O piñeiro de Chile , araucaria de Chile ou pehuén (Araucaria araucana) — é unha especie arbórea pertencente a xénero de coníferas Araucaria da familia Araucariaceae. É unha especie arbórea endémica do distrito do Pehuén dos bosques subantárticos, no extremo noroeste da Patagonia arxentina e no centro-sur de Chile, estando distribuída en zonas moi restrinxidas do cordal dos Andes e, en menor grao, na cordal da Costa chileno.
Distribúense en dúas poboacións:
A especie está protexida en grandes áreas de conservación en ambos os dous países onde tamén está prohibida a talla. O maior risco son os incendios forestais. En Chile foi declarada Monumento Natural. Na Patagonia arxentina é protexida no parque nacional Lanín, e nos parques provinciais Copahue, Chañy, Batea Mahuida, e Boca del Chimehuin.[3]
En Chile protéxese dende hai anos polos mapuches e pehuenches, que a coidaban coma un ben alimenticio polo pehuen, o seu froito, e que despois coa nacionalización e expansión de Chile se continúa protexendo en grandes extensións mediante parques, reservas e monumentos naturais de Chile, por mor á súa reducida distribución. Protéxese nos Parques Nacionais Conguillío, Tolhuaca, Laguna del Laja, Huerquehue, e en Villarrica.
Vexeta en terreos arxilosos,[4] rochosos e areentos con boa drenaxe, polo común de orixe volcánica, en alturan onde a neve fica no chan boa parte do inverno, e xeralmente en locais de baixas temperaturas estivais.
Áchase asociada a bosques mixtos de lenga, ñirre e coihue, mais polo xeral ten tendencia a formar bosques puros.
Por mor a medraren tan amodo téñense rexistrado araucarias que acadan os 1000 anos de idade.
Nos Andes atópase medrando unicamente a máis de800 msnm, e de xeito óptimo en cotas de 1000 msnm, chegando até os 1700 msnm.[4] Tamén posúe outra poboación en Chile, que medra no Cordal de Nahuelbuta, na zona costeira da Rexión da Araucanía, onde se distribúe dende os 600 aos 1400 msnm,[4] presentando os exemplares desa cordilleira chilena, pequenas diferenzas respecto da poboación dos Andes, aínda que non o suficiente para constituír outra variedade taxonómica.[4] Téñense descrito 8 cultivares.
É unha árbore perenne, de até 50 m de altura, co tronco recto, cilíndrico, ás veces moi groso (3 ou máis metros). A ramificación comeza a varios metros do chan; nos exemplares máis vellos, disponse en verticilos de 5 pólas que se estenden perpendiculares ao toro; estas pólas son flexíbeis e teñen follas agrupadas cara os extremos.
As follas son de extrema dureza e están provistas dun mucrón (espiño) na punta, de cor verde escura. As follas son de 3 a 4 cm de longo e están dispostas de xeito imbricado sobre a franza, onde fican por varios anos.
Existen plantas masculinas e femininas, con diferenzas morfolóxicas nas placas que forman a casca e nas flores, sendo moito máis vistosas as femininas.
A madeira da araucaria é compacta, liviá, doada de traballar e dunha cor abrancazada amarelenta, por iso é moi apreciada para labores de construción e carpintaría; antigamente os toros rectos e cilíndricos empregábanse para a fabricación de mastros para embarcacións. Hoxe en día a talla está prohibida.
É unha árbore de xardín moi popular, polo curioso efecto que xeran as súas pólas largas, con aspecto de réptil e cunha grande aparencia simétrica. Prefire climas oceánicos con abundante choiva, tolera temperaturas de até −20 °C. É o membro máis resistente do xénero, podendo medrar ben até no norte das Illas Feroe e Ålesund[5] en Noruega occidental, a costa oeste de América do Norte (ao norte nas Haida Gwaii (Illas da Raíña Carlota) no Canadá, en Nova Zelandia e Australia. Dáse moi ben tamén no norte da península Ibérica, medrando perfectamente en Galiza, Asturias ou Cantabria).[6] É tolerante á salinidade da beiramar, mais sensíbel á polución.
Como dixemos, o piñeiro de Chile adáptase moi ben ao clima húmido galego. Atopamos araucarias monumentais en moitos parques e arboredos de Galiza. O piñeiro de Chile do Castelo de Soutomaior, en Soutomaior (Pontevedra), figura no Catálogo de Árbores Senlleiras de Galicia.
As semente, chamadas popularmente piñóns, son comestíbeis e teñen un alto valor nutricional. Constitúen a base da dieta dos pehuenches (pobo indíxena de montaña que forma parte da cultura mapuche e mora a ambos lados do cordal dos Andes no centro sur de Chile e suroeste da Arxentina). Por isto, a especie ten futuro potencial como cultura alimentaria, prosperando en climas con veráns oceánicos frescos (ex. Norte de Galiza, Escocia occidental) e onde outros cultivos de noces non medran ben. O inconveniente é que non produce sementes até os 25 anos de idade.
É unha especie importante para a cultura mapuche, moi especialmente para a etnia pehuenche (mapundungun «xente do pehuén», nome nativo desta especie arbórea). É a árbore símbolo da provincia arxentina de Neuquén, onde incluso dende o ano 1958 integra o escudo provincial]].[7]
En Chile foi declarado monumento natural o 26 de abril de 1976.[8]
Araucaria araucana foi descrita por Juan Ignacio Molina e K. Koch, e publicado en Dendrologie 2(2): 206, no ano 1873.[9]
Casca dunha árbore.
Conos femininos.
Conos masculinos.
Follaxe.
Dúas variedades de piñóns cocidos.
O piñeiro de Chile , araucaria de Chile ou pehuén (Araucaria araucana) — é unha especie arbórea pertencente a xénero de coníferas Araucaria da familia Araucariaceae. É unha especie arbórea endémica do distrito do Pehuén dos bosques subantárticos, no extremo noroeste da Patagonia arxentina e no centro-sur de Chile, estando distribuída en zonas moi restrinxidas do cordal dos Andes e, en menor grao, na cordal da Costa chileno.
