قراديات

Acari (or Acarina) are a taxon o arachnids that contains mites an ticks.

Los acarians (Acari o Acarina) son un taxon d'aracnids.

Son de talha generalament minuscula : d'unes son microscopics, e mesuran pas que qualques desenats de micromètres, los mai grands depassan pas 2 cm (levat las langastas gavadas de sang que dins las espècias tropicoeqüatorialas pòdon aténher la talha d'una « bèla » cerièsa).

Lo còs es particularament compacte per un artropòde acausa de la fusion del prosòmi (l'equivalent del cefalotorax d'autres artropòdes) e de l'opistosòmi (o abdomèn) en una massa unida e de la quasidesaparicion de las traças de segmentacion.

Existisson prèp de 50 000 espècias repertoriadas, mas la diversitat vertadièra del grop es probablament superiora al milion d'espècias^[1]. La varietat de lors mòdes de vida (abitat, nicha ecologica, mòde d'alimentacion…) es sens egala en çò dels Aracnids.

N'i a fòrça que vivon liurament dins lo sòl o l'aiga, mas los acarians an tanben desvolopat una granda diversitat de relacions amb d'autres èssers vivents — animals o vegetals —, que van de la forèsia a l'endoparasitisme. Existís en particular un grand nombre d'espècias parasitas, eventualament patogènas per las plantas, los animals o l'òme.

Demest los mai coneguts, figurana las langastas, lo sarcòpte responsable de la gala, lo varroa parasit de las abelhas, los acarians de las poscas (Dermatophagoides pteronyssinus per exemple) susceptibles de provocar d'allergias a certainas personas, o encara los rogets.

Morfologia

A causa de la fusion de las diferentas regions del còs, la morfologia dels acarians es unica. Las solas traças visiblas de la segmentacion d'origina son los apendicis, pèças bucalas e patas. Las pèças bucalas, quelicèras e pedipalpas, son sovent fòrtament modificadas en relacion amb l'alimentacion correspondenta. Constituisson un ensemble que per las langastas pren lo nom de capitulum (del latin « cap ») separat de la rèsta del còs per un silhon. La rèsta del còs es nomenada idiosòme per las langastas.

De cada costat del còs se tròba un estigmat que servís d'orifici respiratòri.

Reproduccion

Los acarians son essencialament, siquenon exclusivament ovipars. Coma pels insèctas, als uòus succedisson una larva, puèi baba e enfin l'adulte. Certans autors nuançan pels acarians la nocion d'estadi e la de estasi, e fan la diferéncia, al dintre de l'estasi nimfal, entre diferents estadis, cadun separats per una muda, mas de fòrt febla amplitud, plan diferenta de la que transfòrma la larva en baba, e aquela en l'adulte.

Mòdes de vida

Segon las espècias, l'abitat e lo comportament son extrèmament variats.

Alimentacion

Los regims alimentaris dels acarians son fòrça variats segon las espècias o los gropes : fitofags, predators, ematofags e linfofags, etc. La noiridura pòt èsser predigerida abans l'ingestion, per inoculacion de saliva. D'unes acarians consoman d'aliments solids (animals e vegetals) en los esquichant gràcias a lors quelicèrs en forma de pinça. Puèi, las substàncias solidas son digeridas a l'exterior del còs gràcias a d'enzims secretats per las glandas salivàrias. D'autres acarians son de chucaires de sang o de saba. L'epitèli de l'intestin mejan capta los aliments per fagocitòsi.

Las espècias liuras

Pòdon èsser marinas, dulçaqüicòlas, terrèstras. Pòdon èsser carnivòras, vegetarianas o detritivòras. Certanas provòcan de galas suls vegetals. D'autras vivon sus las denadas alimentàrias (Ex : Tyrolichus casei pels fromatges de pasta mai mofla o Acarus siro autrescòps apelat Tyroglyphus farinae, dich ciron que produssís las crostas de fromatges durs tals coma la Mimoleta). D'autras vivon dins las denadas entrepausadas coma lo blat o la farina. Un desenat d'espècias es responsable d'allergias per l'Òme (Dermatophagoides, Acarus siro, Pidoglyphus destructor).

• Los idracarians son comuns dins las aigas doças,
• Los alacarians (marins) se pòdon rencontrar fins a 4 000 mètres de prigondor.
• Los oribats son un grop d'acarians sustot abondents dins lo sòl. Consoman de degalhs vegetals que fragmentan en pichons elements e facilitant atal lo ròtle dels bactèris dins la formacion de l'humus.

Las espècias parasitas

N'existís una granda quantitat e son pas encara totas conegudas.

A títol d'exemple, los sarcòptes (Sarcoptes scabiei) curan de galariás dins l'epidèrme dels mamifèrs e causan la gala (inclús per l'Òme).

Los ixòdes o langastas se fixan suls mamifèrs e los ausèls e chucan lor sang. Las langastas pòdon èsser de vectors de virús, de bactèris (espiroquèts) e protozoaris patogèns. Los ixòdes pòdon transmetre Brucella, l'agent de la brucellòsi. Ornithodoros moubata es una langasta africana que transmet a l'Òme Spirochaeta duttoni (agent de fèbre recurrenta). En America del Nòrd, las langastas del genre Dermacentor transmeton l'agent de la fèbre porpra de las montanhas rocosas.

Trombicula autumnalis, o rogets, parasita los animals de sang cauda (inclús l'Òme) a l'estat larvari.

Mantuna espècia de demodex vivon en parasit o en simbiòta (en tant que netejant los pòrs d'un excès de sebum) de mamifèrs, dont l'Òme Demodex folliculorum que viu dins las glandas sebacèas de l'Òme e Demodex brevis que viu dins lo follicul pilós uman.

Lo tetranic teissièr (Tetranychus urticae) viu sus las fuèlhas de las plantas ont teis de telas de seda, l'acarian roge dels pomacèas (Panonychus ulmi) es patogèn de la vinha e dels arbres fruchoses. Eriophyes vitis provòca l'eriniòsa de la vinha (desformacion de las fuèlhas).

La familha dels Podapolipidae parasita comunament los abelhards^[2].

Taxonomia

Classificacion^[3]

Los acarològs considèran los acarians coma una sosclassa devesida en dos Superòrdres, mentre que los autres aracnològs lors conservan lo reng d'òrdre.

