nomes no trilho de navegação
Corylus avellana is similar to C . americana in habit, leaves, and fruit characteristics, although it becomes much larger. If fruits are present, the two species can be distinguished by the involucre, which is shorter than the nut in C . avellana . The best technical character for separating these species in the absence of fruits is the length of the peduncles of the staminate catkins (which are formed during the summer prior to the season of blooming).
Die Haselaar (Corylus avellana) is 'n genaturaliseerde struik in wes-Europa.
Die haselaar is soos die Forsythia 'n "naakbloeier"; bloeisels verskyn voor blare en is afhanklik van windbestuiwing. Manlike en vroulike bloeiwyses sit apart. Manlike blommetjies is reeds in die somer aanwesig in die blaaroksels. Hulle begin net na midsomer oopgaan. Vroulike blommetjies sit drie tot vier in 'n klein knoppie bymekaar. Wanneer hule oopgaan is slegs die rooi style met stampers te sien. Die haselaar word tot 6 m hoog en kan tien jaar neem om vrugte te dra. Geënte struike word egter beskikbaar gestel wat reeds na drie jaar vrugte dra.
Daar is verskeie haselneutkultivars vir produksie van groot neute gekweek. Hierdie kultivars is geoptimaliseer vir neutproduksie en vir neute met min vliesbedekking en is voortgebring uit kruisteling van diverse Corylus-soorte. Die klein neutjies van die haselaar smaak egter beter.
Haselneute word deur voëls versprei. Die sade ontkiem en kom op aan bosrande. Verder versprei die haselaar homself deur worteluitlopers. 'n Ondersoek deur Frans Vera het aangetoon dat die haselaar se verspreiding ooreenkom met 'n omgewing van groot weidiere se mis. Die haselaar gedy ook op 'n minder vrugbare bodem.
Hasel kom van die Angelsakserse haes. Dit beteken 'beveel' aangesien die haselaarsstaf vroeër 'n teken van gesag was. Corylus is afgelei van die Griekse korys wat helm beteken, 'n beskrywing van die vrughuls.
Die volgende kultivars word as 'n reël in wes-Europa aangeplant:
Die haselneutknopmyt veroorsaak dat die knoppe baie dik opswel en afsterf. Die boom word ook beskadig deur die haselneutboorder. Hierdie kewer lê eiertjies in die jong haselneute waar die larwes die vrugvlees opvreet. Die blaarsnuitkewer vreet die blaar en rol dit op.
'n Variëteit Corylus avellana 'Contorta'
Haselneute
Die Haselaar (Corylus avellana) is 'n genaturaliseerde struik in wes-Europa.
Adi fındıq (lat. Corylus avellana) — tozağacıkimilər fəsiləsinin fındıq cinsinə aid bitki növü.
Amerikada, Kanadada, Kiçik Asiyada, Avropada təbii halda yayılmışdır.
Hündürlüyü 3-9 m-ə çatan, sıx çətirli, çox gövdəli ağac və ya koldur, çətiri yumurtavari, sıxbudaqlıdır. Gövdəsinin qabığı açıq-boz, cavan zoğları açıq-qəhvəyi rəngdədir. Tumurcuqları yumurtavari, qırmızımtıl-qonur rənglidir, kənarlarında dəyirmi pulcuqları vardır. Yarpaqları 6-12 sm uzunluqda, 5-9 sm enində, dəyirmi, yumurtavari-dəyirmi və ya oval formadadır, dib hissəsi bir qədər qeyri-bərabər ürəkvaridir, təpə hissəsi kəskin surətdə mişardişlidir, yuxarı hissəsində 5-6 iri dilimvari diş vardır, üst tərəfi tünd-yaşıl, bulanıq, alt tərəfi açıqdır; cavan yarpaqlarının üzəri seyrək tüklüdür, sonralar üst tərəfi çılpaqlaşır, alt yan damarları 8-10 cütdür. Yarpaq saplaqlarının uzunluğu 10-20 mm-dir. Çiçəkləri müxtəlifcinslidir. Erkəkcik sırğaları 2-5 sm uzunluqdadır, 3-5-i bir yerə toplanmışdır. Qozalarının uzunluğu 18 mm-ə qədərdir, kürəvi şəkildən başlayıb yanları sıxılmış şəkilədək müxtəlif formalardadır, açıq rəngdən tutmuş ta tünd-qəhvəyi rənglərə qədər dəyişir, qabığı nazikdir. Fevral-mart aylarında çiçək açır. Meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Vegetativ yolla və ya toxumlar vasitəsilə çoxaldılır.
Kölgəyə, rütubətə davamlıdır, torpağa tələbkardır. Əhəngli torpaqları sevir, kasıb torpaqlarda bitmir.
Zaqatala, Şəki, Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Quba, Xaçmaz, Gəncədə, eləcə də Cənub bölgəsində orta dağ zonası meşələrində bitir.
Qozasının tərkibində 65 % yağ, 3,5 % şəkər vardır; müxtəlif şirniyyatların hazırlanmasında istifadə olunur. Qabığı möhkəmdir, müxtəlif mebellərin, səbətlərin düzəldilməsində qiymətli xammaldır. Dekorativ bitki kimi becərilir.
Adi fındıq (lat. Corylus avellana) — tozağacıkimilər fəsiləsinin fındıq cinsinə aid bitki növü.
L'avellaner, avellaner comú, avellaner europeu (Corylus avellana)[1] és un arbre silvestre o conreat per les seves fruites seques, les avellanes.
Pertany a la família de les Betulaceae. Hi ha unes 14-18 espècies dintre del gènere Corylus. Tots ells són arbres caducifolis que viuen a l'hemisferi nord en climes temperats. L'avellaner mesura fins a 6 metres d'alçada, amb l'escorça llisa i un to grisenc. Té fulles arrodonides simples i serrades i de tacte aspre. Les flors són de pol·linització anemòfila en aments, els masculins comencen a desenvolupar-se a final d'estiu i segueixen creixent fins a l'hivern següent. Les flors femenines són més tardanes i poc visibles i només els petits estils vermells destaquen. De les flors també se'n pot dir moc, ja que la flor té una forma similar a la mucositat nasal. La floració té lloc entre els mesos de gener i març.[2] Els fruits d'1-2 cm de diàmetre, estan parcialment dins d'un involucre verd al principi i marronós en la maduració (popularment anomenat floc).
Com a arbre silvestre forma les avellanoses d'alta muntanya i a menor altitud es troba en torrenteres. Acostuma a créixer entre els 0 i els 1.600 metres d'altitud.[3] Les avellanes silvestres també són comestibles però aquests arbres són poc productius i amb el fenomen acusat de la contranyada.
Es conrea tant en secà com en regadiu. Necessita que hi faci vent durant la pol·linització que s'esdevé a l'hivern. És tradicional el cultiu a les comarques de Tarragona principalment a l'Alt i Baix Camp. Una de les principals varietats autòctones és la "Negreta" i el "Pauetet", originària d'Alcover.
Els bosc d'avellaners són els avellanars, avellanets, les avellanedes, avellaneredes o avellanoses.
És una planta de climes templats, tot i que té una gran àrea de distribució. Prefereix localitzacions airejades amb una temperatura elevada, juntament a un cert grau d'humitat, ja que afavoreix la fructificació i el desenvolupament de les avellanes.
Sense ser molt exigent, l'avellaner requereix un terreny profund, fresc, tou, de naturalesa silici-calcari-argilosa o calcari-silici-argilosa, i de subsòl permeable, amb pH entre 5,5 i 7,8. L'avellaner és molt sensible a la sequera i, si les terres són excessivament calcàries i de naturalesa seca pot ressentir-se'n per la falta d'humitat. Li agrada la boira i la humitat atmosfèrica, contribuint a mantenir-la.
La seva àrea de distribució de l'Àsia Septentrional passa a Rússia, Àustria, Alemanya, França, Espanya i Itàlia. Des de l'última glaciació es va convertir en una espècie comú al sotabosc d'avets. Actualment, el límit septentrional d'aquesta espècie ronda al paral·lel 63º, pel sud arriba fins al Nord d'Àfrica i s'estén per l'est fins a Armènia.[4]
A la Península Ibèrica es troba principalment a la meitat septentrional, i no és gaire comú a l'interior tot i que arriba fins a Serra Nevada.
Es cultiva a Astúries, al País Valencià i a Catalunya.
Existeixen documents on es menciona el seu cultiu que es remunten al segle IV a.C. És una espècie molt tolerant en quant al clima, podent resistir els hiverns de freds extrems i sequeres. Però per obtenir una bona producció vegeta millor en terrenys humits, permeables i profunds amb exposicions assolellades.
Aquesta espècie es cultiva directament pels seus fruits, principalment a Europa, Xina, Austràlia i Turquia. Existeixen moltes varietats: "Negreta", "Pauetet", "Constantí", "Barcelona", "Butler", "Casina", "Daviana", "England", "Ennis", "Halls Giant", "Tonda Gentile", "Delle Langhe", "Tokolyi", "Cosford", "Tonda di Giffoni", "Tonda Romana", "Wanliss Pride", "Willamette", "Lewis", "Clark" i "Jemtegaard". Algunes d'elles es cultiven per les qualitats específiques del fruit i per la seva producció precoç i tardana, mentre que altres s'utilitzen com a polinitzadores. La falta de sincronia en el moment de maduració de les flors masculines i femenines és una de les principals raons per utilitzar varietats polinizadores.
L'oli d'avellana s'obté generalment dels grans de l'avellaner comú (Corylus avellana) però també, amb característiques i propietats diferents, de l'avellaner americà (Corylus americana) i de l'avellaner xilè (Gevuina avellana). És un oli comestible però s'utilitza més com a cosmètic. L'oli de l'avellaner comú és de color groc daurat lluminós i més transparent que l'oli d'oliva L'oli d'avellana s'obté per la pressió en fred de les llavors de l'avellaner. Té alt contingut en vitamina A i E amb destacat contingut de calci, magnesi i potassi.[5] Com a cosmètic es fa servir per a la cura dels cabells (com l'oli d'ametlla) i la pell.
Aspecte general de l'avellaner
Avellanes, fruits de l'avellaner
L'avellaner, avellaner comú, avellaner europeu (Corylus avellana) és un arbre silvestre o conreat per les seves fruites seques, les avellanes.
Mae'r Gollen (Corylus avellana) yn dod o Ewrop ac Asia yn wreiddiol. Mae'r cnau cael ei bwyta fel cnau eraill, ond fe'i defnyddir i wneud teisen. Mae'r gair 'collen' i'w ganfod hefyd mewn enwau llefydd megis Llangollen.
Líska obecná (Corylus avellana) je keř z čeledi břízovité. Vyskytuje se v Evropě, v přilehlých oblastech Asie a v severní Africe. Je blízce příbuzná s habrem obecným, který býval dříve řazen také do čeledi lískovitých.
Rodové jméno avellana odkazuje na starobylé italské město Abella (v současnosti Avella), v provincii Avellino v Kampánii. Tento region je pěstováním lísky obecné znám od starověku.
Líska je rozložitý keř vysoký obvykle 3–4 m, ale může dorůstat až 8 m. Koruna může dosahovat až 10 m v průměru. Borka (kůra) je hnědošedá, relativně hladká, pouze ve stáří rozpraskaná. Maximální věk lísky je 80 až 100 let.
Listy jsou opadavé, střídavě postavené, mírně chlupaté, vejčité až kulaté s hrotem na konci. Okraj mají dvojitě pilovitý. Řapík je 1–2 cm dlouhý.
Kvete brzy od února do dubna ještě před vyrašením listů. Samčí květy jsou výrazné 3 až 7 cm dlouhé jehnědy. Samičí květenství jsou nenápadné pupence s malou vyčnívající fialovočervenou bliznou.
Plody jsou typické hnědé oříšky, které dozrávají koncem léta. Vyrůstají samostatně nebo častěji ve skupinách až po 5 kusech. Jsou kulovité s malým hrotem na konci a kryje je zvonkovitý zelený až hnědozelený obal tvořený srostlými listeny.
Oblast rozšíření lísky pokrývá velkou část Evropy, Malé Asie a Kavkazu. Na severu zasahuje areál rozšíření až na Orkneje a v Norsku až k polárnímu kruhu. Ve Švédsku je rozšířena do 64. stupně a ve Finsku do 63. stupně zeměpisné šířky.
Líska je v jižních oblastech rozšířena v podstatně vyšších nadmořských výškách než v severních oblastech. Horní hranice rozšíření v pohořích jako jsou Krušné hory nebo Vogézy je 800 metrů, v severních Alpách 1200 m, v Korutanech 1600 m a v Makedonii až 1500 m.
V ČR roste líska prakticky po celém území, od nížin do podhůří, nejčastěji na okrajích lesů, v křovinách, okolích cest i u vodních toků. Uchytí se na hlinitých a výživných spíše alkalických půdách s dostatkem vláhy.
Často se vysazuje zejména pro své hospodářské využití, ale i pro okrasu. Existuje několik kultivarů, které se množí řízkováním nebo roubováním. Snáší i znečištěnější ovzduší.
Hlavním využitím lísky jsou její plody. Obsahují kolem 60 % tuků a až 20 % cukrů. Používají se v potravinářství hlavně při výrobě čokolád a dalších cukrovinek. Olej z lisování oříšků se kromě potravinářství používá i v kosmetice a malířství. Většina v obchodní síti prodávaných ořechů však pochází z příbuzné lísky největší (Corylus maxima), jejich největším světovým producentem je černomořský region v Turecku.
Dřevo lísky je poměrně měkké, ale dobře ohebné. Používá se hlavně v řezbářství a košíkářství. Dříve se používalo i v nábytkářství; dnes tato oblast použití zůstává vyhrazena spíše pro lidové umění.
Líska obecná má velmi silně rozvětvený kořenový systém. Mimo hlavního kořene tvoří silné postranní kořeny, které se nacházejí nepříliš daleko ale v blízkosti povrchu. Nejhustší síť kořenů je v hloubce 30–40 cm. Průměrná délka kořenů je tři až čtyři metry. Proto má líska negativní vliv na sousední plodiny. Tvoří ektomykorhizu s následujícími houbami: lanýž černovýtrusý (Tuber melanosporum), lanýž letní (Tuber aestivum), lanýž zimní (Tuber brumale); ale také muchomůrka růžovka (Amanita rubescens), hřib smrkový (Boletus edulis) a Cenococcum geophilum.
Používají se zejména listy, které se sbírají v červenci. Obsahují silici, třísloviny, sacharidy, jim příbuzné glykosidy a další látky, které mají léčivý vliv zejména na trávicí soustavu – působí protiprůjmově, močopudně a svíravě (např. při zánětech střev). V dnešní době se však k těmto účelům příliš nevyužívá, zejména pro svůj relativně nízký účinek.
Líska bývá spojována s moudrostí, bůh Hermés z ní má vyrobenu svojí hůl caduceus. Stejně tak nosí lískovou hůl Ódin a nosili ji keltští soudci. Je s ní také spojován Thór, jehož kladivo mělo topůrko právě z lísky a pruty byly zapichovány kolem Thingu.
Bývá také spojována s podsvětím. Keltové v době halštatské pokládali své mrtvé na lože z lískových větví a Alamani zapichovali lískové pruty do hrobů. V severní Evropě před příchodem křesťanství se mladíci převlékali během zimního slunovratu do kožešin a bičovali lidi a dobytek lískovými pruty. Měli ztělesňovat duchy mrtvých.
V lidové víře je to také keř chránící před škodlivou magií a přírodními katastrofami. Antroposofové vysazovali lísku jako ochranu kolem Goetheana.[2] Především však byla spojována s ochranou před hady, podle legendy sv. Patrik vyhnal hady z Irska pomocí lískové hole. Zároveň se však pod kořeny starých lísek napadených jmelím nachází haselwurm (lískový červ), had s bílou korunkou, jehož snědení dodá člověku zázračnou moudrost a moc.
Lískové pruty slouží také k přivolání deště, jak ukazují i inkviziční protokoly z 17. století, kde je napsánoː „Ďábel předal čarodějnici lískový prut a poručil jí, aby s ním mrskla o vodu v potoce. Poté nastala průtrž mračen.“[3] Zároveň sloužily i k uklidnění počasí.
Dále je líska spojována s plodností a sváděním. Lískový prut byl věšen nad postel manželům na léčení bezdětnosti a těhotné ženy nosily větvičku s oříšky. V němčině znamená „in die Haseln gehen“ tedy „jít do lískového keře“ jít souložit.[3]
Obrázky, zvuky či videa k tématu líska obecná ve Wikimedia Commons
Galerie líska obecná ve Wikimedia CommonsLíska obecná (Corylus avellana) je keř z čeledi břízovité. Vyskytuje se v Evropě, v přilehlých oblastech Asie a v severní Africe. Je blízce příbuzná s habrem obecným, který býval dříve řazen také do čeledi lískovitých.
Rodové jméno avellana odkazuje na starobylé italské město Abella (v současnosti Avella), v provincii Avellino v Kampánii. Tento region je pěstováním lísky obecné znám od starověku.
Hassel (Corylus avellana), også kaldet skovhassel, er en mangestammet oftest 3-5 meter høj busk af birkefamilien, naturligt udbredt i Europa og Asien. Den kan af og til blive næsten træagtig med en skærmformet krone, og den er rapporteret i en størrelse på op til 15 m.
Barken er først lyst gråbrun med korte, stive hår. Senere bliver den blank og mørkebrun med lyse korkporer. Gamle grene kan have furet, grå bark. Knopperne er spredte, ægformede og flade ind mod skuddet. Skællene er lysegrønne eller lysebrune.
Bladene er runde eller omvendt ægformede med rundtakket rand og kort spids. Oversiden er friskt grøn og dunet af mange, bløde hår, mens undersiden er lysegrøn. Hele vinteren ses de hængende hanrakler. Blomstringen finder sted før løvspring, ofte i marts-april, men kan begynde i januar. I foråret kommer de røde støvfang frem af nogle af knopperne. Frugterne er nødder, der sidder op til fire sammen i hver sin "has" (dækblad). Frøene modner godt og spirer villigt i Danmark.
Rodnettet består af godt forgrenede hovedrødder, der når både langt ud og dybt ned. De fine rødder ligger lige under jordoverfladen.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 6 x 4 m (30 x 20 cm/år).
Hassel findes overalt i Europa på fugtig og mineralrig jordbund, hvor den danner krat, skovbryn og underskov i frodige ege-blandingsskove. Den trives bedst på let-fugtig næringsrig jordbund. Den kan stå både i sol og i halvskygge som undervækst. Den tåler vind og saltholdig luft, og er almindelig op til 500 m.o.h. i stenrøse og på tørre bakker langsmed kysten op til polarcirkelen. Hassel ses så langt nord som i Steigen.[1]
Nordeuropas største hasselskov ligger i Eikedalen ved Eikesdalsvatnet i Nesset kommune i Romsdal. Fra 1700-tallet plukkede lokalbefolkningen hasselnødder i skoven, som i 1939 gav 14 tons hasselnødder. 2019 blev et nyt rekordår.[2]
Hassel klarer kraftig beskæring godt og kan anvendes til kant- og indplantning i både læplantninger, skovbryn og vildtplantninger. Hasselnødderne (frugten) er vigtig føde for mus, egern og mange større fugle. Bladene omsættes hurtigt og virker jordforbedrende. Stammerne bliver meget sjældent over 100 år gamle, men skyder fra rodhalsen, så gamle planter danner en ring af stammer.
Skovhassel er et skyggetræ. Hanraklerne forlænges, så snart jordtemperaturen kommer over 5ºC. Busken er en god bestøver for storfrugtet hassel (Corylus x maxima). Den angribes alvorligt af hasselknopgalmiden (opsvulmede, ærterunde knopper) og nøddesnudebillen ("orm" i nødderne).
Hasselen er indført af mennesket meget tidligt, og de lange tynde stammer fra stævningen blev brugt til fiskeruser, hegn mm.
Hasselnødder er en næringsrig og velsmagende spise, og hassel dyrkes derfor som kulturplante. Den dyrkes de fleste steder i Europa samt i lande som Kina, Australien og USA.
I norrøn tid afmærkede man ved holmgang kamppladsen med hasselstænger.[3]
Hassel (Corylus avellana), også kaldet skovhassel, er en mangestammet oftest 3-5 meter høj busk af birkefamilien, naturligt udbredt i Europa og Asien. Den kan af og til blive næsten træagtig med en skærmformet krone, og den er rapporteret i en størrelse på op til 15 m.
Die Gemeine Hasel (Corylus avellana), auch Haselstrauch oder Haselnussstrauch genannt, ist eine Pflanzenart aus der Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Sie ist ein meist rund fünf Meter hoch werdender sommergrüner Strauch, der in Europa und Kleinasien heimisch und in Mitteleuropa sehr häufig ist. Bekannt ist sie für ihre essbaren, seit Jahrtausenden vom Menschen genutzten Früchte, die Haselnüsse. Der Großteil der im Handel erhältlichen Haselnüsse stammt jedoch von der nahe verwandten Lambertshasel (Corylus maxima).
Das Art-Epitheton avellana bezieht sich auf die antike italienische Stadt Abella, heute Avella, in der heutigen Provinz Avellino in Kampanien nahe dem Vesuv. Die Region ist für ihren Haselnussanbau schon seit dem Altertum bekannt.
Die Hasel wächst in der Regel als vielstämmiger, aufrechter Strauch von fünf bis sechs Metern Höhe. Die Verzweigung ist sympodial. In seltenen Fällen wächst sie als Baum und wird dann bis zu zehn Meter hoch. Sie ist sommergrün und bildet Stockausschläge. An der Stammbasis entstehen Schösslinge, die im ersten Jahr mehrere Meter hoch werden können, sich aber erst im zweiten Jahr verzweigen und noch später zur Seite biegen. Diese Schösslinge sorgen für den strauchförmigen Wuchs, da die Verzweigung der Hasel ansonsten akroton (an der Spitze) gefördert ist. Der Stammdurchmesser (BHD) kann 15 bis 18 Zentimeter erreichen. Das Höchstalter der Hasel liegt bei 80 bis 100 Jahren.
Die Winterknospen sind stumpf eiförmig, fünf bis sieben Millimeter lang und seitlich leicht zusammengedrückt. Die Knospen sind am Rand bewimpert. An der Lichtseite sind sie rotbraun, im Schatten grün. Die scheinbaren Endknospen sind breit eiförmig und nur kaum größer als die Seitenknospen.
Junge Triebe sind im Querschnitt rund und haben ein kleines, rundes Mark. Die Triebe sind mit kurzen Haaren dicht besetzt und haben auch etliche große, helle Lentizellen. Die Triebspitze ist durch rotbraune Drüsenhaare gekennzeichnet. In den Blattnarben sind fünf Leitbündel sichtbar. Die jungen Triebe sind relativ dünn und wachsen etwas zickzackförmig.
Die Blätter stehen zweizeilig wechselständig an den Trieben, an aufrechten Trieben jedoch spiralig. Der Blattstiel ist einen halben bis zwei Zentimeter lang und drüsig behaart. Die Blattspreite ist runzelig, sieben bis dreizehn Zentimeter lang und sechs bis zehn Zentimeter breit. Die Form ist rundlich bis verkehrt eiförmig. Die Spreitenspitze ist eine kurze Spitze, die Blattbasis ist oft etwas asymmetrisch und herzförmig. Der Blattrand ist grob doppelt gesägt. Die Blattoberseite ist zerstreut behaart und deutlich dunkler als die Unterseite. Die zwei kleinen, eiförmigen Nebenblätter fallen nach dem Blattaustrieb bald ab.
Sonnen- und Schattenblätter unterscheiden sich in ihrer Anatomie. Je weniger Licht ein Blatt erhält, umso kürzer sind die Palisadenzellen. Im Herbst vergilben die Blätter vom Rand her, bevor sie abfallen.
Das Holz der Hasel ist mäßig hart und zäh. Es besitzt eine rötlich-weiße Farbe, wobei zwischen Splint- und Kernholz kein Unterschied besteht. Die Rohdichte des Holzes (r15) beträgt 0,57 bis 0,63 g/cm³.
Die Hasel bildet keine Borke aus. Ihr Abschlussgewebe auch auf alten Zweigen ist eine glatte, glänzend graubraune Rinde. Auf ihr sitzen querstehende, helle Lentizellen. Im Alter bekommt die Rinde Längsrisse.
Weiblicher Blütenstand
Männlicher Blütenstand
Die Hasel ist monözisch, d. h. eine Pflanze verfügt über weibliche und männliche Blütenstände. Diese stehen in dichasialen Teilblütenständen. Letztere stehen entweder zu vielen und bilden Kätzchen (männliche Blüten) oder sie stehen zu mehreren und bleiben von der Knospe eingeschlossen (weibliche Blüten). Die Hasel hat ihre Blütezeit im Februar/März vor dem Laubaustrieb und ist als Frühblüher ein wichtiger Pollenlieferant für Honigbienen. An warmen, sonnigen Wintertagen werden allerdings nur die männlichen Kätzchen angeflogen, da die weiblichen Blüten weder duften noch Nektar anbieten.[1] Die Bestäubung erfolgt in jedem Fall durch den Wind (Anemophilie). Die Blüten sind recht unscheinbar. Ein einziges Kätzchen enthält etwa 2 Millionen Pollenkörner.[2] Mit etwa zehn Jahren tragen die Sträucher das erste Mal Früchte. Mit der leicht zu beobachtenden Haselblüte ist sie eine phänologische Zeigerpflanze.
Die männlichen Blütenstände entstehen bereits im Herbst des Vorjahres und überwintern nackt. Meist stehen zwei bis vier Blütenstände an der Spitze oder in Blattachseln letztjähriger Triebe. Zur Blüte strecken sie sich auf acht bis zehn Zentimeter Länge. Die Einzelblüten stehen in der Achsel eines flaumig behaarten Tragblatts, am Blütenstiel sitzen zwei Vorblätter. Ein Perianth fehlt, sodass die Blüte aus vier Staubblättern mit je zwei Antheren besteht. Der Pollen der Hasel besitzt drei Keimporen.
Die weiblichen Blüten stehen in zweiblütigen Dichasien. Diese bilden zu mehreren den weiblichen Blütenstand, der jedoch auch bei der Blüte von den Knospenschuppen umschlossen bleibt. Lediglich die roten Narben ragen aus der Knospe hervor. Das Dichasium besteht aus dem Deckblatt, den beiden Vorblättern der fehlenden Mittelblüte, sowie den beiden Seitenblüten, die entwickelt sind. Die Seitenblüten sind von zwei miteinander verwachsenen Vorblättern umgeben, die später zur Fruchthülle werden. Die Blüte besteht aus dem Stempel, der aus zwei verwachsenen Fruchtblättern besteht. Der Fruchtknoten ist durch Scheidewände (Septen) in zwei Fächer geteilt, von denen jeder eine Samenanlage enthält. In der Regel entwickelt sich nur eine Samenanlage.
Der Klimawandel wirkt sich auf die Blütezeit der Hasel aus. So setzt unter dem Einfluss der fortschreitenden Erwärmung des Klimasystems der Erde die Haselblüte tendenziell immer früher ein. Beispielsweise blühte im Jahr 2018 die Hasel bereits Ende Januar und damit 22 Tage früher als noch in den frühen 1950er-Jahren.[3]
Nach der Befruchtung werden die Scheidewände des Fruchtknotens reduziert, es entwickelt sich eine einsamige Nussfrucht (Haselnuss, lateinisch avellana). Selten entwickeln sich beide Samenanlagen zu Samen aus. Die beiden Vorblätter der Blüte entwickeln sich zur Fruchthülle, der Cupula, die bei der Gemeinen Hasel glockenförmig ist und einen zerrissen gezähnten Rand aufweist. Das rundliche Mal an der Unterseite der Frucht ist die ehemalige Ansatzstelle an der Cupula. Die Nuss ist seitlich leicht zusammengedrückt. An der Flachseite gibt es eine leichte, längsorientierte Eintiefung. Dies sind die Kommissuren, die Stellen, wo die beiden Fruchtblätter aneinanderstoßen. An der Schmalseite besitzt jede Nusshälfte eine leichte Erhebung: dies ist die Mediane jedes Fruchtblattes. Hier lässt sich die Nuss am leichtesten spalten.
In der Nuss befindet sich ein einziger großer Samen ohne Endosperm. Die Samenschale (Testa) ist dünn und häutig. An einer Schmalseite liegt ihr die Columella an: das ist die Zentralsäule des Fruchtknotens, die sich bei der reifen Frucht von der basalen Ansatzstelle bis zur Spitze des Samens zieht. Sie ist die Verbindung zwischen Mutterpflanze und Samen. Der Achsenkörper des Embryos sitzt dementsprechend an der Spitzenseite des Samens, die Keimblätter füllen den restlichen Teil des Samens aus. Sie sind Speicherorgane, die hauptsächlich fette Öle speichern.
Die Samen der Haselnuss enthalten rund 60 % fettes Öl. 100 Gramm enthalten rund 2700 kJ Energie. Siehe dazu auch den Infokasten rechts.
Studien über die Inhaltsstoffe von rohen italienischen Haselnüssen oder einem daraus hergestellten gerösteten Haselnussmaterial, ergaben 37 geruchsaktive Verbindungen in den rohen Nüssen, während 46 Aromaverbindungen im gerösteten Nussmaterial nachgewiesen wurden. Darunter ist zum Beispiel Filberton als einer der wichtigsten Aromastoffe.[4]
Die Nüsse werden von Kleinsäugern (Eichhörnchen, Bilchen, Mäusen) und Vögeln (Kleibern und Hähern) verbreitet. Diese Tiere nutzen die Nüsse als Nahrung, durch verlorene Nüsse und vergessene Nahrungsverstecke sorgen sie zugleich für die Ausbreitung der Samen. Erntezeit ist üblicherweise September/Oktober.
