Bealdovuoraš Corvus frugilegus gullá vuoražaslottiide.

Corbioe o Corbin, Cornalhe, Crohå, Cwacq, Colå (Corvus frugilegus)

A gralla (Corvus frugilegus (L., 1758)) ye un muixón d'a familia d'os corvidos de color negra de raso, con briluras metalicas en as plomas, distinguible d'altros animals d'a mesma familia per a marca ampla sin de plomas que es masclos tienen arredol d'o pico. Ye una d'as especies de corvidos més estendillatas per Eurasia, plegando d'a frontera atlantica d'o continent enta as estepas de l'Altai.

As suyas midas van entre es 40 y es 48 cm de lonchitut, estando un poquet més chica que no a cuerva. Unaltra d'as diferencias que fan con altros corvidae ye a forma més punchuda d'o suyo pico, especialment important perque las fembras, en no tener garra aria esplomada en a base d'o pico, se pareixen més a altros muixons d'a familia.

A més d'as garzas, as grallas son es corvidos que més a sobén se puede veyer en as arias poblatas per o ser humán. Son animals d'una gran intelichencia, gosan de rechirar en a vasura en as ciudatz, y diz que conservan beluns d'es alimentos que cullen, especialment es fruitos secos (glans, fayetas, abellanas, ecetra.) adintro d'o fiemo ta aconservar-los més frescament y per més tiempos.

The Corvus frugilegus (reuk, craw, corbie, corn craw, wid craw) is a member o the faimily Corvidae in the passerine order o birds.

References

Corvus frugilegus es un specie de Corvus.

Felliskráka (frøðiheiti - Corvus frugilegus)

Sí eisini

• Fuglar í Føroyum

Frugilego, Corvus frugilegus, esas ucelo di familo paseroformo.

Ta speci esas simila en staturo (longa 45–47 cm) o poka plu mikra ke granda merlo kun nigra plumi ofte prizentinta blua o bluatra-violeta brilanto en viva suno-lumo. La plumi sur la kapo, kolo e shultri esas tre densa e silkata. La gambi e pedi esas nigra e la beko griza-nigra e griza-blanka bando supere.

La graula (var. gralha, agraula, agraulat, corbàs, corbassa^[1], corbashina, garaula, cigala) (Corvus frugilegus) es un ausèl membre de la familha Corvidae dins l'òrdre dels passeriformes

Fa 45-47 cm de long. Las plumas del cap, copet e espatlas son particularament densas e sedosas.

Distribucion e abitat

Ausèl resident (pas migrador) en Grand Bretanha e la màger part d'Euròpa central, vaga en Islàndia e lo nòrd d'Escandinàvia; n'i a tanben una raça en Asia. Foguèt introdusit en Nòva Zelanda al mitan del sègle XIX e constituiguèt una plaga agricòla e es a èsser erradicat.

Alimentacion

Manja predominantament de vèrms de tèrra e larvas d'insèctes, manja tanben gra, fruchas, pichons mamifèrs e uòus d'autres ausèls.

Referéncias

• BirdLife International (2004). Corvus frugilegus. Lista Roja de la UICN, Union Internacionala per la Conservacion de la Natura, 2006. Consultat lo 9 de mai de 2006 (en anglés). L'intrada de la basa de donadas compren una justificacion de perqué aquela espècia es de risc minim
• Handbook of the Birds of Europe, the Middle East, and North Africa: The Birds of the Western Palearctic Volume VIII: Crows ton Finches, editor en cap: the late Stanley Cramp, publicat per C. M. Perrins (ISBN 0-19-854679-3)
• Crows and Jays by Madge and Burn, (ISBN 0-7136-3999-7)
• Debout G 2003. Le corbeau freux (Corvus frugilegus) nicheur En Normandie: recensement 1999 & 2000. Cormoran, 13, 115-121.

Ligam amb lo cant

• Rooks calling

Karniš (latin.: Corvus frugilegus) om Kroikoivuiččiden sugukundan levitadud Evrazijan lind.

Täuz'kaznu hibj om 45..47 sm pitte. Höunhišt om must ruskedsiniženke ližamujunke. Noril om höunhid n'okun alusenno, sid' ned höunhed lanktas.

Söteltas madoil i gaved'madoil mahusespäi tobjimalaz. Oma kezalinduikš arealan pohjoižes, suvižed lindud elädas kaikenaigašti ičeze eländtahos. Pezoiteldas puil i suril joukuil.

Homaičendad

Korbi sqepbardhë (Corvus frugilegus)

Gjatësia

44–46 cm, krahët e hapur : 81–99 cm.

Përshkrimi

Shpend të mahnitshëm me ngjyrë të zezë dhe shkëlqim blu. Sqepin e kanë të drejtë dhe ngjyrë gri. Lëkura rreth sqepit është e zhveshur nga puplat dhe ka ngjyrë të hirtë. Haset në zonat fushore gjatë dimrit, shpesh në shoqëri me grupe të tjera sorrash dhe korbash. Në dallim nga sorrat, ecin me trupin të tendosur drejt dhe puplat të shpupuritura. Balli i tyre është i drejtë, kurora më e lartë, dhe sqepi më i mprehtë. Në fluturim ngatërrohet shpesh me korbin (Corvus corone) për shkak të bishtit të gjatë e të rrumbullakosur.

Përhapja dhe habitati

Qëndron në toka bujqësore dhe në parqe.

Riprodhimi

Folezon në pemë të larta, në grupe prej dhjetëra deri në qindra çifte. Femra lëshon 3-5 vezë në periudhën mars-prill. Ngrohja e vezëve zgjat 16-18 ditë. Të vegjlit fluturojnë pas 29-30 ditëve.

Ushqimi

Kryesisht ushqehet me bimë, fara, rrënjë dhe fruta. Me raste ha edhe insekte, krimba toke, ose gjitarë të vegjël.

Zëri

Zakonisht “kau” ose “kaa”. Këngë është e ngjashme me atë të korbave.

Korbi, ne qytetërimet e ndryshme

E zeza e pendëve të tij dhe thirrjet e zymta, e bëjnë korbin, i cili ushqehet me kalbësira, një zog të ogurit të keq. Ky reputacion mund të gjendet gjithashtu në Kinë, pavarësisht se Kinezët e shikojnë korbin si simbol të mirënjohjes bijërore, duke konsideruar faktin se ushqen prindërit e tij.

Ne Japoni, korbi merret si pasqyrimi i dhembshurisë së familjes. Konsiderohet gjithashtu si lajmëtar i perëndive, paralajmëruesi i fitoreve që vijnë. Duke qënë një zog diellor, paraqitet si zog i kuq.

Në Indinë e vjetër, Mahabharata e merr si lajmëtar të vdekjes. Në librin e zanafillës (libri i parë i biblës), korbi është simbol i shikimit të pastër. Noe e lëshon për të parë nëse ultësirat e tokës kishin dalë nga sipërfaqja e ujërave të përmbytjes.

Në Greqinë e lashtë, korbi është i shenjtë për Apolonin. Straboni thotë se korbat vendosnin për anëndodhjen e gurit-kërthizë (Omfalos) në Delfi. Megjithatë, Pindarus konstaton se detyra kryhej nga Shqiponjat dhe Plutarku thotë se ishin mjelmat. Korbi është midis tipareve të Mithras.

Për keltët, zogu i shenjtë luan një rol profetik. Sipas Pseudo-Plutark-ut, emri i Lions-it, Lugdunum, është për tu përkthyer si “Kodra e Korbit” dhe jo si “Kodra e dalë” për shkak se një fluturim i korbave i tregoi themeluesve ku ta ndërtonin qytetin.

Zogu ishte i shenjtë për Galët.

Në mitologjinë Gjermane, korbat ishin shoqëruesit e Ëotanit. Në mitologjinë Skandinave, dy korba rrinin në fronin e Odinit : Hugin (Mëndje) dhe Munnin (Kujtesë).

Për Indianët e Amerikës Veriore, zogu ishte personifikimi i bubullimës dhe erës ; e njëjta ndodhte për majat në Popol-Vuh.

Shfaqja e tij në ëndrra është konsideruar si ogur (shenjë) i keq. Mërzitshëm rrotullohet mbi fushëbetejë. Përfaqëson gjithashtu vetminë dhe izolimin vetëdashës.

Simbolizimi i Korbit është plotë kontradikta: Diellor dhe i Zymtë në të njëjtën kohë është lajmëtar i vdekjes dhe i syrit të keq por gjithashtu mund të mbrojë. Kjo ambivalencë e simbolit është caktuar në bazë të karakteristikave fizike të ndryshme.

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Krëczk

Krëczk (Corvus frugilegus) – strzédny ptôch z rodzëznë krëkòwatëch. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach.

