الأسماء في صفحات التنقل
De grûniikhoarntsjes fan de Alde Wrâld of soeslikken (wittenskiplike namme: Spermophilus) foarmje in skaai fan 'e klasse fan 'e sûchdieren (Mammalia), it skift fan 'e kjifdieren (Rodentia), it ûnderskift fan 'e iikhoarntsjes en sliepmûzen (Sciuromorpha), de famylje fan 'e iikhoarntsjes (Sciuridae), de ûnderfamylje fan 'e grûniikhoarntsjes en Afrikaanske beamiikhoarntsjes (Xerinae), de tûke fan 'e grûniikhoarntsjes (Marmotini), de ûndertûke fan 'e echte grûniikhoarntsjes (Spermophilina) en it boppeskaai fan 'e echte grûniikhoarntsjes (Spermophilus). Ta dit skaai hearre 15 ûnderskate soarten út Jeraazje. Foarhinne waard dizze groep as in ûnderskaai fan 'e echte grûniikhoarntsjes beskôge, mar by in reorganisaasje hat er yn 2007 erkenning as in selsstannich skaai krigen.
De grûniikhoartsjes fan de Alde Wrâld wurde ek wol soeslikken of soesliks neamd, in oantsjutting dy't ôflaat is fan it Russyske суслик, suslik. De wittenskiplike namme, Spermophilus, kin oerset wurde as "dy't fan sieden hâldt". De oanwêzigens fan echte grûniikhoarntsjes wurdt troch minsken faak net wurdearre, mei't de bistkes sykten (yn teory sels de pest) ferspriede kinne, en om't se huzen ûndermynje mei har gegraaf. Hoewol't se wol klimme kinne, bringe se selden in soad tiid yn beammen troch.
De grûniikhoarntsjes fan de Alde Wrâld of soeslikken (wittenskiplike namme: Spermophilus) foarmje in skaai fan 'e klasse fan 'e sûchdieren (Mammalia), it skift fan 'e kjifdieren (Rodentia), it ûnderskift fan 'e iikhoarntsjes en sliepmûzen (Sciuromorpha), de famylje fan 'e iikhoarntsjes (Sciuridae), de ûnderfamylje fan 'e grûniikhoarntsjes en Afrikaanske beamiikhoarntsjes (Xerinae), de tûke fan 'e grûniikhoarntsjes (Marmotini), de ûndertûke fan 'e echte grûniikhoarntsjes (Spermophilina) en it boppeskaai fan 'e echte grûniikhoarntsjes (Spermophilus). Ta dit skaai hearre 15 ûnderskate soarten út Jeraazje. Foarhinne waard dizze groep as in ûnderskaai fan 'e echte grûniikhoarntsjes beskôge, mar by in reorganisaasje hat er yn 2007 erkenning as in selsstannich skaai krigen.
De grûniikhoartsjes fan de Alde Wrâld wurde ek wol soeslikken of soesliks neamd, in oantsjutting dy't ôflaat is fan it Russyske суслик, suslik. De wittenskiplike namme, Spermophilus, kin oerset wurde as "dy't fan sieden hâldt". De oanwêzigens fan echte grûniikhoarntsjes wurdt troch minsken faak net wurdearre, mei't de bistkes sykten (yn teory sels de pest) ferspriede kinne, en om't se huzen ûndermynje mei har gegraaf. Hoewol't se wol klimme kinne, bringe se selden in soad tiid yn beammen troch.
Yumronqoziqlar — tiyinsimonlar oilasiga mansub kemiruvchilar urugʻi. Tanasi 14—40 sm, dumi 4— 25 sm. Rangi oqish, qum rangda, qoʻngʻir kulrang va boshqalar tusda. Yevrosiyo va Shimoliy Amerika pasttekisliklari, togʻli choʻllari, qisman choʻl, tundra va togʻlarda (3500 m gacha) tarqalgan. 20 dan koʻproq turi bor. Shundan sariq yumronqoziq Qozogʻiston va Oʻrta Osiyo choʻllarida uchraydi. Hamma Yu. kunduzi faol hayot kechiradi. Kishda uyquga kiradi. Koʻpchiligi koloniya boʻlib yashaydi. Oʻsimliklarning yer usti va osti qismlari bilan oziqlanadi; urugʻlarini yigʻadi. Yiliga bir marta urchiydi, 5—8 bola tugʻadi. Koʻpchilik Yu. donli oʻsimliklarning xavfli zararkunandasi va qator kasallik qoʻzgʻatuvchilarning tabiiy tashib yuruvchisidir. Yirik turlari terisi uchun ovlanadi.