• Superòrdre Parasitifòrmes (Anactinotrichida) quatre òrdres
  • Òrdre Opilioacarida una familha
    • Opilioacaridae With, 1902
  • Òrdre Holothyrida tres familhas
    • Allothyridae van der Hammen, 1972
    • Holothyridae Thorell, 1882
    • Neothyridae Lehtinen, 1981
  • Òrdre Ixodida tres familhas
    • Argasidae C.L.Koch, 1844
    • Ixodidae C.L.Koch, 1844
    • Nuttalliellidae Schulze, 1935
  • Òrdre Mesostigmata
    • SosÒrdre Sejida (Sejoidea)
    • SosÒrdre Trigynaspida
      • Coòrta Cercomegistina (Cercomegistoidea)
      • Coòrta Antennophorina (Antennophoroidea, Celaenopsoidea, Fedrizzioidea, Megisthanoidea, Parantennuloidea e Aenictequoidea)
    • SosÒrdre Monogynaspida
      • Coòrta Microgyniina (Microgynioidea)
      • Coòrta Heatherellina (Heatherelloidea)
      • Coòrta Uropodina
        • SosCoòrta Uropodiae (Thinozerconoidea, Polyaspidoidea, Uropodoidea e Trachyuropodoidea)
        • SosCoòrta Diarthrophalliae (Diarthrophalloidea)
      • Coòrta Gamasina
        • SosCoòrta Epicriiae (Epicrioidea e Zerconoidea)
        • SosCoòrta Arctacariae (Arctacaroidea)
        • SosCoòrta Parasitiae (Parasitoidea)
        • SosCoòrta Dermanyssiae (Veigaioidea, Rhodacaroidea, Eviphidoidea, Ascoidea, Phytoseioidea e Dermanyssoidea)
• Superòrdre Acariformes (Actinotrichida) dos òrdres
  • Òrdre Trombidiformes
    • SosÒrdre Sphaerolichida
    • SosÒrdre Prostigmata
      • SuperCoòrta Labidostommatides (Labidostommatoidea)
      • SuperCoòrta Eupodides (Bdelloidea, Halacaroidea, Eupodoidea, Tydeoidea e Eriophyoidea)
      • SuperCoòrta Anystides
        • Coòrta Anystina (Caeculoidea, Anystoidea e Paratydeoidea)
        • Coòrta Parasitengonina
          • SosCoòrta Trombidiae (Calyptostomatoidea, Erythraeoidea e Trombidioidea)
          • SosCoòrta Hydrachnidiae (Hydryphantoidea, Eylaoidea, Hydrovolzioidea, Hydrachnoidea, Lebertioidea, Hygrobatoidea e Arrenuroidea)
      • SuperCoòrta Eleutherengonides
        • Coòrta Raphignathina (Raphignathoidea, Tetranychoidea, Cheyletoidea, Pomerantzioidea e Pterygosomatoidea)
        • Coòrta Heterostigmatina (Tarsocheyloidea, Heterocheyloidea, Dolichocyboidea, Trochometridioidea, Scutacaroidea, Pygmephoroidea, Pyemotoidea e Tarsonemoidea)
  • Òrdre Sarcoptiformes
    • SosÒrdre Endeostigmata
      • Coòrta Bimichaeliina (Bimichaeloidea)
      • Coòrta Nematalycina (Nematalycoidea)
      • Coòrta Terpnacarina (Oehserchestoidea e Terpnacaroidea)
      • Coòrta Alicorhagiina (Alicrhagioidea)
    • SosÒrdre Oribatida
      • SuperCoòrta Palaeosomatides (Archeonothroidea, Palaeacaroidea e Ctenacaroidea)
      • SuperCoòrta Enarthronotides (Hypochthonioidea, Prothoplophoroidea, Brachychthonoidea e Atopochthonioidea)
      • SuperCoòrta Parhyposomatides (Parhypochthonioidea)
      • SuperCoòrta Mixonomatides (Phthiracaroidea, Euphthiracaroidea, Lohmannioidea e Eulohmannioidea)
      • SuperCoòrta Desmonomatides
        • Coòrta Nothrina (Crotonioidea, Malaconothroidea, Nanhermannioidea e Hermannioidea)
        • Coòrta Brachypylina
        • Coòrta Astigmatina

Classificacion filogenetica

Qualques familhas

Acaridae, Analgidae, Anystidae, Argasidae, Ascouracaridae, Atopomelidae, Bdellidae, Carpoglyphidae, Cheyletidae, Demodicidae, Dermanyssidae, Dermationidae, Epidermoptidae, Eriophyidae, Glycyphagidae, Halarachnidae, Ixodidae, Knemidokoptidae, Kytoditidae, Laelapidae, Laminosioptidae, Leeuwenhoekiidae, Listrophoridae, Macrochelidae, Macronyssidae, Microdispidae, Penthaleidae, Phytoptidae, Phytoseiidae, Psorergatidae, Psoroptidae, Pyemotidae, Pyroglyphidae, Rhinonyssidae, Rhynchaphytoptidae, Sarcoptidae, Sitercoptidae, Tarsonemidae, Tenuipalpidae, Tetranychidae, Trombiculidae.

Lo mond animal:

• amb asterisc : los tipes d'organizacion que son de grases evolutius correspondent pas a de gropes monofiletics, mas parafiletics (comportant pas totes los descendents d'un meteis ancèstre – exemple : los descendents d'ancèstres vermifòrmes son pas totes uèi de vèrms, etc.).
• En jaune : las principalas explosions radiativas.

* Unicellulars Procariòtas (cellula sens nuclèu) ♦ Equinodèrmes: Orsin, Crinoïdes, Congombres de mar, estèla de mar e ofiura. ♦ Bivalves (cauquilhatges) >* Unicellulars Eucariòtas (cellula de nuclèu) ♦ Gasteropòdes (escagaròls, limauces,...) >* Esponga (organisme multicellular) ♦ Mollusques ♦ Cefalopòdes (Pofres, sepias) >* Polip: idras, coralh e medusa >* Vèrm (mobilitat e tube digestiu) bilaterian ♦ Trilobits (de doas a 24 patas - atudat) >* Peisses agnats (sens maissas) ♦ Artropòdes primitius tipe miriapòdes (Fòrça patas) ♦ Decapòdes: crancs e escrabidas (dètz patas) >* Peisses primitius (peisses cartilaginoses) ♦ Aracnids de uèch patas: aranhas, scorpions et acarians. ♦ Domaisèlas >* Peisses tipics (peisses ossoses) ♦ Sèrps > exapòdes (de sièis patas) : Insèctes primitius sens alas (tipe Apterygota). ♦ Babaròts, mantas, termites. >* Peisses de nadarèlas carnudas (Sarcopterygii) ♦ Dinosaures (atudat) ♦ Ortoptèr (sautarèla, grèlh). >* Tetrapòdes primitius (tipe Anfibians) ♦ Crocodils ♦ Marsupials ♦ Emiptèrs (Barnats pudents, cigalas,...) >* Reptils primitius (Amniòtas de tipe Lausèrt) ♦ Tartugas ♦ Insectivòrs (Taupia, Eiriç,...) ♦ Coleoptèrs (escarabat, catarineta,...) ♦ Ausèls ♦ Quiroptèrs (Ratapenada) ♦ Imenoptèrs (abelha, Vèspa, formiga ♦ Primats ♦ Diptèr (moscas) >*Mamifèrs primitius tipe monotrèma ♦ Rosegaires e Lagomòrfs (conilhs) ♦ Lepidoptèr (parpalhòl) ♦ Carnivòrs ♦ ♦ Ongulats ♦

Metòde de contraròtle de las populacions

• Lucha quimica

Los acaricids

• Lucha biologica

Los predators naturals

Galariá

• Aceria anthocoptes

• Brevipalpus phoenicis

• Dermatophagoides pteronyssinus

• Lorryia formosa

• Lorryia formosa

• Acarians de las plantas, formant una colonia reproductritz

• Trombidium holosericeum

• Tetranychidae (aranha roja)

• Bosièr transportant d'acarians foretics

• Tuckerella

• Sarcoptes scabiei

• Imatge SEM d'un acarian

• Varroa (Varroa destructor)

• Varroamilbe Varroa destructor

• Trombidium holosericeum

Nòtas e referéncias

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Aranha roja
• Roget
• Langasta
• Lista dels principals allergèns
• Acaricid

Un acaro es un aracnido pico cual es un parasito.

An si ticos es ance en la mesma suclase (Acari), los es tipal videda como un ordina separada.

Acaros (e ticos) ave un corpo divideda entra du areas, la sefalotorax o prosoma (los no ave un testo separada de sua torax) e la opistosoma. La majoria de acaros es multe peti, min ca 1 mm de longia.

Alga spesies abita acua, alga en tera (como descomposantes), alga sur plantas, e alga como predores o parasitos. Un parasito importante es la varoa, cual es un parasito de abeas. Un otra es la acaro de scabiose. La plu de acaros no es nosiva per umanas, ma algas es asosiada con alerjias o pote porta maladias.

Arbor filojenetica

└─o Acaro ├─o Anactinotricida │ ├─o Opilioacariformo │ └─o Parasitiformo │ ├─o │ │ ├─o Olotirido │ │ └─o Ixodido │ └─o Mesostigmato │ ├─o Eaterelino o Eaterelido │ ├─o Sejino │ ├─o Arctacarino o Arctacarido │ ├─o Microjinino │ ├─o Epicrino │ ├─o Uropodino │ ├─o Diartrofalino o Diartrofalido │ ├─o Sercomejistino │ ├─o Antenoforino │ ├─o Parasitino ou Parasitido │ ├─o Eterozerconino │ └─o Dermanisino └─o Acariformo ├─o Trombidiformo │ ├─o Sferolicido │ └─o Prostigmato │ ├─o Eupodino │ └─o Anistino │ ├─o Eleuterengono │ │ ├─o Eterostigmato │ │ └─o Rafignato │ └─o │ ├─o Anisto │ └─o Parasitengono │ └─? Idracarino └─o Sarcoptiformo ├─o Endeostigmato └─o Oribatido ├─o Enartronoto └─o Novoribatido ├─o Pariposomato └─o Olonoto ├─o Euptictimo └─o ├─o Astigmato │ └─o Psoroptidio └─o Olosomato └─o Bracipilino └─o Sircumdisentio └─o Poronoto 

Akaro esas mikra araknoido kun korpo, generale, disko-forma e globatra, sen distingo tre preciza di abdomino de cefalotorako.

