الأسماء في صفحات التنقل
Zizelo (Spermophilus aŭ Citellus) estas mamulo el la ordo de ronĝuloj, familio de sciuredoj, foje kun nevideblaj oreloj, vivanta sur la stepoj, kie ĝi fosas reton da galerioj. (PIV)
Esperanta nomo "zizelo" unue oficialiĝis en Plena Vortaro de Esperanto[1] verŝajne de germana vorto Ziesel, kiu ankaŭ eniris kelkajn eŭropeajn lingvojn. En Eŭropo ankaŭ uzatas nomoj surbaze de slava radiko suslik (ekz. rusa суслик, pola suseł ktp.), kiuj eniris neslavaj lingvoj kiel la angla[2] aŭ la franca.[3] La scienca nomo Spermophilus laŭlitere signifas "sem-amulo".
Zizelo havas longecan cilindran korpon sur mallongaj kruroj. Malantaŭaj kruroj estas iom pli longaj ol la antaŭaj. Depende de specio, longo de korpo estas inter 14 kaj 40 cm kaj longo de vosto inter 4 kaj 25 cm (plej ofte la vosto longas malpli ol duono de longo de la korpo). La oreloj estas malgrandaj kaj ne tre harozaj.
Felo sur la dorso de zizelo havas tre diversajn kolorojn en diversaj specioj, inkludante multajn tonojn de bruna kaj griza kaj eĉ iom verdecajn aŭ purpurecajn kolorojn. Multaj specioj havas ankaŭ liniojn, striojn, streketojn aŭ makulojn sur siaj dorsoj. Ventro ĝenerale estas malhel-griza, flaveca aŭ blankeca. Plimulto de specioj de zizeloj havas pli helan kadron ĉirkaŭ okuloj. En malvarmaj klimatoj felo de zizelo iĝas pli dika kaj mola en vintro, dum en somero ĝi estas pli kruda, maldensa kaj maldika.
Samkiel hamstroj, zizeloj havas vangosakojn. Depende de specio, ili havas 4 aŭ 6 mamojn.
Zizeloj disvastiĝas en stepoj, arbarostepoj, herbejoj, herbejostepoj kaj arbarotundroj. Laŭ herbejaj zonoj de riveraj valoj arealoj de kelkaj specioj preterpasas polusan cirklon, kaj arealoj de aliaj specioj eniras duondezertojn kaj eĉ dezertojn. En montaj stepoj zizeloj loĝas en altecoj ĝis 3500 metrojn super marnivelo.
Zizeloj vivas en kolonioj en longaj ternestoj, kiujn ili mem fosas. Strukturo de ternesto dependas ambaŭ de la specio de zizelo kaj de tipo de grundo. La plej longaj galerioj troveblas en sablecaj grundoj: tie ili longas ĝis 15 metroj kaj estas ĝis 3 metrojn profundaj. En pli densaj argilecaj grundoj ili malofte estas pli longaj ol 5–7 metroj. Ternestoj finiĝas per bula ĉambreto kun pluraj elirejaj koridoroj, sternita per sekaj herboj.
Zizeloj furaĝas en areoj ĉirkaŭ siaj kolonioj, sed neniam forveturas tro malproksime de enirejoj en tunelojn. Je unuaj signoj de danĝero ili ekstaras vertikale sur malantaŭaj kruroj kaj produktas ĥarakteran "fajfon" por signali al samkolonianojn, post kio kaŝiĝas en ternestoj.
Zizeloj estas krepuskuloj kaj plej aktivas en mateno kaj vespero. Dum aliaj partoj de diurno ili plej ofte restas en ternestoj. Ilia dieto enhavas diversajn partojn de plantoj: radikojn, tigojn, semojn kaj fruktojn. Kelkaj specioj ankaŭ manĝas animalojn, plejparte insektojn. En siaj subteraj ĉambroj ili amasigas grandajn rezervojn de manĝaĵoj, plej ofte semoj.
Specioj kiuj loĝas en pli malvarmaj regionoj hiberniĝas dum malvarmaj sezonoj, ekspluatante grason sub sia felo. Daŭro kaj tempo de hiberno varias depende de klimato, sed meznombre estas ĉ. 3–4 monatoj. Iuj specioj krom vintra dormo povas ankaŭ eniri "someran dormon" en iu ajn sezono kiam ne estas sufiĉe da manĝaĵoj.
Zizeloj pariĝas en aprilo kaj majo, gravedeco daŭras 25 ĝis 28 tagojn, en unu akuŝo estas 5 ĝis 8 idoj. Zizelidoj naskiĝas senharaj kaj blindaj. Post unu monato malfermiĝas iliaj okuloj, post du monatoj ili memstariĝas.
Klasika taksonomio de zizeloj kaj rilataj genroj de ronĝuloj estas reviziita en 2007 per inkludo de datumoj de filogenetika analizo pere de mitoĥondria geno de citoĥromo b.[4] Rezulte la genro Spermophilus estas disigita je 8 novaj genroj, kiuj kune kun genroj de marmotoj, cinomusoj kaj antelopzizeloj formas 11 nombritajn kladojn. Rilatoj inter la kladoj estas iom neklara. La genro Spermophilus mem nun inkluzivas nur 11 speciojn de zizeloj de Malnova Mondo. La ĝisdatigita klasado aspektas jene:
Zizelo (Spermophilus aŭ Citellus) estas mamulo el la ordo de ronĝuloj, familio de sciuredoj, foje kun nevideblaj oreloj, vivanta sur la stepoj, kie ĝi fosas reton da galerioj. (PIV)
