Rutacées

Rutowate (Rutaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu mydleńcowców Sapindales (lub rutowców Rutales w niektórych ujęciach systematycznych). Obejmuje 161 rodzajów i 2085 gatunków, zamieszkujących strefy tropikalną i subtropikalną, rzadziej strefę umiarkowaną^[1]. W Polsce rosną tylko niektóre gatunki w uprawie^[2]. Największe znaczenie ekonomiczne w rodzinie ma rodzaj cytrus, którego wiele gatunków i wyhodowanych odmian to ważne rośliny owocowe, dostarczające nie tylko owoce spożywane w postaci świeżej, soków i wielu przetworów, ale także dostarczające produktów dla przemysłu perfumeryjnego i spożywczego – przypraw, konserwantów, olejków eterycznych. Roślinami przyprawowymi są przedstawiciele rodzaju ruta, żółtodrzew, Bergera koenigii (kluczowy składnik przyprawy curry). Olejki eteryczne z gatunku Boronia megastigma stosowane są w przemyśle perfumeryjnym, podobnie żywice roślin z rodzaju Amyris, które poza tym dostarczają wartościowego drewna opałowego. Szereg roślin drzewiastych cenionych jest ze względu na drewno, często wonne (np. rodzaje Chloroxylon, Zanthoxylum, Amyris, Flindersia, Phellodendron). Liczne rośliny z tej rodziny uprawiane są jako ozdobne, w warunkach klimatu umiarkowanego np. skimmia, ruta, parczelina, korkowiec, a w strefie międzyzwrotnikowej także: cytrusy, Boronia, Choisya, Cneorum, Correa, Diosma, Murraya, Tetradium, Toddalia, Triphasia i in.^[3]

Morfologia

Pokrój

Drzewa, krzewy i byliny (zwykle potężne, rosnące w tropikach^[4]), czasem cierniste lub wspinające się, często wonne i zawierające w różnych organach prześwitujące zbiorniczki z olejkami eterycznymi (brak ich tylko u części Cneoroideae)^[3].

Liście

Skrętoległe, naprzeciwległe lub w okółkach, zawsze bez przylistków. Blaszka pojedyncza lub złożona, zarówno pierzasto jak i dłoniasto, czasem ze zredukowanymi listkami do jednego. Często z oskrzydloną osią liścia. Blaszka całobrzega, karbowana lub ząbkowana^[3].

Kwiaty

Pojedyncze lub zebrane są w wyrastające w kątach liści lub na szczytach pędów kwiatostany wiechowate, groniaste, kłosowate, baldachowate, główkowate. Kwiaty zwykle są promieniste, rzadziej w różnym stopniu grzbieciste, zarówno obupłciowe jak i jedniopłciowe^[3]. Liczba elementów składowych okółków kwiatowych jest zmienna, często nawet na tej samej roślinie^[4]. Działki kielicha są niepozorne^[4], wolne lub zrośnięte, w liczbie trzech, czterech lub pięciu. Płatki korony są wolne lub częściowo zrośnięte, w takiej samej liczbie jak działki^[3]. Pręciki występują zwykle w dwóch okółkach, z których zewnętrzny jest nadległy płatkom, ale też bywają międzyległe. Rzadko zewnętrzny okółek ulega redukcji do prątniczków lub zupełnej^[4]. Nitki pręcików są wolne lub zrastają się w rurkę, a u ich podstawy znajduje się dysk miodnikowy. Pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami do środka lub na boki. Zalążnia jest górna, często osadzona na krótkim gynoforze i tworzona jest przez jeden do pięciu, rzadziej więcej, niemal wolnych do całkowicie zrośniętych owocolistków^[3].

Owoce

Torebki, pestkowce lub jagody^[4], czasem w różnym stopniu wolne mieszki lub skrzydlaki^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina z rzędu mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych roślin okrytonasiennych^[1].

mydleńcowce

Biebersteiniaceae

łużnikowate Nitrariaceae

Kirkiaceae

osoczynowate Burseraceae

nanerczowate Anacardiaceae

mydleńcowate Sapindaceae

biegunecznikowate Simaroubaceae

meliowate Meliaceae

rutowate Rutaceae

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophytina Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd rutowce (Rutales Perleb), rodzina rutowate (Rutaceae Juss.)^[5].

Podział i wykaz rodzajów^[6]

rutowate

Cneoroideae

Amyridoideae

Rutoideae

Aurantioideae

Podrodzina Cneoroideae Webb

• Bottegoa Chiov.
• Cedrelopsis Baillon
• Cneorum L.
• Dictyoloma A. Jussieu
• Harrisonia A. Jussieu
• Ptaeroxylon Ecklund & Zeyerh.
• Spathelia L.

Podrodzina Amyridoideae Arnott

Podrodzina Rutoideae Arnott

• Boenninghausenia Reichenbach
• Chloroxylon Candolle
• Psilopeganum Forbes & Hemsley
• Ruta L. – ruta
• Thamnosma Freémont

Podrodzina Aurantioideae Eaton

Przypisy