Girassol

Zobacz hasło słonecznik w Wikisłowniku

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, obecnie rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza rejonem swojego rodzimego występowania^[2]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata, w Europie od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna.

Morfologia i biologia

Łodyga

Wzniesiona, prosta, sztywna, gruba, pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się. Osiąga 2-3 m wysokości. Istnieje jednak wiele odmian ozdobnych o wysokości od 0,5 do 1 m.

Kwiaty

Zebrane w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. Koszyczki zwisające po przekwitnięciu. Brzeżne kwiaty języczkowe są duże i żółte, zaś środkowe kwiaty rurkowe – drobne i brunatne. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, wszystkie liście sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach.

Owoc

Jadalna niełupka zawierająca dużo tłuszczu.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki^[3]. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju^[4].

Zastosowanie

• Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach.
• Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła^[4]. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego^[5].
• Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt^[4].
• Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła^[4].
• Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów. Skład aminokwasów na 100 g:^[5]
  • Izoleucyna - 1112 mg
  • Leucyna - 1619 mg
  • Lizyna - 917 mg
  • Metionina - 478 mg
  • Cystyna - 439 mg
  • Fenyloalanina - 1140 mg
  • Tyrozyna - 652 mg
  • Treonina - 907 mg
  • Tryptofan - 342 mg
  • Walina - 1287 mg
  • Arginina - 2340 mg
  • Histydyna - 615 mg
  • Alanina - 1092 mg
  • Kwas asparaginowy - 2389 mg
  • Kwas glutaminowy - 5442 mg
  • Glicyna - 1424 mg
  • Prolina - 1151 mg
  • Seryna - 1053 mg
• Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
• Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych^[6].
• Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru^[4].

Wartość energetyczna 2396 kJ (572 kcal) Białka 24,4 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 53% 53% 53% 53% M 44% 44% 44% 44% Węglowodany 24,6 g szczegółowe informacje Przyswajalne 18,6 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 14% 14% M 14% 14% 14% 14% Dwucukry Sacharoza 1,7 g Laktoza 0,0 g Skrobia 16,3 g Błonnik 6,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 29% 29% M 16% 16% 20% 20% Tłuszcze 43,7 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 4,42 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 8,35 g Wielonienasycone 28,82 g omega-3 0,04 g α-Linolenowy (ALA) 0,04 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% omega-6 24,78 g Linolowy (LA) 24,78 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 207% 207% 225% 225% M 146% 146% 177% 177% Woda 3,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Witaminy Witamina C 0,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 1,318 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 120% 120% 120% 120% M 110% 110% 110% 110% Ryboflawina (B2) 0,263 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 24% 24% M 20% 20% 20% 20% Niacyna (B3) 6,97 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 50% 50% 50% 50% M 44% 44% 44% 44% Witamina B6 0,60 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 40% 40% M 46% 46% 35% 35% Foliany 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 15% 15% 15% 15% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,005 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 21,81 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 145% 145% 145% 145% M 145% 145% 145% 145% Makroelementy Fosfor 784 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 112% 112% 112% 112% M 112% 112% 112% 112% Wapń 131 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 11% 11% M 13% 13% 13% 11% Magnez 359 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 116% 112% 112% 112% M 90% 85% 85% 85% Potas 793 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Sód 3 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% Mikroelementy Żelazo 4,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 23% 23% 53% 53% M 53% 53% 53% 53% Miedź 1,87 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Cynk 2,69 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 24% 24% 24% 24% Mangan 2,61 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 145% 145% 145% 145% M 113% 113% 113% 113% Dane liczbowe na podstawie: ^[5]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[7]

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4-10)^[8]. W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.

Przypisy