Die Hasel hat ein sehr intensiv verzweigtes Wurzelsystem. Neben einer Pfahlwurzel bildet sie starke Seitenwurzeln aus, die nahe der Oberfläche liegen, jedoch nicht sehr weit reichen. Die dichteste Durchwurzelung ist in 30 bis 40 Zentimetern Tiefe. Die mittlere Wurzellänge liegt bei Haseln in Feldschutzhecken bei drei, maximal vier Metern. Daher übt die Hasel kaum negativen Einfluss auf benachbarte Kulturen aus. Die Hasel geht mit folgenden Pilzen eine Ektomykorrhiza ein: Schwarze Trüffel (Tuber melanosporum), Sommer-Trüffel (Tuber aestivum), Wintertrüffel (Tuber brumale); aber auch Perlpilz (Amanita rubescens), Steinpilz (Boletus edulis) und Cenococcum geophilum. Auch der Hasel-Milchling bildet eine Mykorrhiza mit der Hasel.[5]
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 22, seltener 44.[6]
Das Areal der Hasel umfasst große Teile Europas sowie Anatolien und den Kaukasus. Überwiegend an der Schwarzmeerküste in Nordanatolien – in den Provinzen Zonguldak bis Giresun – findet man eine hohe Dichte an Haselnussplantagen.[8] Im Norden reicht das Verbreitungsgebiet bis zu den Orkney-Inseln sowie in Norwegen bis zum Polarkreis. In Schweden kommt die Hasel bis zum 64., in Finnland bis zum 63. Breitengrad vor. Ob die Hasel in Nordafrika und in Syrien natürlich vorkommt, ist nicht ganz gesichert.[7]
Die Hasel kommt im Süden des Verbreitungsgebiets bis in wesentlich höhere Lagen vor als im Norden. So liegt die Höhengrenze im Erzgebirge und in den Vogesen bei 800 m, in den Nordalpen meist bei 1200 m, in Kärnten bei 1600 m und in Nordmazedonien bei 1500 m. In den Allgäuer Alpen steigt sie im Tiroler Teil am Heuberg bei Häselgehr bis zu 1500 Metern Meereshöhe auf.[9]
Fossil ist die Hasel seit dem Pliozän bekannt. Die letzte Eiszeit überdauerte sie in einem Rückzugsgebiet in Südwest-Europa, u. a. im Norden Portugals.[10] Zu Beginn der Frühen Wärmezeit (Boreal) wanderte sie von dort nach Mitteleuropa ein. Sie verdrängte hier die Kiefer und Birke. Ihre schnelle Wiederverbreitung wird von einigen Wissenschaftlern mit der Einwanderung des Menschen in Verbindung gebracht, für die die Nüsse ein wichtiger Nahrungsbestandteil waren.[11] Von 7000 bis 6000 v. Chr., während der Mittleren Steinzeit, war die Hasel das dominierende Gehölz in Mitteleuropa. Danach wurde sie in Mitteleuropa von Eichenmischwäldern zurückgedrängt. Circa 5000 v. Chr. erreichte die Hasel Südschweden, 2000 v. Chr. die obere Wolga.
Die Hasel wächst bevorzugt in ozeanischem und subozeanischem Klima in sommerwarmen Lagen. Sie wächst in lichten Wäldern, an Waldrändern und Feldhecken. Sie ist eine Lichtpflanze, verträgt aber auch mäßigen Schatten. Bezüglich Feuchte, Bodenreaktion und Stickstoffbedarf ist sie nach der Klassifizierung nach Ellenberg indifferent. Ihr Optimum erreicht sie auf feuchten, gut durchlüfteten, warmen Böden, die einen hohen Humusgehalt und neutrale bis alkalische Reaktion haben. Auf nährstoffarmen Sanden sowie auf sauren, vernässten Standorten gedeiht sie nicht.
Pflanzensoziologisch kommt sie in Mitteleuropa vor allem in Eichen-Hainbuchenwäldern (Carpinion betuli) und in Auenwäldern (Alno-Ulmion) vor. Die optimalen Bedingungen hat sie in älteren Schlehengebüschen (Prunetalia-Stadien) auf potentiellen Buchenwald-Standorten (Fagion bzw. Fagetalia).[12] Auch auf offenem Blockschutt bildet sie eigene Corylus avellana-(Tilio-Acerion)-Gesellschaften, den Hasel-Buschwald: beschrieben wurden sie etwa aus Kärnten.[13]
Es gibt eine Unzahl verschiedener Insektenarten, die sich unter anderem von den Blättern, Früchten oder dem Saft der Gemeinen Hasel ernähren. Dazu gehören auch einige Arten, die monophag ausschließlich von dieser Pflanze leben. Beispiele sind der Haselnussbohrer (Curculio nucum), Zikaden wie die Haselmaskenzikade (Oncopsis avellanae), Ochsenlaubzikade (Edwardsiana avellanae) oder die Dornenlaubzikade (Edwardsiana spinigera) und Pflanzenläuse wie Myzocallis coryli oder die Haselnussblattlaus (Corylobium avellanae).
Der Echte Mehltau Phyllactinia guttata lebt auf Blättern der Haselnuss. Auch der normalerweise auf Hainbuche vorkommende Rostpilz Melampsoridium carpini soll im Kaukasus auf der Hasel vorkommen.[14] Auf toten Ästen der Hasel lebt der Hasel-Kleiebecherling, auf toten Ästen und Stämmen der Haselporling (Dichomitus campestris).[15]
Man kann zwei Varietäten unterscheiden:[16]
Die Gemeine Hasel hat forstwirtschaftlich keine große Bedeutung. Ihre hohen Ansprüche an die Bodenkraft machen sie ungeeignet, die Lücken in den Beständen auf ärmerem Boden zu füllen. Nur als Mischholz im Eichenniederwald (Eichenschälwald) leistet sie oft gute Dienste; ihr starker Blattabfall führt dem Boden reichlich Humus zu.
Bis zum Anfang des 20. Jahrhunderts wurde das Haselnussholz von Reifschneidern für die Herstellung der Fassreifen verwendet. Starke junge Ruten werden als Stöcke, z. B. für den baskischen Makila, Gitterwerk, Blumenstäbe etc. verwendet, früher zudem für Vogelschlingen, Ausklopfstäbe und Korbbügel, stärkere Äste für Spazierstöcke und Armbrustbögen. Das Holz ist weich und gut spaltbar, aber nicht sehr haltbar. Man benutzt es für Tischlerarbeiten, früher auch für Wurfspeerschäfte. Im Bogenbau galt Haselnussholz lange als preisgünstiges bzw. kostenloses, leicht zu bearbeitendes „Anfängerholz“, insbesondere für Langbögen. Mittlerweile findet das gutmütige Bogenholz auch bei Fortgeschrittenen bis zu einem Zuggewicht bis ca. 70 lbs in wachsenden Maße Verwendung, wobei es von Fortgeschrittenen zumeist getempert wird. Häufiger wird es gespalten, die Späne zum Flechten benutzt. Die Kohle dient als Zeichenkohle, aber auch zur Herstellung von Schießpulver.[17]
Bereits im frühen Mesolithikum steuerte die Haselnuss einen wichtigen Beitrag zur Ernährung der Menschen bei.[19] Die enorm schnelle Ausbreitung in diesem Zeitalter wird mit der Einwanderung des Menschen in Verbindung gebracht, der dies bewusst oder unbewusst durch die Anlage von Haselnussvorräten beschleunigte.[11]
Die heutzutage im Handel erhältlichen „Haselnüsse“ sind allerdings meist die Nüsse der Lambertshasel (Corylus maxima). Im Handel wird die Bezeichnung Haselnuss für die Früchte beider Arten, der Gemeinen Hasel wie für die Lambertshasel verwendet.[20] Daher gibt es keine getrennten Erntestatistiken. Da genetische Analysen keine Differenzierung zwischen Corylus avellana und Corylus maxima (sowie den von einigen Autoren zusätzlich unterschiedenen Corylus pontica Koch. und Corylus colchica Alb.) zulassen, die morphologischen Merkmale lückenlos ineinander übergehen und die Formen frei miteinander kreuzbar sind, betrachten die meisten neueren Autoren alle diese Formen allerdings als Varianten einer einzigen weitgefassten Art Corylus avellana.[21][22] Die türkischen Sorten und Kultivare unterscheiden sich von den mediterranen und westeuropäischen meist in eher niederliegend-aufsteigendem Wuchs und einer durchgehenden, die reife Nuss umhüllenden Fruchthülle.
Im Jahr 2020 wurden laut FAO weltweit 1.072.308 t Haselnuss- und Lambertshasel geerntet. Die zehn größten Produzenten ernteten zusammen etwa 97,1 % der Welternte.[23]
Innerhalb eines 10-Jahre-Zeitraums (2011–2020) wurde im Jahr 2019 die größte Erntemenge mit 1.125.049 Tonnen erzielt. Die Erntemenge im Jahr 2014, laut der Welternährungsorganisation (FAO) insgesamt 710.547 Tonnen, war die niedrigste in diesem Zeitraum. In diesem Jahr führten ungünstige klimatische Bedingungen mit Frost in der türkischen Schwarzmeer-Region, dem Hauptanbaugebiet, zu einem deutlichen Ernterückgang auf etwa 450.000 Tonnen und darauf folgenden, teils heftigen Preissteigerungen. Für das Jahr 2015 wurden hier wieder 646.000 Tonnen Nüsse geerntet und damit die Erntemenge wieder deutlich gesteigert. Im Jahr 2016 wurden dort mit 420.000 t sogar noch weniger Haselnüsse geerntet als 2014.[23]
Wegen der schwankenden Erträge führte die Türkei im Jahr 2016 für die besten Qualitäten wieder Preisgarantien ohne Mengenbeschränkung ein. In der Türkei waren auch noch 2017 kleine Parzellen an Hanglagen, welche sich kaum für eine maschinelle Bewirtschaftung eigneten, üblich.[24]
Die größten Haselnussexporteure waren im Jahr 2020 die USA, Frankreich und Georgien. Der US-amerikanische Haselnussexport bestimmt mit einem Anteil von 49,1 % (= 19.559 t) der weltweiten Exportmenge den Weltmarktpreis.[25][23] Die größten Haselnuss-Konsumenten sind die Schweizer mit einem Verzehr von 2,1 Kilogramm pro Kopf und Jahr.[24]
Für die industrielle Verarbeitung (Röstung) werden runde Kerne mit einem Durchmesser zwischen 9 und 13 mm benötigt. Industrienüsse sind darüber hinaus röstbar und leicht kernhautlösend.[26] Die gehackten Nüsse oder das daraus gewonnene Haselnussöl werden für Backwaren, Süßigkeiten (Nougat, Krokant) und für Speiseeis verwendet.
Die Röstung verstärkt den Nougatgeschmack; für weißes Nougat werden die Kernhäute entfernt.[26]
Es gibt zahlreiche Kultursorten, die aus selektierten Klonen aus Wildpopulationen hervorgegangen sind und vegetativ vermehrt werden. Einige Kultivare gehen auch auf sexuelle Kreuzung zwischen solchen Sorten, einige auf Kreuzungen von verschiedenen Arten zurück.[22] Die Kultivare der Schwarzmeer- und Kaukasusregion und diejenigen des Mittelmeerraums sind genetisch (und auch morphologisch) klar voneinander geschieden und gehen auf unabhängige Domestizierungsereignisse zurück.[27] Bei den türkischen Kultivaren unterscheidet das nationale Hazelnut Research Institute in Giresun 16 Hauptsorten und zahlreiche weitere lokale Kultivare und Landsorten, diese werden nach den Formen der Nüsse in drei Gruppen geteilt, solche mit runden, mit zugespitzten und mit mandelförmigen Nüssen. Für die industrielle Verwendung und den Export bedeutsam sind vor allem die runden Formen. Die wichtigste Sorte ist Tombul, weitere verbreitete Sorten sind Cakildak, Cavcava, Fosa, Kan, Karafindik, Kargalak, Mincane, Palaz. Die zugespitzten Sorten, die als von geringerer Qualität gelten, sind etwa Aci, Incekara, Kalinkara, Kus und Sivri.[28] Wichtige Sorten in Oregon (USA) sind Ennis, Butler und Barcelona, in Viterbo (Italien) Tonda Romana sowie in Deutschland die Hallesche Riesennuss oder die Zeller Nuss. Unterschiede der Sorten liegen auch in den ökologischen Ansprüchen, Krankheitsresistenzen (Xanthomonas arboricola), Verwendungsmöglichkeiten und Erträgen. Die Vermehrung erfolgt meist über vegetative Vermehrung, hauptsächlich durch Stecklingsbewurzelung, Absenkerbildung und Pfropfen. Bei letzterer dient oft die Baum-Hasel (Corylus colurna) als Unterlage, da sie mit ihrem Stamm leicht zu pflegen und zu beernten ist.
Außerdem werden einige Sorten in Gärten kultiviert:
Als Arzneimittel dienen die Haselnussblätter (Folia Coryli avellanae). Sie enthalten 0,04 % ätherisches Öl, Palmitinsäure, Paraffin, Myricitrosid, Saccharose, Taraxerol und β-Sitosterin. Man verwendet sie in Teegemischen als Ersatz für Blätter von Hamamelis virginiana.
Bemerkenswert sind die Knospendeformationen hervorgerufen durch die Haselnuss-Gallmilbe (Phytoptus avellanae). Auf nährstoffreichen Böden sind die Wurzeln gelegentlich von der vollparasitischen Schuppenwurz (Lathraea squamaria) besetzt. Die Nüsse werden nicht selten durch die Larven des Haselnussbohrers (Curculio nucum) befallen, die den Samen fressen.
Die Hasel ist ein Symbol für Lebens- und Liebesfruchtbarkeit; Unsterblichkeit; Frühling und glückhaften Beginn; Wunscherfüllung; Glück. Sie hat wie der Schwarze Holunder in Mitteleuropa eine lange kulturelle Tradition. Haselzweige waren häufig Teil von heidnischen wie auch christlichen Grabfunden.
Als sehr altes Nahrungsmittel dürfte die Hasel schon bei Steinzeitkulturen einen hohen Stellenwert besessen haben. Zumindest aus germanischer Zeit ist überliefert, dass die „Frau Haselin“ nicht gefällt werden durfte. Fremde durften von Haselsträuchern nicht mehr als eine Handvoll Nüsse nehmen.
Im antiken Rom war die Hasel ein Friedenssymbol. Unterhändler bei Waffenstillstands- und Friedensverhandlungen hatten als Zeichen ihrer guten Absichten einen Haselzweig in der Hand. Noch in historischer Zeit wurden in Deutschland Mahl- und Gerichtsstätten mit den „Summerlatten“, den Johannistrieben der Hasel, abgesteckt. Haselzweige dienten auch als Grenzmarkierungen. Der Weiser-Stab von Gerichts- und Forsthoheit bestand aus Haselholz.
Als Glücksbringer und Fruchtbarkeitssymbol wurde in Rom, in England und in Südwestdeutschland der Braut bei der Hochzeit ein Korb mit Haselnüssen geschenkt, oder man bewirft das Brautpaar mit Haselnüssen. Im alten Rom warf der Bräutigam Nüsse unter die Gäste.[29]
Bei der heiligen Hildegard von Bingen war die Hasel nicht in hohem Ansehen: Der Haselbaum ist ein Sinnbild der Wollust, zu Heilzwecken taugt er kaum.[30] Nüsse wurden nämlich mit Sexualität und Fruchtbarkeit in Verbindung gebracht. Diese sexuelle Konnotation der Hasel ist etwa im Volkslied zu erkennen:
Die Nachtigall singt nur während der Weibchensuche, nach der Paarung nicht mehr. Die Redewendung in die Haseln gehen steht für ein Stelldichein. Die Volkssprüche viel Hasel, viel Kinder ohne Vater und der ist aus einer Haselstaude entsprungen weisen auf den außerehelichen Charakter solcher Verbindungen hin. Die in vielen Gegenden übliche Sitte, seiner Liebsten am 1. Mai ein Birkenbäumchen vor das Fenster zu stellen, wurde durch das Setzen eines Haselstrauches abgewandelt und das betreffende Mädchen dem Spott übergeben. Aus der Normandie ist dieser Brauch bereits aus dem Jahr 1393 belegt[30] Aufgrund dieser Sexualsymbolik wurde die Hasel als Aphrodisiakum verwendet: zu Pulver gebrannte Haselrinde wurde ins Essen gemischt, oder es wurde Haselnussöl verwendet.
Das Wappen der Gemeinden Hassel (Altmark) und Haslach im Kinzigtal zeigt ein Haselgewächs; in dem von Sprockhövel ist unter anderem ein fruchttragender Haselzweig zu sehen.
Dem Strauch wurden auch abwehrende Eigenschaften zugesprochen: Mit einem Haselzweig sollte man sich der Schlangen und Hexen erwehren können. Aschenputtel erhielt einen Reis von einer Hasel von ihrem Vater, den sie am Grab ihrer Mutter pflanzte.
Haseln wurde und wird die Eigenschaft zugeschrieben, Kraftströme fließen zu lassen. Daher werden Haselruten als Wünschelruten verwendet. Der Strauch soll auch vor Blitzschlag schützen und störende Erd- und Wasserstrahlen ableiten. Der Haselzauber war zwar schon in frühfränkischer Zeit (Lex Ripuaria) verboten worden, blieb aber noch über Jahrhunderte bestehen. Der Glaube an die Wünschelrute blieb bis ins 17. Jahrhundert allgemein verbreitet. Man wollte Schätze, Metalladern und Quellen damit aufspüren. Diese Verwendung ist etwa in Georgius Agricolas „De re metallica“ von 1556 abgebildet. Der Gebrauch als Wünschelrute hat sich bis heute erhalten.
Eine prosaische Verwendung der Hasel versteckt sich hinter der Redewendung „jemanden mit Haselsaft erquicken“: als Prügelstock.[31]
Große Verbreitung hat auch das Volkslied Schwarzbraun ist die Haselnuss gefunden.
Für die Gemeine Hasel bestehen bzw. bestanden auch die weiteren deutschsprachigen Trivialnamen Augstnuss (Schwaben), Drateln, Frau Hasel, Hagnuss (Bern), Hasel (Norddeutschland), Haselbaum (Norddeutschland), Haselbusch, Haselbusk (Nordwestdeutschland), Haselnot, Haselstude (mittelhochdeutsch), Hasesnot (mittelniederdeutsch), Hasliboum, Haslen (Bern), Hasliholz (St. Gallen), Haslistuda (St. Gallen), Hassel (Unterweser), Hasselboum, Hasselbusch (Norddeutschland), Hasselnäss (Siebenbürgen), Hasselstrach (Siebenbürgen), Hasselstaude, Hasselnot, Hasselstruk (Nordwestdeutschland, niederdeutsch), Haxelnuss, Hesele (mittelhochdeutsch), Heselinholz (mittelhochdeutsch), Heslinholz (mittelhochdeutsch), Hesse, Hüselte, Klaeterbusk (Bremen), Kätzlein, Klöterbusch (Hamburg), Märzennudeln, Nööthbusch (Mecklenburg), Nussblüh, Nussbusch und Nussstrauch.[32]
Tacuinum sanitatis (Ibn Butlan) 14. Jh.[50]
Gart der Gesundheit 1485
Hortus sanitatis 1491
Leonhart Fuchs 1543
Hieronymus Bock 1551
Mattioli / Handsch / Camerarius 1586
Der Artikel beruht vor allem auf folgender Literatur:
Für den Abschnitt Kulturelle Bedeutung wurden die folgenden Bücher verwendet:
Ergänzende Quellen und Literatur:
Die Gemeine Hasel (Corylus avellana), auch Haselstrauch oder Haselnussstrauch genannt, ist eine Pflanzenart aus der Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Sie ist ein meist rund fünf Meter hoch werdender sommergrüner Strauch, der in Europa und Kleinasien heimisch und in Mitteleuropa sehr häufig ist. Bekannt ist sie für ihre essbaren, seit Jahrtausenden vom Menschen genutzten Früchte, die Haselnüsse. Der Großteil der im Handel erhältlichen Haselnüsse stammt jedoch von der nahe verwandten Lambertshasel (Corylus maxima).
Das Art-Epitheton avellana bezieht sich auf die antike italienische Stadt Abella, heute Avella, in der heutigen Provinz Avellino in Kampanien nahe dem Vesuv. Die Region ist für ihren Haselnussanbau schon seit dem Altertum bekannt.
Ang abelyana (Corylus avellana; Kinatsila: avellana; Ininggles: hazelnut) maoy lubi gikan sa kahoy sa abelyano (Kinatsila: avellano), nga lumad gikan Eskandinabya hangtod Iran.
Ang abelyana (Corylus avellana; Kastila: avellana; Ingles: hazelnut) ay isang nuwes na nagmula sa puno ng abelyano (Kastila: avellano), na katutubo mula Iskandinabya hanggang Iran.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Biyolohiya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang abelyana (Corylus avellana; Kastila: avellana; Ingles: hazelnut) ay isang nuwes na nagmula sa puno ng abelyano (Kastila: avellano), na katutubo mula Iskandinabya hanggang Iran.
L'avelanièr [1] (Corylus avellana) es un arbre silvèstre o cultivat per sos fruches secs, las avelanas [2]. Aperten a la familha de Betulaceae. I a una desena d'espècias dintre del genre Corylus. Totes son d'arbres caducifòlis que demòran dins l'emisfèri nòrd dins de climas temperats.
L'avelanièr a de fuèlhas redondas simplas e ressegadas. Las flors son de pollinizacion anemofila e los mascles començan de se desvolopar a la fin de l'estiu e contunhan de créisser fins a l'ivèrn seguent. Las flors femes son pus tardivas e pauc visiblas e sonque los pichons estils roges s'i remarcan. Los fruches de 1 a 2 cm de diamètre, son parcialament dintre d'una bractea de color verda al començament e marron a maduracion. Coma arbre silvèstre forma las avelanièras de nauta montanha e a mendre altitud se tròba pròche dels rius.
L'avelana es una notz comestibla, fruch de l'avelanièr comun (Corylus avellana L.). A una forma esferoïdala e son diamètre sòl èsser de 10 a 15 mm. Ten una clòsca fibrosa extèrna que envolopa un cobèrt lis ont s'amaga la grana; aquesta clòsca se seca pendent la maturacion.
Avelana Valor nutricionalaLo nogalh de la grana es comestible e se pòt emplegar cru o cuèch (entièr o en pasta). La pèl fosca que cobrís la grana a un gost amar, çò que fa sovent es tirat quand se deu consumir. S'emplega l'avelana per far un òli de gost fòrt e caracteristic per un emplec alimentari mas subretot per èsser barrejada amb de chocolat.
Las avelanas silvèstras son tanben comestiblas mas lors arbres son pauc productius. Se cultiva sens o amb asagatge, e a besonh de vent pendent la pollinizacion que se produtz en ivèrn.
L'avelanièr (Corylus avellana) es un arbre silvèstre o cultivat per sos fruches secs, las avelanas . Aperten a la familha de Betulaceae. I a una desena d'espècias dintre del genre Corylus. Totes son d'arbres caducifòlis que demòran dins l'emisfèri nòrd dins de climas temperats.
De Bëschhieselter, (Corylus avellana, L) meeschtens nëmmen Hieselter genannt, ass e klenge Bam aus der Gattung vun den Hieselter an der Famill vun de Bierkegewächser, dee bis 12 Meter héich ka ginn. Seng Friichte sinn d'Hieselnëss.
D'Hieselter sinn a ganz Europa doheem, bis op den 68. Breedegrad, an a Klengasien. Se wuesse gutt op Kallekbiedem, awer och op neutralen a liicht sauere Biedem. Et fënnt een s'am Bësch am Ënnerghëlz, um Bord vun de Bëscher, an an Hecken.
Seng Schuel ass grobrong a glënnert e bësselchen, ofhängeg vun der Plaz op där e steet rullt se sech a klenge Sträifen.
Den Hieselter gëtt et mat engem kuerze Stronk, meeschtens awer mat méi Strénk déi vum Buedem ausginn.
D'Blieder sinn ongeféier 10 × 10 cm grouss, bal kreesronn bis obovat, op der Basis häerzfërmeg. Um Bord vum Blat sinn dräieckeg, schaarf, an ongläichméisseg Zacken. D'Blat ass uewendriwwer donkelgréng, rau, an huet kleng Hoer. Op der ënneschter Säit si mëll Nerven, an et huet wäiss Heeërcher.
Déi bis 5 cm laang männlech Bléie si brongelzeg-giel, beim Stëpse blatzeg-giel, déi weiblech si brong an 3–5 mm déck.
De Bëschhieselter, (Corylus avellana, L) meeschtens nëmmen Hieselter genannt, ass e klenge Bam aus der Gattung vun den Hieselter an der Famill vun de Bierkegewächser, dee bis 12 Meter héich ka ginn. Seng Friichte sinn d'Hieselnëss.
D'Hieselter sinn a ganz Europa doheem, bis op den 68. Breedegrad, an a Klengasien. Se wuesse gutt op Kallekbiedem, awer och op neutralen a liicht sauere Biedem. Et fënnt een s'am Bësch am Ënnerghëlz, um Bord vun de Bëscher, an an Hecken.
Seng Schuel ass grobrong a glënnert e bësselchen, ofhängeg vun der Plaz op där e steet rullt se sech a klenge Sträifen.
L'avellanera, u mas correctament avellanera d'Europa occidental (Corylus avellana L., 1758), ye un arbusto de grans dimensions (bien pocas vegadas s'apresenta como árbol) de fuella caduca, natural d'Europa. Ye una d'as pocas especies agricolas que tamién se pueden trobar en estato silvestre (que ixo ye no asilvestradas) en as nuestras latitutz, fendo casa suya d'os puestos humidos y pocins en os monts d'a Peninsula, y tamién con d'especial abundancia en as valles d'o Pireneu axial. En cautivo, s'ha de criar en regano.
En plega d'alto ta's 8 metros, anque en condicions particulars en hai conoixitos que n'han plegato ta's 15. A madera ye dura, flexible y resistent, y nantes se feba marchar a saber-lo ta fer-ne astils t'as ferramientas de labor, baranas y cerca t'as puertas. As fuellas redondadas, d'entre 6 y 12 cm de lonchitut y d'amplura y con d'os cantos asarratos, son tovas y s'emplegan de pastura ta'l bestiar (con buena gana que les posan a las uellas y las crabas) en os lugars a on que l'árbol ye abundant.
As flors amaneixen antes que no las fuellas, de buens comienzos en a primavera, son monoicas y con d'os amentos diferenciatos por o sexo: Os masculinos de color amariella palida y d'us 5–10 cm de luengos, os femeninos muit chicotz y de poco no s'amagan de raso a dentro la capaza, nomás que les n'amaneixen os estilos por alto, de numer de 1 a 3. O fruito suyo ye l'avellana, que madura 6 u 8 meses dimpués d'a florada, en grupos de 3 u 5 avellanas, cadaguna con d'una capaza (pela) particular de fuellas modificadas que les ne tapa las 3 quatreras partes.
A producción d'avellanas en Espanya s'aconcentra mas que mas en a provincia de Tarragona, a on que tradicionalment s'heban trobato os numers mas grans d'hectarias de regano plantadas de las ditas. A localidat tarraconense de Reus se considera lo mas important mercato d'iste producto en o mundo, anque la importación d'avellanas de Turquía, mas baratas, l'ha meso en buens apuros en as zagueras decadas. A producción d'as avellaneras d'Asturias la sigue n'importancia, con un 4 % d'a producción estatal.[1] Espanya, que por regular yera o tercer país en producción d'avellanas dimpués de Turquía y Italia, s'ha visto superato por Estatos Unitos en os anyos 90.[2]
O nombre de l'avellana viene d'o latín avellanam nucem, que significa "nuez d'Avella", ixo ye una comuna d'a rechión italiana de Campania.[3]
Ol Corylus avellana (in Bergamàsch Nisöl o ach Còler[1]; en Bresà: Nisöl, Nisöla, Nösöl o Nösöla; in Lumbard Ucidental Pianta di nisciöl), specie de la faméa di Betulaceae, lè ü boscàl ólt fina a 5/6 méter, che l' vé da l'Euròpa e da l'Asia Minùr e l' crès selvàdech da la pianüra fina ai 1.300 méter.
Lónghe fina a 12 ghèi, i è piö o méno tónde, ma con öna bèla pónta che la signa fò e i è pò 'mpó a cör a la base; l'órlo l'è dò ólte dentàt (l'gh'à dò ùrdegn de décc). Sura i è érde, sóta i è piö ciare e 'mpó peluse.
Ol Corylus avellana l'è monòich, cioè 'l gh'à di fiùr dóma mas·cc e di fiùr dóma fèmina sö la stèsa pianta. Piö che de fiùr gh'è de parlà de 'nfiurescènsa, ön insèma de tace fiùr.
L'enfiurescensa mas·cc del nisöl l'è öna sórt particulàr de spiga, l'è ön spiga che la pènt in zó 'nvèce de sta sö drécia come 'n del formét e l'è ciamada amènt. L'è zalda, lónga 'nfina a dés ghèi e la böta ü bèl tòch prima di fòie, de spès zamò 'n zenér i amèncc i è zamò bötàcc.
La 'nfiurescensa fèmina la sömèa a ü böt, l'è picinìna e la gh'à 'n sima ü ciöf rós.
I fröcc (i nisöle) i si a maia, i è grande piö o méno 2/3 ghèi, i gh'à 'l sò gös de lègn de spàca per tirà fò l'arma.
