20 dm di altezza. La forma biologica prevalente è emicriptofita scaposa (H scap); ossia sono piante perennanti con gemme poste al livello del suolo con fusto allungato e mediamente foglioso.
Le radici sono secondarie da rizoma.
Le foglie sono a lamina intera a forma da ovata a oblaceolata, con margini dentati e apice acuto. Le foglie lungo il caule sono a disposizione alternata; quelle superiori sono più piccole rispetto a quelle basali e sono sessili o peduncolate, abbraccianti o non abbraccianti il caule a seconda della specie.
L'infiorescenza è formata da medi capolini solitari o su più ramificazioni. La struttura dei capolini è quella tipica delle Asteraceae: un peduncolo sorregge un involucro composto da più squame a disposizione embricata (a spirale) e poste in 3 - 4 serie che fanno da protezione al ricettacolo provvisto di pagliette ovate[1] sul quale s'inseriscono due tipi di fiori: quelli esterni ligulati di colore giallo brillante, molto più lunghi dell'involucro disposti su un'unica serie e quelli interni tubulosi di colore giallo più scuro.
I fiori sono zigomorfi (quelli ligulati), attinomorfi(quelli tubulosi); sono inoltre tetra-ciclici (formati cioè da 4 verticilli: calice – corolla – androceo – gineceo) e pentameri (calice e corolla formati da 5 elementi). Sono inoltre ermafroditi, più precisamente i fiori del raggio (quelli ligulati) sono femminili; mentre quelli del disco centrale (tubulosi) sono bisessuali.
I frutti sono degli acheni con pappo ridotto ad una coroncina membranosa dentata[1]. L'epidermide dell'achenio è caratterizzata da lunghi cristalli[3]. La forma degli acheni è cilindrica o prismatica e sono tutti uguali fra di loro.
Entrambe le due specie spontanee della flora italiana vivono sull'arco alpino, in zone sassose oppure nei boschi umidi. La tabella seguente mette in evidenza alcuni dati relativi all'habitat, al substrato e alla distribuzione delle specie alpine[4].
La famiglia di appartenenza di questo genere (Asteraceae o Compositae, nomen conservandum) è la più numerosa del mondo vegetale, comprende oltre 23000 specie distribuite su 1535 generi[5] (22750 specie e 1530 generi secondo altre fonti[6]). Il genere invece è composto da poche specie e secondo alcuni autori non ammontano a più di mezza dozzina.
Solamente Telekia speciosissima (L.) Less. e Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. sono considerate specie europee[7]. In altre checklist[8][9][10] sono presenti altre specie:
Per meglio comprendere ed individuare le varie specie del genere (solamente per le specie spontanee della flora italiana) l'elenco che segue utilizza in parte il sistema delle chiavi analitiche (vengono cioè indicate solamente quelle caratteristiche utili a distingue una specie dall'altra)[1].
Le specie di questo genere possono essere confuse con le specie del genere Buphthalmum (queste ultime hanno gli acheni periferici di diversa forma rispetto a quelli interni e inoltre le antere non sono barbate), oppure con le specie del genere Inula (queste ultime hanno il ricettacolo nudo).
Telekia Baumg., 1816 è un genere di piante spermatofite dicotiledoni appartenenti alla famiglia delle Asteraceae, dall'aspetto di piccole erbacee perenni dalle tipiche infiorescenze gialle.
Smotrawa (Telekia Baumg.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Gatunkiem typowym jest Telekia speciosa (Schreber) Baumg[2].
Angiosperm Phylogeny Website adoptuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002[3], z późniejszymi uzupełnieniami[4]. Zgodnie z tym ujęciem rodzaj Telekia należy do plemienia Inuleae Cass., podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev. W systemie APG III astrowate są jedną z kilkunastu rodzin rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych[1].
