Lutikka

Weeluis (ˈve:lɶys), ook wandluis (ˈvantlɶys), is ’n klein, plat en ovaal bloedsuiende insek met ’n rooibruinerige kleur, verkorte vlerke en ’n slegte reuk. Die weeluis bewoon huise, veral beddens. Dit kruip gedurende die dag weg en kom saans uit om die bloed van mense en ander soogdiere te suig. Afhangende van die temperatuur en voedselbron kan twee tot vier geslagte jaarliks voortplant. Die larwes lyk soos die volwassenes en word binne 11 weke geslagsryp.

Wetenskaplike klassifikasie: die weeluis hoort tot die familie Cimicidae. Die gewone weeluis word as Cimex lecturalius geklassifiseer.

Woordherkoms

Weeluis is afkomstig uit die Nederlandse "weegluis" (Middelnederlands weechluus) 'n samestelling van "weech" 'muur' en luis 'luis', so genoem omdat die luis dikwels teen die muur agter vloerlyste aangetref word.^[2] Weech se betekenis kan ook met wand (die binnesy van 'n ruimte of muur) oorvleuel.

Hierdie Middelnederlandse weech stem dan ook ooreen met die Oudfriese wāg, Oudengelse wág; Oudnoorse veggr en die Gotiese waddjus.^[3] Weeluis sluit dan ook aan by die Noorse veggedyr, die Deense væggelus en die Sweedse vägglus.

Dieselfde weegluis het ook die vorme weechluys en weekluis gehad en is nouliks verwant aan walluus en wantluus/wandluys, laasgenoemdes die voorgangers van wandluis ^[4][5] Die vorm weekluis word ná die 17de eeu slegs nog as gewestelik in Vlaams-België gebesig.^[6]

Bedwants is reeds in 1858 as Germanisme in die Moderne Nederlandse taal opgeteken:

In de jongere taal als term in de dierkunde, waarin "wants" uit het Hoogduitsch is overgenomen; in zuiver Nederlandsch zegt men weegluis, ook wandluis. ^[7]

So ook in 1873:

De beruchte beddewants of weegluis (lat. cimex lectularius) … (houdt) in reten van muren en houtwerk haar verblijf, van waar zij 's nachts te voorschijn komt om het bloed van slapende menschen of dieren te zuigen ^[8]

Verwysings