Krëczk to ptôch wikszi jak gòłąb. Je wiôlgłescë gapy, le barżi cenczi. Mô czôrno- lilowé pióra, chtërné w słuńcu baro sã łiszczą. Krëczk wëzdrzi jak krëk i mòżna gò z nim pómilëc. Mô czôrné nodżi dłudżi, òstri dzób. Krëczk je baro towarzësczi, chòc òstróżny. Zëmą w gardach, czedë lëdze dają mù jestkù wcale nie ùcekô. Krëczczi zrzeszają sã w wiôldżé, wielotësãczné karna. Ptôchë te mają wiele mòcë w skrzidłach i mògą dosc chùtkò pòderwac sã w lëft. Są baro mądré i rozmieją pòsługiwać sã nôrzãdzama ( np. czãsto kładzą òrzechë pòd kòła aùtów). Pòjôwiają sã nôczãscy tam, gdze je wiele jedzeniégò. Òkòło rujana do Pòlsczi przëlatywąją ze wschòdu wiôldzé stada krëczków i òstają na zëmã. Niechtërné z nich lecą jesz dali na zapôd.

Òb zëmã lëdze czãsto dają jim jestkù np. orzechë czë semiona.

Miara:

• Dłëgòsc cała- ók. 42- 48 cm
• Szerokość skrzidłów- Ok. 99 cm
• Wôga- Ok. 450- 600 g

Wëzdrzatk:

Samc wëzdrzi tak samò jak samnica, a przënamni lëdzczé oko nie móże widzec ti różnicë.

Wëstãpòwanié:

Krëczczi żëją wetka w całi Pòlsce. Òstatno òbserwùje sã spôdk lëczebnoscë krëczków w westrzédnëch dzélnicach wiôldżich gardów.

Głos:

Krëczczi wcyg głosno krzëczą: „kra, kra”, abò cëchłò: „grab, grab”

Linki zewnętrzne

• głos gawrona, format .wav Copyright by Alberto Masi – www.scricciolo.com

Gniôdza krëczków:

Kò krëczczi żëją w karnach, gniôzda bùdują téż w karnach, wësok na drzéwach, jedno kòle drëdżiégò. W gardach na bùdinkach. Gniôzda bùdują przede wszëtczim z wietewków, sëchi trôwë, glënë.

Gniôzda krëczków

Co lubi jesc krëczk?

Krëczczi jedzą wszëtkò. Nôbarżi rôd jedzą semiona, orzechë, òdpôdczi. Òb jeséń i zëmã jedzą przede wszëtczim roscënë, zërenka i kiełczi zbóż. Òb lato krëczk zjada pònarewë chrząszczy i mòtili, grëzôczi, wieszczórczi, żaby, pizglãta i jôjka jinszich ptôchów. Na zymkù sznëkrëją jestkù na przeòranëch pólach.

Rozmnażanié

Samnice krëczków od strëmiannika do łżëkwiata skłôdô 2- 5 zelono- mòdrëch jaj z bruno- żôłtima kropkama. Na jajach sedzy do 18 dni. Pizglãta w gniezdze przebywają 4- 5 tidzéniów. Nawetka czedë młodi krëczk zrobi sã sóm dlô se dali sëdzy krótkò swòjégò gniazda i wraca tam na noc i jedzenié.

Òchrona

Na óbszarze całé Pólsczi krëczczi są pód scësłą óchroną póza gardama. Pópùlacjô krëczków w Pólsce je óbjãtô mónitoringã w ramach programù Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków. Program ten wëkónëwô Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN na zlecenié GIOŚ. Òb dzesãc lat óbserwacji (2001–2010) zaóbserwówóno że je jich corôz mni.

• Domena - eurokarioty
• Królestwò – zwierzęta
• Tip – strunowce
• Pòdtip – kręgowce
• Karno – ptaki
• Podgromada – Neornithes
• Nadrząd – neognatyczne
• Réga – wróblowce
• Pòdréga – śpiewające
• Familiô – krukowate
• Òrt – Corvus
• Zort- gawron

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Zobacz

Ptaki Polski

http://www2.gazeta.pl/edukacja/1,28378,26743.html - strona o Gawronie Adama Wajraka

Kuovs (luotīnėškā: Corvus frugilegus) īr varnėniu šėimuos paukštis. Ons īr jouds, tėktās snaps īr pėlks. Gīven šalep miestu, kaimu.

Žemaitėjuo kuovā īr tonkūs.

Qirika reş an jî qela mizgînî (Corvus frugilegus), binecureyekî qirikan.

Şayes

Pûrtên wê reş in, 47 cm digihê û qareqarên wê mîna yên qirikan in.

Reftar

Belavbûn

Çavkanî

Roekn (Corvus frugilegus) zyn grôte zangveugels uut de familie van de kroaiachtigen. Juuste lik de mêeste sôortn kroain, zyn ze indeliks verstandig en kunn ze zest probleemn uplossn (ol doen ze dat surtout in e kôoie, woa dan menschn probleemn stelln dan ze in de nateur nie zoudn teegnkommn). Van slimmigheid zyn ze à peu près eevn rap of mensoapn, deur experiments is dudelik ekommn dan ze vele rapper zyn of hoons en kattn.

Uutzicht

Roekn trekkn styf up kroain, zowel van grotte of van kleur, ol zyn ze e bitje miender zwort, zeker in 't lucht hen ze e blauwn of purpern schynk. Ze zyn e cantimeiter of 45 lank. De dudelikste verschilln met kroain zyn te zien an nundern bek ('n achterkant is lichte van kleur omdan de veugels achter en ende de pluumn van doa verliezn) en an nunder pôotn (woa dan der olboovn pluumn hangn en woadeure da 't juuste lik is dan ze e broeksje an hen, etwot die byn kroain nie ezo is).

Verspreidienge en leefgebied

Verspreidienge van roekn.

't Zyn veugels daj verre in hêel Europa kut viendn, ollêne in 't nôordn nie en oek nie up Ysland. Ezo lopt 't verspreidiengsgebied deure nor Centroal-Azië, de Kaukasus, Klêen-Azië, Iran, India en ezo were noboovn no China, Mongolië en Ôost-Rusland. De verspreidienge lopt toune oek were vodder no 't ôostn en 't zuudn (Korea, Japan, China en e stiksje in Zuud-Ôost-Azië). D'ôostelikke veugels zyn e bitje klinder en hen e bitje mêer pluumn an de boasis van nundern bek. Roekn zittn surtout up plekkn die deur menschn ecultiveerd zyn, lik wêen en stikkn. Oek in steejn zyn ze mêer en mêer te viendn, surtout in de wienter (bevôorbeeld in Weenn zittn der in de wienter 250 000). In Europa zoudn der 10 meljoen koppels zittn, ol goat 't nie overol eevn goed met de populoasjes, 't zyn nog ossan e masse menschn die ze 't liefst weg hen en ze vergeevn.

Leevnswyze

E roek met en okkernote.

Juuste lik verre olle aar kroain, zyn roekn plangtrekkers, surtout a 't over teetn goat. Z'eetn fernient en wormes (dan ze bevôorbeeld up stikkn en wêen zoekn), klêne bêestn lik muuzn, mor oek nootn en oltemets beiers.

In de wienter kruupn ze mêestol thope in grôte kolonies, oltemets thope met kroain en kauwtjes. Sommigte roekn bluuvn in de wienter woa dan ze zittn, sommigte populoasjes trekkn no 't zuudn.

Roekn zyn achter twêe joar geslachtsrype, mo de mêeste veugels kommn nie zo oud. In Iengeland is er wel e veugel die juuste gin 23 joar ekommn is. Ze droagn nest in hoge loofboomn, mêestol an boann en dreevn. De nestn liggn mêestolnie te verre van makoar, mo verre nôois up miender of êen meiter van makoar. 't Is emakt uut fyne taksjes met toune nog zochte stoeffoasje derup, lik mos, pluumn en wulle. Van moarte vors legt het wuvetje toet neegn eiers woa da ze 16 toet 19 doagn up broedt, oundertusschn krygt ze teetn van 't vintje (koppels bluuvn nermoal gezien hêel nunder leevn thope). De joungn bluuvn e moand in 't nest, in d'êeste weke krygn ze ollêne teetn van 't vintje, de reste van 'ndienn moand oek van 't wuvetje. D'ouders zorn achter e moand nog e bitje voun de joungn, achter en endetje verhuuzn dedie toune nor e jeugdgroep, woa dan ze achter twi joar oek koppeln. Mêestol broedn ze mor êne kêe, uutzounderlik e twidde of zest e derde kêe.

Varia

Deroeck (in verschillige schryfwyzn) is e noame dan nog wel menschn hen, surtout in Ôost-Vloandern, Henegouwn en Antwerpn.

