Multimedia w Wikimedia Commons Nogal hełmiasty (Macrocephalon maleo) – gatunek dużego ptaka z rodziny nogali (Megapodiidae); jedyny przedstawiciel rodzaju Macrocephalon[4]. Zamieszkuje endemicznie Celebes. Zagrożony wyginięciem.
Całkowita długość ciała wynosi 55 cm, zaś jego masa 1,5 kg[5]. Dla jednego z zebranych okazów wymiary prezentują się następująco: skrzydło 296 mm, ogon 143 mm, dziób 46 mm, skok 78 mm[6]. Dookoła oczu znajduje się naga żółta skóra. Wierzch ciała, głowa, gardło, skrzydła oraz ogon czarne, zaś pierś i brzuch białe z różowym nalotem[5].
Całkowity zasięg występowania szacowany na 175 000 km². Obejmuje on cały obszar wyspy Celebes[7]. Spotykany w lasach do wysokości 1200 m n.p.m.[8]
Zazwyczaj milczący, lecz odzywa się niekiedy głośnym rykiem lub odgłosami podobnymi do kwakania. Informacje o żerowaniu są ograniczone, wiadomo jednak, że zjada opadłe owoce[5] oraz bezkręgowce. Płochliwy. Aktywny głównie w nocy, o zmroku i rankiem. Monogamiczne związki u tego gatunku są trwałe[8]. W trakcie żerowania, odbywającego się w parach, samiec i samica nie oddalają się od siebie dalej niż na kilka metrów. Nogale hełmiaste śpią na dużych konarach drzew[9].
Jeden spośród 3 gatunków nogali niebudujących kopca. Miejsca lęgowe mieszczą się nieopodal wybrzeży. Na sukces inkubacji wpływa temperatura, wynosząca w norze 33-35 °C, a także wilgotność gleby – rankiem około 96,5%, po południu około 86%[9]. Samica każde jajo składa do tunelu długości około 1 m. Ogrzewane jest energią słoneczną oraz pochodzącą z aktywności wulkanicznej[5]. Masa jaj wynosi około 222 g[10], zaś wymiary około 10,3x61 cm[9]. Młode wykluwają się po 60-80 dniach. Na początku klucia wypychają skorupkę nogami. Do jednego tygodnia (obserwacje w niewoli) od wyklucia potrafią już skakać oraz biegać. Po dwóch tygodniach latają na dystans około trzech metrów. Umieralność wśród piskląt wynosi około 60%[9].
Nogale hełmiaste dojrzałość płciową uzyskują po dwóch latach. W niewoli jeden osobnik dożył 44 lat[11].
Nogal hełmiasty został określony jako zagrożony wyginięciem (EN, Endangered) przez BirdLife International. Populacja szacowana jest na 8000-14000 osobników, prawdopodobnie ma trend spadkowy. W roku 2002 na 142 znanych miejsc gniazdowych 48 było opuszczonych, 51 poważnie zagrożonych, 32 zagrożonych, 7 o nieznanym statusie oraz jedynie 4 niezagrożone. Zagrożenie stanowi niepokojenie ptaków oraz zabieranie im jaj; dodatkowo budowa dróg oddziela tereny lęgowe od nielęgowych. W latach 2000 oraz 2004 w rezerwacie Tangkoko DuaSaudara miały miejsce pożary lasów[7].
Nogale hełmiaste występują na terenie siedmiu obszarów zdefiniowanych jako Important Bird Area, w tym trzech parkach narodowych. Działania ochronne obejmują m.in. sztuczną inkubację jaj[9]. W Parku Narodowym Bogani Nani Wartabone w roku 2012 żyło około 3300 osobników tego gatunku[12]. Prócz tego zasiedlają obszary Parku Narodowego Rawa Aopa Watumohai i Lore Lindu[7].
Od roku 1972 na terenie Celebesu jest to gatunek prawnie chroniony. Za odłów i łapanie osobników lub niszczenie lęgu grozi kara grzywny 40 mln rupii[11].
Nogal hełmiasty (Macrocephalon maleo) – gatunek dużego ptaka z rodziny nogali (Megapodiidae); jedyny przedstawiciel rodzaju Macrocephalon. Zamieszkuje endemicznie Celebes. Zagrożony wyginięciem.
