nomes no trilho de navegação
Lo blat dur (Triticum turgidum L. subsp. durum (Desf.) Husn.) es una cereala, varietat de blat cultivada dempuèi la preïstòria, coneguda per sa grana dura e veirenca. Es ric en proteïnas e en glutèn.
Lo blat dur, un ibrid de Triticum monococcum e Aegilops speltoides tetraploíd contenent 28 cromosòmas, es d'origina preïstoric fòrça anciana.
La produccion mondiala de blat dur atenguèt 40 milions de tonas en 2009, puèi baissèt vèrs 34 milions de tonas en 2014. L'Euròpa (sens CEI) realizèt en mejana, pendent los ans 2000, 26 % de la produccion mondiala. Venon enseguida l'America del Nòrd e centrala (24 %), l'Orient Mejan (subretot la Turquia e la Siria) (18 %), puèi la CEI (12 %) e l'Africa del Nòrd (11 %) [1]. La produccion de blat dur es somesa a doas variabilitats: la culhida en Africa del Nòrd fòrça irregulara que dependenta de las pluèjas d'ivèrn e de prime, e la produccion en America del Nòrd venen de decisions de semenadas sus de basas economicas e agronomicas (amb pauc d'alternativas en zona arida).
La zona mediterranèa dins son ensemble consomís 62 % del blat dur mondial e es la principala zona importatritz de la planèta. L'America del Nòrd e centrala es la principala zona exportatritz de la planèta. Realiza 72 % de las exportacions mondialas.
Lo Canadà es lo primièr exportator mondial de blat dur e l'Argeria lo primièr importator.
Lo blat dur se destria lo blat tendre per sa grana d'albumèn veirós e lo mai naut taus en proteïnas. Lo blat dur es plan sensible al freg que lo blat tendre, e mi resistent a la sevada. Sa cultura se desvolopèt a l'epòca antica dins le bacin mediterranèu, coma en Egipte e en Grècia.
Demora la sola espècia de blat que se pòt cultivar en clima arid.
Las varietats de blat dur de prima, cultivadas dins de païses al clima continental son plan adaptadas a las zonas aridas del Canadà, dels EUA, veire de la CEI.
En rason de sa duretat, lo blat dur es pas consomit en l'estat. Deu èsser transformat en semola que servís sbretot a la produccion de pastas alimentàrias e a la produccion de coscós. Las semolas son utilizadas dins d'autres plats, e secondariament en pastisseriá. Lo blat dur pòt èsser trissat e consomit enseguida jos forma de bolgor, plat de basa dins l'alimentacion tradicionala de l'Orient Mejan. Fin finala, pòt tanben èsser transformada en farina per dintrar, jos forma de complement, dins la fabricacion del pan. Al Marròc, l'utilizacion principala del blat dur es la panificacion. En Grècia, lo pan de campanha tradicional conten de farina de blat dur.
L'industria de la semola es fòrça mecanizada, amb en França los grops Panzani e Rivoire et Carret-Lustucru. Las usinas se situan a Marselha, Roan e Gennevilliers.
Lo blat dur (Triticum turgidum L. subsp. durum (Desf.) Husn.) es una cereala, varietat de blat cultivada dempuèi la preïstòria, coneguda per sa grana dura e veirenca. Es ric en proteïnas e en glutèn.
El Triticum durum (o Triticum turgidum L. subsp. durum) l'è 'na piànta de la famìa de le Poaceae che la aparté al zèner Triticum. L'è cunusìt perlopiö col nòm de formét dür.
L'è 'n formét tetraplòide uriginàt de 'na ibridasiù 'ntra dò spéci selvàdeghe emparentàde, difundìde endèla "Mezalüna fèrtil": el Triticum urartu (2n=14, genòmi AA) e 'na spéce amò de identificà del zèner Aegilops sesiù Sytopsis condèl corédo cromosòmich 2n=14, genòmi BB. L'ìbrido spontàneo el g'ha dat urìgin a la spéce Triticum dicoccoides (2n=28, genòmi AABB), el progenitùr salvàdech del quàl l'òm del neolìtich el g'ha demestegàt el formét dür presapóch cóme che 'l conosóm al dé d'encö.
L'è giöna de le spéci de formét col piö alt valùr nütritìf, dàto che la g'ha en contenùto de glùtine alt e l'è furmàt de proteìne per el 12÷14%. L'è 'na piànta bèla rezistènta a la söta e a le malatìe, però a cultiàla la rènt de méno che sèrte ótre spéci de formét.
'Na caraterìstica che la permèt de ditìnguer el formét dür del formét tèner (Triticum aestivum, esaplòide, 2n=42, genòmi AABBDD) l'è che quan che i è madüre le cariòsidi i è vitrùze e mìa farinùze. Chèsto per vìa de la cumpuzisiù protèica particolàr del formét dür, che per chèsta rizù 'l dà per lo piö sémole e mìa farina.
Le proprietà de le proteìne del formét dür le fà che la màsa che se oté a 'mpastà le semole co l'àiva i è 'ndicàde suratöt per fà la pàsta. Perà endèl'Itàlia meridiunàla, de divèrsi sècoi le sémole, ri-masnàde per fàle piö fìne, le vé dopràde per fà dei pà tìpich, el piö famùs dei quài l'è 'l "Pà de Altamura". I pà de formét dür i g'ha 'na cunsitènsa particolàr, i è de culùr che tìra a 'l zàlt perchè i conté piö tacc carotenòidi, e ghe mèt piö tat a nì staladés, che nó chèi facc col formét tèner.
Катуу буудай (Triticum durum L/) – буудайдын түрү. Эгилген аянты боюнча буудай түрлөрүнүн ичинен дүйнөдө экинчи орунда. 120дан ашык түрү белгилүү. Катуу буудай күздүк жана жаздык, ошондой эле кош сапаттагы формага ээ. Даны машагында тыгыз жайгашкан. Даны жумшак буудайдын данынан чоңураак, негизинен айнек сымал жалтырак, сапаттуу таза ун көп чыгат. Белогу сортуна жараша 14–20%ке чейин болот. Клейковинасы да жумшак буудайдыкынан жогору. Бирок унунан бышырылган нан жакшы көппөйт. Себеби клейковинасынын сапаты төмөн. Унунан негизинен сапаттуу макарон, вермишель, кесме, шак, майда акшак алынат. Катуу буудай көбүнчө Россия, Казакстанда (катуу буудай өстүрүү боюнча дүйнөдө алдыңкы орунда) эгилет. Кыргызстанда катуу буудай аз аянтта эгилет жана сугат жерлерде 60–70 цге чейин түшүм берет.