Externe koppelienge

• Corvus frigilegus up Soortenbank.nl.
• Verspreidiengskoarte van roekn in België.
• Filmtje van 'n BBC over d'intelligensje van roekn.

Huar ruker föörkem.

A ruk (^(mo.) rök) (Corvus frugilegus) as en fögel ütj at famile faan a Raawenfögler (Corvidae).

Ferwisang efter bütjen

Wikimedia Commons hää bilen of filmer tu:

Wikispecies hää en artiikel tu:

Το χαβαρόνι είναι στρουθιόμορφο πτηνό της οικογενείας των Κορακιδών, ένα από τα κορακοειδή που απαντούν και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Corvus frugilegus και περιλαμβάνει 2 υποείδη. ^[2][3]

Στην Ελλάδα, απαντά το υποείδος Corvus frugilegus frugilegus (Linnaeus, 1758). ^[4][5]

Κύρια διαγνωστικά στοιχεία

• Ανοικτόχρωμη, άπτερη περιοχή στη βάση του ράμφους

Τάση παγκόσμιου πληθυσμού

• Καθοδική ↓ ^[6]

Ονοματολογία

Η επιστημονική ονομασία του γένους Corvus, αποτελεί την άμεση απόδοση της ελληνικής λέξης Κόραξ, στα λατινικά. Η λέξη κόραξ ανάγεται στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα ker/kor, ηχομιμητικής προέλευσης και συνδέεται με άλλες ονομασίες πτηνών με την ίδια ρίζα (λ.χ. κόραφος, κορώνη). Η κατάληξη -αξ προήλθε από παρέκταση θέματος με το φωνηεντικό ŋ και ήταν συνηθισμένη στην αρχαία ελληνική. ^[7]

Ο λατινικός όρος frugilegus στην επιστημονική ονομασία του είδους, προέρχεται από τα επί μέρους συνθετικά frux-frugis «καρπός, σπέρμα» + lĕgo «λέγω, συλλέγω, επιλέγω», ^[8] που παραπέμπει σε μία από τις πολλές διατροφικές προτιμήσεις του πτηνού (βλ. Τροφή).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αγγλική ονομασία του είδους, Rook: rook < μεσαιων. αγγλ. rok/roke < αρχ. αγγλ. hrōk < πρωτογερμ. hrōkaz < ινδοευρ. *kVr-c < [ιραν. αβέστα kahrkatat, σανσκρ. कृकर (kṛkara) «αυτός που κουρνιάζει»)]. ^[9] Από την ετυμολογία δεικνύεται η αρχική σημασία του όρου, η οποία παραπέμπει στο κυριότερο ηθολογικό στοιχείο του είδους, δηλ. να κουρνιάζει ομαδικά. Από την λέξη rook προέρχεται ο -ευρύτατα διαδεδομένος- όρος rookery, οποίος αναφέρεται στις «θέσεις κουρνιάσματος», όχι μόνον του συγκεκριμένου πτηνού αλλά και όλων όσων έχουν την συνήθεια να κουρνιάζουν ομαδικά.

H ελληνική λαϊκή ονομασία έχει άγνωστη προέλευση, πιθανόν όμως να προέρχεται από τον νεοελληνικό όρο χάβαρο (μτφ.) «χαζός, αργόστροφος». ^[10][11]

• Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι το χαβαρόνι, μόνον «αργόστροφο» δεν είναι, αντιθέτως, υπάρχουν επαρκή πειραματικά δεδομένα για αυξημένη ευφυΐα του. Το πιθανότερο είναι να πήρε την ονομασία του από την «κωμική» όψη που δίνει στο πρόσωπό του, το μακρύ ράμφος με την άπτερη περιοχή στην βάση του.

Συστηματική Ταξινομική

Το είδος περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Λινναίο, με την σημερινή του ονομασία (Σουηδία, 1758). ^[12]

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το είδος θα μπορούσε να αποτελέσει ένα υπερείδος (superspecies) με το Corvus capensis της Αφρικής, αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο, αν μη τι άλλο στις συνήθειες φωλιάσματος, ενώ η πιο εμφανής ομοιότητα μεταξύ τους είναι το μυτερό ράμφος. Παρόλο που, τα δύο υποείδη βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές (200 χιλιόμετρα μεταξύ τους στο κοντινότερο σημείο), ενδιάμεσες μορφές λέγεται ότι εμφανίζονται τους πρόποδες των οροσειρών Αλτάι και Σαγιάν, ωστόσο, περαιτέρω έρευνα απαιτείται. ^[13]

Γεωγραφική κατανομή υποειδών

Χάρτης εξάπλωσης του είδους Corvus frugilegus: (C. f. frugilegus) Πράσινο = Όλο το έτος (επιδημητικό), Πορτοκαλί = Καλοκαιρινές περιοχές αναπαραγωγής, Μπλε = Περιοχές διαχείμασης, Πορτοκαλί βέλη = Κύριες μεταναστευτικές οδοί (C. f. pastinator) Σκούρο πορτοκαλί = Καλοκαιρινές περιοχές αναπαραγωγής, Τιρκουάζ = Περιοχές διαχείμασης

Το χαβαρόνι εμφανίζει ευρύ φάσμα κατανομής σε μεγάλες επικράτειες του Παλαιού Κόσμου. Στην Ευρώπη, απαντά σε όλη σχεδόν την ήπειρο, εκτός από το μεγαλύτερο τμήμα των σκανδιναβικών χωρών, ως επιδημητικό, καλοκαιρινό αναπαραγόμενο, ή διαχειμάζον είδος.

Στην Ασία, το φάσμα εξάπλωσης αποτελείται από ευρεία ζώνη που διατρέχει το κέντρο σχεδόν της ηπείρου, με κύρια παρουσία στην Ρωσία και την Κίνα, αλλά περιλαμβάνονται και οι μικρότερες χώρες που βρίσκονται ενδιάμεσα σε αυτή την κεντρική λωρίδα. Το ανατολικό όριο βρίσκεται στην Ιαπωνία, την Κορέα και την ΝΑ. Κίνα (περιοχές διαχείμασης). Ααπουσιάζει από τις βόρειες περιοχές της Σιβηρίας και από το μεγαλύτερο τμήμα της Μέσης Ανατολής, της Ινδικής υποηπείρου και της Ινδοκίνας. Στην Αφρική, τέλος, το χαβαρόνι απαντά μόνο σε κάποιες περιοχές της Αιγύπτου (Νείλος), ως διαχειμάζον πτηνό.

• Το είδος έχει εισαχθεί στην Νέα Ζηλανδία και στα νησιά Τσάταμ. Στην Ν. Ζηλανδία, μερικές εκατοντάδες άτομα απελευθερώθηκαν μεταξύ 1862-1874, που πολλαπλασιάστηκαν και προκάλεσαν ζημιές στις καλλιέργειες. Σήμερα, το είδος αντιμετωπίζεται ως επιβλαβές (pest) και η εξάπλωσή του είναι περιορισμένη. ^[14]

^[15]

Πηγές: ^[16][17][18] (σημ. με έντονα γράμματα το υποείδος που απαντά στον ελλαδικό χώρο)

Μεταναστευτική συμπεριφορά

Το χαβαρόνι είναι μερικώς μεταναστευτικό πτηνό, δηλαδή βρίσκεται σε κάποιες περιοχές του φάσματος κατανομής του όλο το έτος, ενώ σε άλλες έρχεται μόνο το καλοκαίρι (αναπαράγεται) ή μόνο τον χειμώνα (διαχειμάζει). Στην Ευρώπη αναπαράγεται από τις 60°Β και νοτιότερα, περίπου, είτε ως μόνιμο είδος (ΒΔ. και Κ. Ευρώπη βορείως των Άλπεων, Β. Βαλκάνια και δυτικές ακτές Μαύρης Θάλασσας) είτε ως καλοκαιρινός επισκέπτης (Ρωσία, Ουκρανία και βόρειες ακτές Μαύρης Θάλασσας), ενώ μεταναστεύει νότια για να ξεχειμωνιάσει (Ν. Ευρώπη, Βαλκάνια, Ιταλία, ακτές Μικράς Ασίας). Ωστόσο υπάρχουν διάσπαρτοι πληθυσμοί που εξαιρούνται των παραπάνω «κανόνων» και παραμένουν διαρκώς σε μια περιοχή, ιδιαίτερα όταν οι χειμώνες είναι ήπιοι.