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd astropodobne (Asteranae Takht.), rząd astrowce (Asterales Lindl), rodzina astrowate (Asteraceae Dumort.), rodzaj smotrawa (Telekia Baumg)[5].
Smotrawa (Telekia Baumg.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Gatunkiem typowym jest Telekia speciosa (Schreber) Baumg.
Telekia é um género botânico pertencente à família Asteraceae.[1]
Telekia é um género botânico pertencente à família Asteraceae.
Telekia este un gen de plante din familia Asteraceae, ordinul Asterales.
Strålögonsläktet (Telekia)[1][2] är ett växtsläkte med i familjen korgblommiga växter med två arter från Europa och sydvästra Asien. De odlas ibland som trädgårdsväxter i Sverige.
Kladogram enligt Catalogue of Life[1]
StrålögonTelekia speciosa – Strålöga
Telekia speciosa – Strålöga
Strålögonsläktet (Telekia) är ett växtsläkte med i familjen korgblommiga växter med två arter från Europa och sydvästra Asien. De odlas ibland som trädgårdsväxter i Sverige.
Telekia là một chi thực vật có hoa trong họ Cúc (Asteraceae).[1]
Chi Telekia gồm các loài:
Telekia là một chi thực vật có hoa trong họ Cúc (Asteraceae).
Венчик пестичных краевых ложноязычковых цветков 3—4,5 см длиной, с узким длинным золотисто-жёлтым язычком, втрое превышающим по длине обёртку (за исключением её внешнего ряда листоватых листочков), с трубкой 1—1,5 мм в диаметре, расширяющейся кверху, пятижилковый, заканчивающийся пятью зубцами, снаружи покрыт очень мелкими желёзками. Столбик немного выдаётся из трубки[2].
Трубчатые цветки корзинки обоеполые, с венчиком 5—7 мм длиной, 1 мм в поперечнике, по краю несколько отогнутым, снаружи мелкожелезистым, особенно в верхней части. Венчик почти равен по длине столбику и тычинкам. Гнёзда пыльников в основании с удлинённым придатком, на верхушке с длинной бородкой. Столбик с длинными линейными ветвями, на верхушке закруглёнными[2].
Плоды — семянки 3—3,7 × 0,3—0,8 мм (с коронкой — до 4—6 мм длиной), почти голые, с продольными рёбрами, на верхушке с едва заметным хохолком в виде очень короткой мелкозубчатой коронки; поверхность их матовая, жёлто-коричневая. Семянки краевых цветков вальковато-трёхгранные, у срединных цветков — вальковато-четырёхгранные[2][4][5].
Встречается по опушкам горных лесов, по берегам рек, у лесных ручьёв, по прочим влажным местам[2].
Первоначальный ареал растения — Юго-Восточные Альпы, Карпаты, Балканский полуостров, Малая Азия и Кавказ. В настоящее время вид также широко распространился на востоке Центральной Европы, во многих регионах Восточной Европы[2][6].
В Европе телекия встречается на почвах умеренного и повышенного увлажнения, различаемых по уровню кислотности от слабокислых до слабощелочных. Встречается в составе сообществ пойменных горных и предгорных лугов с доминированием белокопытника — союза Petasition hybridi Silliger 1933, а также пойменных ясенево-ольховых лесов — союза Alnion incanae Pawłowski et al. 1928. Может внедряться в нитрофильные сообщества лесных опушек союза Impatienti noli-tangere-Stachyion sylvaticae Görs ex Mucina 1993.
В Красной книге сосудистых растений Венгрии (2007) вид отнесён к категории «вымирающих видов» (EN, V)[7]. В Красной книге флоры Боснии и Герцеговины (2013) отнесён к «уязвимым видам» (VU)[8].
В Московском регионе растение впервые обнаружено одичавшим в 1869 году П. П. Мельгуновым в Свиблове. Там же собиралось В. И. Палладиным в 1884 году и позднее[9][6]. Указывалось для Тамбовской губернии И. Вейнманом (1837) как растущее «по влажным местам среди кустарников», однако, по мнению Д. И. Литвинова, это указание следует относить к Inula helenium L.[10] Часто выращивается на дачных участках, легко дичает[6].