Ol Nisöl l'è mia de confónt col Nisöl de Dalmasia, 'l Corylus maxima e gnà col Nisöl de Costantinopoli, ol Corylus colurna che i è dò ótre spéce ach se 'mpó i ghe sömèa al Nisöl.
Corylus avellana, the common hazel or hizzle, is a species o hazel native tae Europe an wastren Asie, frae the Breetish Isles sooth tae Iberie, Greece, Turkey an Cyprus, north tae central Scandinavie, an east tae the central Ural Moontains, the Caucasus, an northwastren Iran.[2][3][4]
L'avellanera, u mas correctament avellanera d'Europa occidental (Corylus avellana L., 1758), ye un arbusto de grans dimensions (bien pocas vegadas s'apresenta como árbol) de fuella caduca, natural d'Europa. Ye una d'as pocas especies agricolas que tamién se pueden trobar en estato silvestre (que ixo ye no asilvestradas) en as nuestras latitutz, fendo casa suya d'os puestos humidos y pocins en os monts d'a Peninsula, y tamién con d'especial abundancia en as valles d'o Pireneu axial. En cautivo, s'ha de criar en regano.
En plega d'alto ta's 8 metros, anque en condicions particulars en hai conoixitos que n'han plegato ta's 15. A madera ye dura, flexible y resistent, y nantes se feba marchar a saber-lo ta fer-ne astils t'as ferramientas de labor, baranas y cerca t'as puertas. As fuellas redondadas, d'entre 6 y 12 cm de lonchitut y d'amplura y con d'os cantos asarratos, son tovas y s'emplegan de pastura ta'l bestiar (con buena gana que les posan a las uellas y las crabas) en os lugars a on que l'árbol ye abundant.
As flors amaneixen antes que no las fuellas, de buens comienzos en a primavera, son monoicas y con d'os amentos diferenciatos por o sexo: Os masculinos de color amariella palida y d'us 5–10 cm de luengos, os femeninos muit chicotz y de poco no s'amagan de raso a dentro la capaza, nomás que les n'amaneixen os estilos por alto, de numer de 1 a 3. O fruito suyo ye l'avellana, que madura 6 u 8 meses dimpués d'a florada, en grupos de 3 u 5 avellanas, cadaguna con d'una capaza (pela) particular de fuellas modificadas que les ne tapa las 3 quatreras partes.
A producción d'avellanas en Espanya s'aconcentra mas que mas en a provincia de Tarragona, a on que tradicionalment s'heban trobato os numers mas grans d'hectarias de regano plantadas de las ditas. A localidat tarraconense de Reus se considera lo mas important mercato d'iste producto en o mundo, anque la importación d'avellanas de Turquía, mas baratas, l'ha meso en buens apuros en as zagueras decadas. A producción d'as avellaneras d'Asturias la sigue n'importancia, con un 4 % d'a producción estatal. Espanya, que por regular yera o tercer país en producción d'avellanas dimpués de Turquía y Italia, s'ha visto superato por Estatos Unitos en os anyos 90.
O nombre de l'avellana viene d'o latín avellanam nucem, que significa "nuez d'Avella", ixo ye una comuna d'a rechión italiana de Campania.
Ol Corylus avellana (in Bergamàsch Nisöl o ach Còler; en Bresà: Nisöl, Nisöla, Nösöl o Nösöla; in Lumbard Ucidental Pianta di nisciöl), specie de la faméa di Betulaceae, lè ü boscàl ólt fina a 5/6 méter, che l' vé da l'Euròpa e da l'Asia Minùr e l' crès selvàdech da la pianüra fina ai 1.300 méter.
Corylus avellana, the common hazel or hizzle, is a species o hazel native tae Europe an wastren Asie, frae the Breetish Isles sooth tae Iberie, Greece, Turkey an Cyprus, north tae central Scandinavie, an east tae the central Ural Moontains, the Caucasus, an northwastren Iran.
Li côrî (on dit eto : noejhî, noejhtî), c' est on bouxhon ki crexhe dins les bwès et les hourleas des payis timperés. I vént a totès djetes ki crexhèt ene dilé l' ôte, a stoclêyes; on lome çoula ene hourêye ou on topet d' côrîs.
No d' l' indje e sincieus latén : : Corylus avellana
Les fleurs måles ki rexhnut e moes d' måss sont lomêyes les minousses.
Les côrîs crexhèt pus voltî so les pindants des tienes, nén so les dzeus.
On bwès d' côrî, c' est ene biyonaxhe. Il î vike des biesses a pårt come les rinnes côrreces.
I dene des noejhes (des noejhetes) ki sont schayetes e moes d' octôbe (el Walonreye).
Dinltins, on-z aléve code ås côres so les côrîs å moes d' nôvimbe, po fé des schinons. On è pout fé eto des mantches d' usteye.
Mins les côrîs ni sont nén gros assez po esse côpés come bwès d' tchåfaedje dins les manêyes.
Ene taeyes avou bråmint des côrîs si lome on côroe u ene côrete, mins gn a eto mwints ôtes vî vîs nos.
Les parints do mot "côrî" sont foirt corants, dins les nos d' plaeces del Walonreye.
Li côrî (on dit eto : noejhî, noejhtî), c' est on bouxhon ki crexhe dins les bwès et les hourleas des payis timperés. I vént a totès djetes ki crexhèt ene dilé l' ôte, a stoclêyes; on lome çoula ene hourêye ou on topet d' côrîs.
No d' l' indje e sincieus latén : : Corylus avellana
Les fleurs måles ki rexhnut e moes d' måss sont lomêyes les minousses.
De haozenoeteboom (Latien: Corylus avellana) is boomsoort die van oorsprong in Europa en West-Azië veurkomt. De haozenoeteboom beheurt tot de birkefemilie (Betulaceae) en kan tussen de drie en acht meter hoog worren.
An de haozenoeteboom zitten 's leintes de mannelijke en vrouwelijke bleuiwiezes ampart. De mannelijke bloemen zitten in katjes en bin 's zoemers al anwezig in de oksels van de blaojen. Ze bleuien eerst in jannewaori. De vrouwelijke bloemen zitten mit drie tot vier stuks in een klein knopjen bie mekaar. Tiejens de bleui bin alleen de rooie stielen mit de stempels te zien.
Een haozenoeteboom draagt meestentieds eerst naor tien jaor vruchten, mar der bestaon oek soorten dan al veul eerder vruchten dragen (bieveurbeeld naor een jaor of drie). De haozenoeteboom draagt 's zoemers en 's harests vruchten die in de periode van juli tot september riep worren. Disse vruchten staon bekend as haozenoeten.
De wetenschappelijke naam avellana komt van Italiaanse stad Avella en is ekeuzen deur Carolus Linnaeus uut 't boek van Leonhart Fuchs De historia stirpium commentarii insignes (1542), hierin stung de boom beschreven as "Avellana nux sylvestris" (wilde noet van Avella).
De noeten van de haozenoeteboom worren vaak verwaarkt in sukelaopreducten, bieveurbeeld: haozenoetepasta of pralines.
Der bin oek verschillende soorten dieren die haozenoeten eten, veurbeelden hiervan bin de marekolf die de noeten laot vallen en eekhoorns en muzen die der noeten veur de wienter verbaargen en vaak oek vergeten, dit betekent dat disse dieren in grote maote biedragen an 't anplanten van nieje haozenoetebomen.
Van 't hout van de haozenoeteboom worren vaak wandelstokken, bielen, schuppen en aar spul emaakt.
De haozenoeteboom (Latien: Corylus avellana) is boomsoort die van oorsprong in Europa en West-Azië veurkomt. De haozenoeteboom beheurt tot de birkefemilie (Betulaceae) en kan tussen de drie en acht meter hoog worren.
An de haozenoeteboom zitten 's leintes de mannelijke en vrouwelijke bleuiwiezes ampart. De mannelijke bloemen zitten in katjes en bin 's zoemers al anwezig in de oksels van de blaojen. Ze bleuien eerst in jannewaori. De vrouwelijke bloemen zitten mit drie tot vier stuks in een klein knopjen bie mekaar. Tiejens de bleui bin alleen de rooie stielen mit de stempels te zien.
Een haozenoeteboom draagt meestentieds eerst naor tien jaor vruchten, mar der bestaon oek soorten dan al veul eerder vruchten dragen (bieveurbeeld naor een jaor of drie). De haozenoeteboom draagt 's zoemers en 's harests vruchten die in de periode van juli tot september riep worren. Disse vruchten staon bekend as haozenoeten.
De wetenschappelijke naam avellana komt van Italiaanse stad Avella en is ekeuzen deur Carolus Linnaeus uut 't boek van Leonhart Fuchs De historia stirpium commentarii insignes (1542), hierin stung de boom beschreven as "Avellana nux sylvestris" (wilde noet van Avella).
De noeten van de haozenoeteboom worren vaak verwaarkt in sukelaopreducten, bieveurbeeld: haozenoetepasta of pralines.
Der bin oek verschillende soorten dieren die haozenoeten eten, veurbeelden hiervan bin de marekolf die de noeten laot vallen en eekhoorns en muzen die der noeten veur de wienter verbaargen en vaak oek vergeten, dit betekent dat disse dieren in grote maote biedragen an 't anplanten van nieje haozenoetebomen.
Van 't hout van de haozenoeteboom worren vaak wandelstokken, bielen, schuppen en aar spul emaakt.
En oazeloare is e sôorte troenke uut de familie van de berkn. 't Is e plante die van ôorsproung overol in Europa toet an de Oeral en de Kaukasus vôornkomt en over Turkeye toet in Iran. Ze zyn surtout goed ekend deur nunder vruchtn, oazelnotjes, die in de smoake volln byn menschn en bêestn.
De noame oazeloare komt van 't Angelsaksische *haes, die beveeln wult zeggn. E staf in zuk out wos e têekn van gezag.
En oazeloare is e troenke die e meiter of achte oge komt. De bloarn kunn verschillige kleurn en, ze bestoan in 't groene, mor oek in 't doenkerrôod. De bloarn verbrêedn no vôorn toe en loopn toune uut in e puntje.
An oazeloars kommn der vrouwelikke (woaruut dan de notjes groein) en mannelikke bloemn (katjes die ol in januoari bloein, an der gin bloarn anstoan). Round de notjes (die en arde pele en, woavoorn dat e notekroaker mêestol nôdig is) zit er oek ossan en velletje, die der mêestol ofedoan is an ze verkocht zyn in wienkels.
't Out van oazeloars wos vroegerder joar vele gebruukt voun ofsluutiengn te moakn omdan ze goed kustn evlochtn zyn.
In Schotland, up 't eiland Colonsay, zyn der in e pit voun vuuligeid in te smytn, ounderdduuzndn oazelnootpeeln evoundn. Achter de daterienge kwam uut dan ze 9000 joar oud woarn. Ounderzoekers peizn dan de menschn doa toune surtout vegetarisch leefdn beist dan ze up dat eiland zaatn omdan de nootn ollemoale 't zeste joar upeetn woarn en omdat er gin grôte bêestn zaatn voun up te joagn.
Oazeloars kommn in hêel Europa vôorn en groein surtout an de kant van busschn en up stikkn land woa dan der nie ol te vele oge boomn stoan. Ze groein oek gemakkelik in outkantn, tusschn aar struukn.
't Zyn, buutn vele menschn, nog e masse liefebbers van oazelnootn.
De nootn die in de wienkels te kope zyn, kommn nie uut 't bus, mo van up plantages. De grotstn producent is Turkeye, aar regio's woa dan der oek wel ezet zyn, zyn de Kaukasus, 't nôord-ôostn van de Verênigde Stoatn, Itoalië, Spanje, Iran en China.
Ze kunn d'oazelnootn binnoaln teegn 't ende van oktober. De mêeste kwêkers wachtn toet an de nootn, tope met de bloarn van 't zeste up de ground volln (ol zyn der oek die ze dervan schuddn) en voagn toune olles tope in de reke. Met en aar machine ryen ze doa toune over en schêen ze de nootn van de reste.
En oazeloare is e sôorte troenke uut de familie van de berkn. 't Is e plante die van ôorsproung overol in Europa toet an de Oeral en de Kaukasus vôornkomt en over Turkeye toet in Iran. Ze zyn surtout goed ekend deur nunder vruchtn, oazelnotjes, die in de smoake volln byn menschn en bêestn.
Iwrupa awillanu (Corylus avellana) nisqaqa huk awillanu wayuq yuram, sach'a icha thansam, Iwrupapi wiñaq, Awya Yalapipas puquchisqa, wayunraykum. Chay awillana nisqa rurunkunatam mikhunchik.
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Iwrupa awillanu.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Iwrupa awillanu
Iwrupa awillanu (Corylus avellana) nisqaqa huk awillanu wayuq yuram, sach'a icha thansam, Iwrupapi wiñaq, Awya Yalapipas puquchisqa, wayunraykum. Chay awillana nisqa rurunkunatam mikhunchik.
Lajthia (lat. Corylus avellana L.), e njohur edhe si : lethi ose lajthiza është një bimë që bën pjesë në famijen Corylaceae.
-- Përshkrimi—Lajthia e zakonshme është zakonisht një shkurre gjetherënëse që arrin 3-8 m lartësi, por mund të arrijë edhe 15 m. Rritet veçmas ose e përzierë me shkurre si shkoza, mëlleza, molla e egër (dyvjaka), thana etj. Bima parapëlqen shpatet e drejtuara nga veriu ose verilindja që nuk rrihen nga dielli.
Gjethja e lajthisë është e rrumbullaktë, 6–12 cm e gjatë dhe e gjerë, me push në të dy sipërfaqet dhe e dhëmbëzuar. Lulet çelin shumë herët në pranverë, para gjetheve, dhe janë të ndara në lule femërore dhe në lule mashkullore. Lulet mashkullore janë në ngjyrë të verdhë të zbehtë dhe janë 5–12 cm të gjata dhe quhen krënde, ndërsa lulet femërore janë shumë të vogla që dallohen nga sythet e tjera të bimës nga fijet e holla të trëndafilta në majë të tyre dhe qëndrojnë vetëm ose në grupe pranë atyre mashkullore. Frutat prodhohen në grupe prej një deri pesë së bashku. Secili frut mbahet brenda një lëvoreje të fortë. Fruti është afërsisht sferik në oval, 15–20 mm i gjatë dhe 12–20 mm i gjerë, kafe në të verdhë me një mbresë të zbehtë në bazën. Kokrra bie jashtë membranës kur piqet, rreth 7-8 muaj pas pllenimit.
Shufrat e gjata e të drejta përdoren për thurje gardhesh. Në dimër krëndi është ushqim i pëlqyer i bagëtisë, sidomos i dhisë. Edhe gjethet janë të ushqyeshme. Me drurin e trashë dhe me rrënjët e plota janë bërë orendi si bishta veglash, llulla (çibukë) etj. Frutat e lajthisë, që piqen nga fundi i gushtit ose gjatë vjeshtës, janë të shijshme, ndaj ruhen.
Lajthitë kanë disa vlera :
Gjethet e thara në hije, pasi zihen, kullohet të bëhen banja të lëkurës së sëmurë. Në sasi të vogla ëmbëlsohet dhe përdoren si çaj. Ato përmbajnë Vitaminë C, që ndihmon në punën e muskujve të lëmuar të trupit, rregullon veprimet ritmike të zorrëve, nxit urinimin, ngushton enët e gjakut. Ndihmon edhe ata që vuajnë nga variçet (që varen), hemorroidet (majasëlli), ndërpret heqjen e barkut si dhe hemoragji nga hundët.
Lëvorja e rrënjës grumbullohet në vjeshtë. Pasi lahet me kujdes nga mbeturinat, thahet në diell dhe ruhet. Lëngu i përftuar prej saj ulë temperaturat e larta të trupit, duke zëvendësuar aspirinën, që është kimikat nganjëherë i dëmshëm. Pjalmi grumbullohet në kohën e lulëzimit, kur është pjekur mirë dhe ruhet ne qese letra. Përdoret kundër epilepsisë (sëmundjes së tokës).
Nga druri nxirret vaji, që i ngjet atij të ullirit dhe përdoret kundër dhimbjeve të dhëmbëve, krimbave të zorrëve (askarideve) dhe pickimit të insekteve.
Fryti është pjesa më e dobishme. Thelbi ka vlera të mëdha; në përbërje të tij ka 60 % yndyrë, 20 % proteina, 16 % albumina, pak sheqer etj. Fryti i lajthisë këshillohet për njerëzit anemikë (dobësi e përgjithshme e organizmit) si dhe për gratë shtatzëna. Kura përgatitet duke përzier një kg lajthi me një kg mjaltë. Përdoren 3-4 lugë gjelle në ditë. Thelpinjtë e lajthisë bluhen dhe përzihen me miell për të bërë bukë speciale, biskota, çokollata etj.
Lajthia e egër e vendin tonë Corylus colurna L, është lloj shumë i rrallë. Prandaj, duhet t’i ruajmë dhe t’i shtojmë këto dhurata të çmuara të natyrës, që janë kaq bujare.
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia, lulja
C. avellana
Lajthia, lulja
C. avellana
Lajthia, fruti
C. avellana
Lajthia, prodhimi
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia, në natyrë
Lajthia (lat. Corylus avellana L.), e njohur edhe si : lethi ose lajthiza është një bimë që bën pjesë në famijen Corylaceae.
-- Përshkrimi—Lajthia e zakonshme është zakonisht një shkurre gjetherënëse që arrin 3-8 m lartësi, por mund të arrijë edhe 15 m. Rritet veçmas ose e përzierë me shkurre si shkoza, mëlleza, molla e egër (dyvjaka), thana etj. Bima parapëlqen shpatet e drejtuara nga veriu ose verilindja që nuk rrihen nga dielli.
Gjethja e lajthisë është e rrumbullaktë, 6–12 cm e gjatë dhe e gjerë, me push në të dy sipërfaqet dhe e dhëmbëzuar. Lulet çelin shumë herët në pranverë, para gjetheve, dhe janë të ndara në lule femërore dhe në lule mashkullore. Lulet mashkullore janë në ngjyrë të verdhë të zbehtë dhe janë 5–12 cm të gjata dhe quhen krënde, ndërsa lulet femërore janë shumë të vogla që dallohen nga sythet e tjera të bimës nga fijet e holla të trëndafilta në majë të tyre dhe qëndrojnë vetëm ose në grupe pranë atyre mashkullore. Frutat prodhohen në grupe prej një deri pesë së bashku. Secili frut mbahet brenda një lëvoreje të fortë. Fruti është afërsisht sferik në oval, 15–20 mm i gjatë dhe 12–20 mm i gjerë, kafe në të verdhë me një mbresë të zbehtë në bazën. Kokrra bie jashtë membranës kur piqet, rreth 7-8 muaj pas pllenimit.
Shufrat e gjata e të drejta përdoren për thurje gardhesh. Në dimër krëndi është ushqim i pëlqyer i bagëtisë, sidomos i dhisë. Edhe gjethet janë të ushqyeshme. Me drurin e trashë dhe me rrënjët e plota janë bërë orendi si bishta veglash, llulla (çibukë) etj. Frutat e lajthisë, që piqen nga fundi i gushtit ose gjatë vjeshtës, janë të shijshme, ndaj ruhen.
Lajthitë kanë disa vlera :
Gjethet e thara në hije, pasi zihen, kullohet të bëhen banja të lëkurës së sëmurë. Në sasi të vogla ëmbëlsohet dhe përdoren si çaj. Ato përmbajnë Vitaminë C, që ndihmon në punën e muskujve të lëmuar të trupit, rregullon veprimet ritmike të zorrëve, nxit urinimin, ngushton enët e gjakut. Ndihmon edhe ata që vuajnë nga variçet (që varen), hemorroidet (majasëlli), ndërpret heqjen e barkut si dhe hemoragji nga hundët.
Lëvorja e rrënjës grumbullohet në vjeshtë. Pasi lahet me kujdes nga mbeturinat, thahet në diell dhe ruhet. Lëngu i përftuar prej saj ulë temperaturat e larta të trupit, duke zëvendësuar aspirinën, që është kimikat nganjëherë i dëmshëm. Pjalmi grumbullohet në kohën e lulëzimit, kur është pjekur mirë dhe ruhet ne qese letra. Përdoret kundër epilepsisë (sëmundjes së tokës).
Nga druri nxirret vaji, që i ngjet atij të ullirit dhe përdoret kundër dhimbjeve të dhëmbëve, krimbave të zorrëve (askarideve) dhe pickimit të insekteve.
Fryti është pjesa më e dobishme. Thelbi ka vlera të mëdha; në përbërje të tij ka 60 % yndyrë, 20 % proteina, 16 % albumina, pak sheqer etj. Fryti i lajthisë këshillohet për njerëzit anemikë (dobësi e përgjithshme e organizmit) si dhe për gratë shtatzëna. Kura përgatitet duke përzier një kg lajthi me një kg mjaltë. Përdoren 3-4 lugë gjelle në ditë. Thelpinjtë e lajthisë bluhen dhe përzihen me miell për të bërë bukë speciale, biskota, çokollata etj.
Lajthia e egër e vendin tonë Corylus colurna L, është lloj shumë i rrallë. Prandaj, duhet t’i ruajmë dhe t’i shtojmë këto dhurata të çmuara të natyrës, që janë kaq bujare.
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia, lulja
C. avellana
Lajthia, lulja
C. avellana
Lajthia, fruti
C. avellana
Lajthia, prodhimi
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia
C. avellana
Lajthia, në natyrë
Lazdīns (luotīnėškā: Corylus avellana) īr krūms, katros prėklaus beržėniu augalū šėimā.
Īr aukštoma lėgė 5 m, tor daug kuotū. Lapā dėdli dontītās šmuotās, padėngtė plaukelēs. Žīd onksti pavarsarie: vīrėški žėidā īr žirgėnā vuo muotrėški nuognē maži, rauduoni. Vasaras pabonguo ved rėišotus.
Lazdīns īr dėdlē tonkus medies (tėik spīglioutiu, tėik lapoutiu), tėnkams suodnu, parku apželdėnėmou.
Obična lijeska (Corylus avellana) biljka je iz porodice Betulaceae, koja uglavnom raste u Evropi i zapadnoj Aziji, od Britanskih ostrva do Pirenejskog poluostrva, te od Grčke, Turske, Kipra do srednje Skandinavije, zatim od centralnog Urala, Kavkaza do sjeverozapadnog Irana.[1][2][3]
Obična lijeska najčešće je grm visine od 3 do 8 m, a može narasti i do 15 m. Listovi su zaobljeni, dugi 6–12 cm i široki, s mehkanim dlačicama s obje strane. Cvjeta veoma rano u proljeće, prije listanja. Cvjetovi su jednodomni, grupisani u karakterističnu resu, a oplođavaju se putem vjetra. Muški cvjetovi su tamnožuti, dugi 5–12 cm, dok su ženski veoma mali. Plod lijeske je lješnjak. Plodovi se formiraju u grupama od 1–5, a svaki plod ima male listove, u koje je obavijeno 3/4 ploda. Lješnjak je sferičnog do ovalnog oblika, dug 15–20 mm i širok 12–20 mm. Neke kultivirane sorte mogu dati i veće plodove. Smeđe su boje s tamnijom bazom. Kad sazriju, ispadaju iz ovoja, oko 7–8 mjeseci nakon oprašivanja.[4]
Pretežno raste u oblastima s okeanskom i subokeanskom klimom, u toplijim predjelima. Raste u svijetlim šumama, na ivicama šuma i u živicama. Spada u biljke koje vole svjetlost, ali podnosi i umjereno zasjenjena mjesta. Relativno je indiferentna na vlagu, hranjivost zemljišta i alkalno-bazični sastav. Optimalni rast dostiže na mokrim, dobro prozračenim i toplim zemljištima, s visokim udjelom humusa, na neutralnim do lahko alkalnim zemljištima. Nije neuobičajeno da raste i na pjeskovitom ni slabo hranjivom zemljištu, kao i kiselim, vlažnim staništima.
Najčešće se koristi u prehrambenoj industriji, za proizvodnju raznih poslastica, čokolada, krema i slično. Za vrijeme Drugog svjetskog rata u Italiji, kada je kakao bio rijetkost, lješnjaci su se upotrebljavali za proizvodnju danas veoma poznate Nutelle (engleski: nut = lješnjak), koju proizvodi italijanska kompanija Ferrero.
Lješnjaci su veoma bogati bjelančevinama i nezasićenim masnoćama. Također su značajan izvor vitamina B6 i tiamina, kao i manjih količina drugih vitamina B-grupe. Sadrže i oko 17% ugljikohidrata, od čega je najviše celuloze.
Obična lijeska (Corylus avellana) biljka je iz porodice Betulaceae, koja uglavnom raste u Evropi i zapadnoj Aziji, od Britanskih ostrva do Pirenejskog poluostrva, te od Grčke, Turske, Kipra do srednje Skandinavije, zatim od centralnog Urala, Kavkaza do sjeverozapadnog Irana.
Wšedna lěšćina (Corylus avellana) jo kerk z pódswójźby lěskowych rostlinow (Coryloideae) znutśika swójźby brjazowych rostlinow (Betulaceae).
Wšedna lěšćina jo wšakozdonkowy kerk, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 2 až do 6 m (wót 3 až do 5 m).
Łopjena su owalne, kulowate abo wutšobojte a njepšawidłownje gropnje a dwójce zubate. Wóni su měko kósmate a dośěgnu dłujkosć wót 5 až 12 cm.
Jich nazymske barwjenje je blědožołte.
Kwiśo wót februara až do apryla. Muske micki dośěgnu dłujkosć wót (2-8) 10 cm. Wóni južo w zymje jawje, a se w póznem nalěśe puknu. Płodowa wobalka je rorkojta abo zwónojta a něźi tak dłujka kaž wórjech. Žeńske kwiśonki cerwjenu pěstu maju, su w pupku schowane a stoje pó dwěma až pó šesćoch.
Za cas śopłych dnjow nalěto pcołki kerki wopytaju. Wóni se wót proška zežywjuju ako jadne jich žrědłow caroby. Ale kerk njewoprošujo, dokulaž žeńske kwiśonki njewopytaju.
Płody su twardoškórpinate, brune lěškowe wórješki. Zdrjałe wórješki njesu zelenu, na kšomje wutšodlonu wobalku, kótaraž wjeršk wórješka lichotny wóstaji.
Rosćo w žywych płotach, na kšomach gólow, w listowych lěsach a na blokowych wótsypkowych nasypach.
Rostlina jo w Europje, w pódwjacornej Aziji a w pódpołnocnej Africe rozšyrjona.
Wšedna lěšćina (Corylus avellana) jo kerk z pódswójźby lěskowych rostlinow (Coryloideae) znutśika swójźby brjazowych rostlinow (Betulaceae).
Zwëczajnô leszczëna (Corylus avellana L.) – to je czerz z rodzëznë brzózkòwatëch (Betulaceae Gray). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach ë mòże tu ju w gromicznikù kwitnąc, a pòtemù mô lëszczënowé òrzechë. W przëtrôfkù ti roscënë ji parzënka je przenôszónô przez wiater, ale z ni pich mògą zbiérac pszczołë. Leszczinczi są leszczënowim lôskã.
Zwëczajnô leszczëna (Corylus avellana L.) – to je czerz z rodzëznë brzózkòwatëch (Betulaceae Gray). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach ë mòże tu ju w gromicznikù kwitnąc, a pòtemù mô lëszczënowé òrzechë. W przëtrôfkù ti roscënë ji parzënka je przenôszónô przez wiater, ale z ni pich mògą zbiérac pszczołë. Leszczinczi są leszczënowim lôskã.
Обична леска (научн.: Corylus avellana) - вид листопадно дрво од видот Лески.
Обичната леска е грмушка којашто може да достигне височина од пет до седум метри, а расте во цела Европа и во Северозападна Африка. Најчесто расте во влажни, осојни места, но се култивира речиси во сите европски земји. Коренот на леската е плиток, кората е мазна и светлокафеава, пупките се јајцевидни со повеќе лушпи, младите гранчиња се црвенкасто-влакнести. Лисјата на леската се сместени на кратки дршки, по форма се тркалезни или елипсовидни, а по рабовите се остро, пилесто назабени. Леската цвета пред пролистувањето, во периодот од февруари до април, а нејзините цветови се во форма на реси. Машките реси се жолти и се формираат во текот на летото претходната година, додека женските реси се покриени со лисни лушпи и се одделени од машките. Плодот на леската е во форма на оревче (лешник) и созрева во септември и во октомври, а потоа брзо паѓа при што семката што се наоѓа во плодот може да се јаде.[1]
Во медицината се користат плодот на леската (Corylus avellana fructus), младите листови (Corylus avellana folium) и кората од стеблото (Corylus avellana cortex). Притоа, плодовите се берат кога се зрели, по што се сушат на сонце; листовите се берат кога се млади, а се сушат под сенка и на проветрени места; кората се бере во рана пролет при што се сече на тенки парчиња (до 10 сантиметри) и потоа се суши. Семките од плодот на леската (лешниците) содржат: 50-60% масла, кои најчесто се состојат од олеинска и линолна киселина, 14-18% белковини, околу 14% скроб и околу 2,5% минерали. Хемискиот состав на кората содржи: катехински танин (5-8%), малку смола, етерични масла, флавониди, деривати на мирицетол итн. Најпосле, листот содржи танини, флавониди, фолна киселина и витамин Ц.[2]
Лисјата и кората на леската се користат за лекување на воспалени вени и хемороиди, бидејќи ги стеснуваат крвните садови, благодарение на танините што ги содржат. Исто така, леската помага и во надворешното лекување на верикозни улцерации во вид на облоги подготвени од кората и лисјето. Младите листови се користат за лекување на чир во желудникот, проливи, хроничен воспалителен процес на дебелото црево и други стомачни заболувања. Во народната медицина, листот и кората се употребуваат за лекување на зголемена простата. Притоа, од листовите и од кората се подготвува чај, а од кората се прави и маст која може да остане стабилна до две години.[3]
Сәтләүек ағасы (рус. Лещи́на обыкнове́нная, лат. Córylus avellána) —ҡайын һымаҡтар (Betulaceae) ғаиләһенән эре ҡыуаҡ. Бейеклеге 7 м-ға етә. Март-апрель айҙарында сәскә ата, август-сентябрҙә емеше (сәтләүеге) өлгөрә.