Kanalar (Acarina) — oʻrgimchaksimonlar sinfiga mansub mayda boʻgʻimoyoqlilar. 3 turkumga boʻlinadi: akariformli K. (Acariformes), parazitformli K. (Parasitiformes) va pichanoʻrar K. (Opiliocarina). Tanasi tuxumsimon yoki choʻziq (uz. 0,1—0,30 mm), aksariyati boʻgʻimlarga boʻlinmagan. Tanasi, odatda, 2 kiyem: ogʻiz apparati joylashgan oldingi — giatosoma va oyoqlari joylashgan orqa qism — idiosomadan iborat. K. hasharotlardan 4, baʼzilari esa 2 juft oyoqlari boʻlishi, tanasining bosh, koʻkrak va qorin qismga boʻlinmasligi, moʻylovlari boʻlmasligi bilan farqlanadi. Tanasi yashash sharoitiga koʻra, tiniq yoki juda zichlashgan muskulli qoplamga ega. Barcha K. ayrim jinsli boʻlib, koʻpchiligi tuxum qoʻyib koʻpayadi. Oziqlanish tipiga qarab 3 guruhga boʻlinadi: oʻsimlikxoʻrlar, yirtqich K. va parazit K. Baʼzi K. oʻsimlik qoldiqlari bilan (saprofaglar) oziqlanib, tuproq hosil boʻlish jarayonida muhim rol oʻynaydi (mas., Oribalidae oilasiga mansub qalqonli K. va AcaroideaHHHr vakillari); boshqalari oʻsimlik shirasi bilan (fitofaglar) oziqlanib, q.x. ekinlariga katta zarar keltiradi (maye., Tetranychidae oilasining turlari); ayrimlari sodda zamburugʻlar bilan oziqlanadi (mikofaglar) hamda parazit K. q.x. hayvonlari va odamga zarar yetkazadi (Ixodidae, Argasidae, Dermanyssidae va b. oiladagi K.). Tabiatda zararli K. bilan bir katorda foydalilari ham (entomofag K.) boʻlib, q.x. zararkunandalarining koʻpayishiga toʻsqinlik qiladi.

Oʻsimlikxoʻr K. ikki: sarkoptiformli K. (Sarcoptifomes) hamda trombidiformli K. (Trombidiformes) kenja turkumga boʻlinadi. Sarkoptiformli K.dan ombor K.ning 2 oilasi: un K. va tukli K.ning vakillari katta zarar keltiradi (qarang Ombor zararkunandalari). Trombidiformli K. kenja turkumiga oʻsimlikning oʻsish va rivojlanish davrida shirasini soʻrib zarar keltiradigan K. kiradi. Q.x. ekinlariga, ayniqsa, oʻrgimchakkanalar oilasining turlari, jumladan, oʻrgimchakkana juda koʻp zarar yetkazadi. Briobindlar oilasiga mansub eng yirik (2 mm gacha) va serharakat K. faqatgina oʻsimliklarga zarar keltirib qolmay, balki odamlar yashaydigan joylarga kirib, zahira oziqovqatlarni ham ifloslantiradi. Qoʻngʻir meva kanasi — ashaddiy zararkunandadir. Oʻrta Osiyo jan.da yassi tanali K. (Tenuipalpidae) oilasining vakillaridan meva yassi tanali kanasi zararlidir. Har xil tirnoqli K. oilasi (Tarsonemidae)HHHr koʻpgina turlari oʻsimliklar bilan oziqlanadi, ammo yirtqich hamda saprofaglari ham mavjud. Eng zararkunandasi — yertut kanasidir. Qorindor K. oilasiga (Pycmotidae) tirik tugʻish harakterli. Ularning barcha rivojlanish fazalari ona qornida oʻtadi; qorni sharsimon shishib, 100—500 martagacha kattalashish xususiyatiga ega. Bu oilaga mansub don K. bugʻdoy, suli, javdar, arpa va boshoqli oʻtlarga vegetatsiya davrida zarar yetkazadi. Qorindor K. zahiralarga zarar keltiruvchi hasharotlar qurtida parazitlik qiladi; ular odam tanasiga tushsa, teri kasalligi — pichan qichimasini vujudga keltiradi. Toʻrt oyoqli K. yoki shish paydo qiluvchi K. (Eriophyidae) oilasining vakillari oʻsimlik bilan oziqlanib, uning shakli, barg hamda mevalari rangini oʻzgartiradi, kurtaklarni nobud qiladi. Baʼzi turlari oʻsimliklar ustida erkin yashaydi, boshqalari esa shish paydo qiladi.

Yirtqich K. — parazitformli va akariformli K. turkumlarining vakillaridir. Mevali daraxtlar bargida, tut, tok, gʻoʻza, beda va sabzavot ekinlarida, begona oʻtlar hamda oʻsimlik qoldiqlarida yashaydi. Serharakat. Oʻrgimchakkana tuxumi, lichinkalari, nimfasi va voyaga yetgan individlari, yassi tanali K. va b. mayda boʻgʻimoyoqlilar bilan oziqlanadi. Oʻrta Osiyoda keng tarqalgan boʻlib, 11 oilaga mansub 50 ga yaqin turi maʼlum. Koʻpincha, ekinzor dalalarida va unga yondosh yerlardagi begona oʻtlarda uchraydi. Oʻsimlikxoʻr K. kabi ular ham toʻkilgan barglarda, daraxt poʻstloqlari yoriqlarida, toʻshamalarda va b. oʻsimlik qoldiqlarida qishlaydi. Sutkalik oʻrtacha harorat 10° dan yuqori boʻlganda qishlov joylaridan chiqadi. Sugʻorma dehqonchilik agrobiotsenozida, asosan, begona oʻtlar hamda tut daraxtlarida toʻplanadi. Gʻoʻzaga may oxiri — iyun boshlarida oʻrgimchakkanadan soʻng oʻtadi. Ularning mavsumiy rivojlanish davri bir xilda boʻlib, bu yirtqich K.ning oziqlanishi uchun yaxshi sharoit yaratadi. Oʻsimlikxoʻr zararkunanda K.ga qarshi biologik himoya usulida yirtqich K.dan foydalanish mumkin. Eng faol yirtqich K. fitoseid va b. oilaga mansub turlardir. Ular issiqxonalarda yetishtiriladigan bodringlardagi hamda bogʻ va tokzorlardagi oʻrgimchakkanalarga qarshi qoʻllaniladi.

Parazit K. ikki kenja turkum — Mesostigmata va IxodidesHH oʻz ichiga olgan parazitformli K. turkumining vakillaridir. Bular q.x. hayvonlari (qoramol, choʻchqa, parrandalar) hamda odamdagi yuqumli kasalliklar qoʻzgʻatuvchilarining manbai va tarqatuvchilari. Ixodidae, Argasidae, Dermanyssidae oilalarining vakillari eng zararli K.dir. Koʻp turlari nobud boʻlgan oʻsimlik qoldiklaridan iborat toʻshamalarda yoki yaylovlardagi oʻtlarning ildiz-boʻgʻzi qismida yashirin hayot kechiradi. Kamharakat boʻlib, katta maydonlarga faol tarqala olmaydi. K.ga qarshi akaritsidlar va biologik himoya usulidan foydalaniladi.

Adabiyot

• Al i muhamedov S. N. i dr. Vrednie i poleznie kleshi Sredney Azii, T., 1982. Sulton Alimuhamedov.^[1]

Manbalar

Khiki unquymanta ñawirinaykipaq qhaway Mata unquy.