Η Ασία αποτελεί, κυρίως, καλοκαιρινή επικράτεια αναπαραγωγής, ιδιαίτερα στις αχανείς ρωσικές πεδιάδες και τα υψίπεδα της κεντρικής και ανατολικής Κίνας. Διαχειμάζει νοτιότερα, προς τις μεσογειακές περιοχές της Εγγύς Ανατολής και της Αραβικής Χερσονήσου, φθάνοντας μέχρι τα βόρεια της Ινδικής υποηπείρου στα νότια και τις ακτές της Σινικής Θάλασσας στα ανατολικά. Ενδιάμεσα, υπάρχουν πολλοί επιδημητικοί πληθυσμοί, ενώ φαίνεται να απουσιάζει από την περιοχή των Ιμαλαΐων και ανατολικότερα, μέχρι και την Ινδοκίνα. Στην Αφρική, τέλος, βρίσκεται μόνον ως διαχειμάζον είδος στις βόρειες περιοχές κοντά στον Νείλο και σε μερικά τμήματα του Σινά.

Το χαβαρόνι είναι μερικώς μεταναστευτικό είδος και, σε γενικές γραμμές, το ποσοστό των ατόμων που αποδημεί υποχρεωτικά, αυξάνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά του φάσματος κατανομής. Τα άτομα της δυτικής Ευρώπης παραμένουν σε μεγάλο βαθμό στις περιοχές αναπαραγωγής, ενώ εκείνα της κεντρικής, μεταναστεύουν σε ποσοστό περίπου 60%, σε κλιματολογικά ευνοϊκές περιοχές, με την απόσταση ταξιδιού να μην υπερβαίνει τα 1000 χλμ. κατά κανόνα. Στο ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας και ανατολικότερα, σχεδόν όλοι οι πληθυσμοί είναι αποδημητικοί και καλύπτουν αποστάσεις της τάξης των 1000 και 3000 χιλιομέτρων.

Οι κύριες μεταναστευτικές οδοί είναι δυτικά και νοτιοδυτικά, ενίοτε βόρεια βορειοδυτικά, αλλά υπάρχουν πληθυσμοί με νότια και νοτιοανατολική κατεύθυνση. που διαχειμάζουν από τα κεντρικά Βαλκάνια, την Ελλάδα και την Μικρά Ασία, μέχρι την Συρία και το Ιράκ. Τα περισσότερα χαβαρόνια παραμένουν μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου/μέσα Οκτωβρίου στα εδάφη αναπαραγωγής και η αποδημία λαμβάνει χώρα σε μεγάλους αριθμούς, αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό συμπαγής, με μικρότερες ομάδες να συμπληρώνουν τα μεγάλα σμήνη. Η επιστροφή των ενήλικων πτηνών αρχίζει ήδη στις αρχές Φεβρουαρίου και, κατά την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου, έχει ως επί το πλείστον ολοκληρωθεί. Ωστόσο, εκτός αυτής της «κανονικής» μεταναστευτικής συμπεριφοράς. πολλά άτομα είναι σε θέση να εκτελέσουν τις αποκαλούμενες «καιρικές αποδράσεις» όταν, κάτω από πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες, διασπείρονται προς όλες τις κατευθύνσεις.

Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί από την Γροιλανδία και την Ισλανδία, την Αλγερία και την Μάλτα, την Ιορδανία, τον Λίβανο, το Κουβέιτ και την Ταϊβάν. ^[19]

Στην Ελλάδα, το χαβαρόνι είναι μερικώς μεταναστευτικό πτηνό, ^[20][21] που έρχεται στη χώρα για να διαχειμάσει (από τέλος Οκτωβρίου μέχρι τον Μάρτιο). ^[22] (βλ. Κατάσταση στην Ελλάδα). Από την Κρήτη δεν αναφέρεται, ενώ από την Κύπρο αναφέρεται ως σπάνιος χειμερινός επισκέπτης. ^[23]

Βιότοπος

Το είδος αναπαράγεται κυρίως σε ανοικτές περιοχές, με διάσπαρτες συστάδες δένδρων -απαραίτητα για να κουρνιάζουν-, ή σε περιοχές στα όρια του δάσους, με αρόσιμα εδάφη και χορτολιβαδικές εκτάσεις. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την μετατροπή γης λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι χορτολιβαδικές εκτάσεις που διαθέτουν ορισμένο ποσοστό καλλιεργήσιμης γης είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για τα χαβαρόνια ενώ, υψομετρικά, προτιμούν επίπεδες ή λοφώδεις περιοχές και αποφεύγουν τα βουνά. Η ρύπανση στην περιοχή αναζήτησης τροφής δεν πρέπει να είναι υπερβολικά υψηλή, ενώ η εγγύτητα με τον οικιστικό ιστό δεν αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα. Έτσι, πολλές από τις αποικίες αναπαραγωγής και οι φωλιές τους βρίσκονται κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς, συχνά σε πάρκα των μεγάλων πόλεων, όπου εμφανίζονται με αρκετά «θορυβώδη» συμπεριφορά.

Σε ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις, έχουν δημιουργηθεί «θέσεις» διαχείμασης (π.χ. στη Βιέννη με, περίπου, 250.000 χαβαρόνια). Αυτοί οι «αστικοποιημένοι» πληθυσμοί έχουν αναπτύξει ποικίλες προσαρμογές ως προς την συμπεριφορά, την πρόσληψη τροφής και την καθημερινή δραστηριότητά τους. Για παράδειγμα, έχουν συνηθίσει να τρέφονται με τροφή που τούς προσφέρουν οι άνθρωποι, κάτι όχι τόσο καλό απαραίτητα, με αποτέλεσμα να έχει διογκωθεί υπέρμετρα ο πληθυσμός τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η στατιστική ανάλυση των 5 πρώτων προτιμητέων οικοσυστημάτων, δίνει τα εξής αποτελέσματα: Χωριά, Λιβάδια, Χωράφια, Καλαμιώνες και Πλατύφυλλα Δένδρα. ^[24]

Στην Ελλάδα, το χαβαρόνι απαντά σε πεδινές περιοχές, κυρίως χωράφια με διάσπαρτες συστάδες δένδρων. ^[25]

Μορφολογία

Ενήλικο χαβαρόνι

Το χαβαρόνι είναι κορακοειδές με μέγεθος κουρούνας, με σχετικά μικρό κεφάλι και κοντούς ταρσούς. Το πτέρωμα είναι μαύρο με χαρακτηριστική μπλε/ιώδη μεταλλική απόχρωση όταν η γωνία πρόσπτωσης του φωτός είναι κατάλληλη. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται και σε άλλα κορακοειδή, όπως π.χ. στην καρακάξα. Το πτέρωμα στις περιοχές του κεφαλιού, του τραχήλου και των ώμων είναι ιδιαίτερα πυκνό και «μεταξωτό» στη υφή, ενώ στην κοιλιά εμφανίζεται παχύτερο με χαρακτηριστικά «κρεμάμενα» (fluffy) φτερά. Οι ταρσοί και τα πόδια έχουν μαύρο χρώμα, ενώ το ράμφος είναι γκριζόμαυρο, συχνά με κιτρινωπό άκρο.

Το σημαντικότερο διαγνωστικό του στοιχείο, είναι το μακρύ, μυτερό ράμφος που διαθέτει γυμνή, άπτερη, γκριζολευκωπή περιοχή κοντά στη βάση του, στοιχείο που τού προσδίδει όγκο. Αυτή η περιοχή, κάνει αντίθεση με τα μεγάλα μαύρα μάτια και είναι ορατή από μακριά. Επίσης, η περιοχή των ταρσών διαθέτει χαρακτηριστικό, «μαλλιαρό» πτέρωμα, όχι τόσο «τακτοποιημένο» όσο στις κουρούνες.

Τα φύλα είναι παρόμοια, αλλά τα νεαρά άτομα διαθέτουν τριχόπτερα στην περιοχή του ράμφους και δύσκολα ξεχωρίζουν από τις νεαρές κουρούνες. Τα φτερά αυτά αποπίπτουν αργότερα, σε ηλικία 6 μηνών, περίπου. Επίσης έχουν λιγότερο στιλπνό τρίχωμα απο τους ενήλικες. ^[26]

Βιομετρικά στοιχεία

• Μήκος σώματος: (41-) 45 έως 46 (-49) εκατοστά
• Άνοιγμα πτερύγων: 77 έως 90 εκατοστά
• Μήκος εκάστης πτέρυγας: ♂ 32,13 ± 1,07 εκατοστά [Εύρος 30,6 – 34,0 εκατοστά (σε δείγμα Ν=153 ατόμων στο Ηνωμένο Βασίλειο)], ♀ 30,33 ± 1,03 εκατοστά [Εύρος 20,0 – 32,1 εκατοστά (Ν=122)]
• Βάρος: ♂ 425 έως 550 γραμμάρια (Ν=113), ♀ 360 έως 514 γραμμάρια (Ν=90) ^[27]

(Πηγές: ^{[28][29][30][31][32][33][34][35][36][37][38][39][40]}

Τροφή

Τα χαβαρόνια αναζητούν την τροφή τους στο έδαφος

Όπως συμβαίνει με όλα τα είδη του γένους Corvus το φάσμα διατροφής του χαβαρονιού είναι εξαιρετικά πολυποίκιλο. Παρά το γεγονός ότι προτιμά ζωική τροφή, η φυτική ύλη αποτελεί μέχρι και τα 3/5 του συνόλου. Γαιοσκώληκες, νηματόκερα έντομα, κολεόπτερα και οι κάμπιες τους, όπως και γυμνοσάλιαγκες αποτελούν την προτιμώμενη λεία. Ωστόσο, επιτίθεται και σε θηλαστικά, όπως τρωκτικά (κρικετίδες, μυγαλές, νεροπόντικες) και, σπανιότερα, πουλιά και τους νεοσσούς τους.. Κατά τους χειμερινούς μήνες, στρέφεται στα θνησιμαία, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από ό, τι η κουρούνα.