Сәтләүек ағасының тәбиғи ареалы Европа, Кавказ һәм Урта Азия. Бөтә ергә культивацияланған. Башҡортостанда киң таралған. Япраҡлы ағас урманында, урман ситендә, йырғанаҡтарҙа үҫә.
_4.jpg)
Сәтләүек ағасы (рус. Лещи́на обыкнове́нная, лат. Córylus avellána) —ҡайын һымаҡтар (Betulaceae) ғаиләһенән эре ҡыуаҡ. Бейеклеге 7 м-ға етә. Март-апрель айҙарында сәскә ата, август-сентябрҙә емеше (сәтләүеге) өлгөрә.
Rintzola o nitzola, (Corylus avellana) de sa Familia Betulacee. Mata, cun meda ramos chi partini dae terra. Fozas bastante mannas cun tenache longu. Creschede in collina o in montagna no tantu alta. Su fruttu: su chiu chi si mandigada o s'impreada po druches e po turrone o cicolatte, s'agatada intro una iscortza dura, tunda chi cherede ischitzada.
Rintzola o nitzola, (Corylus avellana) de sa Familia Betulacee. Mata, cun meda ramos chi partini dae terra. Fozas bastante mannas cun tenache longu. Creschede in collina o in montagna no tantu alta. Su fruttu: su chiu chi si mandigada o s'impreada po druches e po turrone o cicolatte, s'agatada intro una iscortza dura, tunda chi cherede ischitzada.
Corylus avellana, the common hazel, is a species of flowering plant in the birch family Betulaceae, native to Europe and Western Asia. It is an important component of the hedgerows that were, historically, used as property and field boundaries in lowland England. The wood was traditionally grown as coppice, with the poles cut being used for wattle-and-daub building, and agricultural fencing.
Common hazel is mainly cultivated for its nuts. The name ‘hazelnut’ applies to the nuts of any species in the genus Corylus, but (in commercial settings) a hazelnut is usually that of C. avellana. This hazelnut or cob nut, the kernel of the seed, is edible and used raw or roasted, or ground into a paste. The cob is round, compared with the longer filbert nut.
Common hazel is typically a shrub reaching 3–8 metres (10–26 feet) tall, but can reach 15 m (49 ft). The leaves are deciduous, rounded, 6–12 centimetres (2+1⁄2–4+1⁄2 inches) long and across, softly hairy on both surfaces, and with a double-serrate margin. The flowers are produced very early in spring, before the leaves, and are monoecious with single-sex wind-pollinated catkins. Male catkins are pale yellow and 5–12 cm long, while female flowers are very small and largely concealed in the buds with only the bright red 1–3 millimetres (1⁄16–1⁄8 in) long styles visible. The fruit is a nut, produced in clusters of one to five together, each nut held in a short leafy involucre ("husk") which encloses about three-quarters of the nut. The nut is roughly spherical to oval, 15–20 mm (5⁄8–3⁄4 in) long and 12–20 mm (1⁄2–3⁄4 in) broad (larger, up to 25 mm long, in some cultivated selections), yellow-brown with a pale scar at the base. The nut falls out of the involucre when ripe, about 7–8 months after pollination.[2][3][4]
It is readily distinguished from the closely related filbert (Corylus maxima) by the short involucre; in the filbert the nut is fully enclosed by a beak-like involucre longer than the nut.[2]
._26-01-2021._(actm.)_02.jpg)
Male catkins
Female flower
C. avellana 'Heterophylla'
The scientific name avellana derives from the town of Avella in Italy,[5] and was selected by Linnaeus from Leonhart Fuchs's De historia stirpium commentarii insignes (1542), where the species was described as "Avellana nux sylvestris" ("wild nut of Avella").[6] That name was taken in turn from Pliny the Elder's first century A.D. encyclopedia Naturalis Historia.[7]
Corylus avellana occurs from Ireland and the British Isles south to Iberia, Italy, Greece, Turkey and Cyprus, north to central Scandinavia, and east to the central Ural Mountains, the Caucasus, and northwestern Iran.[2][8][3]
The leaves provide food for many animals, including Lepidoptera such as the case-bearer moth Coleophora anatipennella. Caterpillars of the concealer moth Alabonia geoffrella have been found feeding inside dead common hazel twigs.
The fruit are possibly even more important animal food, both for invertebrates adapted to circumvent the shell (usually by ovipositing in the female flowers, which also gives protection to the offspring) and for vertebrates which manage to crack them open (such as squirrels and corvids). Both are considered pests by hazelnut growers.
There are many cultivars of the hazel, including Barcelona, Butler, Casina, Clark Cosford, Daviana, Delle Langhe, England, Ennis, Fillbert, Halls Giant, Jemtegaard, Kent Cob, Lewis, Tokolyi, Tonda Gentile, Tonda di Giffoni, Tonda Romana, Wanliss Pride, and Willamette.[9] Some of these are grown for specific qualities of the nut including large nut size, and early and late fruiting cultivars, whereas other are grown as pollinators. The majority of commercial hazelnuts are propagated from root sprouts.[9] Some cultivars are of hybrid origin between common hazel and filbert.[4]
The following ornamental cultivars have gained the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit:-
According to the New Sunset Western Garden Book, the European hazelnut is among the most widely grown hazelnut plants for commercial nut production.[12]
This shrub is common in many European woodlands. It is an important component of the hedgerows that were the traditional field boundaries in lowland England. The wood was traditionally grown as coppice, the poles cut being used for wattle-and-daub building and agricultural fencing.[2]
Hazelnuts are rich in protein and unsaturated fat. They also contain significant amounts of manganese, copper, vitamin E, thiamine, and magnesium.[13]
Common hazel is cultivated for its nuts in commercial orchards in Europe, Turkey, Iran and Caucasus. The name "hazelnut" applies to the nuts of any of the species of the genus Corylus. This hazelnut or cobnut, the kernel of the seed, is edible and used raw or roasted, or ground into a paste. The seed has a thin, dark brown skin which has a bitter flavour and is sometimes removed before cooking. The top producer of hazelnuts, by a large margin, is Turkey, specifically the Giresun Province. Turkish hazelnut production of 625,000 tonnes accounts for approximately 75% of worldwide production.[14]
Corylus avellana, the common hazel, is a species of flowering plant in the birch family Betulaceae, native to Europe and Western Asia. It is an important component of the hedgerows that were, historically, used as property and field boundaries in lowland England. The wood was traditionally grown as coppice, with the poles cut being used for wattle-and-daub building, and agricultural fencing.
Common hazel is mainly cultivated for its nuts. The name ‘hazelnut’ applies to the nuts of any species in the genus Corylus, but (in commercial settings) a hazelnut is usually that of C. avellana. This hazelnut or cob nut, the kernel of the seed, is edible and used raw or roasted, or ground into a paste. The cob is round, compared with the longer filbert nut.
Corylus avellana aŭ avelkorilo [2] estas palearktisa specio el la genro avelujo.
Ĝi estas plurtrunka arbedo kiu ne kreskas pli ol 5 metrojn alte. La fruktoj laŭ scienca terminaro estas akenoj kaj neformale grupiĝas en la kategorio de nuksoj: kiel la fruktoj de ĉiuj arboj kaj arbedoj el la genro de abelujoj ili nomatas aveloj. Tamen notindas ke la plej granda parto de la nuntempe aĉeteblaj aveloj devenas de la tre parenca specio Corylus maxima, ne de la specio Corylus avellana, kvankam ili origine havas sian nomon de tiu ĉi specio.
Corylus avellana aŭ avelkorilo estas palearktisa specio el la genro avelujo.
El avellano común (Corylus avellana) es un árbol o arbusto caducifolio oriundo de Europa y Asia.
Es un árbol que alcanza normalmente entre 3 y 8 m de alto, aunque en ocasiones puede llegar a los 15 m con una copa muy extendida de forma irregular, generalmente ramificado desde la base. De corteza marrón pálida o gris y profundamente estriada, su madera es dura, flexible y muy resistente. Las hojas redondeadas, tienen entre 6 y 12 cm de largo y ancho y son suavemente pubescentes por ambas caras, con bordes doblemente aserrados.
Las flores nacen antes que las hojas, a principios de la primavera. Son monoicas y con amentos de sexo diferenciado; los masculinos de color amarillo pálido y entre 5 y 12 cm de largo, los femeninos muy pequeños y prácticamente ocultos en las yemas de las que surgen los estilos rojo brillante, en número de 1 a 3.
El fruto es la avellana, que se produce en grupos de 1 a 5, cada una contenida en un pequeño y hojoso involucro que encierra alrededor de las 3/4 partes de la nuez. La maduración tarda de 7 a 8 meses y entonces el involucro se abre liberando la avellana.
Es una planta de climas templados, aunque tiene una gran área de distribución. Prefiere localizaciones aireadas con una temperatura elevada unida a cierto grado de humedad, ya que favorece la fructificación y el desarrollo de las avellanas.
Sin ser muy exigente, el avellano requiere un terreno profundo, fresco, blando, de naturaleza silíceo-calcáreo-arcillosa o calcáreo-silíceo-arcillosa y de subsuelo permeable, con pH entre 5,5 y 7,8. El avellano es muy sensible a la sequía, y si las tierras son excesivamente calcáreas y de naturaleza seca puede resentirse por la falta de humedad. Le gusta la niebla y la humedad atmosférica, contribuyendo a mantenerla [cita requerida] .
Su área de distribución de Asia Septentrional pasa a Rusia, Austria, Alemania, Francia, España e Italia. Desde la última glaciación se convirtió en una especie común en el sotobosque de abetos. Actualmente, el límite septentrional de esta especie ronda al paralelo 63º, por el sur llega hasta el norte de África y se extiende por el este hasta Armenia.[1]
En la península ibérica se encuentra principalmente en la mitad septentrional.
Existen documentos donde se menciona su cultivo que se remontan al siglo IV a. C. Es una especie muy tolerante en cuanto al clima, pudiendo resistir inviernos de fríos extremos y sequías. Sin embargo, para obtener una buena producción vegeta mejor en terrenos húmedos, permeables y profundos con exposiciones soleadas.
Esta especie se cultiva directamente por sus frutos, principalmente en Europa, China, Australia y Turquía. Existen muchas variedades cultivares: 'Negreta', 'Pauetet', 'Constantí', 'Barcelona', 'Butler', 'Casina', 'Daviana', 'England', 'Ennis', 'Halls Giant', 'Tonda Gentile', 'Delle Langhe', 'Tokolyi', 'Cosford', 'Tonda di Giffoni', 'Tonda Romana', 'Wanliss Pride', 'Willamette', 'Lewis', 'Clark' y 'Jemtegaard'. Algunas de ellas se cultivan por las cualidades específicas del fruto y por su producción precoz y tardía, mientras que otras se utilizan como polinizadoras. La falta de sincronía en el momento de maduración de las flores masculinas y femeninas es una de las principales razones para utilizar variedades polinizadoras. La mayoría de los avellanos comerciales se injertan sobre pies de avellano turco, Corylus colurna, ya que no emite chupones.
En Chile existen alrededor de 5.128,5ha (Censo Agropecuario 2007) plantadas con avellanos, habiendo un potencial de llegar a 60.000 ha entre las VII y X Regiones.
Fuente [2]
Corylus avellana fue descrito por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 2: 998–999. 1753.[3]
Castellano: ablano, avellano, aurán, avellana, avellanera, avellana cordobesa, avellana hembra, avellana macho, avellanal, avellanas, avellanas vanas, avellanero, avellano, avellano blanco, avellano bobo, avellano común, avellano cultivado, avellano europeo, avellano loco, avellano silvestre, avillano, avillanu, caballo, carrillete, cascaruto, cuculo, gambote, gatos, gárgola, matu, mello, nochizo, troncho.[4]
El avellano común (Corylus avellana) es un árbol o arbusto caducifolio oriundo de Europa y Asia.
See artikkel räägib puuliigist; teiste tähenduste kohta vaata Sarapuu (täpsustus). Harilik sarapuu (Corylus avellana) on kaseliste sugukonda sarapuu perekonda kuuluv heitlehine põõsas.
Sarapuu rahvapärased nimetused on kahesugused. Lõuna-Eestis nimetatakse teda pähklipuuks, pähklipõõsaks ja pähkmepuuks, aga Põhja-Eestis on ta sarap, sarakas ja sarapuu.[1]
Põhja-Eesti nimetus tuleb sõnast "sarg" (omastav "sara"), mis tähendab taraga ümbritsetud ja tavaliselt väikest põldu[2]. Põhja-Eestis meeldib sarapuule kasvada just tarade ja kiviaedade ääres ning sellest ta saigi nimetuse.[1]
Sõnaga "pähklipuu" tähistatakse tänapäeval eesti keeles hoopis perekonda Juglans, mis kuulub pähklipuuliste sugukonda. Eestis pähklipuud looduslikult ei kasva.[1]
Teaduslikult kirjeldas sarapuud esimesena Linnaeus ja andis talle ka nimetuse. Üldiselt arvatakse, et ta valis sellise Itaalias Vesuuvi põhjanõlval asuva Avella linna järgi (ladina keeles Abella), mis oli Vana-Rooma tähtsaim pähklikasvatuskeskus. Seal asusid esimesed sarapuuistandused ja arvatavasti oli see paik sarapuude kultuursortide aretamise keskus.[1]
Mõne autori arvates aga andis Linnaeus sarapuule teadusliku nimetuse Väike-Aasias asuva Abellina linna järgi, kus juba antiikajal kasvas rohkelt sarapuid.[1]
Sarapuu perekonnanimi Corylus tuleb kreekaleelsest sõnast korys, mis tähendab kiivrit või kübarat ja viitab viljale, täpsemalt öeldes kas tugeva kestaga pähklile või selle mütsitaolisele kattele lüdile.[1]
Sarapuumetsa nimetatakse sarapikuks.
Sarapuu levila langeb üldjoontes kokku hariliku tamme ja hariliku saare omaga, kuid ulatub kaugemale põhja[1]: Kesk-Skandinaaviasse ja Kesk-Uuralisse. Lisaks Euroopale kasvab sarapuu Väike-Aasias, Taga-Kaukaasias ja Loode-Iraanis. Sarapuu on tavaline kogu Eestis, enam Lääne- ja Põhja-Eestis.
Sarapuu eelistab värskeid viljakaid sügavaid parasniiskeid huumuse- ja lubjarikkaid muldi. Ta kasvab ka karbonaatsetel kruusase aluspõhjaga muldadel ja kuival liivsavisel klibumullal. Tema lehed kõdunevad kiiresti ja sellepärast parandab sarapuu ise oma kasvukoha mulla viljakust.[3]
Eestis on sarapuu kõige sagedasem Lääne-, Loode- ja Põhja-Eesti loopealsetel ja puisniitudel, eriti parasniisketel arupuisniitudel. Rohkearvuliselt kasvab ta kõrgustikel, nii Pandiveres kui Lõuna-Eestis. Varjutaluva puuna kasvab ta nii leht- kui segametsades alusmetsana, kuigi jääb neis pähklivaeseks. Seevastu tee- ja metsaservades, lagendikel ja raiesmikel kasvab ta jõudsalt ning viljub rikkalikult. Eesti saartel leidub sarapikke kõige rohkem Saaremaa kesk- ja idaosas, Muhus ja Abrukal.[3]
Sarapuupõõsas koosneb eri vanuse ja läbimõõduga tüvedest. Põõsa keskel on vanemad ja jämedamad tüved. Vananedes tüved vajuvad kaldu ning lõpuks kuivavad ja kukuvad ümber, aga nende ümber ja asemele kasvavad noored tüved. Tüved on noorelt kiire kasvuga ja püstised, hiljem harunevad.[1]
Sarapuu keskmine kõrgus on 2–6 m, aga salumetsa häiludes või aias võib ta kuni 8–9 m kõrgeks kasvada.[1]
Tavaliselt elavad tüved paarkümmend aastat vanaks, aga erandjuhtudel kuni 80 aastat. Põõsas tervikuna võib elada üle 100 aasta vanaks. Saksamaal Tüüringis on teada puukujuline sarapuu, mille tüve ümbermõõt on 125 cm ja vanus tükk maad üle 100 aasta.[1]
Eesti jämedaim sarapuu kasvab Jõgevamaal Jõgeva vallas Luual Tamme talu aias. Selle tüve ümbermõõt on 8 dm kõrguselt 116 cm.[4]
Sarapuupõõsas kasvab jõudsalt eriti esimestel eluaastatel[1]. Viljuma hakkab ta 5-6-aastaselt, aga kõige rikkalikumad saagiajad algavad 10–15-aastaselt[1]. Istandikud annavad pähkleid umbes 30 aastat[3].
Sarapuu koor on sile ja pruunikashall. Noored võrsed on hallikaspruunid ja tihedalt näärmekarvased, vanemad võrsed on paljad. Pungad on laiovaalsed, pruunikad kuni rohekad ja neid katavad servast ripsmelised pungasoomused.[3]
Hariliku sarapuu 6–12 cm pikad ja 4–10 cm laiad lehed on ümarad või laiäraspidimunajad, nurgeliselt hõlmised ning teritunud tipuga. Leheserv on harilikult kahelisaagjas.
Põhiliselt paljuneb sarapuu pähklitega, kuid mitte ainult. Kui sarapuupõõsas maha raiuda, siis annab ta rohkelt sihvakaid kännuvõsusid. Ta võib paljuneda ka juurevõsudest. Sarapuud saab kergesti paljundada lookvõrsikust ehk maha painutatud ja mullaga kaetud oksast, samuti pistoksast ja põõsa jagamise teel. Sorte paljundatakse pookimisega.[3]
Sarapuu on tuultolmleja. Sellepärast õitseb ta varakevadel enne lehtimist, sest tihe lehestik takistaks õietolmu kandumist isasõitelt emasõitele.
Isasõied asetsevad kahe- kuni neljakaupa rippuvais urbades, mis on 5–12 cm pikad. Nad on tekkinud juba eelmise aasta südasuvel[3]. Varakevadel urvasoomused avanevad ning seni jäigad olnud urvad muutuvad nõtketeks, ühtaegu pikemateks ja jämedamateks[3]. Igas isasõies on 4 kaheharulist tolmukat[3]. Kergegi tuulepuhang või okste puudutus tõstab urbadelt õhku tolmuterade pilve, mis on mõeldud kanduma emasõiteni[3].
Emasõisikud moodustuvad seevastu alles varakevadel[3]. Emasõied on väga väikesed ja asuvad paari- või mitmekaupa punga meenutavas munajas emasõisikus, mille tipust turritab välja nagu punane pintslike[5]. Selle karvad on botaanilises mõttes emakasuudmete niitjas kimp[5].
Sarapuu vili on sarapuupähkel (rahvasuus ka metspähkel). Sarapuu viljad on üksikuna kasvavad või 2–4 (5) kaupa kobaras asuvad helerohelise lüdi ehk kuupulaga ümbritsetud pähklid, mis on tugeva puitunud kestaga ja õlirohked[5]. Lüdi on servast narmastunud rohtjas viljakate[5]. Pähkel on 1–2,5 cm pikk ja 1–2 cm lai, ümar, kuid mitte kerakujuline, vaid lopergune. Pähklit ümbritseb täielikult, harvem osaliselt pähklikoor. Pähklikoore kuju ja ehitus ning pähklite kasvukoht puuvõras on tähtsad sarapuuliikide eristamise tunnused.
Eesti sarapuupähklid kaaluvad 0,9–1,2, erandjuhtudel kuni 1,5 g.[6]
Pähkel saavutab täissuuruse augusti alguseks, aga küpseb alles septembri keskpaigaks. Siis muutub valkjas pähklikoor pruunikaks, vili eraldub kergesti lüdist ja pähklid hakkavad varisema.[5]
Korjata tohib üksnes täiesti küpseid pähkleid. Toored pähklid säilivad halvasti ja nende maitse on palju halvem. Pärast korjamist tuleb pähklid õhu käes kuivatada.
Sellepärast oli vanadel eestlastel kombeks pähkleid korjamas käia ühiselt sügise hakul, peamiselt odralõikuse ajal septembris. Selliseid ühiseid pähklikorjamisi nimetati pähklipäevadeks. Pähklipäeva korraldamise mõte oli selles, et siis ei korja inimesed tooreid pähkleid. Mõnes piirkonnas kujunesid pähklipäevadest rahvalikud peod. Näiteks 18. sajandil Otepääl peetud pähklipäevad (saksa keeles Nußtag) on andnud sellele paigale koguni rahvapärase nime Nuustaku.[5]
Sarapuupähkel on valgu- ja kiudainerikas. Samuti sisaldab see B-rühma vitamiine ja E-vitamiini.
Sarapuupähkleid süüakse maiustusena ning kasutatakse laialdaselt kondiitriäris, näiteks kompvekkide, halvaa, pralinee ja sarapuupähklivõi valmistamiseks.
Pähkleid armastavad süüa paljud imetajad (kaelushiir, metssiga, orav) ja linnud (pähklimänsak, pasknäär, puukoristaja, rähnid)[3]. Kõik nad korjavad pähkleid toidutagavaraks, peites neid pragudesse või maa sisse[3]. Osa pähklitest jääbki pärast välja otsimata ja läheb idanema. Niimoodi aitavad need looma- ja linnuliigid sarapuudel levida.
Juba 2300 aastat tagasi kaubeldi Väike-Aasias sarapuupähklitega[1]. Tänapäeval annab Türgi lõviosa, 70% maailma sarapuupähklitoodangust[7]. Euroopa suurim sarapuupähklitootja on Itaalia[7]. USA Oregoni osariigi pähklisaak hõlmab maailma kogutoodangust küll 5%, aga sealsete istanduste keskmine hektarisaak (2–4 t/ha) on maailma suurim ja kvaliteet parim[7].
Tänapäeval on suurem osa kaubeldavatest pähklitest pärit istandustest, mitte metsikutest puudelt. Neid kasutatakse toiduks ja pähkliõli valmistamiseks. Pähkliõlist tehakse õlimaalivärve ja masinaõli, parfümeerias seepe ja ihuvõideid.[7]
Eestis kasvatatakse peamiselt Saksamaalt, Taanist ja mujalt Euroopast toodud sarapuusorte, näiteks 'Cosford', 'Gunslebert' ja 'Gustav Zeller'. Kuid 1940. aastate karmidel talvedel hävisid Eestis peaaegu kõigi sarapuusortide põõsad. Üksikuid suureviljalisi sarapuid säilis näiteks Hiiumaal, Haapsalus ja Viljandis.[6]
Pärast Teist Maailmasõda on sarapuid aretatud Polli Aianduse Instituudis ja Eksperimentaalbioloogia Instituudis. Kuid kõige silmapaistvama tulemuse saavutas hoopis ilutaimede uurija Alli Süvalep oma koduaias. Seda ei ole sordina tunnustatud, nii et seda nimetatakse lihtsalt aretiseks 'Alli'.[6]
Sarapuu puit on punakasvalge, tihe (630 kg/m³[8]), kõva, elastne, ühtlase ehitusega, painduv ja vastupidav.[7]
Poleeritud puidust valmistatakse mööblit ja nipsasju ning tehakse ilusat materjali nõudvaid viimistlustöid. Vanasti kasutati sarapuu painduvaid oksi korvide punumiseks ja tünnivitstena. Puidust tehakse tööriistade varsi ja tarbeesemeid, ta sobib ka puuvoolimiseks. Sarapuulatte on kasutatud vetruvateks õngeritvadeks ja piirdeaedade ehk sarade rajamisel.[7]
Veel kasutatakse sarapuu puitu kütteks ja joonistussöe valmistamiseks.[7]
Kuna sarapuude lehed kõdunevad kiiresti, saab neid kasutada pinnaseparanduseks.
Sarapuud on kasutatud maastikukujunduses kas vabakujuliste või kärbitud piirete või kaitseribadena.
Sarapuust on aretatud hulk sorte, millest paljusid kasvatatakse pähklite, aga mõnd ka ilu pärast. Viimastest levinuimad on 'Fuscoribra' ehk punaselehine harilik sarapuu, mille lehed on suve esimesel poolel lillakaspunased ja alles suve teisel poolel muutuvad pruunikasrohelisteks, ning 'Red Zellernut', mis jääb punaseks sügiseni.[7]
Mitte kõik Eestis kasvatatavad sarapuud pole hariliku sarapuu sordid. Nende seas on ka sama perekonna teisi liike. Näiteks võib tuua Väike-Aasiast pärit kõrgetüvelise sarapuu, mis oma kodumaal kasvab kuni 30 m kõrgeks ja 1 m jämedaks, aga ka Tartus Raadi dendropargis kasvab 18 m kõrgeks. Tema pähklid on paksu kestaga ja väiksemad kui harilikul sarapuul.[7]
Paljude liblikaliikide jaoks on sarapuu tähtis toidutaim. Leidub koguni selliseid liike, kes üksnes sarapuudel toituvad.
Hariliku sarapuu peamine kahjur on pähklikärsakas Curculio nucum. See on pika kärsakuga väike pruunikashall mardikas, mis närib noortesse pähklitesse augu, kuhu muneb ühe muna. Sellest koorub valge jalgadeta ja pruuni peaga tõuk, kes toitub pähklituumast. Kui pähkel sügisel maha pudeneb, siis närib vastne end sellest välja, kaevub mulda ja nukkub. Kevadel ilmub nukust mardikas ja elutsükkel kordub.[7]
Kuivadel suvedel võivad pähklikärsaka vastsed ära süüa kuni 4/5 pähklisaagist. Kahjustatud pähklit aitab ära tunda väike auk kestas ja see, et putuka rikutud pähklid ei tule lüdi küljest lahti.[7]
Keldid pidasid pähkleid tarkuse ja inspiratsiooni allikaks. Seda tõendab sarnasus keldi sõnade "cno" [knoo] ('pähkel') ja "cnocach" ('tarkus') vahel. Arvukalt on variatsioone muinasjutust, kus 9 sarapuud kasvavad püha allika või tiigi kaldal, pähklid kukuvad nendelt vette ja keltide püha kala lõhe sööb neid. Niimoodi muutuvad lõhed hästi targaks ja täppide arv lõhe kehal näitab, mitu pähklit nad on ära söönud. Omakorda sellist lõhet süües võib sööja omandada lõhe tarkuse.
Harilik sarapuu (Corylus avellana) on kaseliste sugukonda sarapuu perekonda kuuluv heitlehine põõsas.
Hurritza edo hurrondoa (Corylus avellana) kultibatu ahal den zuhaixka bat da baina basoetan egoera basatian ere hazten dena. Normalean 3-8 metro bitarteko altuera du eta gutxitan azaltzen du enbor nagusia, oinetik hasita adarkatzen delako.[1] Hostoak obatu edo biribilak dira, ertzean bitan zerratuak eta azpialdean iletsuak izaten dira. Hurritzaren fruitua, hurra, oso ezaguna da, jangarria eta oso elikagarria delako.
Batik bat Europa eta Asia ekialdean banatuta dagoen zuhaixka da hurritza. Hostozabalen oihanpeetako osagai garrantzitsua da eta, bertan gune heze eta itzaltsuak nahiago ditu. Mesolito eta Neolitoko fosilak aztertuz gero, badirudi gizakiaren neguko dietaren osagarri garrantzitsuak zirela hurrak. Euskal Herrian hedapen zabala du ipar isurialdean, hegoaldekoan berriz, urriagoa da eta ibai ertz eta amildegietan babesten da. Ebro haranean ez da alerik atzeman.
Hurritza, normalean 3-8 m-ko altuera duen zuhaixka da baina 10 m izatera heldu daiteke. Oro har oinetik hasita adarkatzen denez, gutxitan azaltzen du enbor nagusi bat. Zurtoinen azala leuna izan ohi da eta kolore arre-gorrixka azaltzen du ale gazteetan; gero, urteen poderioz azala zartatuz joaten da eta kolore grisagoa hartzen du[2]. Zartadurak bereziki zurtoinaren beheko partean agertzen dira, goiko atalak leunagoak izaten jarraitzen dutelarik.
Hostoerorkorreko zuhaixka dugu eta beraz, hurrondoaren hostoak urtero berrizten dira. Hostoak, 5 - 10 (15) cm luzera dute eta 4 - 9 cm zabalera[2], nahiko zimurtsuak eta forma biribilekoak dira baina oinaldean (txortenaren aldameneko hosto-ijelkiaren atalean) bihotz-forma hartzen dute eta erpina edo punta nabarmenki luzea da (hosto puntaluzea). Ertzak bizerratuak dira eta batzuetan arinki lobulatuak. Adarretan txandakatuta ezartzen dira, peziolo txiki baten gainean lotuz adarrera.
Hostoek kolore berde biziagoa dute gainaldean. Ileei dagokienez, hosto gazteak iletsuak (ilaundunak) izan ohi dira bi aldeetatik baina gerora, heltzen direnean, gainaldeak ile guztiak galtzen ditu (glabroak dira) eta azpialdean iletsuak dira nerbio (zain) eta ertzetan[1].
