Polygonaceae

Rdestowate (Polygonaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy dwuliściennych właściwych. W sumie do rodziny zalicza się 43-49 rodzajów (w zależności od ujęcia systematycznego) z 1110 gatunkami^[1]. Występują one głównie w strefie klimatu umiarkowanego na obu półkulach, zasięg nielicznych rodzajów obejmuje także tropiki^[2]. Do rodzimej flory polskiej należy ok. 30 gatunków przeważnie roślin łąkowych i ruderalnych^[3]. W sumie do flory Polski należą (rodzaje rodzime, uprawiane i zawleczone): gryka (Fagopyrum), szczaw (Rumex), szczawiór (Oxyria), rabarbar (Rheum), rdest (Polygonum), rdestowiec (Reynoutria) i rdestówka (Fallopia)^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Rdestowate są kosmopolityczną rodziną roślin, lecz głównie występują w strefach umiarkowanych i chłodnych półkuli północnej. Jednak niektóre rodzaje są unikalne dla półkuli południowej, jak na przykład: Oxygonum na Madagaskarze i w Afryce Południowej, muhlenbekia w Australii i Nowej Zelandii, Antigonon w Meksyku i Ameryce Środkowej czy kokkoloba w strefie tropikalnej Ameryki^[5].

Morfologia

Pokrój

Wśród przedstawicieli dominują rośliny zielne (roczne i wieloletnie), należą tu także pnącza, krzewy i drzewa. Formy drzewne są w przeważającej części ograniczone do strefy tropikalnej Ameryki. Poszczególne gatunki mogą być wiecznie zielone lub zrzucające liście^[5]. Charakterystyczne są często zgrubiałe węzły na łodygach^[2].

Liście

Skupione w rozecie przyziemnej lub skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe. Zwykle są pojedyncze, u niektórych rodzajów silnie zredukowane (Calligonum i Muehlenbeckia). Ogonek liściowy jest lub go brak, w podrodzinie Polygonoideae u nasady ogonka liściowego występuje charakterystyczna gatka – pochewka powstała ze zrośnięcia przylistków.

Kwiaty

Niepozorne, obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne. Kwiaty zredukowane, 3–krotne. Okwiat jest pojedynczy lub podwójny, barwny lub zielony. Słupek jeden górny, powstający z 3 owocolistków zakończony 2-4 szyjkami, zwykle wolnymi, pręcików 6–9.

Owoce

Trójgraniasty orzeszek, u niektórych rodzajów zamknięty w rozrastającym się, mięsistym dnie kwiatowym^[2].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla ołownicowatych, spokrewniona także z rodzinami tamaryszkowatych i pomorzlinowatych w obrębie kladu polygonids w rzędzie goździkowców:

polygonids

Droseraceae – rosiczkowate

Nepenthaceae – dzbanecznikowate

Drosophyllaceae – rosolistnikowate

Ancistrocladaceae

Dioncophyllaceae

Frankeniaceae – pomorzlinowate

Tamaricaceae – tamaryszkowate

Plumbaginaceae – ołownicowate

Polygonaceae – rdestowate

Podział rodziny

Klasyfikacja rodziny opiera się tradycyjnie na cechach morfologicznych. Relacje między taksonami pozostają niejasne, przez różnych autorów rodzaje są różnie ujmowane i dzielone^[1][6][7][8]:

Podrodzina Symmerioideae Meisner

• Symmeria Benth.

Podrodzina Polygonoideae Eaton – rośliny zielne, pnącza i krzewy, tu należą wszystkie rdestowate występujące w Europie Środkowej. Wyróżnia się tu ok. 15^[1]–20 rodzajów^[9] (w zależności od szerszego lub węższego ujęcia taksonomicznego taksonów). Wykaz rodzajów według GRIN^[9][6]:

• Plemię Polygoneae Rchb.
  • Knorringia (Czukav.) Tzvelev
  • Podplemię Polygoninae Roberty & Vautier
    • Atraphaxis L. – ok. 25 gatunków
    • Polygonum L. – rdest (sensu stricto), w tym Polygonella Michx. – ok. 77 gatunków
    • Calligonum L. – 35-80 gatunków
    • Pteropyrum Jaub. & Spach – 4-5 gatunków
    • Parapteropyrum A. J. Li – 1 gatunek
  • Podplemię Reynoutriineae Roberty & Vautier
    • Fallopia Adans. – rdestówka – ok. 15 gatunków
    • Homalocladium (F. Muell.) L. H. Bailey – 1 gatunek
    • Muehlenbeckia Meisn. – muhlenbekia – 22 gatunki
    • Reynoutria Houttuyn – rdestowiec – 3-7 gatunków (ew. włączany do Fallopia Adans.)