Khiki (Acari icha Acarina) nisqakunaqa ancha ch'iñicha pakchakunam, suquspa kawsachikuq: ancha achka atamkunam - ahinataq amakukuna, mata khikipas -, ichataq yura mikhuq, aycha mikhuqpas. 30.000-manta aswan rikch'aqmi.

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Khiki.

• Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Khiki

Kägentäid (lat. Acari, Acarina) oma gavedid.

Mieten (Acari) sünd lüttje Krabbeldeerter un höört as Ornen to de Spinnen (Arachnida) mit to. Dat gifft bi 50.000 Aarden vun Mieten in 546 Familien.^[1] Dor sünd se mank de Spinnen de gröttste Grupp mit. Vunwegen dat se mank den Stamm vun de Liddfööt de lüttjesten Deerter sünd, is an to nehmen, dat allerhand Aarden noch gor nich bekannt sünd.

Wo de Mieten leevt

Mieten leevt meist allerwegens. Üm un bi de Hälft vun al Aarden, de bekannt sünd, is ünner de Eer togange. Wenn dor allens up Schick is, denn könnt en paar Hunnertdusend Mieten up een m² leven un finnt dor ok noog to’n Freten. Man dat gifft ok Mieten, de leevt an so afsunnerliche Öörd, as in de Lungen vun Apen, in de Nesenlöcker vun Vagels un in de Tracheengatten vun Insekten. Ok bi de meisten Minschen sünd Mieten tohuse, ünner annern an de Haarwuddeln vun de Wimpern.

Utsehn un Egenaart

Bi Spinnen is dat so, dat se alltohopen as Rövers leevt un tämlich övereen utseht, jedenfalls wat den Bo vun dat Lief angeiht. Bi Mieten sünd de Ünnerscheed veel grötter. Se leevt ok ganz verscheden. Dat gifft wecke Mieten, de sünd bloß bi 0,1 mm groot. De gröttsten Mieten sünd de Teken, dor könnt de Seken, wenn se sik vullsapen hefft mit Bloot, bit 3 cm groot weern. Just so, as de Spinnen hefft se ok woll acht Been, man as Maad sünd dat denn doch bloß sess.

Mieten könnt nich besunners gau lopen. Dorüm bruukt se faken annere Deerter as Kutsch. Gifft ok Mieten, de suugt den Sapp ut dat Lief vun den Weert, wo se up sitten doot, wenn se sik enerwegens hendregen laat.

En Aart vun de Hoornmieten ut de Tropen is Archegozetes longisetosus. Wenn een togrunne leggen deit, wo lüttj dat deert is (0,8 mm), is dat dat starkste Tier vun de ganze Welt. Se kann meist 1.200 mol so veel bören, as se süms wegen deit. Dat is fiev mol mehr, as theoreetsch överhaupt mööglich is.^[2]

Freten

Blangen de Roofmieten gifft dat ok annere, de freet Plantendelen oder Poggenstöhl. Annere laat sik Aas oder dode Planten smecken. Bavenhen gifft dat mank de Mieten en ganzen Barg vun Parasiten.

Schaden

Allgemeen weert Mieten as en Problem ankeken. In de Landweertschop sitt Mieten up Höhner un annere Vagels. Bi Minschen sünd de Huusstoffmieten to’n groot Problem för Lüde mit en Allergie wurrn. Up Matratzen, Teppichen, Polstermöbels oder Stofftieren sünd düsse Mieten tohuse. Se leevt vun luerlüttje Schinnen, de vun de Minschen ehre Huut affallt. Mit jem ehre Bösten un Klauen klammert se sik an Textilien an un blievt dor ok up sitten, wenn een dor mit en Stoffsuger överhen geiht. Licht möögt se nich so geern, man in de Minschen ehre Bedden sünd se kregel. In dat fochtig-warme Klima dor kaamt se wunnerbor togange. Man, wat se utscheden doot, kann bi de Minschen en Huusstoffallergie in Gang setten. Wenn dor keen Dokter bigeiht, denn so warrt vun so en Allergie in 70% vun al Fäll na en Tiet vun in’n Dörsnitt acht Johren Asthma.

Mieten könnt ok in Spieskamern un Lagers vun Mehl un Korn togange ween. De Mehlmiet (Acarus siro) kann de Inholtstoffen verännern, wenn se enerwegens insitten deit. Bavenhen warrt se tomeist as aklig ankeken. Bedrapen Delen mütt wegsmeten weern. Vunwegen dat düsse Mieten so lüttj sünd (0,3 – 0,6 mm) könnt se faken eerst bi en Filth-Test funnen weern.

Mieten un Krankheiten

Krankheiten, de vun Mieten in Gang bröcht wurrn sünd, weert as Acariose benöömt. Kuhlmieten bohrt Gäng in de Huut vun jem ehren Weert un leggt dor jem ehre Eier af. Dat deit denn duchtig jöken. De Maden, de ut so’ Eier rutkrupen doot, bringt bi Minschen de Krätz („Schabb“), bi Deerter de Räude in Gang.

Fellmieten (Geslecht Demodex) leevt in dat Fell vun Söögdeerten. Demodex canis is in de Huut vun allerhand Hunnen togange, man bloß, wenn de Hund al keen gesund Immunsystem hett, weert de Deerter dor krank vun. De Fellmiete „Demotex follicularum“ warrt bi al Minschen in dat Haar funnen un fritt dor sünnerlich Fett, man ok Bakterien. Dat se wat mit de Süke "Rosazea" to kriegen hett, warrt woll seggt, man en Bewies gifft dat bither to nich. Verscheden Aarden vun Loopmieten könnt bi’n Minschen ok de die Trombidiose (Erntekrätze) in Gang setten.^[3]

För Honnigimmen köönt en Reeg vun Mieten gefährlich weern. So bringt de Varroamiet Varoose, Acarapidose un Tropilaelapsose) in Gang.

Annere Mietenaarden könnt Fleckfever, Rickettsipocken, Tularämie un de Saint-Louis-Enzephalitis in Gang setten, wenn se een bieten doot. Wenn de Teken Bloot sugen doot, könnt se gefährliche Süken, as Meningits (FSME), Krim-Kongo-Fever, Fleckfever oder Borreliose överdregen.

Wat se nütten doot

En ganze Reeg vun Roofmieten weert ok as Nützlingen ankeken, vunwegen dat se in de Bueree hölpt, gegen de Schädlingen gegenan to gahn. Ut düssen Grunne weert se ok in’t Labor tücht’. Denn gifft dat ok noch en besunnern Kees, dor warrt de Miet mit Naam Thyroplyphus siro bruukt, wenn he herstellt warrt.^[4] De vörmolige Naam vun de Miet weer dorüm Tyroglyphus casei, un de Kees heet Mietenkees.

Ünnerorden Actinedida

• Astigmata
• Roofmieten (Gamasida)
• Holothyrida
• Teken (Ixodida)
• Opilioacarida
• Hoornmieten (Oribatida)
• Loopmieten (Trombiculidae)

Aarten

• Kuhlmieten
• Huusstoffmieten
• Runenmieten
• Diekmieten
• Musselkrebsmieten
• Vagelmieten: Rode Vogelmiet, Noordsche Vagelmiet
• Troopsche Rattenmiet (Ornithonyssus bacoti)
• Harvstgrasmiet oder Aarntmiet (Neotrombicula autumnalis)
• Spinnmieten, Rode Spinn (Metatetranychus ulmi)
• Kävermiet (Parasitus fucorum/coleopratorum)
• Rode Samtmiet, Sünnentiek (Trombidium holosericeum)
• Watermieten (Hydrodroma spec.)
• Mehlmiet
• Fellmiet
• Grote Zippelschellenmiet (Rhizoglyphus echinops)
• Lüttje Zippelschellenmiet (Tarsonemus laticeps)
• Hoornmiet (Archegozetes longisetosus)

Kiek ok bi

• Akarizid
• Varroamiet
• Projekt: Deerternaams up Platt

Borns

1. ↑ Joel Hallan, 2005: SYNOPSIS OF THE DESCRIBED ARACHNIDA OF THE WORLD. ACARI PROJECT STATUS. Department of Entomology, Texas A&M University.
2. ↑ M. Heethoff, L. Koerner: Small but powerful - The oribatid mite Archegozetes longisetosus Aoki (Acari, Oribatida) produces disproportionate high forces, J. Exp. Biol. 2007, Bd. 210 (17), S. 3036-3042. (auf englisch)
3. ↑ http://www.meb.uni-bonn.de/parasitologie/ag_zecken/images/merkbla_.doc
4. ↑ http://www.zeiss.de/C1257173002D0F60/0/D964725523A455EEC12574A60030BA71/$File/innovation_20_40.pdf

Weblenks

• Acari (Milben), vun Michael Becker

Milben (Acari) sinn eng Ënnerklass vun de Spannendéieren (Arachnida) am Stamm vun den Arthropoden. Mat ronn 50.000 bekannten Aarten a 546 Familljen^[1] sinn d'Milben déi Grupp vu Spannendéiere mat deene meeschten Aarten.