Η φυτική διατροφή αποτελείται από σπέρματα όλων των ειδών, κυρίως δημητριακών (grains), από όπου πήρε και την επιστημονική του ονομασία. Επιπλέον, καταναλώνει όλα τα είδη ξηρών καρπών, κυρίως βελανίδια και, σε μικρότερο βαθμό, φρούτα (κεράσια, δαμάσκηνα, βατόμουρα). Οι νεοσσοί σιτίζονται με ζωική ύλη, όχι όμως αποκλειστικά. Η αναζήτηση της τροφής, γίνεται κυρίως το πρωί, βασίζεται στην όραση και πραγματοποιείται στο έδαφος, με το ράμφος να χρησιμοποιείται ως «πολυεργαλείο) (σκάψιμο, τρύπημα εδάφους, θανάτωση και τομή της λείας). Μάλιστα, μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι, η άπτερη περιοχή στο ράμφος αποτελεί εξελικτική προσαρμογή, λόγω της εισχώρησής του βαθιά στο έδαφος, κατά την αναζήτηση λείας. ^[41] Τα ιπτάμενα έντομα συλλαμβάνονται με μικρά εναέρια άλματα, ενώ τα θηλαστικά καταδιώκονται μόνο για λίγο. Πολλές φορές μεταφέρει τη λεία στη φωλιά, μέσα στον οισοφαγικό του σάκο. ^[42]

Στις αστικές περιοχές, υπολείμματα τροφών από τον άνθρωπο λαμβάνονται από χωματερές και δρόμους, συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες, όταν είναι σχετικά ήσυχα. Μπορεί επίσης να παρατηρηθεί κατά μήκος της ακτής, να τρέφεται με καρκινοειδή και βρώσιμα ξεβράσματα από το κύμα.

Ηθολογία

Τα χαβαρόνια δραστηριοποιούνται περίπου μία ώρα πριν την ανατολή, μέχρι αργά το απόγευμα έτσι, ώστε ακόμη και στα μέσα του χειμώνα, οκτώ ώρες αναζήτησης τροφής είναι διαθέσιμες. Παραμένουν έντονα κοινωνικά (αγελαία) όλο το χρόνο, αναπαράγονται κατά πολύ μεγάλες αποικίες και κουρνιάζουν την νύκτα ομαδικά πάνω στα δέντρα.

Τυπική αποικία χαβαρονιών (rookery)

• Η συνήθεια των χαβαρονιών να κουρνιάζουν ομαδικά έδωσε την χαρακτηριστική, ονομασία rookery στις θέσεις κουρνιάσματος, όρος που προέρχεται από την αγγλική ονομασία του πτηνού (rook). Μάλιστα, η ονομασία αυτή έχει επεκταθεί σε όλα τα πτηνά που συνηθίζουν να κουρνιάζουν αποικιακά.

Παρουσιάζουν αξιόλογη κοινωνικότητα, η οποία εκφράζεται με χαρακτηριστικά μοτίβα στην πτήση, ιδιαίτερα κατά την ανοιξιάτικη περίοδο. Επίσης, παρατηρούνται να παίζουν χρησιμοποιώντας αντικείμενα τα οποία ρίχνουν ή μεταφέρουν από δένδρο σε δένδρο και, γενικότερα, εμφανίζουν τυποποιημένη συμπεριφορά που απαιτεί μάθηση. Πολλές φορές συναναστρέφονται και συγχρωτίζονται με κάργιες, σπανιότερα με κουρούνες, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, σχηματίζοντας μεγάλα σμήνη.

Ευφυΐα

Σε αιχμαλωσία, όταν έρχονται αντιμέτωπα με προβλήματα, τα χαβαρόνια έχουν τεκμηριωθεί ως ένα (1) από εκείνα τα είδη πτηνών, που είναι σε θέση να χρησιμοποιούν εργαλεία. Πειράματα δείχνουν ότι, μαθαίνουν να επιτελούν κάποια κίνηση με σκοπό την ανταμοιβή, π.χ. ότι, εάν ρίξουν μια πέτρα από μια προεξοχή μέσα σε ένα σωλήνα, θα πάρουν τροφή. Στην συνέχεια, ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να βρουν και να μεταφέρουν μια πέτρα για να την ρίξουν στον σωλήνα, εάν η πέτρα δεν ήταν ήδη εκεί. Συνήθιζαν, επίσης, να χρησιμοποιούν κλαδιά και ελατό σύρμα ως εργαλεία και, μπορούσαν να λυγίσουν το σύρμα για να φτιάξουν έναν γάντζο και να πιάσουν κάποιο αντικείμενο. ^[43] Μάλιστα, οι επιστήμονες θεωρούν ότι κάνουν χρήση εργαλείων με τα ράμφη τους, ακριβώς όπως κάνουν οι χιμπατζήδες με τα χέρια τους. ^[44]

• Σε άλλο πείραμα, ένα χαβαρόνι είχε τοποθετηθεί κοντά σε έναν σωλήνα μισογεμάτο με νερό, με ένα σκουλήκι που επέπλεε στην επιφάνεια του νερού, χωρίς όμως να μπορεί να το φθάσει με το ράμφος του και μερικές πέτρες δίπλα στον σωλήνα. Το πουλί πήρε όσες πέτρες χρειάζονταν με το ράμφος του, τις έριξε στον σωλήνα, με αποτέλεσμα να ανεβάσει την στάθμη και να φέρει το σκουλήκι αρκετά κοντά για να το πιάσει.

Βέβαια, όλα αυτά έχουν παρατηρηθεί σε άτομα σε αιχμαλωσία, ωστόσο, δεν αποκλείεται παρόμοια συμπεριφορά και στο φυσικό τους περιβάλλον.

Φωνή

• Δείγματα φωνής (εξωτερικός σύνδεσμος)

Αναπαραγωγή

Τα χαβαρόνια ωριμάζουν σεξουαλικά στο τέλος του 2ου έτους της ζωής τους, ενώ οι εταίροι σχηματίζουν μονογαμικά ζευγάρια. Η περίοδος φωλιάσματος ξεκινά από τον Μάρτιο-Απρίλιο στις νότιες επικράτειες, αλλά μπορεί να επεκταθεί μέχρι τον Μάιο στον βορρά, ενώ η ωοτοκία πραγματοποιείται άπαξ σε κάθε αναπαραγωγική περίοδο. ^[45]

Στα εδάφη αναπαραγωγής (βλ. Βιότοπος), τα χαβαρόνια κατασκευάζουν τις φωλιές τους πάνω στα φυλλοβόλα δένδρα, στην κορυφή των υψηλοτέρων από αυτά. Οι φωλιές βρίσκονται κοντά η μία στην άλλη, οπότε σχηματίζονται αναπαραγωγικές αποικίες, χαρακτηριστικές για το είδος. Μάλιστα, την άνοιξη, πριν ακόμη τα δένδρα αποκτήσουν φύλλωμα, οι ογκώδεις φωλιές πάνω στα γυμνά κλαδιά μοιάζουν με μεγάλες «σκούπες μάγισσας», όπως λένε οι κάτοικοι της αγγλικής υπαίθρου. ^[46] Υπάρχουν και φωλιές κατασκευασμένες σε κτήρια, γέφυρες και παρόμοιες θέσεις, ή ακόμη και στο έδαφος, αλλά είναι σπάνιες.