• Plemię Persicarieae Dumort.
  • Podplemię Persicariinae (Dumort.) Galasso, Soldano & Banfi
    • Persicaria (L.) Mill. – persikaria – ok. 100 gatunków
  • Podplemię Koenigiinae Dammer
    • Aconogonon (Meisn.) Rchb. – 25 gatunków
    • Bistorta (L.) Scop. (ew. włączany do Persicaria (L.) Mill.) – ok. 50 gatunków
    • Koenigia L. – 6 gatunków
    • Rubrivena M.Král – 2 gatunki (ew. włączany do Persicaria (L.) Mill.)

• Plemię Fagopyreae Yonek.
  • Fagopyrum Mill. – gryka – 19 gatunków
  • Eskemukerjea Malick & Sengupta – 1 gatunek
  • Harpagocarpus Hutch. & Dandy – 1 gatunek
  • Pteroxygonum Dammer & Diels – 1 gatunek

• Plemię Rumiceae Dumort.
  • Emex Campd. – 2 gatunki
  • Oxyria Hill – szczawiór – 1-4 gatunki
  • Rheum L. – rabarbar – ok. 60 gatunków
  • Rumex L. – szczaw – ok. 200 gatunków

• Incertae sedis: Oxygonum Burch. ex Campd. – 30 gatunków

Podrodzina Eriogonoideae Arnott – rodzaje zmienne pod względem pokroju, często z drewniejącymi pędami, występują w strefie tropikalnej i w zachodniej części Ameryki Północnej. Wyróżnia się tu ok. 28^[1]–30 rodzajów^[9] (w zależności od szerszego lub węższego ujęcia taksonomicznego taksonów). Wykaz rodzajów według GRIN^[9]:

• Acanthoscyphus Small
• Afrobrunnichia Hutch. & Dalziel
• Antigonon Endl.
• Aristocapsa Reveal & Hardham
• Brunnichia Banks ex Gaertn.
• Centrostegia A. Gray
• Chorizanthe R. Br. ex Benth.
• Coccoloba P. Browne – kokkoloba
• Dedeckera Reveal & J. T. Howell
• Dodecahema Reveal & Hardham
• Eriogonum Michx. – pokoślin
• Gilmania Coville
• Goodmania Reveal & Ertter
• Gymnopodium Rolfe
• Harfordia Greene & Parry
• Hollisteria S. Watson
• Johanneshowellia Reveal
• Lastarriaea J. Rémy
• Leptogonum Benth.
• Mucronea Benth.
• Nemacaulis Nutt.
• Neomillspaughia S. F. Blake
• Oxytheca Nutt.
• Podopterus Humb. & Bonpl.
• Pterostegia Fisch. & C. A. Mey.
• Ruprechtia C. A. Mey.
• Sidotheca Reveal
• Stenogonum Nutt.
• Systenotheca Reveal & Hardham
• Triplaris Loefl.

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Polygonanae Takht. ex Reveal, rząd rdestowce (Polygonales Dumort.), rodzina rdestowate (Polygonaceae Juss.)^[10].

Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Osobny artykuł: Systematyka rdestowatych według Takhtajana.

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne, podklasa goździkowe (Caryophyllidae), nadrząd Polygonanae, rząd rdestowce (Polygonales), rodzina rdestowate (Polygonaceae).

Pozycja w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne, podklasa goździkowe (Caryophyllidae), rząd rdestowce (Polygonales), rodzina rdestowate (Polygonaceae).

Zastosowanie

Do rodziny rdestowatych należy kilka roślin ozdobnych, takich jak uprawiane w ogrodach skalnych rośliny z rodzaju pokoślin (Eriogonum) i persikaria (Persicaria) oraz sadzone nad wodami gatunki z rodzaju rabarbar (Rheum) i szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum). Do roślin sadzonych jako ozdobne należą także muhlenbekia niska (Muehlenbeckia axillaris), antigonon cienkoogonkowy (Antigonon leptopus) i Atraphaxis frutescens. Spożywane są mięsiste owoce pozorne gatunku kokkoloba gronowa (Coccoloba uvifera), liście szczawiu zwyczajnego (Rumex acetosa) i ogonki liściowe rabarbaru ogrodowego (Rheum × hybridum). Szeroko rozpowszechniona rośliną uprawianą dla jadalnych owoców jest też gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum)^[2].

Przypisy