Charakteristiken

Déi klengst Milbe si just 0,1 Millimeter grouss, wärend d'Zecken, bei deenen d'Weibercher vollgesuckelt bis zu 3 cm déck kënne ginn, déi gréisst sinn. Si hunn, wéi d'Wiefspannen, aacht Been, och wann hir Larv der dacks just 6 huet.

Etlech vun de Milbenaarte benotzen aner Déieren, wéi z. B. Insekten, als Transportmëttel. Eng tropesch Aart, d' Archegozetes longisetosus, ass a Relatioun zu hirer Gréisst, dat stäerkst Déier vun der Welt: si ka bal dat 1200-facht vun hirem eegene Gewiicht packen.^[2]

Et gëtt Milben, déi lieweg Déiere joen, wärend anerer blann sinn.^[3].

Habitater

Milbe gëtt et a ville Liewensraim. Ronn d'Hallschent vun de bekannten Aarte liewen am Buedem, wou bei gudde Konditiounen honnertdausend Milbe pro Quadratmeter Plaz an ze Friesse fannen. Et gëtt der och, déi méi aussergewéinlech Habitater hunn, wéi d'Longe vun Afen, d'Nueslächer vu Vullen, oder d'Tracheenëffnunge vun Insekten. Och déi meescht Mënschen hu Milben, z. B. bei den Hoerwuerzele vun de Wimperen. D'Waassermilben (Hydrachnidia), mat ronn 5000 Aarten, liewen haaptsächlech am Séisswaasser awer och an am Mier.

Kascht

Jee no Aart ernieren d'Milbe sech vun Déieren, déi se fänken, vu Planzen oder Pilzen, oder awer vun doudegen Déieren oder Tissu, deen ofgestuerwen ass (wéi z. B. Hautzellen). Et gëtt och vill Milben, déi als Parasitte liewen.

Milben als Krankheetsverursaacher

Erkrankungen duerch Milbe ginn Acariose genannt.

Besonnesch d'Hausstëbsallergie kënnt bei Allergiker dacks vir; si gëtt duerch d'Exkrementer vun der Hausstëbsmilb ausgeléist.

D'Krätzdéierche buere Gäng an d'Haut vun hirem Wiert a leeën duer hir Eeër, wat beim Betraffenen e staarke Bass produzéiert. D'Larven, déi aus den Eeër erauskommen, ergi beim Mënsch d'Krankheetsbild vum Krätz, bei Déiere schwätzt ee vu Rëffegkeet.

Bei Hunnegbeie provozéiere verschidde Milben, wéi z. B. d'Varroamilb déi sougenannt Varroose, déi ganz Beievëlker schwächt an ausstierwen deet.

Aner Milbenaarte kënnen duerch hiert Bäissen Fleckféiwer, Rickettsipouken, Tularämie an d'Saint-Louis-Enzephalitis iwwerdroen. D'Vertrieder vun der Ënneruerdnung vun den Zecke kënne beim Bluttsuckele geféierlech Krankheeten iwwerdroen, wéi d'viral Meningite d'Krim-Kongo-Féiwer, Fleckféiwer oder d'Borreliose.

Notzwierkung

Vill Raubmilbe gi vum Mënsch als nëtzlech ugesinn, well se Schädlingen an der Landwirtschaft an am Gaardebau verdillegen. Dofir ginn s'alt an Zären ënner kontrolléierte Bedingunge geziicht.^[4] Eng bestëmmt Aart (Thyroplyphus siro^[5], virdrun: Tyroglyphus casei) gëtt als Notzdéier geziicht, fir bei der Produktioun vu Milbekéis ze "hëllefen".

Systematik

Déi sechs Uerdnunge vun de Milbe ginn an zwou Iwweruerdnungen zesummegefaasst:^[6]

• Iwweruerdnung Acariformes
  • Sarcoptiformes
  • Trombidiformes
• Iwweruerdnung Parasitiformes
  • Mesostigmata
  • Holothyrida
  • Zecken (Ixodida)
  • Opilioacarida

Referenzen

1. ↑ Joel Hallan, 2005: SYNOPSIS OF THE DESCRIBED ARACHNIDA OF THE WORLD. ACARI PROJECT STATUS. Department of Entomology, Texas A&M University.
2. ↑ M. Heethoff, L. Koerner: Small but powerful - The oribatid mite Archegozetes longisetosus Aoki (Acari, Oribatida) produces disproportionate high forces. In: The Journal of Experimental Biology (J. Exp. Biol.) 2007, Bd. 210 (17), S. 3036-3042, (Volltext online (englesch))
3. ↑ Günther Schmidt (1993): Giftige und gefährliche Spinnentiere. Westarp Wissenschaften, ISBN 3-89432-405-8, S. 58 ff.
4. ↑ http://www.katzbiotechservices.de/firma/fragenantworten/#faq_wieproduziert
5. ↑ http://www.zeiss.de/C1257173002D0F60/0/D964725523A455EEC12574A60030BA71/$File/innovation_20_40.pdf
6. ↑ G. W. Krantz und D. E. Walter (Ed.): A Manual of Acarology. Third edition, Texas Tech University Press, 2009, S. 111-117

Um Spaweck

Commons: Milben (Acari) – Biller, Videoen oder Audiodateien

• Acari (Milben), vum Michael Becker (de)

Brevipalpus phoenicis, ama tuwuhan tèh sing ngrusak godhong. Tungau iku saklompok kéwan cilik duwé sikil wolu, sing bebarengan karo caplak, dadi anggota superordo Acarina. Tungau dudu kutu sajeroning pangertèn èlmu kéwan sanajan padha-padha ukurané cilik (saéngga sapérangan wong nganggep kaloroné padha). Yèn kutu sajati wujud anggota Insecta (gegremet), tungau luwih cerak karo angga-angga dideleng saka kakerabatané.

Kéwan iki wujud salah siji avertebrata sing paling manéka rupa lan suksès adhaptasi karo manéka kaanan lingkungan. Ukurané akèh-akèhé cilik banget saéngga kurang narik kawigatèn kéwan pamangsa gedhé lan akibaté tungau gampang nyebar.

Gladri gambar

• Tungau karat Aceria anthocoptes
• Tungau jingga Brevipalpus phoenicis, ama godhong tèh
• Tungau debu rumah Dermatophagoides pteronyssinus
• Tungau kuning Lorryia formosa
• Tungau kuning Lorryia formosa
• Tungau tuwuhan lagi ngumpul kanggo tangkar-tumangkar

• Tungau bludru

• Kembang Convolvulus arvensis dadi panggonan ngumpul tungau bludru (Trombidium sp.)

Cathetan sikil

Kwa asili jina utitiri hutumika kwa ugonjwa wa kuku ambao unasababishwa na wadudu wadogo walio na mnasaba na kupe na papasi. Lakini kwa sababu hakuna jina la jumla la Kiswahili kwa kundi la Acari “utitiri” hutumika zaidi na zaidi kwa spishi nyingine za Acari. Kwa asili pia neno hili lilikuwa nomino isiyoweza kuhesabiwa, kama sukari kwa mfano, lakini watu wengine wameanza kulichukulia kama neno katika umoja (pengine hata titiri) na "matitiri" kama wingi. Utitiri ni nusungeli katika ngeli ya Arachnida. Kwa hivyo wana miguu minane kama buibui na nge.

