Tor putitora (Hamilton 1822)

Iwak Tambra (Tor spp., syn. Labeobarbus, suku Cyprinidae; uga kanggo iwak saka génus Neolissochilus) ya iku iwak banyu tawa kang asalé saka Indo-Ostrali lan anak bawana India. Jeneng liya iwak iki kaya ta Kancra (Sundha), Sapan (Kalimantan)^[3], Ihan Batak utawa Curong (basa Toba)^[4], Mahseer utawa Kelah (Malaysia). Uga dijenengi "semah" tumrapé wong Sumatra sisih tengah munggah ing sisih kidul.

Iwak tambra isih raket karo iwak mas kang lumrah dibudidaya kanggo bahan pangan ing Indonésia lan Malaysia, kaya ta Tor douronesis (tambra biyasa utawa kancra bodas), T. tambra (tambra), T. tambroides (tambra), lan T. soro (kancra)^[5]. Iwak tambra bisa nganti samèter dawané^[6], déné kang umum tinemu lan ana ing pasaran racaké 30 cm.

Habitat lan sebaran

Iki iwak urip ing kali-kali kang mili banter ing gunung-gunung lan cacahé muwatiri bakal tumuju cures amarga akèh kang dicekel. Tengerané saka arang tinemu lan manawa tinemu ukurané uga saya cilik lan sebarané sethithik.

Spésies tambra biyasa (Tor douronesis) lan kancra (Tor soro) tinemu urip mapan ing blumbang, sawah, lan kali-kali ing Jawa Kulon. Amarga langka, wong Sundha nganggep iwak iki suci utawa kramat lan minangka "iwak déwa"; kang banjur kanthi cara adat nyegah iwak iki dipatèni utawa dipangan. Iki iwak bisa ditemokaké ing padusan ing laladan Gunung Ceremai; kalebu Cibulan, Cigugur, Pasawahan, Linggajati, lan Darmaloka ing Kabupatèn Kuningan.^[7][8]

Spésies

Génus Tor

tambra

tambra

Tor khudree

Tor tor

Génus Tor, kalebu:^[9]

• Tor ater Roberts, 1999
• Tor barakae Arunkumar & Basudha, 2003
• Tor douronensis Valenciennes, 1842
• Tor hemispinus Chen & Chu, 1985
• Tor kulkarnii Menon, 1992
• Tor khudree Sykes, 1839
• Tor laterivittatus Zhou & Cui, 1996
• Tor macrolepis Heckel, 1838,
• Tor malabaricus Jerdon, 1849,
• Tor mosal (Hamilton, 1822)
• Tor polylepis Zhou & Cui, 1996
• Tor progeneius McClelland, 1839,
• Tor putitora (Hamilton, 1822),
• Tor remadevii Madhusoodana Kurup & Radhakrishnan, 2011
• Tor sinensis Wu, 1977, Mahseer China
• Tor tambra Valenciennes, 1842
• Tor tambroides Bleeker, 1854;
• Tor tor (Hamilton, 1822),
• Tor yingjiangensis Chen & Yang, 2004
• Tor yunnanensis (Wang, Zhuang & Gao, 1982)
• Tor (Naziritor) zhobensis Mirza, 1967, Mahseer Balochi

Génus Neolissochilus

Génus Neolissochilus kalebu:^[10]

• Neolissochilus baoshanensis (Chen & Yang, 1999)
• Neolissochilus benasi (Pellegrin & Chevey, 1936)
• Neolissochilus blanci (Pellegrin & Fang, 1940)
• Neolissochilus blythii (Dina, 1870)
• Neolissochilus compressus (Dina, 1870)
• Neolissochilus dukai (Dina, 1878)
• Neolissochilus hendersoni (Herre, 1940)
• Neolissochilus heterostomus (Chen & Yang, 1999)
• Neolissochilus hexagonolepsis (McClelland, 1839), Mahseer coklat
• Neolissochilus hexastichus (McClelland, 1839), Mahseer coklat
• Neolissochilus longipinnis (Weber & de Langkawi, 1916); pijen
• Neolissochilus namlenensis (Nguyen & Doan, 1969)
• Neolissochilus nigrovittatus (Boulenger, 1893)
• Neolissochilus paucisquamatus (Smith, 1945)
• Neolissochilus qiaojiensis (Wu, 1977)
• Neolissochilus soro (Valenciennes, 1842); kancera.
• Neolissochilus soroides (Duncker, 1904)
• Neolissochilus spinulosus (McClelland, 1845)
• Neolissochilus stevensonii (Dina, 1870)
• Neolissochilus stracheyi (Dina, 1871)
• Neolissochilus subterraneus Vidthayanon & Kottelat, 2003
• Neolissochilus sumatranus (Weber & de Langkawi, 1916)
• Neolissochilus thienemanni (Ahl, 1933); iwak batak
• Neolissochilus tweediei (Herre & Myers, 1937)
• Neolissochilus vittatus (Smith, 1945)