Hurritza espezie monoikoa da, hau da, lore unisexualak ale berean baina espazioan bereiztutan garatzen dituzte. Lore hauek airearen bidezko polinizaziora moldaturik daude, hots, anemofiloak dira. Infloreszentzia arra gerba zintzilikari bat da, 3 - 9 cm luzeerakoa, horixka eta zilindrikoa; hostoak agertu baino lehenago garatzen dira eta polena askatzen dute. Lore ar bakoitzak ezkata trilobulatu bat du, eta hauen barruko aldean txertatzen dira 8 estamineak. Infloreszentzia emeei dagokienez, ez dira hain ikusgarriak estigmek ematen dieten kolore morea izan arren. Hauek, banaka edo bosnaka, adar lateralen puntetan agertzen dira eta askoz txikiagoak dira, oboideak eta hostoen ernamuinen itxura antzekoa hartzen dute.
Fruitua akenio bat da eta hur izenaz ezagutzen da, forma biribil edo oboideduna eta kolore arre gorrixka du. Hurra, fruitu lehor jangarria eta oso elikagarria da, 1 - 2 cm arteko diametrokoa, ez zabalkorra eta 1 - 5 aleko multzoetan agertzen dira. Zurezko perikarpoa du eta kanela koloreko testa leuna. Azpialdetik forma horzduneko inbolukru hostokara batek estaltzen du, eta, honek, hur gazteek bezalako kolore berde argia izan ohi du. Ale bakar batetik bost aleetako multzoak sortzen dira, bakoitzak bere inbolukruko 2 braktea berdeekin. Hurrak normalean abuztutik urrira heltzen dira.
Klima epeletako landarea da, nahiz eta bere hedapena oso zabala den mundu zaharrean. Ia Europa osoan eta Asiako mendebaldean barreiatuta dago. Euskal Herriko iparraldean ugaria da eta hegoalderantz urritu egiten da, trokarte laiotzetan babesten delarik.
Ingurune freskoak eta hezeak behar izaten ditu. Ugaria da harizti, pagadi, haltzadi eta baso mistoetan.
Urteko tenperaturak 12 - 16 °C ingurukoak izan behar dute, 7 °C-tik berako tenperaturetan gehienez 700 ordu iraun ditzake urtean eta tenperatura hotzenaren muga -8 °C-koa da. Apur bat azidoak diren (5.5 eta 7.8ko pH-ak) lurzoruak ditu gustuko, kararri-buztin-silizeoko sustratuak, alegia. Oso sentikorra da lehorteekiko, batik bat, lurzoruak hezetasunari eusten ez badio.
Loraketa neguan gertatzen da, urtarrila eta apirila artean. Fruitua abuztutik urrira bitartean heltzen da.
Kultiboa egokia izan dadin, klima eta lurzorua egokiak izatea beharrezkoa da. Bi hauen barruan, garrantzitsuak diren hainbat faktore sartzen dira: Tenperatura, haizea, argitasuna, altitudea eta latitudea, etab[3].
Tenperaturak landareen portaera begetatiboan izaten du eragina uda edota negua izan. Tenperatura baxuegia bada ernamuinen heriotza ekar dezake.
C. avellana, oso ondo moldatzen da tenperatura desberdinetara, bere ingurune optimoa 12-16ºC -koa izanik. Hala ere, ernamuinak 7ºC-tik behera 500-700h bizirauteko gai dira baina neguan tenperatura -8ºC-tik beherakoa bada, erramuin emeak hil egiten dira. Ondorioz, hotza jasan dezake.
Haize bortitzak kaltegarriak izan daitezke zuhaitzen hazkuntzarako, honen ondorioz, okertuta hazi daitezkeelako. Hala ere, polena askatzeko garaian (gameto arren segregazioa), onuragarria da haize pixka baten presentzia, horrela polena estigma gehiagotara helduko da. Haize beroak, aldiz, hostoetako ertzen deshidratazioa ekar dezake.
Konponbide modura, haize bortitzeko lekuetan, zuhaitzetan errezelak jartzea gomendagarria da.
Argia ezinbestekoa da fotosintesia egiteko, eta hortaz, zuhaitzen hazkuntzarako. Gainera, fruituen hazkuntzan eta ugalketa ernamuinen sorreran parte hartzen du.
Argi falta eta Tº eskasa egotekotan, ernamuin hauen kantitatea asko murriztuko zen. Egoera aurkakoa balitz, argi asko eta Tº handia, hurren hazkuntza sustatuko litzateke.
Faktore honen eragina ez da zuzena. Hala ere, latitude eta altitudeak, kultiborako klima aldatu dezake, eta hortaz, hurritza eta bere fruituen (hurren) hazkuntza lagundu edota oztopatuz.
Kimu gazteak, bere malgutasunari esker, oso erabiliak izan dira otar eta saskigintzan[1]. Azala lehorgarria da eta, hosto eta adaxken propietateak onak dira odol-zirkulazioa errazteko. Ez dugu ahaztu behar betidanik euskaldunok hurritz-makilak erabili izan ditugula mendian ibiltzeko.
Horrez gain, bere egur zuri-gorrixka aeromodelismoan, heldulekuen prestaketan eta bolboraren ikatza sorteko ere erabili da[2].
Corylus avellana-ren fruitua oso erabilia da elikadura-arloan, izan ere, osasunerako onuragarriak diren nutrizio-ezaugarri asko ditu, hala nola:
Hurrak fruitu lehor oso famatuak dira eta modu askotan kontsumitzen dira: Gordinik, txigortuta “snack” modura, eta baita saltsa eta entsaladetan. Hori gutxi balitz, hurra askotan agertzen da krematan (olio modura). Izan ere, Bitamina E, Omega 3 eta Omega 6 eta fitoesterol antioxidatzailean aberatsa da[4].
Hala ere, kontraesanak ere badaude:
Beste hainbat fruitu lehorren antzera, hurrak ere erreakzio alergikoak sortarazi ditzakete. Honi alergia izatekotan, kontu handiz ibili behar da zerbait jateko momentuan, janariak hur zatiak izan ditzakeelako.
Hurrak oso erabiliak badira ere pisua galtzeko dietetan bere onura eta sortzen duten ase sentsazioagatik, ez da gomendagarria 10g baino gehiago hartzea egunero, izan ere, kaloria asko ditu, eta horrek kontrako efektua izan dezake dietan.
Azkenik, umeen kasuan ere kontu handiarekin ibili behar da, alergiez gain, irensteko oso zailak izan daitezkeelako.
Hurritza edo hurrondoa (Corylus avellana) kultibatu ahal den zuhaixka bat da baina basoetan egoera basatian ere hazten dena. Normalean 3-8 metro bitarteko altuera du eta gutxitan azaltzen du enbor nagusia, oinetik hasita adarkatzen delako. Hostoak obatu edo biribilak dira, ertzean bitan zerratuak eta azpialdean iletsuak izaten dira. Hurritzaren fruitua, hurra, oso ezaguna da, jangarria eta oso elikagarria delako.
Batik bat Europa eta Asia ekialdean banatuta dagoen zuhaixka da hurritza. Hostozabalen oihanpeetako osagai garrantzitsua da eta, bertan gune heze eta itzaltsuak nahiago ditu. Mesolito eta Neolitoko fosilak aztertuz gero, badirudi gizakiaren neguko dietaren osagarri garrantzitsuak zirela hurrak. Euskal Herrian hedapen zabala du ipar isurialdean, hegoaldekoan berriz, urriagoa da eta ibai ertz eta amildegietan babesten da. Ebro haranean ez da alerik atzeman.
Euroopanpähkinäpensas eli pähkinäpensas (Corylus avellana) on koivukasvien (Betulaceae) heimoon kuuluva lehtokasvi. Pähkinäpensaiden suvun lajeista käytetään toisinaan myös nimeä hasselpähkinä, joka on myös pähkinöiden kauppanimi.[3] Laji kasvaa 2–7 metriä korkeaksi ja tukevaksi pensaaksi. Se on nuorena hidaskasvuinen ja saavuttaa 15–20-vuotiaana maksimikorkeutensa. Euroopanpähkinäpensaita kasvaa koko Euroopassa, sen pohjoisimpia osia ja aroalueita lukuun ottamatta, ja Kaakkois-Aasiassa. Laji on kalkinsuosija, ja se viihtyy runsasravinteisissa lehti- ja sekametsissä.
Lajin tieteellinen nimi tarkoittaa ”avellinolaista pähkinäpensasta”.[4] Corylos on pähkinäpensas latinaksi ja avellana viittaa eteläitalialaiseen Avellan paikkakuntaan.[5]
Euroopanpähkinäpensas kasvaa Suomessa 2–7 metriä korkeaksi ja varsin tukevarunkoiseksi, pystyksi pensaaksi. Runkojen kuori on ruskeanharmaa. Oksat kasvavat aluksi suorina, mutta haaroittuvat viimeistään parin metrin korkuisina. Sivuoksat ovat yleensä samalla korkeudella rungon molemmin puolin. Kuluvan kesän haarat ovat siirottavasti nystykarvaisia ja väriltään ruskeita. Lehtisilmut ovat perättömiä, tylppiä, munanmuotoisia ja 2–3 mm pitkiä. Vihreät lehdet ovat kierteisesti, lehtiruodit ovat alle 2 cm pitkiä. Lehtilapa on 5–10 cm pitkä, ehyt, vastapuikea, herttatyvinen ja karvainen. Suonipareja lehtilavassa on kuusi tai seitsemän kappaletta. Lehtilavan kärjessä on lyhyt, terävä nipukka ja lehden laita on toissahainen.[3][6][7] Lehden muoto on samantapainen kuin lehmuksella (Tilia cordata) ja harmaalepällä (Alnus incana).
Kukinta tapahtuu ennen lehtien puhkeamista, ja euroopanpähkinäpensas onkin leppien (Alnus) ohella ensimmäisiä kevätkukkijoita Suomessa. Kukinta tapahtuu yleensä maalis-huhtikuussa, mutta leutoina talvina kukinta voi alkaa jo helmikuun puolella.[5] Hedekukinto on pitkä, riippuva keltainen norkko. Emikukinto on 2–4-kukkainen, lyhyt ja silmumainen. Kukinnon luotit ovat väriltään tummanpunaisia. Kukat ovat yksineuvoisia ja pieniä: hedekukka on kehätön, emikukan kehä on vähäinen. Euroopanpähkinäpensaan hedelmä on 1–2 cm pitkä, pallomainen ja yhdislehtisen pähkinä. Pähkinää ympäröi yhdiskasvuisista kukan esi- ja tukilehdistä syntynyt suojus. Se on pähkinän pituinen, kuppimainen ja liuskainen. Liuskat ovat puikeita ja hammaslaitaisia tai liuskaisia. Kypsät pähkinät ovat harmahtavan ruskeita.[3][6][7]
Kuten lepät ja koivut (Betula), myös euroopanpähkinäpensas on tuulipölytteinen. Pähkinöitten kehittymiseen vaaditaan kuitenkin ristipölytystä eri yksilöistä.[8]
Euroopanpähkinäpensas muodostaa tiheitä pensaita, joissa voi olla jopa 200–300 runkoa. Yksittäisten pensaitten ympärysmitta voi olla yli 10 metriä. Joskus hyvin harvoin se saattaa kasvaa yksirunkoiseksi puuksi.[5] Pensaan keskimmäiset osat ovat vanhimpia, ja ne kuolevat ensin, mutta pensas kasvattaa jatkuvasti reunoilleen uusia taimia rengasmaisesta juurakosta, joka pensaan vanhetessa laajenee ulospäin.[3] Näin muodostuu pähkinäpensaskehiä eli runnoja.[9] Euroopanpähkinäpensaan juurakko on hyvin pitkäikäinen ja saattaa elää jopa yli tuhat vuotta. Maanpäälliset runkohaarat ovat kuitenkin lyhytikäisiä ja elävät harvoin yli 50-vuotiaiksi.[5] Ensimmäisinä vuosinaan euroopanpähkinäpensas kasvaa hitaasti. Vajaan kymmenen vuoden ikäisenä sen kasvu kuitenkin nopeutuu, ja 15–20-vuotiaana se saavuttaa maksimikorkeutensa.
Euroopanpähkinäpensaan hedekukintoja.
Euroopanpähkinäpensaan emikukinto.
Euroopanpähkinäpensaan lehtiä.
Euroopanpähkinäpensaan kypsyviä pähkinöitä.
Euroopanpähkinäpensaan levinneisyysalue rajoittuu Eurooppaan ja Luoteis-Aasian. Sitä tavataan koko Euroopassa lukuun ottamatta Islantia, Fennoskandian keski- ja pohjoisosia, Venäjän pohjoisosia sekä Ukrainan ja Venäjän aroalueita. Euroopan ulkopuolella lajia kasvaa Kaukasuksella sekä paikoitellen Turkissa sekä Pohjois-Iranissa. Jääkauden jälkeisellä lämpökaudella euroopanpähkinäpensasta kasvoi yleisenä nykyistä pohjoisempana.[10]
Suomessa euroopanpähkinäpensas kasvaa levinneisyysalueensa pohjoisrajoilla. Se kasvaa yleisenä lehtopensaana ainoastaan kapealla kaistaleella etelä- ja lounaisrannikolla eli hemiboreaalisella vyöhykkeellä. Kaikkein runsaimmillaan laji on Ahvenanmaalla ja Turun saaristossa.[11] Lajin luonnonvarainen pohjoisraja on Satakunnassa, Etelä-Hämeessä ja Etelä-Savossa.[12] Pohjoisimmat luonnonvaraiset pähkinäpensasyksilöt kasvavat Suomessa Korpilahdella.[9] Pohjoisimmat suuremmat esiintymät ovat Hollolassa ja Hämeen lehtokeskuksen alueella. Suomessa pohjoisimmat esiintymät ovat lämpökauden jälkeisiä, paikallisia ja harvinaisia reliktejä.
Suomen lounais- ja etelärannikolla euroopanpähkinäpensas on sen verran yleinen, että niiden kukinta keväisin aiheuttaa joillekin ihmisille allergiaoireita.[13] Osa Suomessa keväisin olevasta siitepölystä kaukokulkeutuu maahan tuulten mukana lounaasta ja etelästä.[14]
Euroopanpähkinäpensas viihtyy kuivahkoissa ja tuoreissa, runsasravinteisissa lehti- ja sekametsissä. Laji on kalkinsuosija.[15] Toisinaan sitä kasvaa niin runsaasti, että pähkinäpensaslehdoista puhutaan omana lehtotyyppinään.[3] Parhaiten euroopanpähkinäpensas kasvaa valoisassa, lehtipuuvaltaisessa ja ravinteikkaassa rinnemaassa. Se sietää varjoa kohtuullisesti, mutta kuusettuminen voi näännyttää pähkinäpensaiden elinvoiman.[4] Suomessa pähkinäpensaslehto on yksi luonnonsuojelulain mukaan suojeltavista luontotyypeistä.[16][17]
Pähkinähakki, närhi ja orava levittävät pähkinöitä tehokkaasti.[3] Koska pähkinäpensas varjostaa tehokkaasti, ei juuri mikään muu kasvi kasva sen alla. Silti se luo ympärilleen omanlaisensa kasvi- ja eläinlajiston. Sinivuokko (Hepatica nobilis) viihtyy selvästi parhaiten pähkinäpensaan alla, ja sen kasvustot ovatkin runsaita alueilla, missä esiintyy pähkinäpensasta. Pähkinäpensaalla on myös oma sieni- ja loislajistonsa, esimerkiksi siitä riippuvainen suomukka (Lathraea squamaria).
Euroopanpähkinäpensaan pähkinä, ”hasselpähkinä”, on erittäin ravinteikas, sillä se sisältää noin 60 % rasvaa sekä valkuaisaineita, mineraaleja ja C-vitamiinia. Kaupoissa myytävät hasselpähkinät eivät tosin yleensä ole euroopanpähkinäpensaista vaan sukulaislaji isopähkinäpensaasta (Corylus maxima). Hasselpähkinöitä voi syödä sellaisenaan, ja niistä saadaan lisäksi hyvälaatuista öljyä.[8]
Pähkinäpensaiden pähkinöitä on käytetty ihmisravinnoksi hyvin kauan, jo varhaisella kivikaudella.[8] Pähkinäpensasta on arvostettu myös Pohjois-Euroopassa. Kasvin arvostuksesta ravintona kertoo hyvin se, että ahvenanmaalaiset toimittivat pähkinöitä muun muassa Ruotsin hovin tarpeisiin. Pähkinöiden kerääminen ei myöskään ollut sallittua ilman maanomistajan lupaa.[5]
Paitsi ravinnoksi, euroopanpähkinäpensaan pähkinöitä on nautittu myös rohtona. Aikoinaan niillä hoidettiin muun muassa impotenssia ja karhunrasvasta ja murskatuista pähkinöistä valmistetun hiusöljyn uskottiin ehkäisevän kaljuuntumista. Nykyään pähkinäpensaan lehtiä ja kuoria käytetään rohtona muun muassa kuumelääkkeenä.[8]
Euroopanpähkinäpensaan nuoria haaroja on käytetty Ahvenanmaalla silakkatynnyreiden vanteisiin. Tämän vuoksi pähkinäpensaskasvustoja hakattiin säännöllisesti kasvun nopeuttamiseksi.[5] Sitä on myös käytetty polttopuuna, sillä sen lämpöarvo on hyvä.[9]
Euroopanpähkinäpensas on myös koristekasvi, jota kasvatetaan pihoilla, puistoissa ja puistometsissä. Siitä on jalostettu useita kaupallisia viljelylajikkeita, kuten 'Aurea' (kultapähkinäpensas), 'Contorta' (peikonpähkinäpensas) ja 'Fuscorubra' (punapähkinäpensas). Viljeltynä laji menestyy Suomessa hyvin Keski-Suomen korkeudelle saakka. Pohjoisempana se menestyy huonommin, mutta kasvaa jotenkuten Länsi-Lappia myöten.[15][18]
Kovakuoriaislaji pähkinäkärsäkäs (Curculio nucum) munii pähkinäpensaiden pähkinöiden sisään ja toukat kasvavat niiden sisällä. Pähkinöiden pudotessa loppukesästä maahan toukat porautuvat pähkinästä ulos koteloituakseen maan sisään.[5][19]
Euroopanpähkinäpensas eli pähkinäpensas (Corylus avellana) on koivukasvien (Betulaceae) heimoon kuuluva lehtokasvi. Pähkinäpensaiden suvun lajeista käytetään toisinaan myös nimeä hasselpähkinä, joka on myös pähkinöiden kauppanimi. Laji kasvaa 2–7 metriä korkeaksi ja tukevaksi pensaaksi. Se on nuorena hidaskasvuinen ja saavuttaa 15–20-vuotiaana maksimikorkeutensa. Euroopanpähkinäpensaita kasvaa koko Euroopassa, sen pohjoisimpia osia ja aroalueita lukuun ottamatta, ja Kaakkois-Aasiassa. Laji on kalkinsuosija, ja se viihtyy runsasravinteisissa lehti- ja sekametsissä.
Lajin tieteellinen nimi tarkoittaa ”avellinolaista pähkinäpensasta”. Corylos on pähkinäpensas latinaksi ja avellana viittaa eteläitalialaiseen Avellan paikkakuntaan.
Corylus avellana, communément appelé le Noisetier ou le Coudrier, est une espèce d'arbustes de 5 à 8 mètres de hauteur et appartenant au genre Corylus et à la famille des Bétulacées[1].
Les quinze espèces du genre Corylus qui donnent toutes des fruits à coque contenant une amande comestible, sont aussi nommées en français « noisetier ». Deux espèces de Corylus sont indigènes en Europe, Corylus avellana et Corylus colurna, le « Noisetier de Byzance », présent dans les Balkans, la Roumanie et la Turquie. Pour distinguer Corylus avellana des autres, on l’appelle généralement « Noisetier commun » ou « Noisetier européen »[2].
Le Noisetier commun est un arbuste spontané dans l’ensemble de l’Europe jusqu’à l’Oural et l’Anatolie du Nord. C’est une plante des bois, des haies et des jardins qui donne un fruit comestible apprécié, la noisette. Il a un bois souple.
Il a été la source de nombreux cultivars en Europe et en Turquie qui furent sélectionnés à partir des populations locales de noisetiers sauvages. Une variété à gros fruits est parfois appelée « Avelinier ».
La Turquie est depuis longtemps le premier producteur et exportateur mondial de noisettes, avec 67 % de la production mondiale en 2017. En seconde position vient l’Italie, avec 13 %. La filière de la noisette est aussi bien développée aux États-Unis et en Chine, deux pays où Corylus avellana n’est pas indigène.
En 1753, Carl Linné nomme le Noisetier commun Corylus avellana qu’il classe dans les Monoecia polyandria[3] (Species plantarum, 1753). Le nom de genre Corylus vient de Corolus, nom latin du noisetier[n 1] qui dériverait du grec Korus (κορις), « casque », en référence à la forme des cupules membraneuses et frangées qui entourent la noisette.
L’épithète spécifique Avellana se rapporterait à la ville italienne d'Avella, dans la province d'Avellino (Campanie, Italie), dont les noisettes étaient réputées[4], à moins qu'il ne dérive du gaulois Aballo, « pomme »[5]. Une « aveline » est une grosse noisette presque ronde[6] et « avelinier » le nom ancien de cette sorte de noisetier[7].
L’arbuste produisant des « petites noix » (noisettes) a été d’abord désigné en français par les termes de coldre (XIe siècle), coudre (1179), couldrier (1503) puis coudrier (1555, Ronsard). Puis en 1530, apparaît en français noisettier (avec deux t), car le terme est dérivé de noisette (« petite noix ») par le suffixe -ier* sur le modèle de : abricot> abricotier, amande> amandier. L’Encyclopédie de Diderot (publiée de 1751 à 1772, à l’époque de Linné) , dénomme l’espèce sauvage « coudrier » et la variété cultivée pour son fruit comestible le « noisettier » [8]. Parmi ces derniers sont distingués sept types différents dont le noisetier à gros fruit rond (l’aveline qui ne mûrit bien que dans les pays chauds), le noisettier à grapes, le noisettier d’Espagne, le noisettier du Levant, etc. On décèle à cette époque l'extension des acceptions de noisettier à l'espèce sauvage. L'article coudrier de l'Encyclopédie indique « petit arbre qui est très-commun dans les bois...; On l'appelle aussi noisettier, quoique ce nom convienne plus particulièrement aux autres espèces de cet arbre que l'on cultive pour leur fruit ». L’édition de 1762 du Dictionnaire de l’Académie française entérine la synonymie de noisetier et coudrier[9].
L'arbrisseau forme une touffe de 10 à 12 branches pouvant atteindre 3 à 8 m de haut[10], multigaule (composé de plusieurs troncs fins). Il rejette de souche et drageonne.
Inflorescences mâles (chatons).
Fleur femelle d'où émerge une houppe de stigmates rouges.
Bourgeon feuille et fleur fertilisée.
Fleurs de Corylus avellana sous le gel en Allemagne.
Son écorce est lisse, brune cuivrée et marquée de fines lenticelles blanchâtres horizontales. Elle peut s’enlever en pellicules horizontales très minces selon les variétés. les jeunes rameaux pubescents sont hérissés de poils glanduleux, crochus, rougeâtres, de 1 à 2 mm de long[11].
Ses feuilles alternes, caduques, sont courtement pétiolées et peuvent se confondre avec celles du tilleul. De forme cordée, ovales à obovale arrondie, elles sont échancrées à la base, aiguës au sommet (feuilles acuminées), finement velues. Le pétiole pubescent est couvert de poils glanduleux. Leur marge est découpée en grandes dents, elles-mêmes bordées de plus petites, velues[11].
Le noisetier est une espèce monoïque, c’est-à-dire avec des fleurs mâles et femelles sur le même pieds. Les fleurs mâles, jaunâtres, comportent 2 bractéoles avec 4 étamines bi-fides[12], forment des épis pendants ou chatons de 5-10 cm, et les fleurs femelles, condensées en glomérules, portent 2 longs styles rouges et forment des épis dressés. Les étamines libèrent des grains de pollen qui sont emportés par le vent. Les chatons mâles se forment dès le début de l’été et fleurissent de la mi-décembre à début mars, bien avant le débourrement. La période de pollinisation peut donc varier considérablement d’une année à l’autre[13]. Les fleurs femelles apparaissent en mars-avril quelques semaines après les fleurs mâles.
La noisette est un akène doté d’un péricarpe ligneux et renfermant une seule graine (l'amande) qui occupe toute la cavité interne du péricarpe. Ce fruit à coque, de forme plus ou moins ovoïde, peut atteindre 3 cm de long et 2 de diamètre; il est protégé avant maturité complète par une enveloppe de forme tubulaire, l’involucre (bractée), d’aspect foliacé et divisée en lobes irréguliers à son extrémité, elle est plus ou moins enveloppante selon les variétés.
Il existe de nombreuses variétés et cultivars, mais au sens strict Corylus avellana L. sensu stricto a des fruits à involucre court et profondément divisé en lobes ovales, laissant tomber le fruit à maturité, ce qui est un avantage en récolte mécanique[12]. Il est sauvage dans toute l’Europe et a été abondamment cueilli depuis la Préhistoire. Par contre, Corylus avellana L. pontica[14](synonyme Corylus pontica K. Koch) est un arbuste de 3-5 m qui donne de petits fruits à involucre tubulaire et est originaire de Turquie et des bords de la mer Noire [15].
Le noisetier fleurit de décembre à mars (selon les variétés et les régions). Il est autostérile ce qui nécessite une fécondation croisée, effectuée grâce au vent. Toutefois les abeilles sont nombreuses à récolter les grains de pollen lorsque la température est suffisamment élevée pour leur permettre de quitter la ruche à la fin de l’hiver[13]. De fait, au début de la saison apicole (de janvier à mars), elles récoltent préférentiellement le pollen de plusieurs espèces ligneuses telles que aulne (Alnus), saule Salix, gui (Viscum album) en plus du noisetier Corylus[16].
Les noisettes sont généralement groupées en petites grappes appelées « trochets » formées de deux ou trois fruits. Peu avant la maturité du fruit, l’involucre s’assèche et s’ouvre à une extrémité, exposant le péricarpe à l’air où il va durcir et se colorer, pendant que la graine se concentre en sucres, en huile et en minéraux. Cette maturation a lieu en automne, et la cueillette peut avoir lieu entre la fin du mois d’août et en septembre, lorsque les trochets se détachent facilement des branches.
Les fruits sont sensibles au balanin des noisettes et aux pucerons (puceron jaune du noisetier et puceron vert du noisetier).
Le noisetier commun est spontané dans l’ensemble de l’Europe, de l’Asie mineure (Anatolie) et du Caucase, à l’exception des régions les plus septentrionales. La distribution géographique s’étend des côtes méditerranéennes de l’Afrique du Nord, vers le nord jusqu’aux îles britanniques et la péninsule scandinave, vers l’est jusqu’à l’Oural en Russie, les montagnes du Caucase, l’Iran et le Liban [2].
En France, il est commun dans le centre, l’est et le nord-est et plus rare dans l’ouest, le sud-ouest et la région méditerranéenne[13]. On le trouve jusqu’à 1 700 m. En Suisse, on le rencontre sur l'ensemble du territoire à l'exception de la Haute-Engadine[17].
À l’état sauvage, il se trouve surtout sur les sols basiques à légèrement acides, assez frais. Il est très commun dans les bois au climat tempéré. C’est une espèce de demi-ombre ou d’ombre[11] poussant en lisière des bois et dans les haies. Espèce pionnière, il est un des premiers arbustes à coloniser les espaces perturbés pour former des fourrés, des taillis, des haies forestières et des bois de feuillus.
Il est largement cultivé, très au-delà de son aire naturelle. La Turquie est le premier pays producteur et exportateur de noisettes, avec 67 % de la production mondiale en 2017. La zone de production se trouve sur une bande côtière de 60 km de large longeant les rives de la mer Noire[18] et plus particulièrement dans les provinces d’Ordu, Giresun et Trabzon. Elle est suivie par l’Italie qui en a produit 13 % sur un total mondial de un million de tonnes. Deux autres gros producteurs, les États-Unis et la Chine, sont des pays où le noisetier commun a été introduit récemment et n’était pas indigène.
Le noisetier se multiplie par marcottage ou drageonnage, ou bouturage, il est en pleine production à partir de l'âge de 8-12 ans et peut vivre jusqu'à 60 ans.
En Europe, les écureuils sont un élément important dans la reproduction du noisetier. Ils enterrent les noisettes loin de l'arbre, afin de se faire des réserves alimentaires, mais n'utilisent pas l'intégralité de ces réserves.
L'autostérilité de cette espèce est due à un phénomène de protandrie. Lors de la culture domestique du noisetier, il est donc conseillé de planter différentes variétés de noisetiers, à des distances réduites, afin de multiplier les chances de pollinisation, et ainsi multiplier le nombre de noisettes.
Les nombreuses études polliniques effectuées en Europe ont permis de reconstruire l’évolution de la végétation au Quaternaire. Les premiers arbres à se répandre entre le dernier glaciaire et l’holocène sont le genévrier, le bouleau et le pin. À l’ultime fin de la dernière période glaciaire (au Dryas récent), ces arbres reculent au profit de la steppe puis laissent la place à la propagation des arbres tempérés[19] - noisetiers et chênes, essentiellement.
Durant la dernière période glaciaire, le noisetier commun trouva refuge en Europe du Sud. En 1983, Huntley et Birks[20] ont suggéré que le sud de l’Italie et le sud-ouest de la France (autour du golfe de Gascogne) ont abrité les refuges glaciaires les plus importants. Au début de l’Holocène (il y a 11 700 ans), les premiers arbres tempérés à se propager durant les deux à trois premiers millénaires, sont le Noisetier (Corylus avellana) et les chênes (Quercus sp.), comme témoignent les grandes quantités de pollens retrouvées dans les sédiments.
