dcsimg

Gibonowate ( polonèis )

fornì da wikipedia POL
Commons Multimedia w Wikimedia Commons Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku

Gibonowate, gibony, gibbony (Hylobatidae) – rodzina średniej wielkości małp człekokształtnych o długich kończynach wyspecjalizowanych w życiu nadrzewnym. W zapisie kopalnym znane od miocenu.

Występowanie

Występują w tropikalnych i subtropikalnych lasach Archipelagu Malajskiego, Półwyspu Indyjskiego, Półwyspu Indochińskiego i południowych Chin.

Charakterystyka

Niewielkie małpy bez ogona, z długimi, smukłymi kończynami. Ciało pokryte czarnym, szarym lub brązowym futrem z jasnym obramowaniem dłoni, stóp i twarzy. Gatunki z rodzaju Hylobates są najmniejszymi małpami człekokształtnymi (od 4-8 kg). Z kolei siamang może ważyć 23 kg przy blisko 1 metrze wysokości. U samców niektórych gatunków, a w przypadku siamanga również u samicy, występuje worek krtaniowy pełniący funkcję rezonatora. Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe, nie występują natomiast Worki policzkowe.

Wzór zębowy I C P M 32 = 2 1 2 3 2 1 2 3

Budowa czaszki podobna jest do czaszki hominidów – ze stosunkowo krótką częścią twarzową i dużą puszką mózgową. Uzębienie bunodontyczne z dużymi siekaczami i kłami wystającymi poza linię pozostałych zębów.

Spośród człekokształtnych gibony są najlepiej przystosowane do nadrzewnego trybu życia. Przemieszczają się w koronach drzew stosując ruchy brachiacyjne polegające na przekładaniu kończyn przednich, utrzymujących ciało w pozycji wiszącej. Potrafią przemieszczać się z prędkością rzędu 50 km/h. Według autorów filmu dokumentalnego The Life of Mammals (BBC)[1] gibony są najszybszymi i najlepiej przystosowanymi do nadrzewnego trybu życia ssakami nielatającymi. Sprawność takich ruchów umożliwia im unikalna budowa nadgarstka.

 src=
Samica gibona białorękiego poruszająca się dwunożnie

Potrafią też przemieszczać się po gałęziach i po ziemi w postawie dwunożnej. Balansują przy tym górnymi kończynami dla utrzymania równowagi.

Gibony są zwierzętami terytorialnymi, aktywnymi w ciągu dnia. Podobnie jak wyjce, sygnalizują swoją obecność na zajmowanym terytorium przy pomocy donośnych sygnałów akustycznych. Są zwierzętami monogamicznymi, żyją w małych grupach rodzinnych 2-6 spokrewnionych ze sobą osobników.

Większość czasu spędzają na drzewach, schodząc jedynie w poszukiwaniu pokarmu lub wody. Większość zapotrzebowania na wodę zaspokajają ze zjadanego pokarmu oraz zlizywania wody deszczowej z kory i liści[2]. Żywią się przede wszystkim owocami, liśćmi i zielonymi pędami roślin.

U gibonów występuje synchronizacja czasowa okresów rui samic zamieszkujących tę samą okolicę. Po osiągnięciu dojrzałości seksualnej młode są przepędzane ze stada – samczyki przez ojca, a samiczki przez matkę[3].

Systematyka

Gibonowate były przez długi czas zaliczane jako monotypowa (z jedynym rodzajem Hylobates) podrodzina Hylobatinae do rodziny Pongidae rozumianej wówczas jako małpy człekokształtne[4]. W latach 80. i 90. XX wieku tacy autorzy jak Szalay i Delson (1979), McKenna i Bell (1997) oraz Goodman i in. (1998) zaliczyli je do rodziny człowiekowatych (Hominidae)[5]. Obecna klasyfikacja gibonowatych ustalona zostały na podstawie charakterystycznej dla każdego rodzaju liczby chromosomów[6]:

 src=
Gibon srebrzysty z młodym

Rodzaj Hylobates (44 chromosomy):

Rodzaj Hoolock (38 chromosomów):

Rodzaj Nomascus (52 chromosomy):

 src=
Siamang – widoczny worek krtaniowy

Rodzaj Symphalangus (50 chromosomów):

oraz wymarłe rodzaje †Bunopithecus i †Junzi[8]

Zagrożenia i ochrona

Wszystkie gatunki gibonowatych zostały wpisane do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody oraz objęte konwencją CITES (Załącznik I)[9], większość jako zagrożone wyginięciem (kategorie VU, EN i CR)[10], głównie z powodu degradacji i utraty zajmowanych siedlisk.