Utitiri ni arithropodi wadogo. Spishi kubwa kabisa zina mm 10-20, lakini takriban spishi zote ni ndogo au ndogo sana: spishi ndogo kabisa ina mm 0.05. Utitiri ni tele katika udongo ambapo husaidia kumeng'enya dutu ya viumbehai. Lakini spishi zinazojulikana zaidi ni vidusia vya nje vya wanyama na mimea. Mifano ya vidusia ni kupe, papasi, funduku na utitiri mwekundu.

Picha

• Utitiri-mahameli

• Funduku katika ngozi

• Kupe wa ng'ombe aliyejaa na damu

• Papasi wa ng'ombe

• Utitiri mwekundu

• Utitiri madoa-mawili

La zicca (Dermatophagoides), chiamatu "àcaro" pi talianu, è lu parassita nicareddu di òmini, chianti e armali, e c'apparteni a l’òrdini dî "Àcari". St'armaleddu campa spissu ntra li nostri casi unni fa càudu e unni c'è sempri di lu manciari. Durmemu midemma cu sta "zicca" ch'è ntrê nostri matarazza.

Το άκαρι είναι μικρό αρθρόποδο και ταξινομείται μαζί με το τσιμπούρι στα ακάρεα. Είναι το πιο ποικιλόμορφο από τα αραχνοειδή και ενώ το τσιμπούρι φαίνεται εύκολα, ένα άκαρι γίνεται δύσκολα ορατό με το ανθρώπινο μάτι καθώς έχει μέγεθος μικρότερο, συνήθως, από ένα χιλιοστό του μέτρου. Μερικά είδη μπορούν να φτάσουν τα 20 χιλιοστά και άλλα, με μέγεθος μόλις 0,08 του χιλιοστόμετρου, μπορούν να κάνουν φωλιά ακόμη και στο θύλακα μιας ανθρώπινης τρίχας. Τα ακάρεα βρίσκονται σχεδόν παντού στη βιόσφαιρα του πλανήτη μας, σε βάθος ακόμη και ως 10 μέτρα μέσα σε έδαφος με ανόργανα υλικά, σε πολικές ή τροπικές περιοχές και ερήμους, σε κρύες ή θερμές πηγές, σε θαλάσσια βάθη ως και 5.000 μέτρα κλπ.^[1] Εκτιμάται ότι έχουν περιγραφεί γύρω στα 48.200 είδη ακάρεων, σε συνολικά πάνω από 1 εκατομμύριο είδη που ζουν σήμερα.^[2] Φαίνεται πως είναι από τους πιο παλαιούς οργανισμούς πάνω στη Γη και εμφανίστηκαν 400 εκατομμύρια χρόνια πριν στον πλανήτη, ενώ σήμερα ζει το 5% των ειδών που έχουν ποτέ εμφανιστεί.^[1]

Μορφολογία

Όπως όλα τα ακάρεα, το άκαρι δεν έχει εντομές που να χωρίζουν τον κεφαλοθώρακα (πρόσωμα) από το οπισθόσωμα (κοιλιά), όπως τα υπόλοιπα αραχνοειδή (π.χ. αράχνη) αλλά τα δύο αυτά μέρη είναι ενωμένα συμπαγώς με μια ανεπαίσθητη ραφή. Ξεχωρίζει όμως το γναθόσωμα, το μέρος από το οποίο τρέφεται το άκαρι, το οποίο προεξέχει από το υπόλοιπο κύριο σώμα του, το ιδιόσωμα. Το ενήλικο άκαρι έχει συνήθως 4 ζεύγη πόδια, όπως τα αραχνοειδή, όμως μερικά είδη έχουν 3 ή και 2 ζεύγη πόδια και μερικά στην ενηλικίωση μένουν με ένα μόνο ζεύγος πόδια. Το γναθόσωμα στο κάθε άκαρι έχει προσαρμοστεί στον τρόπο που τρέφεται ώστε να μπορεί να δαγκώνει, να κεντρίζει, να πριονίζει ή και να ρουφά. Η αναπνοή γίνεται μέσω μικρών ανοιγμάτων στον εξωσκελετό τους, ή και από το ίδιο το κέλυφός τους.^[3]

Φωτογραφίες από μικροσκόπια

Οι περισσότερες φωτογραφίες έχουν ληφθεί μονοχρωματικά με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο και έχουν χρωματιστεί για να διακρίνονται τα ακάρεα.

• Polyphagotarsonemus latus - προκαλεί ζημιές σε φυτά

• Aceria anthocoptes - μπορεί να χρησιμοποιηθεί για έλεγχο του πληθυσμού των ζιζανίων

• Lorryia formosa - επιβλαβές σε φυτά, κυρίως εσπεριδοειδή

• Raoiella indica - εξαπλώνεται σε φοίνικες, προκαλεί καφέ χρώση

• Tuckerella - επιβλαβής στα οπωροφόρα (φωτό σε κοτσάνι τσαγιού)

• Cheyletidae - παρασιτεί σε πτηνά και θηλαστικά προκαλώντας δερματίτιδες

• Neotrichozetes spinulosus spinulosus

Αισθήσεις

Πολλά ακάρεα - κυνηγοί έχουν ανεπτυγμένες αισθήσεις, όμως πολλά από αυτά δεν έχουν μάτια. Τα μάτια τους είτε έχουν συγχωνευθεί είτε και έχουν εκλείψει και έτσι τα διάφορα είδη έχουν από καθόλου ως και πέντε μάτια.^[3]

Ιατρική σημασία

Μια πολύ διαδεδομένη και γνωστή ασθένεια που προκαλείται από συγκεκριμένο άκαρι είναι η ψώρα, η οποία είναι και μεταδοτική. Το άκαρι της ψώρας φωλιάζει στο δέρμα ανθρώπων και ζώων και προκαλεί εκτεταμένες βλάβες αν παραμεληθεί η θεραπεία που είναι αναγκαία. Συνήθως το άκαρι πεθαίνει μέσα στο δέρμα από το ξύσιμο, καθώς το σημείο που βρίσκεται εντοπίζεται από τη φαγούρα που προκαλεί και ο τρόπος αυτός απαλλαγής από ένα μόνο άκαρι-εισβολέα είναι συνήθως αποτελεσματικός.

Πιο μεγάλα ακάρεα μπορούν και να δαγκώσουν το δέρμα και να προκαλέσουν εξανθήματα.

Αρκετά από τα ακάρεα προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις όπως η αλλεργική ρινίτιδα, το άσθμα και το έκζεμα και επιδεινώνουν την ατοπική δερματίτιδα. ^[4] Συνήθως συγκεντρώνονται σε ζεστά και υγρά μέρη όπως τα στρώματα των κρεβατιών. Θεωρείται πως η εισπνοή τους από τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια του ύπνου εκθέτει το ανθρώπινο σώμα σε κάποια αντιγόνα που τελικά προκαλούν αντιδράσεις υπερευαισθησίας. ^[5] Τα ακάρεα της σκόνης θεωρούνται από τα χειρότερα αλλεργιογόνα. ^[6]

Όπως και με όλα τα είδη των αλλεργιών, η θεραπεία από την αλλεργία λόγω ακάρεων ξεκινά με το να τα αποφεύγει κανείς. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως βοηθούνται άμεσα από την απομάκρυνση όσοι υποφέρουν από ατοπική δερματίτιδα. ^[7] Βοηθά επίσης το τακτικό πλύσιμο των στρωμάτων και των κουβερτών με ζεστό νερό. ^[8] Χρήσιμα είναι επίσης τα αντιισταμινικά φάρμακα για την ανακούφιση των συμπτωμάτων. ^[9]

