Multimedia w Wikimedia Commons Wyrakowate[8], wyraki, tarsjusze (Tarsiidae) – rodzina drapieżnych ssaków naczelnych, z infrarzędu wyrakokształtnych (Tarsiiformes) w podrzędzie wyższymi naczelnymi (Haplorrhini). Stanowią jedyną wśród ssaków naczelnych rodzinę o wyłącznie drapieżnym trybie życia.
Zasięg występowania
Wyraki żyją na Sumatrze i Celebes (w Indonezji) oraz na Filipinach[9].
Charakterystyka
Długość ciała 9,7–15 cm, ogona 14,7–31 cm; masa ciała samców 48,1–153 g, samic 52–143 g[9]. Oczy bardzo duże, skierowane do przodu – nieproporcjonalne do głowy. Szyja krótka i bardzo zwrotna, umożliwia obrót głowy o blisko 180°. Kończyny tylne dłuższe. Posiadają długi ogon. Sierść krótka, gęsta, barwy brązowej. Wydłużone kości stępu pozwalają wyrakom wykonywać bardzo precyzyjne skoki. Przeciętna skoczność 1,5 m, a maksymalna do 6 m. Charakterystyczny dla wyraków jest brak ośrodków węchowych w mózgu.
Prowadzą nocny, nadrzewny tryb życia. Są przede wszystkim owadożerne - chwytają owady, skacząc na nie. Ale nie gardzą też ptakami, wężami, jaszczurkami i nietoperzami.
Znane od eocenu Europy. Najlepiej poznany gatunek to wyrak upiorny (Tarsius tarsier).
Systematyka
Etymologia
-
Tarsius: gr. ταρσος tarsos – stęp[10].
-
Macrotarsus: gr. μακρος makros – długi; ταρσος tarsos – stęp[11]. Gatunek typowy: Macrotarsus buffoni Link, 1795 (= Didelphis macrotarsus Schreber, 1778 = Tarsius spectrum Pallas, 1778 = Lemur tarsier Erxleben, 1777).
-
Rabienus: autor opisu rodzaju nie wyjaśnił etymologii[12]. Gatunek typowy: Tarsius spectrum Pallas, 1778 (= Lemur tarsier Erxleben, 1777).
-
Cephalopachus: gr. κεφαλη kephalē – głowa; παχυς pakhus – gruby, zbity[13]. Gatunek typowy: Tarsius bancanus Horsfield, 1821.
-
Hypsicebus: gr. ὑψι hupsi – na wysokości, wysoki; κηβος kēbos – długoogonowa małpa[14]. Gatunek typowy: Tarsius bancanus Horsfield, 1821.
-
Carlito: nazwa Carlito – zdrobnienie „wieśniaka”, od niem. Karl lub Carl (wieśniak); hiszpański przyrostek zdrobniający -ito. Autorzy zaproponowali tę nazwę jako trafny opis wyraków jako małych naczelnych ze wsi, ale w szczególności w uznaniu dla Carlita Pizarrasa, znanego na Filipinach jako „Tarsier Man”, który brał udział w filmach przyrodniczych, i poświęcił swoje życie dążeniu do wiedzy na temat filipińskich wyraków i ich ochrony[6]. Gatunek typowy: Simia syrichta Linnaeus, 1758.
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące gatunki[8][15][9]:
Przypisy
-
↑ Tarsiidae, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
-
↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 51, 65. (niem.)
-
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 299, 1821 (ang.).
-
↑ W. Swainson: On the natural history and classification of quadrupeds. London: Printed for Longman, Rees, Orme, Brown, Green, & Longman, and John Taylor, 1835, s. 352. (ang.)
-
↑ R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d'un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 207, 253. (fr.)
-
↑ a b Groves&Shekelle 2010 ↓, s. 1077.
-
↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 33. (łac.)
-
↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
-
↑ a b c M. Shekelle, S. Gursky-Doyen, M.C. Richardson: Family Tarsiidae (Tarsiers). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 257–261. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
-
↑ Palmer 1904 ↓, s. 664.
-
↑ Palmer 1904 ↓, s. 394.
-
↑ Palmer 1904 ↓, s. 600.
-
↑ Palmer 1904 ↓, s. 169.
-
↑ Palmer 1904 ↓, s. 342.
-
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Tarsius. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2016-11-18]
-
↑ Groves&Shekelle 2010 ↓, s. 1078.
-
↑ S. Merker, C. P. Groves. Tarsius lariang: A New Primate Species from Western Central Sulawesi. „International Journal of Primatology”. 27 (2), s. 465-485, 2006. DOI: 10.1007/s10764-006-9038-z.
Bibliografia
- T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 71-718, seria: North American Fauna. (ang.)
-
P. Groves, M. Shekelle. The Genera and Species of Tarsiidae. „International Journal of Primatology”. 31 (6), s. 1072–1082, 2010. DOI: 10.1007/s10764-010-9443-1 (ang.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Tarsidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 12 maja 2008]
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 105. ISBN 83-01-14344-4.
Systematyka naczelnych (Primates) Królestwo:
zwierzęta • Typ:
strunowce • Podtyp:
kręgowce • Gromada:
ssaki • Rząd:
naczelnelemurowe
wyższe naczelne Układ filogenetyczny na podstawie R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