Rujukan

सहर/महाशीर/मन्सार

सहर बग्ने पानीमा बस्न रुचाउने माछाको एक प्रजाति हो, जुन तीव्र गतिमा बगेको पानीको धारमा अत्यधिक रमाउँछ। यो फिरन्ता स्वभावको माछा हो, एकै ठाउँमा बसिरहँदैन। अन्य माछाका तुलनामा ठूलो टाउको हुने भएकाले यसको नाम महाशीर भएको हो तर पश्चिम नेपालमा यो महाशेर भनेरै चिनिन्छ। यस्को 'टर पटिटोरा'(tor putitora ) र 'टरटर' गरी महाशेरका दुई प्रजाति छन्। टर पटिटोरा पहेँलो रंगको हुन्छ, जसलाई सुनौलो महाशेर पनि भनिन्छ। टरटर प्रजाति सेतो रंगको हुन्छ, जो सहर वा मन्सारका नामले चिनिन्छ। महाकाली, कर्णाली र बबईलगायतका पश्चिम नेपालका ठूला नदीमा सुनौला महाशेर धेरै पाइन्छन्। पूर्वी नेपालमा धेरै पाइनेचाहिँ सेतो कत्ला भएको महाशेर वा सहर माछा हो।

नेपालका सबैजसो ठूला नदीको एक मुख्य बासिन्दा हो महाशेर माछा। कर्णाली र महाकाली नदी आसपासका बासिन्दामाझ यसको बेग्लै महत्त्व छ। नेपाल-भारत सीमाको धार्चुलादेखि महेन्द्रनगरसम्मको करबि दुई सय किलोमिटर दूरीको महाकाली नदीमा जहाँतहीँ पाइन्छ यो। त्यसमा पनि पञ्चेश्वर महाशेर पाइने मुख्य स्थान हो। कर्णालीमा चाहिँ सेती र कणरालीको संगमदेखि तलैसम्म पाइन्छ।

महाशेरले बाढीमा अन्डा फालिदिन्छ, जसलाई स्थानीयहरू महाशेरको अन्डा फाल्ने समय भन्छन्। यस्तो समय असार पहिलो सातादेखि सुरु हुन्छ। अङ्ग्रेजी महिनाको सेप्टेम्बर र अक्टोबर महाशेरको प्रजननको मुख्य समय मानिन्छ। बग्दै गएर फुल फुट्दै भुरा निस्किँदै जान्छन्। कर्णाली नदीमा भेरी र कर्णाली तथा सेती र कर्णालीको संगम क्षेत्र महाशेरको प्रजनन क्षेत्र हो। त्यहाँका भुरा कर्णाली नदी र भारततर्फको घाघरा नदीसम्म पुग्छन्। खासगरी यो प्रजातिका माछाले पानीको बहाव राम्रो भएका ठूला नदीमा गएर प्रजनन गर्छन्। त्रिशूलीको सहायक तादी नदी महाशेरले अन्डा पार्ने एक विन्दु हो, त्यहाँबाट भुरा त्रिशूली र नारायणी नदीमा हुर्किन्छन्। यस्तै, पूर्वी नेपालका सुनकोसी र अरूण नदीको संगम, तमोर र अरुण नदीको संगम तथा अरूण नदीका सहायक नदीहरू सभा र पिलुवा लगायतका नदीनालामा पुगेर प्रजनन गर्छन् सहर माछाले।

नेपालमा ८२ किलो तौलसम्मका महाशेरको रेकर्ड छ। अरुण, तमोर, सुनकोसी, सप्तकोसी, सप्तगण्डकी, नारायणी, बबई, कर्णाली, महाकालीलगायतका नदीमा यस जातका माछा पाइन्छन्। यसबाहेक पोखरा आसपासका विभिन्न तालमा समेत भेटिन्छन्।