Йомран (лат. Spermophilus йәки Citellus) — тейен һымаҡтар (Sciuridae) ғаиләһенә ҡараған ваҡ кимереүсе йәнлек. Кәүҙәләренең оҙонлоғо — 14–40 см, ҡойроғо 4–25 см. Артҡы тәпәйҙәре алғы аяҡтарына ҡарағандә оҙонораҡ. Ҡолаҡтары оҙон, бер аҙ һалпайған. Арҡа һыртының төҫө төрлөсә, йәшелдән көлһыу төҫкәсә. Йышыраҡ арҡаларында ҡара шаҙра була. Арҡа буйынан ҡара һыҙаты, сыбар төрткөләре лә була. Кәүҙә өлөшөнөң ситтәре буйлап асыҡ һыҙаттар үтә. Ҡорһағы ҡоңғорт-һары йәки аҡһыл төҫтә. Ҡышҡа ҡарай йомрандың тиреһе йомшара, ҡуйыра, йәйен һирәгәйә, ҡыҫҡаҡ һәм ҡатҡыл була. Уртында тоҡсалары була. Имсәктәре 4–6 иш (пар).
Йомрандар Төньяҡ ярымшарҙың уртаса киңлегендә дала, урманлы дала, туғайлы дала, урман, тундра ланшафттарында киң таралған. Асыҡ ландшафттар өсөн хас. Йылға буйҙарының биләмәләрендә Поляр түңәрәккәсә, ә дала биләмәләрендә ярым сүллеккәсә, хатта сүллектәрҙә лә, таулы урындарҙа 3500 м бейеклектә таралған. Йәшәүҙәре ер өҫтөндә, күмәкләп, үҙҙәре соҡоп яһаған өңдәрҙә йәшәйҙәр.
Өңдәренең ҙурләғә һәм оҙонлоғо тәғәйен ландшафтҡа һәм йомрандың төрөнә бәйле. Ҡомло тупраҡта оҙонлоҡ 15 метрғаса булһа, тығыҙ тупраҡлы урындарҙа 5–7 метр. Өңдәрендә йомшаҡ үлән түшәлгән б-лмәләре була. Уларҙың үҙенсәлекле характеры- ҡурҡыныс янағандә ике аяғына үрә баҫып һыҙғырыу.
Уларҙың туҡланыу ризығы — ояларынан алыҫ булмаған урындағы үләндәрҙеү тамыры һәм һабаҡ өлөштәре. Ҡайһы бер тҡрҙәре бөжәктәр менән дә туҡлана. Иген бөртөктәренән һәм -лән орлоҡтарынан аҙыҡ боло (запасы) әҙерләйҙәр. Иртәнге һәм киске эңерҙәрҙә бик әүҙемдәр, көндөҙ өңдәрендә уҙғаралар. Ҡышҡыһын улар тәрән йоҡоға талалар. Йоҡоларының оҙонлоғо географик киңлеккә ҡарай. Ҡайһы бер яҡтарҙа аҙыҡ етмәгәнлектәе йәй көндәрендә лә йоҡлайҙар.
Йомрандарҙың тороғоу ваҡыты йоҡонан уянғас, бер нисә көндән башлана. Инә йомран йылына бер тапҡыр балалай. Балаларының һаны 2 нән алып 12-гә хәтле. Йөклөлөк мөҙҙәте 23–28 көн. Эрерәк төрҙәр тире эшкәртеү промыслаһында мөһим роль тота. Шулай уҡ һунар спортында (варминтинг) ҡулланыла.