La distribution actuelle du Noisetier couvrant la plus grande partie de l’Europe jusqu’à l’Oural, le nord de la Turquie et le Caucase, s’est établie il y a 7 000 ans BP (avant le présent). Auparavant, entre 10 000 et 9 000 ans BP, on a observé une croissance rapide des quantités de pollen de Corylus avellana[2].
Pour compléter les analyses de pollens, depuis le début des années 2 000, une nouvelle technique génétique basée sur l’étude des marqueurs SSR des chloroplastes a permis d’étudier l’origine et la diffusion des arbres fruitiers. En 2002, Palmé et Vendramin[21] observent sur 26 populations de noisetiers réparties sur l’aire de distribution de C. avellana, que les plus grands niveaux de variations des marqueurs microsatellites divisent l’Europe en deux aires : l’Italie et les Balkan d’une part et le reste de l’Europe d’autre part. Ils retiennent comme scenario le plus probable, une extension du noisetier du sud-ouest de la France vers le reste de l’Europe, sauf l’Italie et les Balkans.
Dans ces transferts de matériel génétique, l’homme a joué un rôle de plus en plus important depuis 3 000 ans. Il est possible que les tribus mésolithiques aient transporté des noisettes lors de migration. Puis, les contacts commerciaux entre l’Est et l’Ouest de la Méditerranée se sont développés, comme l’attestent les découvertes archéologiques à partir de la période de la civilisation mycénienne (1 500 à 1 100 an av. J.-C. À l’époque historique, de nombreux textes gréco-romains ont laissé des témoignages de la culture du noisetier en Italie du Sud. Avec le développement du commerce à partir du Ier siècle av. J.-C., alors que Rome domine quasiment tout le bassin méditerranéen, les variétés productives de noisettes sélectionnées en Italie furent ensuite disséminées dans les terres conquises.
En 2009, Boccacci et Bota[2] publient leur étude génétique de 75 cultivars prélevés en Espagne, Italie, Turquie et Iran. Ils observent un accroissement du nombre de chlorotypes (haplotypes de chloroplastes) et de la diversité en allant de l’Espagne à l’ouest et en se dirigeant vers l’est en passant par l’Italie, la Turquie puis l’Iran. Ce qui suggère un flux de gènes de l’est vers l’ouest ainsi qu’une base génétique commune des cultivars d’Espagne et d’Italie. Par contre, les cultivars turcs forment un groupe isolé, suggérant que la culture du noisetier ne fut pas introduite en Italie et en Espagne à partir de la Méditerranée orientale par les Grecs ou les Arabes.
Plusieurs auteurs Romains mentionnent la culture des noisetiers, comme Caton l’Ancien (-243 ; -149), Columelle (+4 ; +70), Pline l’Ancien (+23 ; +79). La zone principale de culture était la Campanie (région de Naples), là où se trouve la ville d’Abella (l’actuelle Avella) qui a donné son nom au noisetier en latin abella[2]. Les données tant historiques qu’archéologiques indiquent que la culture du noisetier était d’une ampleur significative durant la période romaine.
De ces données historiques, palynologiques et génétiques, Boccacci et Bota[2] avancent l’hypothèse que le matériel génétique du noisetier italien fut transporté dans la péninsule Ibérique (-150 à -100) et dans une moindre mesure en Asie mineure (-133) durant l’expansion romaine. La Campanie en Italie du Sud fut probablement un centre d’origine et de diffusion des cultivars de noisetiers. L’influence romaine a été particulièrement forte dans la région de Tarragone en Catalogne, zone principale de culture du noisetier. Si les cultivars de la Campanie romaine se sont diffusés vers la région espagnole de Tarragone, il semble que les variétés cultivées en Turquie et en Iran soient indépendantes.
Ainsi, contrairement au cas de la culture de la vigne et de l’olivier, il semble que les Grecs eurent peu d’influence sur la culture du noisetier en l’Europe occidentale. L’hypothèse d’une domestication séparée des noisetiers en Anatolie et Perse et d’échanges limités de matériel génétique avec les régions d’Europe occidentale, demandera d’autres études des chloroplastes des cultivars pour améliorer la compréhension de la diffusion des cultivars[2].
Au IVe siècle av. J.-C., le naturaliste grec, Théophraste, indique que le noisetier sauvage peut être domestiqué « en produisant un fruit de meilleure qualité » (Recherches sur les plantes, III, 15). Plusieurs auteurs latins, Caton l’Ancien, Columelle, ou Pline l’Ancien parlent de la culture du noisetier dans différentes régions d’Italie[2].
Actuellement, on distingue de nombreuses variétés cultivées (cultivars) de noisetiers, d'après la taille et la forme du fruit, dont :
Les études génétiques des cultivars de noisetiers indiquent trois centre primaires de diversité dans le bassin méditerranéen : le nord-ouest de l’Espagne (Tarragone), l’Italie du Sud (Campanie) et la mer Noire en Turquie[24].
Les racines du noisetier vivent en symbiose avec des champignons, notamment la truffe. Le chêne est parfois préféré au noisetier pour la culture des truffes.
Les branches souples du coudrier servent aux sourciers pour détecter la présence de l'eau.
Bois facile à tailler, flexible et résistant. Utilisé autrefois en vannerie, en tonnellerie, fabrication de cannes et traverses.
Avec son port buissonnant, le noisetier peut former de très belles haies utiles dans les vergers. En effet, il a l'avantage de servir d'excellents remparts contre le vent, de refuge aux petits animaux tout en leur fournissant une alimentation de qualité grâce à ses noisettes. Le noisetier, comme le sureau, est l'hôte d’un puceron spécifique. Ces pucerons n’infestent pas les autres arbres fruitiers mais nourrissent une population diversifiée d’auxiliaires potentiellement actifs contre les parasites des vergers.
Ce noisetier est peu utilisé en phytothérapie et pourtant il a des usages médicinaux (feuilles[25] macérées ou infusées, chatons, écorce en décoction, fruits ou rameaux) pour des propriétés réputées être amaigrissantes, antihémorragiques, antisudorales, dépuratives, astringentes, fébrifuges, vaso-constrictrices. Il a donc été utilisé contre les fièvres, l'obésité, les varices, la phlébite, l'œdème, l'épistaxis, certains problèmes de peau et pour soigner les plaies[26],[27].
Pour les Celtes, le coudrier est un arbre lié à la magie druidique, à la divination et à la parole prophétique[28]. Dans les textes irlandais, le sorbier et le coudrier (nommé coll), qui ne sont pas toujours bien distingués sur le plan lexical, sont des arbres magiques[29]. Ils sont employés par les druides ou par les poètes comme support d’incantation. L’emploi le plus notable est la gravure sur bois des ogham (lettres magiques).
En Catalogne, on plantait des branches de noisetier autour des bergeries pour éloigner les loups et les serpents. Quelques feuilles dans le lait permettaient aussi d'éviter les mauvais sorts. En Roussillon, les branches permettaient de se protéger des sorcières et, planté autour des champs, de la grêle[30].
Les chenilles des papillons de nuit (hétérocères) suivants se nourrissent des feuilles du noisetier :
Le noisetier est l'hôte de nombreuses espèces de champignons[32], parmi lesquels on peut mentionner :
Corylus avellana, communément appelé le Noisetier ou le Coudrier, est une espèce d'arbustes de 5 à 8 mètres de hauteur et appartenant au genre Corylus et à la famille des Bétulacées.
Les quinze espèces du genre Corylus qui donnent toutes des fruits à coque contenant une amande comestible, sont aussi nommées en français « noisetier ». Deux espèces de Corylus sont indigènes en Europe, Corylus avellana et Corylus colurna, le « Noisetier de Byzance », présent dans les Balkans, la Roumanie et la Turquie. Pour distinguer Corylus avellana des autres, on l’appelle généralement « Noisetier commun » ou « Noisetier européen ».
Le Noisetier commun est un arbuste spontané dans l’ensemble de l’Europe jusqu’à l’Oural et l’Anatolie du Nord. C’est une plante des bois, des haies et des jardins qui donne un fruit comestible apprécié, la noisette. Il a un bois souple.
Il a été la source de nombreux cultivars en Europe et en Turquie qui furent sélectionnés à partir des populations locales de noisetiers sauvages. Une variété à gros fruits est parfois appelée « Avelinier ».
La Turquie est depuis longtemps le premier producteur et exportateur mondial de noisettes, avec 67 % de la production mondiale en 2017. En seconde position vient l’Italie, avec 13 %. La filière de la noisette est aussi bien développée aux États-Unis et en Chine, deux pays où Corylus avellana n’est pas indigène.
A abeleira ou abraira (Corylus avellana) é un arbusto caducifolio das betuláceas, de pólas abundantes e madeira dura e cuxo froito é a abelá.
Ecoloxicamente é moi importante na formación de sebes que choen as leiras na Europa atlántica, especialmente en Galiza, Asturias e sur de Inglaterra. As varas empregábanse tradicionalmente para a construción de valados, cestaría, feche de canastros e na construción, mesturando as pólas con barro para a fabricación de tabiques.
A abeleira común cultívase polos seus froitos comestíbeis. É unha especie común dos bosques galegos, especialmente dos de ribeira.
Abeleira e abraira virían de abelá, termo que procede do latín nux abellana, que significa "noz de Abelá"[2]. Existe a variante dialectal abelaira. O nome científico avellana derivada vila de Avella en Italia,[3] e foi escollido por Linné de De historia stirpium commentarii insignes (1542), de Leonhart Fuchs, onde a especie se describía coma "Avellana nux sylvestris" ("noz brava de Avella").[4]
É nativa de Europa e do oeste de Asia, dende as Illas británicas, chegando polo sur á Península Ibérica, Grecia, Turquía e Chipre; polo norte até Escandinavia, e polo leste até os montes Urais, o Cáucaso, e o noroeste do Irán.[5][6][7]
É unha arboriña (ás veces considerada arbusto) que acada entre 3 e 8 metros de altura, aínda que algúns exemplares poden chegar até os 15 metros. As follas son caedizas, arredondadas, aveludadas polas dúas faces, co extremo rematado en punta, e os bordos dobremente serrados, de entre 6 e 12 cm. As flores masculinas aparecen no outono, volvéndose máis longas e de cor amarela na primavera, as femininas son moi pequenas e longas, cando se desenvolven dan lugar a acios de 1 a 4 abelás. As candeas masculinas son dun amarelo pálido, de 5–12 cm de longo, mentres que as femininas son miudiñas, avermelladas, de 1–3 cm de longo cos stilos visíbeis. O froito é botanicamente unha noz, producida en acios dun a cinco, cada noz metida nun invólucro, que cobre 3 cuartos da abelá. A abelá é practicamente esférica ou un chisco oval, de 15–20 mm de longo e 12–20 mm de ancho (pode chegar aos 25 mm de longo nalgunhas abelás cultivadas seleccionadas), de cor castaña amarelada, cunha cicatriz pálida na base. A propia abelá cae do invólucro cando está ben chegada, aos 7-8 meses logo da polinización[5][7][8].
Distínguese da especie moi achegada Corylus maxima ) polo invólucro curto; nesta abeleira, a abelá fica practicamente fechada.[5]
A abeleira brava é común en moitos bosques europeos. É importante coma compoñente nas sebes, que tradicionalmente choen as leiras da Europa atlántica, incluíndo Galiza e o sur de Inglaterra. As varas empregábanse en cestaría, na fabricación de canastros e para tecer valados.[5] Un cultivar coas pólas tortas, Corylus avellana 'Contorta', emprégase coma ornamental.
É unha especie de grande importancia ecolóxica.[Cómpre referencia] As follas forcecen alimento para moitas especies animais, incluíndo as bolboretas, avelaíñas e eirugas (Alabonia geoffrella).
Os froitos son importantes para a vida salvaxe, tanto para invertebrados adaptados para eludir a casca, coma vertebrados (como esquíos ou corvos).
Da abeleira obtéñense varas que se utilizan na elaboración de ferramentas, estas varas aparecen asociadas tradicionalmente coa maxia e a sabedoría e utilízanse en cestaría de xeito semellante ao vimbio. A abeleira é unha das árbores sagradas do calendario celta; tamén se relaciona coas meigas.[Cómpre referencia]
Evellaneira, avellano, avellaneiro, avellaneira, avellanairo, avellán, abrano, abrana, abraira, abraeira, ablaira, abilleira, abelloteiro, abelera, abeleiro, abeleira, abelao, abelaneira, abelanceira, abelán e abelaira[9].
Corylus avellana.
Froito da abeleira: abelás en Celanova
A abeleira ou abraira (Corylus avellana) é un arbusto caducifolio das betuláceas, de pólas abundantes e madeira dura e cuxo froito é a abelá.
Ecoloxicamente é moi importante na formación de sebes que choen as leiras na Europa atlántica, especialmente en Galiza, Asturias e sur de Inglaterra. As varas empregábanse tradicionalmente para a construción de valados, cestaría, feche de canastros e na construción, mesturando as pólas con barro para a fabricación de tabiques.
A abeleira común cultívase polos seus froitos comestíbeis. É unha especie común dos bosques galegos, especialmente dos de ribeira.
Obična lijeska (sivosmeđa lijeska, šumska lijeska, lat. Corylus avellana) je vrsta lijeske koja raste na područjima Europe i Azije. Obično je to grmolika biljka koja doseže 3-8 m visine, ali može narasti do čak 15 m. Biljka je listopadna, a njeni su listovi zaobljeni, dugi 6-12 cm i prekriveni malim dlačicama sa svake strane.
Cvijet se stvara vrlo rano u proljeće, prije lišća. Svaki cvijet može biti muški ili ženski. Muški je cvijet žut i dugačak 5-12 cm, a ženski vrlo mali, velikim dijelom skriven u pupoljku, samo s kratkim svijetlo-crvenim laticama (1-3 mm) koje izlaze van.
Plod koji se naziva lješnjak je orašasto voće koje sazrijeva u malim grozdovima, oko 1-5 komada u svakom. Svaki od njih se nalazi u svojoj "ljusci" sličnoj smotanom listu. Ona pokriva tri četvrtine ploda. Plod je sa svih strana zaobljen, 15-25 mm dugačak i 12-20 mm širok, žuto-smeđe boje s malo blijeđim urezom na sredini. Kada sazrije, plod ispada iz ljuske, a to je oko 7-8 mjeseci poslije oprašivanja. Taj se orašasti plod često koristi u prehrani i proizvodnji različitih kolača i slatkiša.
List Corylus avellana
List Corylus avellana
Drvo Corylus avellana
Plodovi u fazi dozrijevanja
Obična lijeska (sivosmeđa lijeska, šumska lijeska, lat. Corylus avellana) je vrsta lijeske koja raste na područjima Europe i Azije. Obično je to grmolika biljka koja doseže 3-8 m visine, ali može narasti do čak 15 m. Biljka je listopadna, a njeni su listovi zaobljeni, dugi 6-12 cm i prekriveni malim dlačicama sa svake strane.
Cvijet se stvara vrlo rano u proljeće, prije lišća. Svaki cvijet može biti muški ili ženski. Muški je cvijet žut i dugačak 5-12 cm, a ženski vrlo mali, velikim dijelom skriven u pupoljku, samo s kratkim svijetlo-crvenim laticama (1-3 mm) koje izlaze van.
Plod koji se naziva lješnjak je orašasto voće koje sazrijeva u malim grozdovima, oko 1-5 komada u svakom. Svaki od njih se nalazi u svojoj "ljusci" sličnoj smotanom listu. Ona pokriva tri četvrtine ploda. Plod je sa svih strana zaobljen, 15-25 mm dugačak i 12-20 mm širok, žuto-smeđe boje s malo blijeđim urezom na sredini. Kada sazrije, plod ispada iz ljuske, a to je oko 7-8 mjeseci poslije oprašivanja. Taj se orašasti plod često koristi u prehrani i proizvodnji različitih kolača i slatkiša.
GalerijaList Corylus avellana
List Corylus avellana
Drvo Corylus avellana
Plodovi u fazi dozrijevanja
Wšědna lěšćina (Corylus avellana) je kerk z podswójby lěskowych rostlinow (Coryloideae) znutřka swójby brězowych rostlinow (Betulaceae). Dalše serbske mjena su lěska[1][2], lěsna worješina, worješnička, lěsny worjech a worješk.
Wšědna lěšćina je wjacorozdónkowy kerk, kotryž docpěje wysokosć wot 2 hač do 6 m (wot 3 hač do 5 m).
Łopjena su owalne, kulowate abo wutrobojte a njeprawidłownje hrubje a dwójce zubate. Wone su mjechko kosmate a docpěja dołhosć wot 5 hač 12 cm.
Jich nazymske barbjenje je blědožołte.
Kćěje wot februara hač do apryla. Muske micki docpěja dołhosć wot (2-8) 10 cm. Wone hižo w zymje jewja, a so w zažnym nalěće puknu. Płodowa wobalka je rołkojta abo zwónčkojta a něhdźe tak dołha kaž worjech. Žónske kćenja čerwjenu pěstu maja, su w pupku schowane a steja po dwěmaj hač po šesćoch.
Za čas ćopłych dnjow nalěto pčołki kerki wopytaja. Wone so wot próška žiwja jako jedne jich žórłow cyroby. Ale kerk njewopróša, dokelž žónske kćenja njewopytaja.
Płody su twjerdoskorpiznate, brune lěškowe worješki. Zrałe worješki njesu zelenu, na kromje trundlatu wobalku, kotraž wjeršk worješka swobodny wostaji.
Rosće w žiwych płotach, na lěsowych kromach, w lisćowych lěsach a na blokowych smjećowych skłoninach.
Rostlina je w Europje, w zapadnej Aziji a w sewjernej Africe rozšěrjena.
Wšědna lěšćina (Corylus avellana) je kerk z podswójby lěskowych rostlinow (Coryloideae) znutřka swójby brězowych rostlinow (Betulaceae). Dalše serbske mjena su lěska, lěsna worješina, worješnička, lěsny worjech a worješk.
Hazelnut atau Hazel(Corylus avellana) merupakan sebuah tanaman yang biasanya ditanam di Eropa dan Asia Barat, Iberia selatan, Yunani, Turki, dan Siprus, Skandinavia utara dan tengah, Pegunungan Ural tengah, Kaukasus, dan Iran barat laut. Tanaman ini kaya akan mengandung banyak Vitamin B6. Cocok digunakan sebagai makanan.
Il nocciòlo (Corylus avellana L., 1753) è un albero da frutto appartenente alla famiglia Betulaceae.[2][3]
Il nome del genere deriva dal greco κόρυς = elmo, oppure da kurl, il nome celtico della pianta, mentre l'epiteto specifico deriva da Avella, comune in provincia di Avellino, zona nota fin dall'antichità per la coltivazione di noccioli[4].
La pianta ha portamento a cespuglio o ad albero, se coltivata è alta in genere dai 2 ai 4 m ma se lasciata in forma libera può raggiungere anche l'altezza di 7–8 m.[5][6] Ha foglie semplici, cuoriforme a margine dentato. È una specie monoica diclina, caducifoglia e latifoglia, con crescita rapida.
Le infiorescenze sono unisessuali. Le maschili in amenti penduli che si formano in autunno, le femminili somigliano ad una gemma di piccole dimensioni. Ogni cultivar di nocciolo è autosterile ed ha bisogno di essere impollinata da un'altra cultivar.
Il frutto (chiamato nocciola) è avvolto da brattee da cui si libera a maturazione e cade. Esso è commestibile e viene usato crudo, cotto o macinato in pasta, inoltre è ricco di un olio usato sia nell'alimentazione che dall'industria cosmetica.
Il legno del nocciolo è molto flessibile, elastico e leggero, fin dall'antichità veniva usato per costruire ceste e recinti[3][7]. Non è adatto come materiale da costruzione o per mobili in quanto troppo elastico e poco durevole.
Il suo areale geografico naturale è europeo-caucasico, va dalla Penisola iberica e Inghilterra fino al Volga, e dalla Svezia alla Sicilia. La distribuzione altitudinale è da collinare a medio-montana. Rifugge le aree mediterranee più calde e aride. Preferisce terreni calcarei, ben drenati, fertili e profondi e luoghi semi-ombreggiati. L'habitat naturale è costituito da boschi di latifoglie, soprattutto querceti misti mesofili, radure e margini. Può formare boschetti pionieri su terreni freschi pietrosi, in consociazione con aceri o pioppo tremulo.
Vengono coltivate numerose varietà da frutto e ornamentali: tra queste ultime sono notevoli la varietà pendula, la varietà contorta, a portamento tortuoso, e la varietà fusco-rubra a foglie porporine.
È una pianta colonizzatrice che, avendo esigenze modeste in fatto di terreno e di clima, si adatta a svariate condizioni ambientali. In Italia, secondo produttore mondiale dopo la Turchia, il nocciolo è coltivato in modo intensivo principalmente in poche zone (in parentesi sono indicate le cultivar):
Le cultivar di riferimento in Italia per uso e caratteristiche sono:
Le più importanti malattie da funghi che colpiscono il nocciolo sono il mal dello stacco (causato da Cytospora corylicola), il cimiciato dei semi (causato da Nematospora coryli) e l'oidio o mal bianco (causato da Phyllactinia guttata).
Gli insetti parassiti più importanti sono la cimice angolosa (Gonocerus acuteangulatus), la cimice verde (Palomena prasina), le farfalle tortrice del nocciolo (Gypsonoma dealbana) e gemmaiola del nocciolo (Epinotia tenerana), i coleotteri aplidia del nocciolo (Haplidia etrusca), agrilo del nocciolo (Agrilus viridis) e balanino delle nocciole (Curculio nucum).
Le sue foglie contengono i fenoli e i flavonoidi che agiscono sia sul gonfiore sia come tonici delle vene e anche come antinfiammatori[10].
L'olio del frutto di nocciole ha un alto contenuto di lipidi insaturi, quindi penetra facilmente la cute senza ungere, per questo motivo può essere usato come cosmetico in creme o olii per la pelle.
La presenza del frutto di nocciole, anche in tracce, per obbligo di legge va indicata nelle etichette degli alimenti, ciò al fine di evitare possibili allergie alimentari.
Foglie e frutti in brattee
Infiorescenze
Frutto con guscio e senza guscio
Polline al microscopio
Il nocciòlo (Corylus avellana L., 1753) è un albero da frutto appartenente alla famiglia Betulaceae.
Corylus avellana (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species plantarum florentium generis Coryli et familiae Betulacearum in Europa sponte virens, cuius fructus, nuces avellanae, ad comedendum colliguntur.
Situs scientifici: Tropicos • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • IUCN Red List • INPN France • Flora of North America • USDA Plants Database 
Vide "Corylus avellana" apud Vicispecies. Corylus avellana (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species plantarum florentium generis Coryli et familiae Betulacearum in Europa sponte virens, cuius fructus, nuces avellanae, ad comedendum colliguntur.
Paprastasis lazdynas, lazdynas (lot. Corylus avellana, angl. common hazel, vok. Haselnuss) – beržinių (Betulaceae) šeimos, lazdynų (Corylus) genties, lapus metantis vienanamis augalas.
Tai vietinis augalas Europoje ir vakarų Azijoje. Vakaruose savaime paplitęs nuo Britų salų, šiaurėje arealas nusidriekia iki centrinės Skandinavijos, rytuose iki vidurio Uralo kalnų, Europos pietuose arealas apima Iberijos pusiasalį, Apeninų pusiasalį, Graikiją, vakarų Azijoje arealas apima Mažąją Aziją, Kaukazą, Kipro salą ir šiaurės vakarų Iraną. Kaukaze pasitaiko augančių kalnuose 2100–2300 metrų aukščio altitudėse.
Tai vietinė, savaime auganti Lietuvos krūmedžių rūšis. Nors ir netolygiai, bet paplitę ir dažni visoje Lietuvoje. Vidutiniškai reiklus dirvožemiui. Auga įvairios mechaninės sudėties vidutinio derlingumo ir derlinguose vidutinio drėgnumo ir drėgnokuose dirvožemiuose, bet ypač mėgsta karbonatingus priemolius, juodžemį su daug organinių medžiagų. Paprastai aptinkami lapuočių ir mišriųjų medynų su egle trake, jų šlaituose. Gausiai išauga raguvose, kirtimuose, palaukėse. Vidutiniškai reiklus šviesai, nors tankiuose medynuose menkai dera ir neilgai išgyvena, taip pat menkai dera augdami smėlingame dirvožemyje. Neretai apšąla žiedai, o šaltomis žiemomis – ir šakos. Sausras pakenčia neblogai. Užterštam orui atsparus.
Pilkai ar gelsvai rusva su tamsiomis skersinėmis juostelėmis, negiliai, išilgai suskilinėjusia žieve, išaugantis krūmas arba rečiau medis. Jauni ūgliai apaugę liaukingais plaukeliais, apvalūs, gelsvai pilkai rudi su šviesiomis lenticelėmis. Pumpurai pražanginiai, išsidėstę dviem eilėmis, kiaušiniški, iki 5 mm ilgio, 3 mm skersmens, šiek tiek suploti, buki, rausvai žali ar rausvai rudi. Lapai dideli – 6–12 cm ilgio, 5–9 cm pločio, abipus plaukuoti, beveik apskriti, trumpai nusmailėjusiomis viršūnėmis, dvigubai pjūkliškai dantytu lapo pakraščiu, giliai širdišku pamatu, ryškiai žalia viršutine ir kiek šviesesne apatine puse, matiniai. Lapkotis plaukuotas, trumpas, iki 2 cm ilgio. Paprastojo lazdyno Žiedai vienalyčiai. Kuokeliniai (vyriškas žiedas) žiedai žirginiuose, kurie išauga vasarą. Žiedas iš 4 kuokelių ir 2 pažiedėlių, suaugusių su dengiamuoju žvyneliu. Žirginyje iki 25 kuokelinįų žiedų. Patys žirginiai geltonos ar gelsvai rusvos spalvos, ritiniški ir nusvirę, pavieniai ar susitelkę po kelis krūmo šakelių viršūnėse 4–6 cm, kartais iki 8 cm ilgio, ir 0,5 cm skersmens. Piesteliniai (moteriški žiedai) žiedai po 2 dengiamųjų žvynelių pažastyse, susitelkę į mažas galvutes, iš kurių pavasarį kyšo rausvų purkų kuokšteliai 2–3 mm ilgio. Purkų viršūnėlės pasirodo dar nepradėjus sklaidytis to paties krūmo žiedadulkėms, kurias perneša vėjas. Apyžiedis smulkus, iš kelių suaugusių lapelių. O visaverčiai riešutai užauga įvykus kryžmadulkai.
Vaisius ovalios arba kiek pailgos, kiek suplotos formos – kietu sumedėjusiu, tvirtu kevalu riešutas 1,5–2,7 cm ilgio ir 1,1–2 cm skersmens, apgaubtas lapų gožele. Jie būna po 2–7 kekėse, kartais pavieniai. Riešutai prinoksta rugpjūčio arba rugsėjo mėn. ir iškrenta iš goželių. Prinokusių kevalas paruduoja su šviesesniu ar tamsesniu atspalviu. 1000 riešutų sveria apie 2 kg, rinktinių – apie 5 kg. Riešutai labai maistingi ir skanūs.
Iki 50 proc. riešutų svorio sudaro branduoliai; juose yra iki 70 proc. riebalų, 16 proc. baltymų, 3,5 proc. cukrų (daugiausia sacharozės), 30–50 mgproc. askorbo rūgšties, vitaminų B1, E ir kt.
Riešutai valgomi švieži ar kiek pakepinti, iš jų spaudžiamas aliejus, kuris vartojams konditerijoje, kosmetikoje, lakų, dažų gamyboje, o iš išspaudų gaminama chalva. Lazdynų riešutai – labai vertingas maisto produktas. Nuo seno riešutų dedama į duoną, pyragus, saldumynus. Lazdynų riešutais maitinasi ir įvairūs gyvūnai, tai pirmiausia paprastosios voverės, įvairios miegapelės ir Lietuvos gamtoje gyvenantys kai kurie peliniai graužikai. Tik ką sunokusius riešutus renka ir po mišką išslapsto kėkštai, riešutinės.
Auga sparčiai. Išauga kaip didelis 5–7 m, kartais iki 10 m aukščio krūmas, dažnai su keletu stiebų, ir labai retai išauga kaip medis. Nors ir labai retai, bet pasitaiko dar aukštesnių, iki 14 m aukščio krūmų.
Tai anksčiausiai pražystantis savaiminės Lietuvoje dendrofloros krūmedis. Pagal paprastojo lazdyno žydėjimo pradžios laiką, yra sprendžiama ankstyvojo pavasario pradžia. Paprastai Lietuvoje gali pradėti žydėti įvairių pavasario laikotarpiu – dažniausiai kovo ar balandžio mėn., prieš sprogstant lapams, bet vidutinė žydėjimo pradžios data apie kovo 23 dieną. Nors ir retai, bet kartais sužydi ir vasario mėnesį.
Dažniausiai dauginamas ar dauginasi sėklomis, jo riešutus išnešioja paukščiai ir žvėreliai. Taip pat plinta kelmų ataugomis ir negausiai atlankomis. Šaknų atžalos išauga retai ir galbūt tik pažeidus šaknis arba nukirtus krūmą.
Palyginus tai trumpaamžiai augalai. Iš sėklos kilęs lazdynas išgyvena apie 60–100 metų. Derėti pradeda 5–10 augimo metais, kartais nuo 4 metų, o gausus derlius pasitaiko kas 3–5 m.
