Multimedia w Wikimedia Commons Kruszczyk (Epipactis Zinn) – rodzaj roślin należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Liczy 64 gatunki[3], występujące w północnej i środkowej Afryce, Azji, Europie i Ameryce Północnej. Gatunkiem typowym jest kruszczyk szerokolistny (E. helleborine (Linnaeus) Crantz)[2]. W Polsce występuje 10 gatunków.
Morfologia
Gatunki występujące w Polsce to byliny kłączowe o kwiatach poziomo odstających lub zwisających, zebranych w grono, często jednostronne. Kwiaty charakteryzują się dwuczłonową, nagą warżką z przewężeniem, bez ostrogi. Mają prostą zalążnię na krótkiej, skręconej szypułce.
Systematyka
-
Homonimy taksonomiczne[2]
Epipactis Persoon = Neottia Guettard
-
Synonimy taksonomiczne[2]
Calliphyllon Bubani, Elasmatium Dulac, Epipactis Séguier, Gonogona Link, Goodyera R. Brown in W. T. Aiton, Haemaria Lindley, Helleborine P. Miller, Orchiodes O. Kuntze, Peramium R. A. Salisbury ex C. MacMillan, Serapias Persoon
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Jeden z sześciu rodzajów plemienia Neottieae w obrębie podrodziny epidendronowych (Epidendroideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych[1][3].
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1994–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd storczykowce (Orchidales Raf), podrząd Orchidineae Rchb., rodzina storczykowate (Orchidaceae Juss.), plemię Epipactideae Zinn, rodzaj kruszczyk (Epipactis Zinn)[4].
- Gatunki flory Polski[5]
-
kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz, syn. E. palustris (Mill.) Crantz)
-
kruszczyk drobnolistny (Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw., syn. E. microphylla Sw.)
-
kruszczyk Greutera (Epipactis greuteri H. Baumann & Künkele)
-
kruszczyk krótkolistny (Epipactis distans Arv.-Touv.)
-
kruszczyk połabski (Epipactis albensis (Nováková & Rydlo)
-
kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besser, synonimy: E. atropurpurea Raf., E. rubiginosa Gaudin)
-
kruszczyk siny (Epipactis purpurata Sm., synonimy: E. sessilifolia Peterm., E. violacea (Dur.-Duq.)
-
kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine (L.) Crantz, synonimy: E. latifolia (L.) All., E. latifolia (All.)
-
Kruszczyk Muellera (Epipactis muelleri Godfery) nieznany wcześniej z Polski został w 2008 odkryty na jednym stanowisku w Pieninach[6] oraz na kolejnych dwóch stanowiskach na Pogórzu Kaczawskim i na Koziej Hali w Górach Orlickich[7].
-
Kruszczyk ostry, K.ostropłatkowy (Epipactis leptochila subsp. neglectica Godfery), gatunek nowy dla kraju. Stwierdzony na kilku stanowiskach na Dolnym Śląsku (Kozia Hala, Kotowice koło Wrocławia, Wysoczyzna Lubińska)[8], a także w Tatrach i Pieninach.
- Mieszańce flory Polski[5]
-
Kruszczyk Schmalhausena (Epipactis x schmalhausenii), krzyżówka między kruszczykiem szerokolistnym i rdzawoczerwonym.
-
Epipactis x barlae, krzyżówka między kruszczykiem szerokolistnym i kruszczykiem drobnym[9].
-
Epipactis x breineorum, krzyżówka między kruszczykiem szerokolistnym i kruszczykiem Greutera[10].
Zagrożenie i ochrona
Ze względu na niszczenie naturalnych siedlisk oraz zagrożenie pozyskaniem roślin do handlu ze stanowisk naturalnych, wszystkie gatunki w obrębie rodzaju wymienione są w załączniku II Konwencji Waszyngtońskiej CITES wprowadzającej ograniczenie w obrocie handlowym[11]. Wszystkie występujące w Polsce gatunki są objęte ochroną gatunkową.
Przypisy
-
↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-08-03].
-
↑ a b c d Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
-
↑ a b Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life (ang.). [dostęp 2010-08-03].
-
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Epipactis (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].
-
↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
-
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ Jakubska A. 2004. Kruszczyk ostropłatkowy Epipactis leptochila (Godf.) Godf. (Orchidaceae) nowy gatunek dla flory Dolnego Śląska. – Przyroda Sudetów 7: 9–14.
-
↑ ORCHIS – Polskie Towarzystwo Storczykowe. www.pts-orchis.pl. [dostęp 2015-07-12].
-
↑ PTS Orchis – Mieszańce spotykane na terenie kraju. [dostęp 2015-07-12].
-
↑ Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna Werblan-Jakubiec, Marcin Zych: Rośliny CITES (pol.). Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 29 grudnia 2008].