На листьях растения паразитирует ржавчинный гриб Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév. (иногда описывается отдельный вид Coleosporium telekiae Thüm.) в урединиальной стадии; выявлен в Центральной, Южной и Восточной Европе, на культивируемых растениях — также в Скандинавии[11]. Листья может поражать мучнистая роса Erysiphe cichoracearum DC.[12]
Побегами растения питаются тли — например, монофаг телекии Uroleucon telekiae (Holman)[13]. Листьями могут питаться личинки минирующей мухи Phytomyza conyzae Hendel[14].
Растение введено в культуру в Великобритании в 1739 году Филипом Миллером[15][16].
Предпочитает солнечные места, но хорошо переносит и затенение. Нетребовательно к почве. Даёт обильный самосев, легко переносит пересадку. Можно размножать семенами либо делением корневища (весной или осенью). Выращенные из семян растения зацветают на второй — третий год[16][17].
Используется в крупных групповых посадках, выращивается у хозяйственных построек, заборов[17]. Культивируемую телекию дачники нередко называют «девясилом»[6][⇨].
По сообщениям А. Х. Роллова, в Чечне свежесорванные листья телекии нагревались на огне и затем прикладывались к воспалениям. В Имеретии отваренные корни растения использовались для лечения опухолей[18].
В растении содержатся различные терпеноиды: геленины (англ.)русск. (алантолактон и изоалантолактон, в подземных и надземных частях и плодах), телекин, изотелекин (в подземных и надземных частях), асперилин (в подземных частях и плодах) и другие моно- и сесквитерпеноиды, а также цембрен C (в надземной части). Также растение содержит фитостерины β-ситостерин (англ.)русск. и стигмастерин (англ.)русск., флавоноид 7-β-D-глюкопиранозид лютеолина, алкалоид 2-этил-3-метилпиразин. В надземных частях содержатся пальмитиновая, линолевая, олеиновая, капроновая, арахидоновая кислоты, δ-додекалактон, (Z)-гексенилацетат, пропилтиглат, в соцветиях — генэйкозановая кислота[19].
Телекин и 6α-гидрокси-2,3-дигидроароматицин показали прооксидантные свойства, положительно сказываясь на активности ферментов глутатионпероксидазы, глутатионредуктазы и каталазы. Сесквитерпеновые лактоны (сумма) показали антибактериальную активность. Настойка подземной части растения в эксперименте показала протистоцидные свойства. Водно-метанольный экстракт надземной части растения обладает цитотоксической активностью к клеткам HeLa, MCF-7, A431 (англ.)русск.[19].
Научное название рода было дано ему в честь трансильванского графа Самуэля Телеки (венг.)русск. (венг. Teleki Sámuel; 1739—1822), покровительствовавшего И. Баумгартену — немецкому ботанику, установившему самостоятельность рода[2].
По А. Х. Роллову (1908), на Кавказе русскоязычным населением растение называется «крушельницей» или «расходником сердцелистным»[18].
В русскоязычной литературе XX—XXI веков для вида встречаются названия «телекия прекрасная»[2][6], «телекия красивая»[20].
Телекия красивая была впервые описана немецким ботаником Иоганном Христианом фон Шребером (1739—1810) в 1766 году в составе рода Buphthalmum. Классическое местонахождение (locus classicus) вида — Каппадокия[2].
В отдельный род Telekia вид был выделен немецким ботаником Иоганном Баумгартеном (1756—1843), занимавшимся исследованиями флоры Трансильвании.
Telekia Baumg., Enum. Stirp. Transsilv. 3: 149 (1817).