Η φωλιά είναι, σχετικά, ογκώδης κατασκευή και αποτελείται από χοντρά κλαδιά με λάσπη ενσωματωμένη ανάμεσα σε αυτά. Το υλικό συλλέγεται από τα δένδρα αν και μπορεί να «κλαπεί» από γειτονικές φωλιές. Το εσωτερικό της επιστρώνεται με γρασίδι, ρίζες, φύλλα,, βλαστούς, βρύα, μαλλί και τρίχες. Οι φωλιές που είχαν κατασκευαστεί τα προηγούμενα χρόνια επαναχρησιμοποιούνται, αφού γίνουν οι απαραίτητες μικροδιορθώσεις. Στην δόμηση της φωλιάς συμμετέχουν και τα δύο φύλα, με το αρσενικό να εφοδιάζει και το θηλυκό να χτίζει. ^[47]

Η γέννα αποτελείται από 3-5, σπανιότερα μέχρι 6 ή 9 αβγά, υποελλειπτικού σχήματος και ποικίλου μοτίβου, με διαστάσεις 40 Χ 28,3 χλστ. και βάρος 3,2 γρ., εκ των οποίων ποσοστό 3% είναι κέλυφος. ^[48] Τα αβγά εναποτίθενται κάθε δεύτερη ημέρα και επωάζονται για 16-20 ημέρες, από το θηλυκό, ενώ το αρσενικό την εφοδιάζει με τροφή. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι και, αρχικά, σιτίζονται από το θηλυκό με τροφή που φέρνει το αρσενικό, ενώ αργότερα κυνηγούν και τροφοδοτούν και οι δύο γονείς. Η πτέρωση επιτυγχάνεται στις 32-34 ημέρες, αλλά παραμένουν μαζί με τους γονείς τους για μερικές ημέρες ακόμη. Το φθινόπωρο, τα νεαρά πτηνά του καλοκαιριού συναθροίζονται σε μεγάλα κοπάδια μαζί με ασύζευκτα άτομα των προηγούμενων εποχών, συχνά μαζί με κάργιες.

Κατάσταση πληθυσμού

Το είδος, γενικά, δεν κινδυνεύει σε παγκόσμιο επίπεδο, ως εκ τούτου, χαρακτηρίζεται ως Ελαχίστης Ανησυχίας από την IUCN. ^[49] Τους μεγαλύτερους αναπαραγωγικούς πληθυσμούς διαθέτουν η Ρωσία, η Ουκρανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Λευκορωσία.^[50]

Κατάσταση στην Ελλάδα

Παλαιότερα, το χαβαρόνι φώλιαζε σε κάποιες περιοχές της βόρειας Ελλάδας, όπως στο Δέλτα του Αξιού και την λίμνη Κορώνεια. Επίσης, μικροί πληθυσμοί αναπαράγονταν στην Θράκη και στην Μακεδονία, γενικότερα, αλλά μετά το 1960 δεν υπάρχουν επίσημα, επιβεβαιωμένα στοιχεία, αν και πιστεύεται ότι μπορεί να υπάρχουν ακόμη κάποια ζευγάρια που φωλιάζουν εκεί. ^[51]

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ωστόσο, μεγάλοι πληθυσμοί καταφθάνουν στην χώρα και, κατά τόπους, το χαβαρόνι είναι αρκετά κοινό είδος. Αν και, πάλι, διασπείρεται κυρίως στην βόρεια χώρα μέχρι τη Θεσσαλία και την Πίνδο, εν τούτοις υπάρχουν καταγραφές νοτιότερα, στην Δ. Ελλάδα (Αιτωλοακαρνανία, ΒΔ. Πελοπόννησος). Τα ενδιαιτήματα των χαβαρονιών στην Ελλάδα είναι κυρίως οι ανοικτές αγροτικές περιοχές, με χωράφια και συστάδες δένδρων (όπως λ.χ. λεύκες) για να κουρνιάζουν, ενώ απαντούν και κοντά στον οικιστικό ιστό. ^[52]

Άλλες ονομασίες

Λόγιες

Κόραξ ο σπερμολόγος ^[53]

Λαϊκές

Στον ελλαδικό χώρο το Χαβαρόνι απαντάται και με τις ονομασίες: Γυμνοκόρακας, Κορατάς (Θεσσαλία), Σιταροκόρακας, Σταροκόρακας, Σιταροκορώνη, Σιταροκουρούνα και Τρυπανοκόρακας. ^[54]

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Howard and Moore, Checklist of the Birds of the World, 2003.
• Bertel Bruun, Birds of Britain and Europe, Hamlyn 1980.
• Bob Scott and Don Forrest, The Birdwatcher’s Key, Frederick Warne & Co, 1979
• Christopher Perrins, Birds of Britain and Europe, Collins 1987.
• Colin Harrison & Alan Greensmith, Birds of the World, Eyewitness Handbooks, London 1993
• Colin Harrison, Nests, Eggs and Nestlings Of British and European Birds, Collins, 1988.
• Dennis Avon and Tony Tilford, Birds of Britain and Europe, a Guide in Photographs, Blandford 1989
• Detlef Singer, Field Guide to Birds of Britain and Northern Europe, The Crowood Press, Swindon 1988
• Heather, Barrie & Hugh Robertson (2005). The Field Guide to the Birds of New Zealand. Penguin Group. ISBN 978-0-14-302040-0
• Hermann Heinzel, RSR Fitter & John Parslow, Birds of Britain and Europe with North Africa and Middle East, Collins, 1995
• Jim Flegg, Field Guide to the Birds of Britain and Europe, New Holland, London 1990
• Rob Hume, RSPB Complete Birds of Britain and Europe DK, 2002
• Gray, Mary Taylor The Guide to Colorado Birds, Westcliffe Publishers, 1998
• Peter Colston and Philip Burton, Waders of Britain and Europe, Hodder & Stoughton, 1988
• Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterström, Peter J. Grant, Τα Πουλιά της Ελλάδας Της Κύπρου και της Ευρώπης, ΕΟΕ, 2007
• Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterström, Peter J. Grant, Τα Πουλιά της Ελλάδας Της Κύπρου και της Ευρώπης, Collins
• Handrinos & Akriotis, The Birds of Greece, Helm 1997
• R. Grimmett, C. Inskipp, T. Inskipp, Birds of Nepal, Helm 2000
• Γιώργος Σφήκας, Πουλιά και Θηλαστικά της Κρήτης, Ευσταθιάδης, 1989
• Γιώργος Σφήκας, Πουλιά και Θηλαστικά της Κύπρου, Ευσταθιάδης, 1991
• Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ)
• Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. 1996 (ΠΛΜ)
• Ιωάννη Όντρια (I), Πανίδα της Ελλάδας, τόμος Πτηνά.
• Ιωάννη Όντρια (II), Συστηματική Ζωολογία, τεύχος 3.
• Ντίνου Απαλοδήμου, Λεξικό των ονομάτων των πουλιών της Ελλάδας, 1988.
• Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΕΕ), ΕΟΕ 1994
• «Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας», Αθήνα 1992
• Ιωάννου Χατζημηνά, Επίτομος Φυσιολογία, εκδ. Γρ. Παρισιάνου, Αθήνα 1979
• Βασίλη Κλεισούρα, Εργοφυσιολογία, εκδ. Συμμετρία, Αθήνα 1990
• Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002
• Valpy, Francis Edward Jackson, An Etymological Dictionary of the Latin Language
• Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata (in Latin). Holmiae (Laurentii Salvii).

Πηγές

• BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge, U.K.
• Brazil, M. 2009. Birds of East Asia: eastern China, Taiwan, Korea, Japan, eastern Russia. Christopher Helm, London.
• IUCN. 2012. IUCN Red List of Threatened Species (ver. 2012.1). Available at:http://www.iucnredlist.org.
• Sokolov, L. V.; Gordienko, N. S. 2008. Has recent climate warming affected the dates of bird arrival to the Il'men Reserve in the Southern Urals? Russian Journal of Ecology 39: 56-62.
• Vahatalo, A. V.; Rainio, K.; Lehikoinen, A.; Lehikoinen, E. 2004. Spring arrival of birds depends on the North Atlantic Oscillation. Journal of Avian Biology 35: 210-216.

Гайворон

Гайворон або тыж грач (Corvus frugilegus) є великый вороновый птах.

Опис

Великый дас ги ворона, росте до 45–47 цм, важыть 200–625 ґ і роспятя крыл мірять 81 - 94 цм.^[1] Тїло мать зароснуте тмавым пірём, яке мать в яснім сонячнім світлї характерістічный металовый надых, выразно суть на ёго тїлї тырчачі пірка на ногах і міцный, сивобурый дзыбак, котрого корїнь мають дорослы екземплары світлый і неопіреный, з чім го годен добрї одлишыти од далшых середоевропскых вороновых співаків. Молоды птахы але мають згруба аж до шестого місяця корїнь дзёбака опіреный.

Росшырїня і чісленость

Мапка з росшырїнём гайворона (червено).

Гайворон мать дуже россяглый ареал росшырїня і належыть к найросшыренїшым і найчіселнїшым европскым вороновым птахам (лем европска популація рахує дас 20–35 000 000 екземпларів^[2]). Практічно ся находить в цїлій Европі з вынятком северной части Шкандінавії і Ісланду і в шырокім пасї од западной Азії аж по выходне прибережа Японії. В роках 1862-1874 быв інтродукованый тыж на Новый Зеланд, де ся але в сучасности находить уж лем рїдко.^[3] Переважно є переселивый, в зимі звычайно міґрує лем на куртшы оддалености.