• Το άκαρι της σπιτικής σκόνης

• Trombidion soyeux

• Φλεγμονή από δάγκωμα ακάρεος

Παράξενες χρήσεις

Κάποια είδη ακάρεων χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ορισμένων ειδών τυριού και τους δίνουν ιδιάζουσα γεύση. Στην πραγματικότητα το τυρί έχει ένα επίστρωμα από εκατομμύρια ζωντανά ακάρεα. Το γερμανικό τυρί Altenburger Ziegenkäse^[10] συχνά εμφανίζει προσβολή από το άκαρι Tyrophagus casei, στο οποίο προσδίδει χαρακτηριστική "πικάντικη" γεύση". Συχνά το τυρί αυτό, αν δεν είναι επιθυμητή η προσβολή του από αυτό το είδος ακάρεος, επικαλύπτεται από λεπτό στρώμα παραφινούχου κηρού.^[11] Όμοια, το γαλλικό τυρί Le fromage aux artisons (μεταφρ. "τυρί των σκώρων") ή fromage aux artisous που παρασκευάζεται στην περιφέρεια του Άνω Λίγηρα (Haute-Loire) στην κωμόπολη Puy-en-Velay έχει επικάλυψη από ακάρεα του είδους Acarus siro που του προσδίδουν ιδιαίτερη γεύση.^[12]

Παραπομπές

Кенелер (лат. Acarina) — жөргөмүш түспөлдүүлөр классындагы майда жандыктардын бир чоң түркүмү, буларга 3 түркүм, кыйла түркүмчө, тукум, уруу жана түр кирет, алардын ичинде төмөнкү өкүлдөр кезигет: аргас кенеси (Ornithodoros papillipes), бодо кенеси (Boophilus calcaratus), шарап кенеси (Histiogaster bacchus), жүзүм кенеси (Eriophyes vitis), кемиргичтердин жүнчү кенеси (Myobia muris musculi), суучул кызыл кене, таранчы кенеси (Dermanyssus passerinus), алмурут кенеси (Eriophyes piri), кылкандуу дан кенеси (Siteroptes graminum), жылан кенеси (Ophionyssus natricus), теричил кене, шакектемгил кене, мөмөнүн Кызыл кенеси (Panonychus ulmi), келес кенеси (Ornithonyssus bacoti), тоок кенеси (Dermanyssus gallinae), жөкө кенеси (Eriophyes tilae), баданачыл кене (Rhizoglyphus echinopus), деңиз кенеси (Copidognathus fabricii), ун кенеси (Tyroglyphus farinae), чычкан кенеси (Allodermanyssus sanguineus), кадимки желелөөчү кене (Tetranychus telarius), кандагачтын можучу кенеси (Eriophyes laevis), кайың кенеси, перси кенеси (Argas persicus), өрдөктүн тыбытчыл кенеси (Freyana anatina), момодаракчыл күрөң кене, жалпак кене (Brevipalpus obovatus), куш кенеси (Chemidocoptes gallinae), чоң курсак кене (Pyemotes ventricosus), аары кенеси (Acarapis woodi), кара чоркене, шекер кенеси, карагат бүчүрүнүн кенеси (Eriophyes ribis), ит кенеси (Rhipicephalus sanguineus), мырза карагай кенеси (Eriophyes pini), сыр кенеси (Tyroglyphus siro), тайга кенеси (Ixodes persulcatus), өлүкчүл кене (Poecilochirus necrophori), хитончул кене, моюл кенеси (Eriophyes padi), түктүү аарынын кенеси, шаган кенеси (Е. fraxinivorus), кескелдирик кенеси (Sauronyssus saurarum), акарус формалуу кенелер (түркүм) (Acariformes), кампа кенелери (чоң тукум) (Tyroglyphoidae), аргас кенелери (тукум) (Argasidae), суу кенелери (чоң топ) (Hydrachnellae), кыл кенелери (чоң тукум) (Myobiidae), можу жасоочу кенелер (чоң тукум) (Eriophyoidea), гамаз сымалдуу кенелер (тукум) (Сатаsoidae), голотиркенелер (топ) (Holothyroidea), коңуз кенелери (тукум), искосда кенелери (чоң тукум) (Ixodidae), кан соргуч кенелер (топ), канаттуу кенелер (тукум) (Galumnidae), өпкө кенелери, деңиз кенелери (тукум) (Halacarae), чопкуттуу кенелер (тукум) (Oribatidae), мите кенелер (түркүм) (Parasitiformes), желелөөчү кенелер (тукум) (Tetranychidae), чалгынчыл кенелер (тукум) (Analgesoidae), жалпак кенелер (тукум) (Tenuipalpidae), седепчил кенелер (уруу), саркоптус түспөлдүү кенелер (түркүмчө) (Sarcoptiformes), чалгычан кенелер (түркүм) (Opilioacarina), тарсронемид кенелер (чоң тукум) (Tarsonemini), тетранихтүү кенелер (чоң тукум) (Tetranychoidea), тромбидий түспөлдүү кенелер (түркүмчө) (Trombidiformes), сүйрү кенелер (уруу) (Tyrophagus), муруттуу кенелер, жырткыч кенелер (тукум) (Cheyletidae), котур кенелери (чоң тукум) (Sarcoptoidea), алты буттуу кенелер (тукум) (Phytoptipalopidae), топурак кенелери (топ).

Колдонулган адабияттар

• А. А. Алдашев. Биология терминдеринин жана айбанат аттарынын орусча-кыргызча сөздүгү. - Бишкек, 1998. ISBN 9967-11-027-9

Крлежи ((науч. Acari) или Acarina) — таксон на пајаковидни членконоги кој ги содржи грините и вистинските крлежи. Крлежообразните се распространети насекаде, а најрани фосилни остатоци се забележани од раниот Девон, а веројатно и од Ордовик. Како резултат на ова, акаролозите (луѓе кои ги проучуваат крлежообразните) предложиле сложени правила за систематизирање на овие животинки. Во најсовремените класификации, Acarina се смета за поткласа во Arachnida и се состои од 2-3 надредови или редови: Acariformes (или Actinotrichida), Parasitiformes (или Anactinotrichida) и Opilioacariformes. Последниот таксон често се смета за подгрупа во Parasitiformes. Монофилијата на крлежите е предмет на расправа, а поврзаноста на акарините со другите пајаковидни членконоги не е многу јасна. Во постарите систематики, на подгрупите од Acarina им се давал ранг на ред.

Повеќето акарини се многу ситни (на пример, од 0.08 до 1.0 mm), но поголемите (некои вистински крлежи и кадифени крлежи) можат да достигнат должини од 10–20 mm. Се проценува дека се опишани повеќе од 50.000 видови (до 1999) и дека моментално постојат уште милион (и повеќе) видови кои треба да се опишат. Науката која ги проучува крлежообразните се нарекува акарологија.

Опис

Телото на другите пајаковидни членконоги е поделено на два телесни региони (тагми): прозом (или цефалоторакс, кој ги опфаќа главата и градниот дел) и опистозом (абдомен, кој го опфаќа стомачниот дел). Ова не е случај кај крлежообразните, кај кои телото е поделено на капитулум (или гнатозом) и идиозом (кој се среќава единствено кај овие животни).

Капитулумот или гнатозомот е образуван со незабележливото спојување на прозомот и опистозомот. Според некои истражувачи, овој телесен регион се среќава и кај рицинулеите. Усниот апарат е дел од овој регион и се состои од 2-3 сегментни хелицери и 1-5 сегментни педипалпи. Тој може да биде приспособен за гризење, прободување, сечење или цицање. Како сетила за вид служат 1 до 2 средишни и 1 до 2 странични очели, но многу видови на грини се слепи. Антени отсуствуваат.

Идиозомот ги носи нозете. Возрасните единки најчесто имаат по четири пара, но некои помалку — ларвовидниот Phyllocoptes variabilis поседува само два пара нозе, а некои паразитски грини имаат само еден до три пара. Ларвените и предларвените единки обично имаат по 3 пара нозе.

Систематика

• Acariformes се најраспространетата група на крлежи.
  • Trombidiformes - Крлежи паразити на растенијата, крлежи што паразитираат во коренот на влакното, кадифени крлежи, водни крлежи итн.
  • Sarcoptiformes - орибатидни, ендеостигматски и астигматски крлежи.
    • Endeostigmata - базални саркоптиформни видови.
    • Oribatida - орибатидни крлежи, бубачкини крлежи, наоружани крлежи (криптостигмати).
    • Astigmata - Крлежи кои паразитираат на крзно, пердуви; крлежи од прашина, човечки крлежи.
• Parasitiformes
  • Mesostigmata - птичји крлежи, фитозелидни крлежи.
  • Ixodida - тврди и меки крлежи.
  • Holothyrida - холотирани.
• Opilioacariformes се мал ред или подред на паразитски крлежи кои морфолошки многу личат на сенокосците (редот Opiliones од Arachnida).