Przypisy

  1. David Attenborough, Life of Mammals, Episode 8: Life in the Trees. BBC Warner, 2003
  2. Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
  3. Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 18, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.
  4. Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971, s. 406.
  5. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) (ang.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 20 maja 2008].
  6. Geissmann, Thomas. Gibbon Systematics and Species Identification (en)
  7. Peng-Fei Fan, Kai He, Xing Chen, Alejandra Ortiz, Bin Zhang, Chao Zhao, Yun-Qiao Li, Hai-Bo Zhang, Clare Kimock, Wen-Zhi Wang, Colin Groves, Samuel T. Turvey, Christian Roos, Kristofer M. Helgen i Xue-Long Jiang. Description of a new species of Hoolock gibbon (Primates: Hylobatidae) based on integrative taxonomy. „American Journal of Primatology”. 79 (5), s. e22631, 2017. DOI: 10.1002/ajp.22631 (ang.).
  8. Samuel T. Turvey, Kristoffer Bruun, Alejandra Ortiz, James Hansford, Songmei Hu, Yan Ding, Tianen Zhang i Helen J. Chatterjee. New genus of extinct Holocene gibbon associated with humans in Imperial China. „Science”. 360 (6395), s. 1346–1349, 2018. DOI: 10.1126/science.aao4903 (ang.).
  9. CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III (ang.). 2010. [dostęp 7 lutego 2012]. Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)
  10. Zagrożone gatunki z rodziny Hylobatidae w wykazie IUCN (en) [dostęp 20 maja 2008]

Bibliografia

p d e
Systematyka naczelnych (Primates) Królestwo: zwierzęta • Typ: strunowce • Podtyp: kręgowce • Gromada: ssaki • Rząd: naczelnelemurowe
palczakokształtne (Chiromyiformes): palczakowate (Daubentoniidae)
lemurokształtne (Lemuriformes): lemurkowate (Cheirogaleidae) • lemurowate (Lemuridae) • lepilemurowate (Lepilemuridae) • indrisowate (Indridae)
lorisokształtne (Lorisoformes): lorisowate (Lorisidae) • galagowate (Galagidae)
wyższe naczelne
wyrakokształtne (Tarsiiformes): wyrakowate (Tarsiidae)
małpy szerokonose (Platyrrhini): pazurkowcowate (Callithrichidae) • płaksowate (Cebidae) • ponocnicowate (Aotidae) • sakowate (Pitheciidae) • czepiakowate (Atelidae)
małpy wąskonose (Catarrhini):
koczkodanowce (Cercopithecoidea): †Victoriapithecidaekoczkodanowate (Cercopithecidae)
człekokształtne (Hominoidea): gibonowate (Hylobatidae) • człowiekowate (Hominidae)
Układ filogenetyczny na podstawie R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
licensa
cc-by-sa-3.0
drit d'autor
Autorzy i redaktorzy Wikipedii
original
visité la sorgiss
sit compagn
wikipedia POL

Gibonowate: Brief Summary ( polonèis )

fornì da wikipedia POL

Gibonowate, gibony, gibbony (Hylobatidae) – rodzina średniej wielkości małp człekokształtnych o długich kończynach wyspecjalizowanych w życiu nadrzewnym. W zapisie kopalnym znane od miocenu.

licensa
cc-by-sa-3.0
drit d'autor
Autorzy i redaktorzy Wikipedii
original
visité la sorgiss
sit compagn
wikipedia POL