Еколоґія

Гайворон летить

Належыть міджі силно сполоченьскы птахы. В мімогнїзднїм часї ся находить в чісленых ґрупах, на сполочныйх становищах ся многораз згромаждюють і десять тісячі птахів.^[4] Є тіпічный вчыткопожераючій, выглядавать переважно глисты, хробакы і ларвы, одпадкы, в меншій мірї жере і овоцины і пташачі яйця, годен уловити і меншых ссавцїв..^[5][6] Многораз быв уж збаченый коло морьского прибережа, де їмать переважно водяны хробакы і слимакы. Через зиму любить навщівляти складкы одкаду і центры міст.

Гайворон є релатівно голосный вид. Часто ся озывать глубокым „крааа-крааа“, „кро“ або куртым „ґаґ“.^[4][1]

Гнїздить в колоніях.^[6] Величезне, неуправене гнїздо з конарїв будує справила на верьхах стромів і бігом апріля до нёго кладе 3-5 світло бурых, 39,1 × 27,9 мм^[7] великых яєць з тмавыма фляками. На їх інкубації, яка тырвать дас 16-18 днїв, ся дїлять лем саміцї; самцї на яйцях не сидять, але по цїлый час зганяють про саміцї їджіня. Молодята суть опірены по 32-33 днях і поглавно доростатють уж коло 1. рока жывота. Середня довжка жывота гайворона у вольній природї є веце як 15 років, затля найстарпый вольно жыючій екземплар ся дожыв цїлых 22 років.^[8]

Гайворон і чоловік

Гайвороны ся вернули - образ од Алексія Саврасова з року 1871.

Тыж як кавка або ворона мать ай гайворон вызначне заступлїня в народнім фолклорї. уж од давных часїв выступує в добовій літературї і малярьстві і в давнинї быв обще браный як сімбол смолы, зказы, напастї, приходячой зимы і біды.

Підвиы

Гайворон ся находить цїлково в двох підвидах:^[1]

• C. f. frugilegus - Европа і западна Азія.
• C. f. pastinator - решта Азії.

Жрідла і референції

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} http://www.biolib.cz/cz/taxon/id8984/
2. ↑ http://www.iucnredlist.org/details/146656
3. ↑ Heather, B. a Robertson, H. (2005): The Field Guide to the Birds of New Zealand, Viking.
4. ↑ ^{4,0 4,1} Dungel J., Hudec, K. (2001): Atlas ptáků České a Slovenské republiky; str. 218. Academia, Praha. ISBN 978-80-200-0927-2
5. ↑ Mullarney, K., Svensson, L., Zetterstrom, D., & Grant, P.J. (1999): Collins Bird Guide. HarperCollins Publishers Ltd, Londýn.
6. ↑ ^{6,0 6,1} Lack, P. (1986): The Atlas of Wintering Birds in Britain and Ireland. T. & A. D. Poyser Ltd, Calton.
7. ↑ http://www.prirodainfo.cz/karta.php?cislo=394.00
8. ↑ http://www.priroda.cz/lexikon.php?detail=853/

• ARKive

Варси

Граць^[1], лиякс варси^[1], варсей, раужо варака^[1] (лат. Corvus frugilegus, руз. Грач^[2])— те идем нармунь кренчень буестэ, кона келейстэ эри Евразиявань Масторга.

Кувалмозо 45—47 см. Толганзо раужот, якстере-сэнь тусковтозь. Покш нармунтнень кувозо штапо: однэтнень толгатне кувонть юрсонть улить, ансяк покшолмазь сынь прыть.

Лисьм.:

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Спиридонов С. Н., Лысенков Е. В., Кузнецов В. А., Водясова Л. П., Макушкина Л. И., Рузанкин Н. И., Лапшин А. С., Гришуткин Г. Ф., Ручин А. Б., Артаев О. Н. Мордовские названия птиц и млекопитающих Республики Мордовия // Труды Мордовского государственного природного заповедника им. П.Г. Смидовича. 2011. №9 С.201-218. (эрз.), (мокш.), (руз.)
2. ↑ Бёме Р. Л., Флинт В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Птицы. Латинский, русский, английский, немецкий, французский / Под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., «РУССО», 1994. — С. 469. — 2030 экз. — ISBN 5-200-00643-0.(латин.), (руз.), (англ.), (нем.), (фр.)

Кара карга (лат. Corvus frugilegus) — каргалар ыругыннан кошлар төре.

Гәүдә озынлыгы 45–47 см. Каурыйлары кара, шәмәхә төсмерле. Томшыгы озын, төбендә каурыйсыз. Кара каргалар төркем-төркем булып урман буйларында, шәһәр паркларында, агачлыкларда оялыйлар. Төрле азык белән тукланалар.

Таралган җир

Кара карга Ауразиядә Скандинавиядән көнчыгышка Тын океан яр буена кадәр таралган. Таралган җирнең төньяк өлешендә кара каргалар күчмә кошлар, көньяк өлешендә — утрак.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Integrated Taxonomic Information System — 1996.
2. ↑ ^{2,0 2,1} таксономическая база данных Национального центра биотехнологической информации США / National Center for Biotechnology Information

Хура курак

Хура курак ареалĕ

Курак (лат. Corvus frugilegus) – пысăкăшпе ула курак пекех, анчах унпа танлаштарсан хуп-хура, ват кураксен кăна ватта енне сăмси вĕçĕ шуралать. Ял-хула таврашĕнче пурăнма тăрăшать.

Çăмартисем (4-6) симĕс-кăвак тĕслĕ. Йăвисене колонипе вырнаçтараççĕ, пĕр йывăç çинче 30 йăва таран пулма пултараççĕ. Çырласем çине тапăнма пултараççĕ. Кукурузăн çамрăк калчисене тăпăлтараççĕ.

Пуш уйăхĕн варринче вĕçсе килет. Каялла пуринчен кайран, чӳк уйăхĕнче каять, Германи тата Франци çĕрĕсем çинче хĕл каçаççĕ. Хăш-пĕр кураксем хĕл каçма юлма та пултараççĕ. Пирĕн тăрăхра чи йышлă кайăксенчен пĕри шутланать.

Литература

• Фадеева Е. О. Экология грача (Corvus frugilegus L.) в антропогенных ландшафтах Окско-Донского междуречья. — М.: Товарищество науч. изд. КМК, 2007. — 199 с.

Каçăсем

• Позвоночные животные России: Грач
• Грачи понимают физику на уровне шестимесячного младенца

КъуанщӀэ (лат-бз. Corvus frugilegus) — вынд теплъэ лъэпкъым щыщ лӀэужьыгъуэщ.

Теплъэр

Къуаргъым хуэдизынщ. Теплъэр фӀыцӀэ-лыдщ. Жьэпкъыр, пэ къыхэкӀыпӀэр, нэкӀур пцӀанэщ, хужьыфэщ.

Здэпсэухэр

Щыкуэдщ Еуропэм, Азиэм. Къаукъазым щыбэгъуащ, мылъэтэжыу щопсэу. Щыплъагъунущ гупышхуэхэу жыг хадэхэм, паркхэм, къуажэ гъунэхэм щыӀэ жыг гуэрэнхэм, мэз лъапэхэм, псы Ӏуфэ жыгхэм.

Гъуэлъхьэгъуэр

Абгъуэ зэ ищӀар илъэс бжыгъэкӀэ къегъэщхьэпэ. Зэ гъуэлъхьэгъуэр джэдыкӀи 3-5, гъуэлъхьэжыр анэращ. Къыреш махуэ 16-20-кӀэ. ХьэӀулэщӀ псоми яхуэдэу къуанщӀэ шырхэр къохъу цы ятемыту, янэхэр къэмыпщӀауэ. Япэ тхьэмахуэрэ ныкъуэрэм шырхэри анэхэри хъум егъашхэ, атӀанэ быныр тӀуми зэдапӀ. Шырхэр абгъуэм къолъэт мазэ ныбжьым иту.

Ӏусыр

КъуанщӀэхэм яшх хьэпщхупщ, дзыгъуэхэкӀ, гъавэ, хадэцӀыкӀухэкӀ.

ӀуэрыӀуатэм

Мы къуалэбзур ди ӀуэрыӀуатэм зэрыхэтыр Ӏейм и лъэныкъуэщ. КъуанщӀэхэр Сосрыкъуэ зэраукӀынум и нэгъыщэу, телъхьэу «Нартхэм» къахощыж: «Сосрыкъуэ унэм щыщӀэплъым дунейр зэуэ къызэӀыхьащ. Махуэр жэщ кӀыфӀ хъужащ... Сосрыкъуэ зыщӀэс унэм къуанщӀэ фӀыцӀэхэр Ӏэрамэ-Ӏэрамэхэу къыщхьэщылъэтахэу дамэкӀэ унащхьэр трауд. Ар Сосрыкъуэ игъэщэгъуащэри и щӀасэм еупщӀащ, — Жэщым къуанщӀэхэм къалъэтыхьу хэт игъащӀэм илъэгъуа?»^[1].