Баумгартен описывал род следующим образом:
CCCCXCVI. Telekia.
Обёртка черепитчатая, листоватая, двойная. Внешние листочки более длинные, почти равные, мохнатые, мелкогородчатые, внутренние более узкие, яйцевидные, с отогнутой верхушкой. Столбик выступающий. Цветки краевые язычковые, с 2 продолговатыми отогнутыми рыльцами; срединные обоеполые, с двураздельным рыльцем. Цветоложе щетинистое, щетинки шиловидные, прямые. Хохолок сидячий, перистый.
Оригинальный текст (лат.)Anthod[ium] imbricatum, foliaceum, duplici serie; squamis exterior[ibus] longioribus, subaequalibus, villosis, crenulatis; interior[ibus] brevioribus, ovatis, apice reflexis. Styl[us] exsertus. Flosc[uli] radiati ligulati. Stigm[ata] 2, oblonga, reflexa; centrales hermaphroditi. Stigm[ata] bifida. Rec[eptaculum] setosum, setis subulatis, strictis. Papp[us] sessilis, plumosus.— Baumgarten J. C. G. Enumeratio stirpium in magno principatu Transsilvaniae […]. — Vindobonae: in Libraria Camesinae, 1816 [1817]. — P. 149—150.
Telekia speciosa
Telekia относится к подтрибе Inulinae семейства Астровые (Asteraceae). Также в эту подтрибу входят такие роды, как Inula (девясил), Carpesium (карпезий), Pulicaria (блошница) и другие[21]. Телекия по морфологии напоминает некоторые виды девясила — девясил великолепный (Inula magnifica Lipsky), девясил высокий (Inula helenium L.)[20]. От девясила этот род отличается семянками с хохолком в виде коронки, чешуйчатым цветоложем и листьями (средними и нижними) с сердцевидным основанием[21].
В 2018 году была опубликована статья, в которой на основании молекулярно-филогенетических данных (а именно последовательностей внутреннего транскрибируемого спейсера ядерной ДНК и трёх пластидных спейсеров хлоропластной ДНК) подтверждается близость Telekia speciosa типовому виду Inula — Inula helenium L., а также видам Codonocephalum — Codonodephalum peacockianum Aitch. & Hemsl. и Codonocephalum grande (Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.) B.Fedtsch. — и Monactinocephalus — Monactinocephalus paniculata Klatt и Monactinocephalus shirensis (Oliv.) D.Gut.Larr. et al. Другие виды, традиционно относимые к Inula (в частности, Inula britannica L. — девясил британский), находятся с этой группой в достаточно дальнем родстве и перенесены авторами в род Pentanema[21].
Род является монотипным[21], остальные ранее относимые к нему виды впоследствии были перенесены в другие роды:
Венчик пестичных краевых ложноязычковых цветков 3—4,5 см длиной, с узким длинным золотисто-жёлтым язычком, втрое превышающим по длине обёртку (за исключением её внешнего ряда листоватых листочков), с трубкой 1—1,5 мм в диаметре, расширяющейся кверху, пятижилковый, заканчивающийся пятью зубцами, снаружи покрыт очень мелкими желёзками. Столбик немного выдаётся из трубки.
Трубчатые цветки корзинки обоеполые, с венчиком 5—7 мм длиной, 1 мм в поперечнике, по краю несколько отогнутым, снаружи мелкожелезистым, особенно в верхней части. Венчик почти равен по длине столбику и тычинкам. Гнёзда пыльников в основании с удлинённым придатком, на верхушке с длинной бородкой. Столбик с длинными линейными ветвями, на верхушке закруглёнными.
Плоды — семянки 3—3,7 × 0,3—0,8 мм (с коронкой — до 4—6 мм длиной), почти голые, с продольными рёбрами, на верхушке с едва заметным хохолком в виде очень короткой мелкозубчатой коронки; поверхность их матовая, жёлто-коричневая. Семянки краевых цветков вальковато-трёхгранные, у срединных цветков — вальковато-четырёхгранные.