Populiaresnės veislės:
Pavojingiausias paprastiesiems lazdynams kenkėjas – riešutinis vaisiastraublis (Curculio nucum). Lazdynui mezgant, jie į vaisius padeda kiaušinėlius, iš kurių išsiritusios lervos suryja branduolį. Riešutinis vaisiastraublis naikinamas purškiant šį krūmą specialiais chemikalais balandžio mėnesį, taip pat būtina surinkti ir sudeginti pažeistus riešutus, kurie prasčiau laikosi ir nukrenta papurtant krūmą. Taip pat lapus ir ūglius naikina sidabražvynis lapinukas (Phyllobius argentatus). Jie naikinami purškiamaisiais fungicidais. Daug riešutų prarandama ir dėl grybelio vadinamo pilkoju pelėsiu (Botrytis cinerea). Tada purškiama pavasarį bordo mišiniu, vėliau – fungicidais ir šalinami pažeisti jo vaisiai bei lapai.
Lazdynas reguliuoja drėgmę, lapais gerina dirvožemį. Tinka šlaitams sustiprinti, apsauginėms juostoms įrengti.
Kultūrinės veislės yra kilusios iš šios rūšies ir sukryžminus šią rūšį su kitomis lazdyno rūšimis. Dabar auginamos lazdyno formos su geltonais, raudonais bei karpytais lapais, yra nemažai kultūrinių atmainų.
Turkija 800 
Italija 111 
JAV 29 
Azerbaidžanas 27 
Ispanija 24 
Gruzija 18 
Iranas 18 
Kinija 16 
Prancūzija 5 
Lenkija 3 Mediena tinka lenktiems baldams, lankams gaminti. Jauni, ilgi ir tiesūs lazdyno stiebai tinkami meškerykočiams ir naudojami pynimui. Šie krūmedžiai auginamas sodybose, parkuose.
Gydomoji medžiaga – tai jo lapai, stiebų žievė, pats riešuto branduolys, žirginys. Paprastojo lazdyno lapuose daug glikozidų, eterinių aliejų, sacharozės, palmitino rūgšties. Jo žievėje tanidų, lignocerilinio alkoholio, betulino ir kitokių medžiagų.
Paprastojo lazdyno riešutai kaip ir migdolai bei graikiniai riešutai, rekomenduojami sergantiesiems diabetu. Be to, jie skatina lytinį bei protinį aktyvumą, stiprina žarnyną. Septyni – aštuoni riešutai kartu su medumi padeda įveikti ir įsisenėjusį kosulį.
Lazdyno lapų nuoviras gydo išsiplėtusias venas, jo paruošimo būdas: Vieną valgomąjį šaukštą džiovintų paprastojo lazdyno lapų užpilti stikline 200 miligramų verdančio vandens, palaikyti 30 minučių ir nukošti. Gerti po 1/4 stiklinės 50 miligramų 3–4 kartus per dieną prieš valgį.
Lazdynų lapų nuoviru gydoma ir nuo plaukų slinkimo bei pleiskanų, o jo paruošimo būdas toks: Du valgomuosius šaukštus paprastojo lazdyno lapų užpilant stikline 200 miligramų verdančio vandens ir valandą palaikant. Vėliau nukošti, atskiesti vienu litru virinto vandens. Šiltu tokiu nuoviru plauti galvą kas antrą dieną tris kartus dienoje.
Mokslinio, lotynų kalba rūšies pavadinimo autorius Karlas Linėjus, gyvenęs 1707–1778 metais. Paprastojo lazdyno lotyniško junginio dalis Corylus yra kilęs iš graikiško žodžio corys, reiškiančio šalmą, kuris puikiai apibūdina riešutą.
Paprastasis lazdynas labai svarbus senos Europos gyventojų mitologijoje. Jis simbolizuoja gyvenimą, meilę, vaisingumą, nemirtingumą. Pagonys ir vėliau krikščionys mirusiems dėdavo į kapą paprastojo lazdyno šakeles.
Pavasarį žydintys augalai, Živilė Lazdauskaitė, Vilnius, Mokslas, 1985, 142 psl.
Paprastojo lazdyno riešutai su kevalais
Paprastojo lazdyno riešutai be kevalo (išlukštenti)
Paprastojo lazdyno krūmas
Jauni lazdyno raudonlapės formos lapeliai
Iliustruotas Lietuvos augalų genčių vardynas · Lietuvos vietinės medžių ir krūmų rūšys · Lietuvos išskirtiniai medžiai · Lietuvos svetimžemė dendroflora · Pasaulio išskirtiniai medžiai
Miškas · Miško skliautas · Lietuvos miškai · Pasaulio miškai (šalys pagal miškų plotą) · Miškų nykimas (neteisėtas miško kirtimas)
Miškininkystė (ekologinė miškininkystė) · Miško atkūrimas · Įveisimas · Miškų ūkis · Miškų urėdija · Girininkija · Eiguva · Lietuvos miškų institutas
Paprastasis lazdynas, lazdynas (lot. Corylus avellana, angl. common hazel, vok. Haselnuss) – beržinių (Betulaceae) šeimos, lazdynų (Corylus) genties, lapus metantis vienanamis augalas.
Parastā lazda (Corylus avellana) ir bērzu dzimtas (agrāk lazdu dzimtas) koks. To augstums ir no 1,5 līdz 7 metriem.[1] Aug pa vairākām kopā, veidojot krūmu pudurus. Lazdu dabiskais izplatības areāls ir Eiropa un Mazāzija. Plaši izplatīts Centrāleiropā un Austrumeiropā. Parastā lazda ir vienīgā lazdu ģints suga, kas aug Latvijā. Lazdu riekstus cilvēki lieto uzturā, lai gan lielāko daļu no tirdzniecībā esošajiem riekstiem iegūst no dižaugļu lazdas (Corylus maxima). Parastā lazda aug pamežā, krūmājos, gar ūdenskrātuvēm; lapkoku un jauktajos mežos. Parastās lazdas zinātniskais nosaukums ir radies no itāļu pilsētas Avellas nosaukuma, jo šīs pilsētas apkaime antīkajā pasaulē bija izslavēts lazdu riekstu audzēšanas reģions.
Vasarzaļš, 1 — 7 metrus augsts koks. Jaunie zari ir pelēki, kaili, vai tāpat, kā lapu kāti — ar dziedzermatiņiem. Vecākie dzinumi dzelteni brūni, ar matiņiem, zvīņām un dziedzermatiņiem. Pumpuri apaļi, vai olveida, no sāniemmazliet sapacināti, zvīņas ieapaļas, gar malu ar matiņiem. Lapas pie tievajie zariem akārtotas divās rindās, pie resnakajiem — visapkārt. Tās ir augšpusē tumšākas, bet apakšpusē gaši zaļas,6 — 12 cm garas, 5 — 9 cm platas. Lapu plātnes ieapaļas, vai ovālas, kailas, vai ar izklaidus matiņiem, pamats asimetriski sirdsveidīgs, gals nosmailots, mala nevienādi divkārtaini zobaina. Dzīslojums ir plūksnains, dzīslas ar matiņiem. Pielapes olveida, strupas, diez gan agri nobirst. Vīrišķo ziedu spurdzes līdz 5 cm garas, parasti 2 — 4 kopā. Vīrišķie ziedi bez apziedņa, pa vienam olveida seglapu žāklēs, kas biezi segtas ar matiņiem. Pieziedlapas ir divas saaugušas ar seglapu. Putekšņlapas ir 4, šķeltas, tādēļ izskatās, ka 8. Putekšnīcām galā ir matiņu pušķis. Sievišķās ziedkopas sēdošas, nelielas, apmēram, 0,5 cm garas, parasti ar 2 — 5 ziediem, neizplaukušas līdzīgas lapu pumpuriem. Apziednis ir neuzkrītošs, saaudzis pie pamata ar sēklotni, mala brīva. Ziedi atrodas nobirstošu, ar matiņiem klātu seglapu žāklēs. Ir divas drīksnas, pavedienveida, purpursarkanas. Augļa vīkals zvanveida, augšdaļā vaļējs, nekārtni šķelts, tikpat garš, vai garāks, nekā auglis. Auglis — rieksts, gandrīz apaļš vai iegareni ovāls, brūni dzeltens, 1,5 — 2 cm garš. Zied martā, aprīlī, pirms lapu plaukšanas. Rieksti nogatavojas septembrī.[2]
Rieksti ir ēdami, satur ap 60% riekstu eļļas, kas pieder pie labākajām augu eļļām. Riekstu eļļu lieto arī parfimērijā. Balto, vieglo, labi plīstošo koksni izmanto galdniecībā. No zariem iegūst labu materiālu groziem. Tiek kultivētas ap 20 lazdu šķirnēm. Agro ziedu dēļ augs ir izmantojams biškopībā. Lazdas ir ļoti labi pavairojamas, it sevišķi ar celmu atvasēm un sakņu pumpuriem. Tās var pavairot ar noliekteņiem, spraudeņiem un sēklām.
Parastā lazda (Corylus avellana) ir bērzu dzimtas (agrāk lazdu dzimtas) koks. To augstums ir no 1,5 līdz 7 metriem. Aug pa vairākām kopā, veidojot krūmu pudurus. Lazdu dabiskais izplatības areāls ir Eiropa un Mazāzija. Plaši izplatīts Centrāleiropā un Austrumeiropā. Parastā lazda ir vienīgā lazdu ģints suga, kas aug Latvijā. Lazdu riekstus cilvēki lieto uzturā, lai gan lielāko daļu no tirdzniecībā esošajiem riekstiem iegūst no dižaugļu lazdas (Corylus maxima). Parastā lazda aug pamežā, krūmājos, gar ūdenskrātuvēm; lapkoku un jauktajos mežos. Parastās lazdas zinātniskais nosaukums ir radies no itāļu pilsētas Avellas nosaukuma, jo šīs pilsētas apkaime antīkajā pasaulē bija izslavēts lazdu riekstu audzēšanas reģions.
De hazelaar (Corylus avellana) is een in West-Europa inheemse struik uit de berkenfamilie (Betulaceae). De vrucht van de hazelaar is de hazelnoot, waarvan de kern eetbaar is.
De hazelaar is een "naaktbloeier": de plant bloeit als deze nog geen bladeren heeft. De hazelaar is voor de bestuiving afhankelijk van de wind. Aan de hazelaar zitten de mannelijke en de vrouwelijke bloeiwijzen apart. De mannelijke bloemen zitten in katjes en zijn al in de zomer aanwezig in de oksels van de bladeren. Ze gaan pas bloeien in januari. De vrouwelijke bloemen zitten met drie tot vier stuks in een klein knopje bij elkaar. Tijdens de bloei zijn alleen de rode stijlen met de stempels te zien.
De enkelvoudige, veernervig bladeren hebben een dubbel gezaagde bladrand zonder insnijdingen. Ze hebben omgekeerd eironde bladeren met toegespitste bladtop.
De hazelaar wordt tot 6 m hoog en gaat pas na tien jaar vrucht dragen. Er zijn echter ook geënte struiken verkrijgbaar, die al na drie jaar vrucht dragen.
Naast de wilde hazelaar zijn er commercieel verbouwde hazelaars. Deze zijn geoptimaliseerd voor de productie van grote noten en voor noten met weinig vliezen. De rassen zijn ontstaan uit kruisingen tussen diverse soorten. Ook hazelnoten afkomstig van de lambertsnoot (C. maxima) hebben een grote economische waarde. De kleinere noten van de wilde hazelaar worden echter gewaardeerd om hun meer uitgesproken smaak.
Hazelnoten zijn een bron van vitamine E. Een handvol bevat ongeveer 50% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Hiernaast bevatten ze veel energie (682 kcal per 100 gram), voornamelijk in de vorm van onverzadigde vetzuren.[1]
De hazelnoten worden door vogels als de gaai verspreid, ze worden ook gegeten door muizen. Verder verspreidt de hazelaar zich via worteluitlopers. De hazelaar is een bosrandsoort, die zowel in de schaduw als in de zon kan worden aangetroffen. Volgens Frans Vera heeft de hazelaar voor verspreiding een milieu nodig waarin grote grazers een rol spelen. De hazelaar gedijt ook op een minder vruchtbare en/of kalkrijke bodem.
In Nederland en België worden de volgende kweekrassen veel aangeplant:
Cultivars:
De hazelnootknopmijt zorgt ervoor dat de knoppen zeer dik opzwellen en afsterven. De heester wordt ook geplaagd door de hazelnootboorder, deze kever legt zijn eitjes in de jonge hazelnoten waar de larven het vruchtvlees opeten. De bladsnuitkever (Phyllobius sp.) vreet het blad aan en rolt het op.
Corylus avellana 'Contorta' (krulhazelaar)
Struik
Blad
Dwarsdoorsnede tak
Door muizen leeggegeten noten
Larve van de hazelnootboorder
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Corylus avellana op Wikimedia Commons. De hazelaar (Corylus avellana) is een in West-Europa inheemse struik uit de berkenfamilie (Betulaceae). De vrucht van de hazelaar is de hazelnoot, waarvan de kern eetbaar is.
Hassel eller hatl (Corylus avellana) er ein art i hasselslekta i bjørkefamilien. Han er mest kjend for nøttene som kan etast. Hassel veks i urer og kratt i innlandet opp til Sør-Fron og Vestre Slidre, og langs kysten opp til Steigen i Nordland. Det er nordlegaste førekomsten i verda.
Dei tynne seige kvistane frå hassel vert brukt til flettverk og tønnebånd. Veden har også vore brukt til trekol, som blir av svært god kvalitet.
Nøttene inneheld ca 60 % olje, 20 % protein og ein del C-vitaminar. Dei har vore brukt både som menneske- og dyremat, og som råstoff for både såpe- og parfymeproduksjon.
Hasselen har alltid vore nytta som «varseltre»; Mange nøtter tydde ein våt haust og kald vinter, mens få nøtter spådde ein tørr høst og mild vinter.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Hassel Hassel eller hatl (Corylus avellana) er ein art i hasselslekta i bjørkefamilien. Han er mest kjend for nøttene som kan etast. Hassel veks i urer og kratt i innlandet opp til Sør-Fron og Vestre Slidre, og langs kysten opp til Steigen i Nordland. Det er nordlegaste førekomsten i verda.
Hassel (Corylus avellana) er ei mangestamma, oftest 3-5 meter høy busk, som er naturlig utbredt i Europa og Asia. Den kan av og til bli nesten treaktig med ei skjermforma krone. Barken er først lys gråbrun med korte stive hår. Senere blir den blank og mørkebrun med lyse korkporer. Gamle greiner kan ha furet grå bark.
Hassel er sambu. Knoppene er spredte, eggforma og flate inn mot skuddet. Knoppene er hunnblomster som blomstrer fram hos oss i mars-april. De åpner en liten blomst som er dyp rød-lilla eller mørkt burgunderrød. Hannblomstene er samlet i rakler og er gul-brune eller gulgrønne, og blomstrer samtidig. Skjellene er lysegrønn eller lysebrun.
Bladene er runde eller omvendt eggforma med runtakka rand og kort spiss. Oversida er frisk grønn og dunet av mange bløte hår, mens undersida er lysegrønn. Frukten av hunnblomsten – hasselnøtt – er spiselig.
Hassel vokser overalt i Europa på fuktig og mineralrik jordbunn, hvor den danner kratt, skogbryn, underskog i frodige skoger.
Hassel (Corylus avellana) er ei mangestamma, oftest 3-5 meter høy busk, som er naturlig utbredt i Europa og Asia. Den kan av og til bli nesten treaktig med ei skjermforma krone. Barken er først lys gråbrun med korte stive hår. Senere blir den blank og mørkebrun med lyse korkporer. Gamle greiner kan ha furet grå bark.
Hassel er sambu. Knoppene er spredte, eggforma og flate inn mot skuddet. Knoppene er hunnblomster som blomstrer fram hos oss i mars-april. De åpner en liten blomst som er dyp rød-lilla eller mørkt burgunderrød. Hannblomstene er samlet i rakler og er gul-brune eller gulgrønne, og blomstrer samtidig. Skjellene er lysegrønn eller lysebrun.
Bladene er runde eller omvendt eggforma med runtakka rand og kort spiss. Oversida er frisk grønn og dunet av mange bløte hår, mens undersida er lysegrønn. Frukten av hunnblomsten – hasselnøtt – er spiselig.
Hassel vokser overalt i Europa på fuktig og mineralrik jordbunn, hvor den danner kratt, skogbryn, underskog i frodige skoger.
A l'é n'erborin ch'a riva fin-a ai 5 o 6 méter d'autëssa.
A produv dij fust sutij che, rivanda apopré a 5 centim ëd diàmeter, a sëcco e a son rampiassà da d'àutri novej.
Soa vegetassion a ancamin-a motobin prest a la prima (fërvé o avril, a sconda dl'autëssa), con na fioridura vistosa dle gate giàune, ch'a son ëd fior masculin-e. Le fior fumele a son pì cite e pòch visìbij e a smijo a 'd gëmme ariondà. Le feuje a son dentinà a la bordura.
Le ninsòle, visadì ij frut dël ninsolé, a maduro an ost o stèmber. Coste a son anfassà al càuss da n'anvlup verd ësfrangià.
Ël ninsolé a l'é na pianta motobin ëspantià dël sot-bòsch e dla boscaja. A chërs dai 200 ai 1200 o fin-a ai 1600 méter d'autëssa. A arzist a na fòrta sombrura, ma a viv ëdcò al dëscuvert.
Da finì.
A l'é n'erborin ch'a riva fin-a ai 5 o 6 méter d'autëssa.
A produv dij fust sutij che, rivanda apopré a 5 centim ëd diàmeter, a sëcco e a son rampiassà da d'àutri novej.
Soa vegetassion a ancamin-a motobin prest a la prima (fërvé o avril, a sconda dl'autëssa), con na fioridura vistosa dle gate giàune, ch'a son ëd fior masculin-e. Le fior fumele a son pì cite e pòch visìbij e a smijo a 'd gëmme ariondà. Le feuje a son dentinà a la bordura.
Le ninsòle, visadì ij frut dël ninsolé, a maduro an ost o stèmber. Coste a son anfassà al càuss da n'anvlup verd ësfrangià.
DistribussionËl ninsolé a l'é na pianta motobin ëspantià dël sot-bòsch e dla boscaja. A chërs dai 200 ai 1200 o fin-a ai 1600 méter d'autëssa. A arzist a na fòrta sombrura, ma a viv ëdcò al dëscuvert.
NotissieDa finì.
Leszczyna pospolita, orzech laskowy (Corylus avellana L.)[2] – gatunek krzewu należącego do rodziny brzozowatych. Występuje w stanie dzikim w całej Europie i Azji Mniejszej po Kaukaz. W Polsce pospolita zarówno na niżu jak i w górach do ok. 1300 m n.p.m.
W rzadkich lasach liściastych stanowi najwyższą część podszytu, występuje również w zaroślach śródpolnych, zaroślach nadwodnych oraz na suchych stokach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea, Ass. Stellario-Carpinetum[3]. Gatunek nie ma specjalnych wymagań, poza nietolerancją gleb zbyt podmokłych. Niektóre szlachetne odmiany uprawne są bardziej wymagające, lubią gleby wapienne, głębokie i w miarę ciepłe. Dobrze rośnie na glebach żyznych, rędzinowych, zasobnych w węglan wapnia, a także w borach mieszanych i w zaroślach kserotermicznych. Unika gleb jałowych, suchych oraz podmokłych. Gatunek tolerancyjny w stosunku do światła – lubi miejsca słoneczne lub półcieniste. Może rosnąć w cieniu, jednak słabo wtedy owocuje. Ceniony jako domieszka biocenotyczna.[potrzebny przypis]
W uprawie spotyka się szereg odmian i mieszańców uprawnych, zarówno ozdobnych jak i sadowniczych. Formy sadownicze otrzymano głównie z podgatunku leszczyna pontyjska (Corylus avellana var. pontica Winkl.), która w porównaniu z gatunkiem rodzimym charakteryzuje się większą siłą wzrostu i bardziej wzniesionym pokrojem, rodzi większe owoce o trójkątnej tarczce. W Średniowieczu sprowadzono ten podgatunek z Azji Mniejszej do klasztoru w Zell, skąd szereg odmian rozpowszechniło się w Europie pod nazwą Zellerówek.
Leszczyna pospolita, orzech laskowy (Corylus avellana L.) – gatunek krzewu należącego do rodziny brzozowatych. Występuje w stanie dzikim w całej Europie i Azji Mniejszej po Kaukaz. W Polsce pospolita zarówno na niżu jak i w górach do ok. 1300 m n.p.m.
A avelã é o fruto da aveleira, avelaneira ou avelãzeira (Corylus avellana),[1] um arbusto da família Betulaceae que cresce naturalmente em quase toda a Europa, Ásia Menor e parte também da América do Norte. A avelã consiste em um fruto mais ou menos esférico a ovoide, lenhoso e indeiscente, cuja casca é extremamente resistente. Em seu interior, encontra-se a semente comestível, de sabor levemente adocicado e algo oleaginosa.
A avelã é consumida ao natural, ou usada em doces, normalmente associada ao chocolate, ao qual acrescenta um sabor muito apreciado.
"Avelã" procede do latim nux abellana, que significa "noz de Abela".[1] Abela (ou Avella) é uma cidade da província de Avellino, onde abundam as avelãs, que se localiza a 54 km de Nápoles.[2]
A avelã dispõe de um elevado conteúdo de gordura (48-66 por cento), pelo que é muito aproveitada como matéria oleaginosa para objetivos alimentares e industriais.
Bem mastigados, este fruto presta-se muito bem para o consumo cru. Entre 15 e 20 avelãs, devido ao seu elevado teor de proteínas e de gorduras, podem levar à substituição de uma refeição completa, mesmo não sendo indicado. O proveito é ainda muito maior se tiverem sido trituradas num liquidificador, raladas ou moídas. Nesta forma, as avelãs desempenham um papel importante na alimentação dos diabéticos e auxílio para o emagrecimento supervisionado por um profissional da nutrição.
A avelã é utilizada para a elaboração de produtos de grande riqueza alimentar, como o leite de avelã, manteiga de avelã, pasta de fruta de avelã, pastéis de avelã, biscoitos de avelã.
Espanha 8.033 Fonte: Food and Agriculture Organization[3] A avelã é o fruto da aveleira, avelaneira ou avelãzeira (Corylus avellana), um arbusto da família Betulaceae que cresce naturalmente em quase toda a Europa, Ásia Menor e parte também da América do Norte. A avelã consiste em um fruto mais ou menos esférico a ovoide, lenhoso e indeiscente, cuja casca é extremamente resistente. Em seu interior, encontra-se a semente comestível, de sabor levemente adocicado e algo oleaginosa.
A avelã é consumida ao natural, ou usada em doces, normalmente associada ao chocolate, ao qual acrescenta um sabor muito apreciado.
Alunul (Corylus avellana), este un arbust, care face parte din familia Betulaceae. El are o înălțime de 5 m, are frunze care cad toamna. Fructele sale fiind cunoscute de mii de ani ca fructe comestibile. Alunele aflate în comerț provin de la Corylus maxima, un arbust înrudit cu el. Specia Epitheton avellana, este amintit deja în Antichtate ca arbust cultivat în regiunea orașului antic Abella, (azi Avella) aflat aproape de Vezuviu, în provincia Avellino din Campania.
Alunul crește de regulă sub formă de tufe, cu tulpini drepte, puțin ramificate, ce ating o înălțime de 5 – 6 m. El crește rar ca arbore când însă poate atinge 10 m înălțime. Un arbust poate atinge vârsta de 80 - 100 de ani. Mugurii sunt acoperiți cu peri fini, ei fiind numiți popular mâțișori. Frunzele sunt zimțate pe margine, au o formă rotunjită fiind ascuțite la vârf. Fața dorsală a frunzei este acoperit de peri, iar pe fața ventrală se pot vedea nervurile. Lemnul alunului de culoare alb roșiatică, este un lemn de esență relativ tare, dar puțin rezistent. Scoarța de culoare gălbui cenușie pe ramurile tinere este netedă, iar pe cele mai bătrâne au striuri longitudinale. Florile alunului sunt separate cele feminine de cele masculine, fiind numite popular mâțișori.
Fructele alunului sunt acoperite de coajă tare, care conține un miez bogat în vitaminele A, B, C și E, ca și în calciu, fier, fosfor și potasiu.
În flora spontană este răspândit aproape în toată Europa, Asia Mică , regiunea Balcani, Iran, Caucaz , prin păduri de foioase și mixte.
Alunul preferă regiunile cu climă oceanică umedă. El crește în pădurile luminoase de stejar, la liziera pădurilor, sau tufe pe marginea drumurilor agricole. Alunul este un arbust care trăiește în luminișuri, sau zone puțin umbrite, care sunt umede, fiind puțin pretențios în ce privește compoziția solului. Totuși nu crește pe soluri nisipoase sau acide.
1. Plante medicinale -Teleuță A., Colțun M. ,Mihălcescu C., Ciocîrlan N.. Chișinău : Litera internațional ,2008 ISBN 978-9975-74-009-8 CZU 615.322 P70
Alunul (Corylus avellana), este un arbust, care face parte din familia Betulaceae. El are o înălțime de 5 m, are frunze care cad toamna. Fructele sale fiind cunoscute de mii de ani ca fructe comestibile. Alunele aflate în comerț provin de la Corylus maxima, un arbust înrudit cu el. Specia Epitheton avellana, este amintit deja în Antichtate ca arbust cultivat în regiunea orașului antic Abella, (azi Avella) aflat aproape de Vezuviu, în provincia Avellino din Campania.
Lieska obyčajná (Corylus avellana) je ker z čeľade lieskovité.
Vyskytuje sa najviac v Európe a v priľahlých oblastiach Ázie a severnej Afriky.
Lieska obyčajná
samičie kvety
samčie kvety
List Corylus avellana 'Heterophylla'
List Corylus avellana 'Heterophylla'
List Corylus avellana 'Heterophylla'
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Lieska obyčajná
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Lieska obyčajná
Lieska obyčajná (Corylus avellana) je ker z čeľade lieskovité.
Hasseln (Corylus avellana) är ibland, särskilt i tät skog, ett litet träd av 5–8 meters höjd, men blir gärna en yvig buske genom de talrika skotten från rothalsen. Den är en skuggväxt och har i vanliga fall tunna, mörkt och rent gröna löv som vissnar lätt. Den trivs dock i många trakter på solöppna ställen, till exempel i skärgårdar. Där blir löven blekare gröna, i det att skotten växer hela sommaren, med en rödaktig anstrykning.[1]
Hos hasseln är hänget, som gett ordningen namnet "hängeväxter", tydligt utpräglat i hanblomställningen. Det är ett långt, slakt, hängande, tätblommigt ax, som producerar stora mängder pollen och vajar av minsta vindil. Blomningen sker långt före lövsprickningen. Hanhängena bildas redan föregående år, liksom svenska träds knoppar i allmänhet, men övervintrar som knoppar utan några skyddande fjäll. Därför kan deras sträckning och blomning börja så snart dagsmejan gör sig kännbar, i mars eller april, ja ibland under blid och solig väderlek mitt i vintern. Ett hanhänge hos hasseln består av en lång huvudaxel med tättsittande skärmblad och inom vart och ett av dessa två tunna, sammanvuxna fjäll, nämligen två förblad, tillhörande den av fyra tvåkluvna ståndare (åtta ståndarknappar) bildade blomman. Honblommorna sitter i små knopplika ax, omgivna av vanliga knoppfjäll, mellan vilka de korta märkena skjuter fram som små purpurröda trådar. En honblomma består av ett mycket litet fruktämne och två trådlika märken, (jämför avenboken). Från blomningen till nötmognaden åtgår en tid av fem månader. Hasselns frukt är en typisk nötfrukt med ensamt frö, rikt på näringsförråd i hjärtbladen ("nötkärnan"), med benhård fruktvägg ("skalet") till fröets skydd. Välsmakligheten hos nötfröet beror på den fina nötoljan i näringsförrådet.
Tvillingnötter eller filipiner är hasselnötter som har två frön, eller kärnor, i sig.
Avellana betyder från Avella i Italien. Växtens fornsvenska namn, hasl återspeglas i ortnamnet Hässelby i närheten av Stockholm.
Hasselns utbredning mot norr går något längre än ekens (på Norges västra kust ända till Vestfjorden). Fynd av fossila hasselnötter i norrländska torvmossar visar att hasseln i Sverige förr gick mycket längre mot norr än nu, men genom sommarvärmens avtagande har den utdött inom en stor del av området för sin största utbredning. Så vitt man av de fossila fynden kunnat beräkna, har detta område minskat med över 80 000 km². Vid sin nordgräns förekommer hasseln spridd som reliktbestånd på väl skyddade, lugna och varma lokaler, mest invid någon brant bergvägg mot söder eller de norrländska sydbrantsbergen (jämför almen).
Hasselns växtsätt ger långa, smala och relativt raka störar eller käppar, vilka har använts inom jordbruket för tillverkning av stängsel och småslöjd. Kluvna hasselkäppar är också ett lämpligt material för det flätverk som utgör stomme för lerklining.
De unga, raka stammarna är mycket starka och sega. Kluvna till tunna band ger de ett mycket starkt korgmaterial.