• «КъуанщӀэр зи пашэм шы лӀам хуешэ» — псалъэшэрыуэ.

Гулъытыгъуэ

Тхылъхэр

• Брат Хьэсин. Адыгэхэм я къуалэбзу щӀэныгъэр. Черкеск къ. 2007 гъ.

Полската врана (науч. Corvus frugilegus) е член на фамилијата врани (Corvidae), од редот на врапчевидните птици. Распространета е низ цела Европа, освен низ северниот дел на Скандинавија, низ централна Азија до Јапонија. Ја има и во Македонија. Населена е во Нов Зеланд (1862-1874) со стотици птици, но тамошното население е многу локализирано.^[2] Таму, видот се смета за земјоделски штетник и се уништува. Оваа птица понекогаш заскитува и во Исланд и северна Скандинавија. Името го добила од Карл Лине, во 1758 година,^[3] а frugilegus произлегува од латинскиот, со значење „собирач на храна“.

Опис

Полската врана е долга 45-47 см, со црно перје кое има синкав или синкавовиолетов сјај на јасна сончева светлина. Пердувите на главата, вратот и рамењата се погусти и свиленкави. Нозете ѝ се црни, а клунот сивоцрн.

Полските врани се разликуваат од сличните членови на семејството по голата сивобела кожа околу коренот на клунот, пред очите, кај возрасните птици. Со перјата околу нозете, исто така, изгледаат повлакнесто и пофино. Младенчињата ги немаат овие белези и немаат гола кожа, па повеќе личат на поедноставната црна врана (Corvus corone).

Повикот на оваа птица може да се опише како не премногу крескаво каа кое го дава и во лет и додека стои. При лет овој повик обично е од една сама птица, за разлика од црните врани кои се во група од 3-4. Осамените птици често си „пеат“ сами на себе, произведувајќи чудни кликнувања, бревтања и звуци слични на човековите.

Полски врани на дрвјата - навестување на пролетта

Однесување

Исхрана

Исхраната на полската врана претежно се состои од црви и инсекти кои птицата ги пронаоѓа сондирајќи во земјата со својот силен клун. Исто така, јаде и жито, помали количества овошје, мали цицачи, желади, мали птици, нивните јајца и пилиња и мрши. Во урбаните средини, човечките остатоци од храна ги зем од ѓубришата, депониите, улиците, обично рано наутро дедека сè уште е релативно мирно. Крај морските брегови, се храни со инсекти и ракови.

Размножување

Полските врани секогаш гнездат во колонии, најчесто на врвот од дрвјата. Гранки и ластари кршат од дрвото (поретко ги земаат од земја), или ги крадат од соседното гнездо. Леглото обично има 3-5 јајца, при крајот на февруари, почетокот на март и се инкубираат 16-18 дена. Обата родитела ги хранат младенчињата кои се оперјуваат по 32-33 дена.

Наесен, младите птици од летото се собираат во големи јата заедно со неспарени птици од претходната сезона, често во друштво со чавките. Во тоа време прелетуваат на небото и уживаат во есенските бури.

Интелигенција

Во заробеништво, кога ќе се соочат со проблем, оваа птица е документирана како една од неколкуте видови птици способни да користат алатки за да дојдат до целта. Таа може да научи да го турне камчето во цевка што ќе овозможи да добие храна. Ако нема камче, таа ќе оди и ќе пронајде ново за да ја исполни целта. Може да искористи и стапче, жица и сл. Сфаќаат дека со кукеста жица може да дофатат некој предмет.^[4] Полските врани се толку паметни што можат да направат и употребат алатка со својот клун, како што можат шимпанзите со рацете.^[5]

Во еден експеримент, пред птицата била поставена туба со вода и црв што лебди на површината. Во близина биле ставени и камења. Нивото на водата било прениско за таа да може да достигне до црвот. Птицата ги ставала камењата во водата за да го крене нивото и достигнала до црвот.^[6]

Наводи

Чаркарга.

Чаркарга (лат. Corvus frugilegus, L. 1758) — тобу менен жашоочу каргалардын бир түрү.

Колдонулган адабияттар

• А. А. Алдашев. Биология терминдеринин жана айбанат аттарынын орусча-кыргызча сөздүгү. - Бишкек, 1998. ISBN 9967-11-027-9

Човка (лат: Corvus frugilegus, эрс: Грач) — шера дIа-хьадаьржа oалхазар да Евразе ХьаргIаш яха ваьра чура.

Саврасов Алексей, Ҡара ҡарғалар ҡайтты (1871)

Ҡара ҡарға

Ҡылыҡһырлама

Ала ҡарғалай. Ғәҙәттә күмәкләшеп йәшәйҙәр. Дөйөм төҫө күкһел ҡара. Оло ҡоштоң суҡышы тирәһе яланғас, бысраҡ аҡ төҫтә. Суҡышы йыуан һәм ҙур. Ала ҡарғанан бөтә кәүҙәһенең ҡара төҫтә булыуы менән айырыла.Ҡарлыҡҡан тауышлы: «ҡрра — ҡрра»

Тереклек итеүе

Һирәк ағаслы урман, ҡәлә һәм ауыл эргәһендәге ағаслыҡтарҙа йәшәйҙәр. Ояһы ағас баштарында була. Зарарлы бөжәктәрҙе ҡырып, файҙа килтерә, яҙғыһын яңы шытып сыҡҡан иген һәм йәшелсәләрҙе йолҡоп, бер аҙ зыян килтерә.

Туҡланыуы һәм үрсеүе

Төрлә бөжәктәр, сиңерткә,ямғыр селәүсене, үлән үҫентеләре менән туҡлана. Бик киң таралған ҡош. Ояһын ваҡ сыбыҡсаларҙан үреп яһай. Көрән таплы йәшкелт зәңгәр 5-6 йомортҡаһы була.

ареалдар
C. f. frugilegus:
асыҡ һары ҡыҙыл — күсмә ҡоштарҙың оялауҙары. Уҡтар менән ҡышлау урындары күрһәтелгән;
йәшел — ултыраҡ һәм күсмә ҡоштар;
ҡара зәңгәр — күсмә һәм ултыраҡ ҡоштарҙың ҡышлау урындары;
күк — ҡышлау урындары.
C. f. pastinator:
тоноҡ-һары ҡыҙыл — оялау;
зәңгәр — ҡышлау урындары.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Э. Ф. Ишбирҙин. Башҡортостан ҡоштары. — Өфө, 1986. — 67-се бит
• Фадеева Е. О. Экология грача (Corvus frugilegus L.) в антропогенных ландшафтах Окско-Донского междуречья. — М.: Товарищество науч. изд. КМК, 2007. — 199 с.

Һылтанмалар

• Позвоночные животные России: Грач
• Грачи понимают физику на уровне шестимесячного младенца

Өрт турааҕа

Өрт турааҕа (лат. Corvus frugilegus, нууч. грач) — Тураахтар уустарыгар киирэр кыра тураах.

Саха сиригэр бу соҕуруулуу-арҕаа уонна киин өттүгэр үөскүүр. Киин улуустар алаастарыгар кэнники уонунан сылларга кэлэр буолла^[1].

Өссө маны көр

• Тураах,
• Кыра өрт турааҕа,
• Суор,
• Оҥололор уустара,
• Ала тураах

Быһаарыылар

ரூக் (ஆங்கிலப் பெயர்: rook, உயிரியல் பெயர்: Corvus frugilegus) என்பது பேசரின் வரிசையில் கோர்விடே குடும்பத்தில் உள்ள ஒரு பறவை ஆகும். இதன் இருசொற் பெயரீடு 1758ல் கரோலசு லின்னேயசால் வழங்கப்பட்டது.^[2]

விளக்கம்

ஒரு ரூக், மார்வெல் மிருகக் காட்சி சாலை

இது 45-47 செ.மீ. நீளம் இருக்கும். நல்ல சூரிய ஒளியில் பார்க்கும்போது இதன் கருப்பு இறகுகள் நீலம் அல்லது நீல-ஊதா நிறத்தில் இருக்கும். தலை, கழுத்து மற்றும் தோள்களில் உள்ள இறகுகள் பட்டுப் போன்று இருக்கும். கால்களும், பாதங்களும்பொதுவாகக் கருப்பாக இருக்கும், அலகானது சாம்பல்-கருப்பு நிறத்தில் இருக்கும்.

உசாத்துணை