Застарени имиња:

• Opilioacarida
• Notostigmata

• Таксони кои се incertae sedis:
  • Фамилија Phytoseiidae
  • Род Acarophenox
  • Род Eniochthonius
  • Род Entrombidium
  • Род Nothrus
  • Род Petauralges
  • Род Rhinoseius

Галерија

• Прашинска грина (големина: 50 микрометри).

• Крлеж - мажјак (големина: 2 mm).

• Argas sp. со положени јајца.

• Опилион нападнат од грини.

Талпандар (лат. Acari, Acarina, урыҫ.клещи́) — быуынтыҡ аяҡлылар тибы үрмәксе һымаҡтар класына ҡарайҙар (подкласс Acari).

Был кластағы иң күп таралған төркөм. 2011 йылғы мәғлүмәттәр буйынса 54617 төр талпан асыҡланған. Шул иҫәптән 144 төрҙең ҡаҙылма ҡалдыҡтары ғына билдәле.

Шулай күп таралыуҙарына уларҙың бик ваҡ булыуҙары, тупраҡтың серегән үҫемлек ҡалдыҡтары менән байытылған өҫкө ҡатын үҙләштереүҙәре тора.

Зоологияның талпандарҙы өйрәнеү тармағы акарология тип атала..

Ҡылыҡһырлама

Талпандар, ғәҙәттә 0,2—0,4 мм, һирәк осраҡта 3 мм-ғаса. Кәүҙәһе ике өлөшкә бүленгән. Башҡәүҙә һәм ҡорһаҡ өлөшө. Алты аяҡтары бар.

Күп талпандар сапрофагтар йәки йыртҡыстар. Төрлөһө төрләсә туҡлана, үҫемлек һуттары, мал тиҙәктәре һәм ҡан менән туҡланғандары ла бар.

Классификация

Классификацияларҙың береһе буйынса Acari аҫкласы өс өҫотрядҡа (Opilioacariformes, Parasitiformes, Acariformes), ҡараған 350-ҙән ашыу ғаиләне, 4000 ырыуҙы берләштерә^[1].

Практик әһәмиәте

Улар кешеләргә һәм малдарға вируслы ауырыуҙар йоҡтора.

Галерея

• Brevipalpus phoenicis

• Aceria anthocoptes

• Varroa jacobsoni

• Ixodes scapularis

• Raoiella indica

Шулай уҡ ҡарарға була

• Амбар талпандары

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Жизнь животных. Энциклопедия в шести томах. Том 3. Общая редакция члена-корреспондента АН СССР профессора Л. А. Зенкевича. — Москва: Просвещение, 1969. — 576 с.
• Клещи, отряд паукообразных // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)

Һылтанмалар

• Информация о клещах в электронной энциклопедии «Кругосвет»
• Информация об иксодовых клещах на сайте Энцефалит.ру

அக்காரினா (Acarina அல்லது Acari ) என்பவை கணுக்காலிகள் தொகுதியைச் சேர்ந்த, சிலந்தி வகுப்பில் வகைப்படுத்தப்பட்டுள்ள உயிரின வரிசை ஆகும். இவ்வரிசையில் உண்ணிகளும் (ticks) சிற்றுண்ணிகளும் (mites) வகைப்படுத்தப்பட்டுள்ளன. இவற்றுள் பல விலங்குகள், தாவரங்கள் போன்றவற்றல் ஒட்டுண்ணிகளாக வாழ்கின்றன. நாய் உண்ணியை இதற்கு உதாரணமாகச் சொல்லலாம் சிரங்கை யுண்டாக்கும் சிரங்குண்ணியும்,கால்நடைகளுக்குச் செந்நீர்க் காய்ச்சலை (Red Water Fever) உண்டாக்கும் கால்நடையுண்ணியும் இவற்றில் அடங்கும்.^[1] இவற்றில் 500000 சிறப்பினங்களுக்கு மேற்பட்ட சிற்றுண்ணிகளும் உண்ணிகளும் உலகெங்கும் வாழ்வதாகக் கணக்கிடப்பட்டுள்ளது.

பொதுப்பண்புகள்

இவற்றின் உடல் நீளம் 0.5 மி.மீட்டரிலிருந்து 30 மி.மீ வரை வேறுபடுகிறது. இளரிகளிலும் நிறைவுயிரிகளிலும் பொதுவாக 4 இணைக்கால்கள் உள்ளன. சில அக்காரிகளின் உடல்மேல் மயிர்களும் நுண்முட்டைகளும் உள்ளன. உண்ணிகளும், சிற்றுண்ணிகளும் உலகெங்கும் பல வகையான வாழிடங்களில் பெரும் எண்ணிக்கையில் வாழ்கின்றன. எவரெஸ்ட்சிகரத்தில் 5000மீ உயரம் வரையிலும், பசுபிக் பெருங்கடலில் 5200 மீட்டர் ஆழம் வரையிலும் காணப்படுகின்றன.

அக்காரிகள் வாழ்க்கை முறை

அக்காரிகள் பொதுவாக 6 வளர்ச்சி நிலைகள் காணப்படுகின்றன.அவை

• முட்டை
• பின் முட்டை
• இளவுயிரி
• இளரி
• பின் இளரி
• நிறைவுயிரி

மேற்கோள்கள்

• அறிவியல் கலைக்களஞ்சியம்

ඇරක්නිඩාවන්ගේ කිනිතුල්ලන් හා කීඩෑවන් අඩංගු වර්ගීකරණ කාණ්ඩයකි. ඉතා විශාල විවිධත්වයක් ඇත. ඩෙමොනියන් යුගය තෙත් පොසිල අතීතය දිව යයි. ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේ පිළිබඳ අධ්‍යයනය කරන විද්‍යාඥයින්/ පර්යේෂකයන් මොවුන් වර්ගීකරණය කිරීමට සංකීර්ණ පංති/කාණ්ඩ යෝජනා කර ඇත. නවතම ප්‍රතිකර්මවල දී මොවුන් ඇරක්නාඩාවන්ගේ උප වර්ගයක් වන අතර සුපිරි ගෝත්‍ර හෝ ගෝත්‍රවලින් යුතුයි. ඒවා නම් ඒකැරිෆෝම්, පැරසීමිෆෝම්, ඔපිලියෝකැරිෆෝම්ය. ඔපිලියෝකැරිෆෝම්, පැරසිමිෆෝම්වල උප කාණ්ඩයක් වේ. මොනෝෆයිල නම් ආකාර විවාදයකට තුඩු දෙන අතර මෙම වර්ගීකරණ කාණ්ඩය (එකැරිනාවක්) අනෙකුත් ඇකිනිඩාවන්ට ඇති සබඳතාව අපැහැදිලිය. බොහෝ ඒකැරිනාවන් ඉතා කුඩා සිට කුඩා දක්වා ද (උදා 0.08-1mm) නමුත් සමහර විශාල ඒකැරිනාවන් මිලිමීටර් 10-20 දක්වා විශාල වේ. 50,000ක විශේෂ ගණනක් සොයා ගෙන ඇති අතර මිලියන 1ක පමණ හෝ ඊට වැඩි විශේෂ ගණනක් අද ජීවත් වනවා ඇත. මොවුන් පිළිබඳ අධ්‍යනය හෝ ඒක රොලෝපි නම් වේ.

මේ විද්‍යාව සඳහා ඇති ඉහල පෙලේ සඟරා නම් (විද්‍යාත්මක) ඒකැරෝලොජිය, පර්යේෂණාත්මක හා යෙදීමේ ඒකැරො විද්‍යාව. ඒකැරොලොජි විද්‍යාව සඳහා ජාත්‍යන්තර සඟරාව දැක්විය හැක.

Acarologia, Experimental and Applied Acarology and International Journal of Acarology.

ආශ්‍රිත ලිපි

• කිණිතුල්ලෝ
• කීඩෑවෝ