Flera sorter av hassel odlas, dels inom nötproduktionen, men också som prydnadsväxter för trädgården. Några av prydnadssorterna har fått egna svenska namn:
Turkiet &&&&&&&&&0450000.&&&&&0450 000 63,07 2 
Italien &&&&&&&&&&075456.&&&&&075 456 10,58 3 
Georgien &&&&&&&&&&037400.&&&&&037 400 5,24 4 
USA &&&&&&&&&&032659.&&&&&032 659 4,58 5 
Azerbajdzjan &&&&&&&&&&029796.&&&&&029 796 4,18 6 
Kina[4] &&&&&&&&&&023520.&&&&&023 520 3,30 7 
Iran &&&&&&&&&&021238.&&&&&021 238 2,98 8 Spanien &&&&&&&&&&013542.&&&&&013 542 1,90 9 Turkiet &&&&&&&&&&011053.&&&&&011 053 1,55 10 
Ukraina &&&&&&&&&&&05531.&&&&&05 531 0,78 Övriga länder &&&&&&&&&&013258.&&&&&013 258 1,86 Total världsproduktion &&&&&&&&&0713453.&&&&&0713 453 100,00 Källa: FN:s livsmedels- och jordbruksorganisation:s data för år 2014.[5]Somliga människor kan vara mer eller mindre allergiska för hasselnötter I svåra fall kan det vara livshotande.
Per 100 g hasselnötter:
Blivande hasselnöt
Foto: Christer Johansson
Hasselbuske
Bark
Honblomma
Hanblommor
Ovan blomfästet syns en brun bladknopp
En nöt har slagit rot
Hasselnötter
Så ser skalen ut, när möss kalasat på kärnorna
Corylus avellana ssp. Harriefeld
Corylus avellana ssp. Heterophylla
Corylus avellana ssp. Contorta, Korkskruvhassel
Korkskruvhassel på vintern
Corylus avellana ssp. Cosford
Wikimedia Commons har media som rör Hassel.
Hasseln (Corylus avellana) är ibland, särskilt i tät skog, ett litet träd av 5–8 meters höjd, men blir gärna en yvig buske genom de talrika skotten från rothalsen. Den är en skuggväxt och har i vanliga fall tunna, mörkt och rent gröna löv som vissnar lätt. Den trivs dock i många trakter på solöppna ställen, till exempel i skärgårdar. Där blir löven blekare gröna, i det att skotten växer hela sommaren, med en rödaktig anstrykning.
Adi fındık (Corylus avellana), huşgiller (Betulaceae) familyasından Avrupa ve Anadolu'da doğal olarak yetişen çok yıllık çalı (ağaççık)türü. Ortalama 3 m, en fazla 5 m kadar uzunluğa sahiptir. Gövde çapı 15–18 cm, ortalama ömrü 80-100 yıldır.
Ilıman nemli iklim alanlarda yetişen bitki yarı gölgelik alanlara dayanıklıdır. 10 m'den 1700 m'ye kadar yüksekliklerde görülür. Birden çok gövde yapan çalı şekilli bitki, kış mevsiminde yapraklarını döker. Genç sürgünler sarımtırak-gri, yaşlı dallar gri-kahverengidir. Sonbaharda olgunlaşan meyveleri 1,5–2 cm boyutunda ve yumurta biçimlidir.[1]
Adi fındıkta; çiçeklenme zamanı; Şubat-15 Nisan, olgunlaşma zamanı; Ağustos, Eylül ayları, toplanma zamanı; Eylül-Ekim ayları, ilk tohum tutma yaşı; 10. yıl, bol tohum yılı tekrarı 2 yılda birdir[2]. 1000 adi fındık tanesi 800-1700 gr (ortalama 1250gr) ağırlığındadır. Çimlenmede %60-75 oranında başarı sağlanır.
Ağacın odunlarından fıçı, sandalye ve sepet yapımında yararlanılır. Kömüründen kara barut ve resim kömürü yapılır[1].
Adi fındık ocağı
Yaşlı Adi fındık dalları,Bialowieza, Polonya
Karlsruhe, Almanya
Adi fındık çotanağı
Adi fındık (Corylus avellana), huşgiller (Betulaceae) familyasından Avrupa ve Anadolu'da doğal olarak yetişen çok yıllık çalı (ağaççık)türü. Ortalama 3 m, en fazla 5 m kadar uzunluğa sahiptir. Gövde çapı 15–18 cm, ortalama ömrü 80-100 yıldır.
Ilıman nemli iklim alanlarda yetişen bitki yarı gölgelik alanlara dayanıklıdır. 10 m'den 1700 m'ye kadar yüksekliklerde görülür. Birden çok gövde yapan çalı şekilli bitki, kış mevsiminde yapraklarını döker. Genç sürgünler sarımtırak-gri, yaşlı dallar gri-kahverengidir. Sonbaharda olgunlaşan meyveleri 1,5–2 cm boyutunda ve yumurta biçimlidir.
Adi fındıkta; çiçeklenme zamanı; Şubat-15 Nisan, olgunlaşma zamanı; Ağustos, Eylül ayları, toplanma zamanı; Eylül-Ekim ayları, ilk tohum tutma yaşı; 10. yıl, bol tohum yılı tekrarı 2 yılda birdir. 1000 adi fındık tanesi 800-1700 gr (ortalama 1250gr) ağırlığındadır. Çimlenmede %60-75 oranında başarı sağlanır.
Ağacın odunlarından fıçı, sandalye ve sepet yapımında yararlanılır. Kömüründen kara barut ve resim kömürü yapılır.
Ліщи́на звича́йна або європе́йська (Corylus avellana) — багаторічна рослина родини Березових, відома також під народними назвами горі́шник, орішина, лісови́й горі́х.
У тих країнах, де мало ліщини, її розводять в садах вже як культурну рослину. Це стосується в першу чергу до Греції та Риму, де ліщину обробляли в стародавні часи, завізши її з Кавказу[1]. Про давність вживання горіхів в їжу можна судити по великій кількості горіхової шкаралупи, знайденої в усіх оселях доісторичної людини[1].
Фундук — це окультурена форма ліщини, найкращий сорт ліщини.[1]
Ліщина звичайна — деревовидний кущ 2-4 м заввишки.
Кора — темно-сіра з характерними сочевичками.
Гілки дугоподібно розходяться в різні боки, утворюючи оберненоконусоподібну крону. Пагони й молоді листки опушені. Бруньки заокруглені з війчастими лусочками. Листки — чергові, оберненояйцеподібні, широкі (7-16 см завдовжки і 4-8 см завширшки), при основі скошеносерцеподібні, нерівномірно зубчасті, на коротких черешках.
Тичинкові квітки без оцвітини, зібрані у видовжені (3-5 см завдовжки) сережки, луски їх густо опушені, а голі пиляки мають вгорі характерний пучок волосків.
Маточкові квітки у двоквіткових розвилках, що розміщені в пазусі покривної луски і приховані в черепичастій кулястій бруньці, з якої виступають червонуваті приймочки.
Ліщина — однодомна рослина, що має на різних гілках тичинкові і маточкові квітки. Тільки після цвітіння починає розпускатися листя на кущах ліщини.
Плід — горіх 15-20 мм завширшки, вкритий дуже коротким опушенням та обгорнутий трубчастою зеленою плюскою, схожою на зрослі листки. Плюска утворюється із приквітків.
Ліщина звичайна цвіте у березні — квітні, плоди достигають у серпні.
Ліщина звичайна росте в підліску листяних і мішаних лісів.
Тіньовитривала рослина.
Поширена по всій Україні, крім крайнього півдня. Можлива в культурах. Райони заготівель — Київська, Вінницька, Сумська, Полтавська, Кіровоградська, Черкаська області, південна частина Волинської, Рівненської та Житомирської областей.
Запаси сировини ліщини звичайної є значними.
До складу ядра ліщинних горіхів входять жир (57,4-62,5%), крохмаль і цукри (2,5%), вітамін В1, каротин, мікроелементи, 17%[1] білків. Листки й кора ліщини містять дубильні речовини (відповідно 10 і 7%).
Плоди ліщини у великій кількості поїдаються лісовими птахами і звірами (вивірками, ведмедями, свинями, мишами, норицями), тому ліщина є цінним компонентом кормової бази цих тварин.
Ліщина — один з важливих лісових енергоносіїв, у ранньовесняний період дає багато високоякісного пилку, який містить багато білків і вітамінів. Бджоли навесні часто збирають пилок ліщини для потреб сім'ї.[2] Часто його заготовляють для підгодівлі бджіл узимку і рано навесні, для цього зрізані гілки виставляють в теплому місці у воду, ліщина випускає сережки та розсіює велику кількість пилку, його збирають та готують суміші для підгодівлі бджолиних сімей. Також бджоли збирають з ліщини падевий мед.
Ліщина звичайна — харчова, жироолійна, медоносна, лікарська, танідоносна, фарбувальна, деревинна, декоративна, фітомеліоративна рослина.
Завдяки високому вмісту жирів і білків плоди ліщини мають високу калорійність і є цінним продуктом харчування — їх їдять свіжими і підсушеними. Ядро горіха використовують для виробництва різноманітних харчових продуктів: борошна, специфічних ласощів, зокрема, уварюючи з медом або виноградом. Ядра йдуть на виготовлення рослинних вершків, молока, цукерок, тортів, варення, макуха переробляється на шоколад, халву. Щоб отримати горіхові вершки ядра очищують від гкарлупи, товчуть в ступі, додаючи воду. З кашеподібної маси готують креми для тістечок, кексів, тортів.
Особливо ціниться олія, яку добувають з ядра горіха. Олія світло-жовтого кольору, високої якості, по смаку нагадує мигдалеву. За своїми властивостями вона не поступаються перед мигдалевою. Поживність (калорійність їжі) горіхів ліщини в 2 рази вище калорійності пшениці, в 3 рази — маку та у 8 разів — молока[1]. Горіхова олія чудова тим, що при горінні не коптить. Застосовується в кондитерських виробах, оскільки тісто з домішку горіхової олії добре сходить, а випечені вироби довго не черствіють.[3]
Для отримання олії горіхи підсушують, розколюють. Ядра подрібнюють. Горіхову масу, звану «масельничкою», злегка розбавляють водою і підігрівають. Водяна пара розриває клітини, звільняючи олію, а підігріта олія стає більш рідкою і легше відтискається. Нагріту горіхову масу загортають в чисту ганчірочку і кладуть під прес, гвинтовий або клиновий. В останньому випадку «маслянку» кладуть між дошками, поміщеними в раму або виріз в колоді. Між рамою, або колодою, і дошками забивають клини. Під прес підставляють посудину для збору олії.[1]
У народній медицині горіхи ліщини застосовують при нирковокам'яній хворобі, олію — проти глистів, висушену плюску — при проносах, кору — проти пропасниці, листки — як антисептичний засіб.
У народній медицині ядра горіхів використовують у харчуванні як засіб від гіполактації: 30-10 г на добу відразу ж підвищує лактацію на 40-80 мл на добу.[4]
У ветеринарії пилок використовують для лікування кишкових захворювань.
Листки й кора ліщини містять дубильні речовини (відповідно 10 і 7%), а в корі знаходяться природні барвники, якими можна фарбувати шкіру в жовтий колір.
Використовується і у парфумерії, для виготовлення високоякісних художніх фарб.
З вугілля ліщини роблять олівці для малювання[1]. Кора використовується для дублення і для виготовлення жовтої фарби.
Деревина ліщини відзначається рівномірною будовою, блискуча, пружна, гнучка. З неї виготовляють обручі, столярні й токарні вироби. Тонкі гілки придатні для грубого плетива (кошики, меблі), прямі пагони — для ціпків, вудок, держаків. При випалюванні деревини одержують рисувальне вугілля.
Як декоративна рослина ліщина заслуговує ширшого застосування в озелененні міст. Придатна для створення груп у парках і лісопарках, майже зовсім не пошкоджується шкідниками. Має ряд декоративних форм.
Широко використовується як підщепа для виведення високоврожайних садових сортів. Як підліскова порода, що підвищує родючість ґрунту, добре його затінює, застосовується в прибалкових і протияружних лісомеліоративних насадженнях, має прекрасні вітрозахисні й ґрунтозахисні властивості.
Горіхи ліщини звичайної збирають у суху, ясну погоду в стадії повної стиглості, струшуючи їх з дерев. Зібрані плоди сушать на відкритому повітрі, на сонці (протягом шести-семи днів) або в плодово-овочевих сушарках за температури не вище 40° протягом кількох годин. Вологість висушених горіхів не повинна перевищувати 14-15%.
З одного гектара можна зібрати до 2 тонн горіхів[1].
Ліщи́на звича́йна або європе́йська (Corylus avellana) — багаторічна рослина родини Березових, відома також під народними назвами горі́шник, орішина, лісови́й горі́х.
У тих країнах, де мало ліщини, її розводять в садах вже як культурну рослину. Це стосується в першу чергу до Греції та Риму, де ліщину обробляли в стародавні часи, завізши її з Кавказу. Про давність вживання горіхів в їжу можна судити по великій кількості горіхової шкаралупи, знайденої в усіх оселях доісторичної людини.
Фундук — це окультурена форма ліщини, найкращий сорт ліщини.
Corylus avellana có tên tiếng Việt là cây phỉ, là một loài thực vật có hoa trong họ Betulaceae. Loài này được Carl von Linné mô tả khoa học đầu tiên năm 1753.[1] Corylus avellana là loài bản địa châu Âu và Tây Á, từ Đảo Anh đến Iberia, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ và Síp, phía bắc đến trung tâm Scandinavia, và phía đông đến dãy núi Ural miền Trung, vùng Caucasus và Phía tây bắc Iran[2][3][4]. Đây là một thành phần quan trọng của hàng rào phòng hộ là các ranh giới hiện trường truyền thống ở vùng đất thấp của nước Anh. Gỗ được trồng theo truyền thống như gai, các cọc cắt được sử dụng phên nứa và đất trong xây nhà và hàng rào nông nghiệp.
Loài này thường được trồng để làm hạt. Tên hazelnut trong tiếng Anh áp dụng đối với các loại hạt của bất kỳ loài nào thuộc chi Corylus. Hạt dẻ hoặc hạt dẻ nâu, hạt nhân của hạt, có thể ăn được và sử dụng nguyên liệu hoặc rang, hoặc xay thành bột nhão. Xương rồng tròn, so sánh với hạt dài hơn.
Loài này thường là cây bụi có độ cao 3–8 m, nhưng có thể đạt đến 15 m. Lá rụng lá, tròn, dài 6–12 cm, lông mềm trên cả hai bề mặt, và có lề song song. Hoa ra rất rất sớm vào mùa xuân, trước khi lá, và là đơn tính với catkins thụ phấn gió duy nhất. Hoa đuôi chồn đực có màu vàng nhạt và dài 5–12 cm, trong khi hoa cái rất nhỏ và được che giấu trong chồi với chỉ những màu đỏ sáng 1–3 mm. Quả hạch, được ra thành các nhóm từ một đến năm lần với nhau, mỗi quả được giữ trong một vỏ bọc ngắn bao quanh khoảng ba phần tư hạt. Hạt có dạng hình cầu với hình bầu dục, dài 15–20 mm và dài 12–20 mm (lớn hơn, dài đến 25 mm, ở một số lựa chọn trồng trọt), màu nâu vàng với vết sẹo nhạt ở đáy. Vỏ hạt rơi ra khỏi môi trường khi chín, khoảng 7-8 tháng sau khi thụ phấn[2][4][5].
Tên khoa học tên Avellana xuất phát từ thị trấn Avella ở Ý[6] và được Linnaeus lựa chọn từ De historia stirpium commentarii insignes (1542) của Leonhart Fuchs, nơi loài được miêu tả là"Avellana nux sylvestris" ("hạt hoang dã Avella").[7]. Tên này được lấy từ cuốn Bách khoa toàn thư Naturalis Historia.[8] từ năm 1992 của Pliny Già.
Corylus avellana có tên tiếng Việt là cây phỉ, là một loài thực vật có hoa trong họ Betulaceae. Loài này được Carl von Linné mô tả khoa học đầu tiên năm 1753. Corylus avellana là loài bản địa châu Âu và Tây Á, từ Đảo Anh đến Iberia, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ và Síp, phía bắc đến trung tâm Scandinavia, và phía đông đến dãy núi Ural miền Trung, vùng Caucasus và Phía tây bắc Iran. Đây là một thành phần quan trọng của hàng rào phòng hộ là các ranh giới hiện trường truyền thống ở vùng đất thấp của nước Anh. Gỗ được trồng theo truyền thống như gai, các cọc cắt được sử dụng phên nứa và đất trong xây nhà và hàng rào nông nghiệp.
Loài này thường được trồng để làm hạt. Tên hazelnut trong tiếng Anh áp dụng đối với các loại hạt của bất kỳ loài nào thuộc chi Corylus. Hạt dẻ hoặc hạt dẻ nâu, hạt nhân của hạt, có thể ăn được và sử dụng nguyên liệu hoặc rang, hoặc xay thành bột nhão. Xương rồng tròn, so sánh với hạt dài hơn.
Почки отстоящие, яйцевидные или округлые, слегка сжатые, длиной до 3 мм, красновато-бурые, голые или тонко опушённые, по краю реснитчатые. Листья округло-обратнояйцевидные, округлые, иногда округло-яйцевидные или овальные, длиной 6—12 см, шириной 5—9 см, у вершины обычно суженные в остриё или коротко заострённые, иногда усечённые с насаженным остриём, в основании сердцевидные, неправильно дважды-зубчатые, в верхней части обычно с пятью—шестью крупными лопастевидными зубцами, сверху тёмно-зелёные, матовые, снизу зелёные; молодые рассеянно опушённые, позже сверху голые, а снизу опушённые главным образом по жилкам. Черешки желёзисто-щетинистые, длиной 7—17 мм. Прилистники продолговато-яйцевидные, тупые, волосистые, рано опадающие. Листья распускаются в конце марта на юге и в мае на севере.
Мужские цветки в повислых многоцветковых серёжках длиной до 5 см, женские — по два в пазухах чешуй из сросшихся прицветничков. В мужских цветках по четыре раздвоенных тычинки, сросшихся с кроющей густоопушённой чешуёй, в женских — слаборазвитый околоцветник, пестик с нижней завязью и два прицветничка. Пыльники голые, сверху с пучком волосков. Цветение до распускания листьев в феврале — апреле, этот момент принимается за точку отсчёта в фенологическом календаре цветения растений. Соцветия полностью формируются в предшествующий цветению вегетационный сезон. Пыльца переносится ветром[3].
Плоды — односемянные орехи с плотной скорлупой, окружённые листовидной зелёной плодовой обёрткой (плюской) из разросшихся прицветничков, скучены по два—пять, иногда одиночные. Плюска светло-зелёная, бархатисто опушённая, широкобокаловидная или колокольчатая, открытая, почти одной длины с орехом, состоит из двух неправильно рассечённо-лопастных листочков. Орех почти шаровидный или несколько удлинённый, длиной 18 мм, диаметром 13—15 мм, от светло- до тёмно-коричневых. Плодоношение в августе — сентябре, реже в конце июля. В 1 кг 870 плодов. Средняя урожайность 1 гектара сада в 600 кустов около 900 кг. Урожайные годы чередуются с малоурожайными, в отдельные годы плодов не бывает совсем. Орехи имеют хорошую всхожесть, следующей весной, как правило, прорастают. Сеянцы начинают плодоносить на 5—10-й год[3].
Лещина морозостойкая культура, она может выдерживать температуру до -40 °C. Более взрослые растения устойчивы к засухе.[7]
В природе размножается преимущественно вегетативным путём: корневыми отпрысками и пнёвой порослью[3].
Общая продолжительность жизни растения 60—80[3], до 100 лет[8].
Растение используют и культивируют с древнейших времён как орехоплодное растение. Лесные орехи содержат около 58—71 % жиров, 14—18 % хорошо усвояемых белков, 2—5 % сахара, витамины группы В и Е, соли железа[3]. Ядра используют в пищу сырыми, сушёными и поджаренными (калёными), употребляют в кондитерской и других отраслях пищевой промышленности; из них делают халву, конфеты, шоколад и другие продукты; из сухих — питательную муку. Особенно много сладостей из них готовят на Кавказе[3]. Из свежих орехов растиранием их с небольшим количеством воды делают «молочко» и «сливки», обладающие высокой питательностью и рекомендуемые ослабленным больным[3]. Из поджаренных орехов готовят напиток, напоминающий кофе. Орехи используют в производстве ликёров. Из семян выжимают масло, напоминающее миндальное, — одно из лучших растительных масел, оно имеет приятный вкус и аромат, питательно, используется в пищу, а также в лакокрасочном и парфюмерном производстве, мыловарении. Жмых, остающийся после отжимания масла, употребляют для приготовления халвы[3].
Древесина белая со светло-коричневым оттенком, мелкослойная, тяжёлая, твёрдая, но гибкая и легко колющаяся, обладает хорошими механическими свойствами и употребляется для гнутых изделий (мебель, обручи для деревянных бочек, чубуки, рукоятки для сельскохозяйственных орудий, трости, плетение корзин и изгородей и другие изделия). Даёт также хороший уголь, употребляемый для изготовления охотничьего пороха и рисовальных карандашей[3].
Древесину используют на мелкие столярные и токарные поделки[3]. Ветви заготавливают на корм скоту[3]. Сухой перегонкой из древесины получают лечебную жидкость «Лесовую», которую применяли при экземе и других кожных заболеваниях[3]. Опилки употребляют на Кавказе для осветления уксуса и очищения мутных и грубых вин[3]. Кора содержит более 8 % танинов и пригодна для дубления и окраски кож[3].
В пределах своего ареала культивируется и как декоративное растение. Ценная кустарниковая порода для полезащитных лесных полос, а также для закрепления склонов, оврагов и откосов. Даёт весной большое количество пыльцы, которую пчеловоды могут заготовлять впрок для зимней подкормки пчёл[9]. Пыльца является аллергеном в сезон опыления, как и сами орехи. Благодаря обильному опадению листьев, богатых солями кальция, повышается почвенное плодородие[3].
Вид Лещина обыкновенная входит в род Лещина (Corylus) подсемейства Лещиновые (Coryloideae) семейства Берёзовые (Betulaceae) порядка Букоцветные (Fagales).
В рамках вида выделяют несколько разновидностей[10]:
Сорта лещины обыкновенной получены путём отбора. Для создания сортов путём гибридизации и последующего отбора использовались лещина понтийская (Corylus pontiaca) и лещина крупная, или ломбардская (Corylus maxima). Фундуком сегодня называют все сортовые лещины, выращиваемые на плантациях, а также их плоды, хотя первоначально это название применяли исключительно к лещине крупной. Сеянцы сортовых лещин и выращиваемые на них орехи называют полуфундуком.
Большая часть сортов московско-тамбовской селекции краснолистна. Перспективные морозостойкие краснолистные гибридные сорта фундука были получены И. С. Горшковым, А. С. Яблоковым, Р. Ф. Кудашевой, С. Г. Ваничевой и другими[11].
В ходе культивирования выведен ряд форм:
Некоторые сорта, выращиваемые в европейской части России
_4.jpg)
Почки отстоящие, яйцевидные или округлые, слегка сжатые, длиной до 3 мм, красновато-бурые, голые или тонко опушённые, по краю реснитчатые. Листья округло-обратнояйцевидные, округлые, иногда округло-яйцевидные или овальные, длиной 6—12 см, шириной 5—9 см, у вершины обычно суженные в остриё или коротко заострённые, иногда усечённые с насаженным остриём, в основании сердцевидные, неправильно дважды-зубчатые, в верхней части обычно с пятью—шестью крупными лопастевидными зубцами, сверху тёмно-зелёные, матовые, снизу зелёные; молодые рассеянно опушённые, позже сверху голые, а снизу опушённые главным образом по жилкам. Черешки желёзисто-щетинистые, длиной 7—17 мм. Прилистники продолговато-яйцевидные, тупые, волосистые, рано опадающие. Листья распускаются в конце марта на юге и в мае на севере.
Мужские цветки в повислых многоцветковых серёжках длиной до 5 см, женские — по два в пазухах чешуй из сросшихся прицветничков. В мужских цветках по четыре раздвоенных тычинки, сросшихся с кроющей густоопушённой чешуёй, в женских — слаборазвитый околоцветник, пестик с нижней завязью и два прицветничка. Пыльники голые, сверху с пучком волосков. Цветение до распускания листьев в феврале — апреле, этот момент принимается за точку отсчёта в фенологическом календаре цветения растений. Соцветия полностью формируются в предшествующий цветению вегетационный сезон. Пыльца переносится ветром.
Плоды — односемянные орехи с плотной скорлупой, окружённые листовидной зелёной плодовой обёрткой (плюской) из разросшихся прицветничков, скучены по два—пять, иногда одиночные. Плюска светло-зелёная, бархатисто опушённая, широкобокаловидная или колокольчатая, открытая, почти одной длины с орехом, состоит из двух неправильно рассечённо-лопастных листочков. Орех почти шаровидный или несколько удлинённый, длиной 18 мм, диаметром 13—15 мм, от светло- до тёмно-коричневых. Плодоношение в августе — сентябре, реже в конце июля. В 1 кг 870 плодов. Средняя урожайность 1 гектара сада в 600 кустов около 900 кг. Урожайные годы чередуются с малоурожайными, в отдельные годы плодов не бывает совсем. Орехи имеют хорошую всхожесть, следующей весной, как правило, прорастают. Сеянцы начинают плодоносить на 5—10-й год.
Лещина морозостойкая культура, она может выдерживать температуру до -40 °C. Более взрослые растения устойчивы к засухе.
В природе размножается преимущественно вегетативным путём: корневыми отпрысками и пнёвой порослью.
Общая продолжительность жизни растения 60—80, до 100 лет.
._26-01-2021._(actm.)_02.jpg)
_-_whole_with_kernels.jpg)
_-_whole_with_kernels.jpg)
.jpg)
_4.jpg)
.JPG)
._26-01-2021._(actm.)_02.jpg)
_-_whole_with_kernels.jpg)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
_-_whole_with_kernels.jpg)
_4.jpg)
_-_whole_with_kernels.jpg)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.jpg)
{{Translated page}}标签。 二名法 Corylus avellana歐榛（學名：Corylus avellana）也稱歐洲榛，落葉灌木，春天長出下垂的柔荑花序，秋天結出成串堅果。是一種原生在歐洲與亞洲西部的榛屬植物。南至不列顛群島、希臘、伊比利半島、土耳其與賽普勒斯，北至斯堪地納維亞中部、東至烏拉山中部、高加索與伊朗的西北方都有分佈。
堅果可生食，還可製作糖果、蛋糕和利口酒，堅果炸出的油用於烹飪、香料按摩油、肥皂及潤滑油中。葉可作為菸草的代用品。[1]
植株 (栽植種)
雄花
雌花
枝葉和堅果
堅果
歐榛（學名：Corylus avellana）也稱歐洲榛，落葉灌木，春天長出下垂的柔荑花序，秋天結出成串堅果。是一種原生在歐洲與亞洲西部的榛屬植物。南至不列顛群島、希臘、伊比利半島、土耳其與賽普勒斯，北至斯堪地納維亞中部、東至烏拉山中部、高加索與伊朗的西北方都有分佈。
分類 界 : 植物界 Plantae 門 : 被子植物門 Magnoliophyta 綱 : 双子葉植物綱 Magnoliopsida 目 : ブナ目 Fagales 科 : カバノキ科 Betulaceae 属 : ハシバミ属 Corylus 種 : セイヨウハシバミ C. avellana 学名 Corylus avellana L. 和名 セイヨウハシバミ（西洋榛） 英名 Common Hazel セイヨウハシバミ（西洋榛、学名：Corylus avellana）は、カバノキ科の落葉低木。種子はヘーゼルナッツ (Hazelnut) と呼ばれて食用となり、クッキーやケーキなどの材料としてよく使われる。
原産地は欧州大陸部から地中海域。樹高5メートルから7メートル。雌雄異花。
早春、葉より早く花を付け、果実は秋にかけて熟し、自然に落果する。果実はドングリ型の堅果で果皮は褐色、総苞に包まれる。種皮は赤褐色で薄い。子葉は白色で脂肪を多く含み、独特の風味がある。
日本には近縁種のハシバミ（C. heterophylla）、ツノハシバミ（C. sieboldiana）が野生し、共に食用になる。
(画)トーメ
葉
ヘーゼルナッツ
この項目は、植物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（プロジェクト:植物／Portal:植物）。 セイヨウハシバミ（西洋榛、学名：Corylus avellana）は、カバノキ科の落葉低木。種子はヘーゼルナッツ (Hazelnut) と呼ばれて食用となり、クッキーやケーキなどの材料としてよく使われる。
유럽개암나무(Corylus avellana)는 유럽과 아시아 서부가 원산인 개암나무속의 종으로, 브리튼 제도에서 남쪽으로 이베리아 반도, 그리스, 터키, 키프로스까지, 북쪽으로 중앙 스칸디나비아에까지, 동쪽으로 중앙 우랄 산맥, 캅카스, 이란 북서부에까지 걸쳐있다.[1][2][3]
유럽개암나무는 견과를 위해 경작된다.
유럽개암나무는 일반적으로 3~8 미터 높이의 관목이지만 15 미터까지 자랄 수 있다. 잎은 낙엽성에 둥글며 6~12 센티미터 길이이다. 꽃은 매우 이른 초봄에 핀다. 견과류는 구 모양에서 계란형 모양에 가까우며 15~20 밀리미터 길이에 12~20 밀리미터 넓이를 가지며 노란 갈색 빛깔을 띈다.
학명 avellana는 이탈리아의 아벨라라는 코무네에서 비롯하며[4] 레온하르트 훅스의 De historia stirpium commentarii insignes (1542년)라는 책에서 린네가 선별해냈으며, 여기에서 종들은 Avellana nux sylvestris(아벨라의 야생 견과)로 기술되었다.[5]
![[2]](http://linnaeus.nrm.se/flora/di/coryla/coryl/coryaven.jpg){kind=link}
![[4]](http://linnaeus.nrm.se/flora/di/coryla/coryl/coryaveb.jpg){kind=link}