Күп төрҙәре ауыл хужалығы культуралары дошманы. Улар шулай уҡ чума, туляремия, бруцеллёз ауырыуҙарын күсереүсе булып та тора.
Йомрандар ырыуында 38 төр, шуларҙың 9-ы Рәсәйҙә. Төрткөлө йомран, бәләкәй йомран, һары йомран һәм оҙон ҡойроҡло йомран иң ғәҙәтиҙәре.
Йомран (лат. Spermophilus йәки Citellus) — тейен һымаҡтар (Sciuridae) ғаиләһенә ҡараған ваҡ кимереүсе йәнлек. Кәүҙәләренең оҙонлоғо — 14–40 см, ҡойроғо 4–25 см. Артҡы тәпәйҙәре алғы аяҡтарына ҡарағандә оҙонораҡ. Ҡолаҡтары оҙон, бер аҙ һалпайған. Арҡа һыртының төҫө төрлөсә, йәшелдән көлһыу төҫкәсә. Йышыраҡ арҡаларында ҡара шаҙра була. Арҡа буйынан ҡара һыҙаты, сыбар төрткөләре лә була. Кәүҙә өлөшөнөң ситтәре буйлап асыҡ һыҙаттар үтә. Ҡорһағы ҡоңғорт-һары йәки аҡһыл төҫтә. Ҡышҡа ҡарай йомрандың тиреһе йомшара, ҡуйыра, йәйен һирәгәйә, ҡыҫҡаҡ һәм ҡатҡыл була. Уртында тоҡсалары була. Имсәктәре 4–6 иш (пар).
Йомрандар Төньяҡ ярымшарҙың уртаса киңлегендә дала, урманлы дала, туғайлы дала, урман, тундра ланшафттарында киң таралған. Асыҡ ландшафттар өсөн хас. Йылға буйҙарының биләмәләрендә Поляр түңәрәккәсә, ә дала биләмәләрендә ярым сүллеккәсә, хатта сүллектәрҙә лә, таулы урындарҙа 3500 м бейеклектә таралған. Йәшәүҙәре ер өҫтөндә, күмәкләп, үҙҙәре соҡоп яһаған өңдәрҙә йәшәйҙәр.
Өңдәренең ҙурләғә һәм оҙонлоғо тәғәйен ландшафтҡа һәм йомрандың төрөнә бәйле. Ҡомло тупраҡта оҙонлоҡ 15 метрғаса булһа, тығыҙ тупраҡлы урындарҙа 5–7 метр. Өңдәрендә йомшаҡ үлән түшәлгән б-лмәләре була. Уларҙың үҙенсәлекле характеры- ҡурҡыныс янағандә ике аяғына үрә баҫып һыҙғырыу.
Уларҙың туҡланыу ризығы — ояларынан алыҫ булмаған урындағы үләндәрҙеү тамыры һәм һабаҡ өлөштәре. Ҡайһы бер тҡрҙәре бөжәктәр менән дә туҡлана. Иген бөртөктәренән һәм -лән орлоҡтарынан аҙыҡ боло (запасы) әҙерләйҙәр. Иртәнге һәм киске эңерҙәрҙә бик әүҙемдәр, көндөҙ өңдәрендә уҙғаралар. Ҡышҡыһын улар тәрән йоҡоға талалар. Йоҡоларының оҙонлоғо географик киңлеккә ҡарай. Ҡайһы бер яҡтарҙа аҙыҡ етмәгәнлектәе йәй көндәрендә лә йоҡлайҙар.
Йомрандарҙың тороғоу ваҡыты йоҡонан уянғас, бер нисә көндән башлана. Инә йомран йылына бер тапҡыр балалай. Балаларының һаны 2 нән алып 12-гә хәтле. Йөклөлөк мөҙҙәте 23–28 көн. Эрерәк төрҙәр тире эшкәртеү промыслаһында мөһим роль тота. Шулай уҡ һунар спортында (варминтинг) ҡулланыла.
Күп төрҙәре ауыл хужалығы культуралары дошманы. Улар шулай уҡ чума, туляремия, бруцеллёз ауырыуҙарын күсереүсе булып та тора.
Йомранна́р (Citellus) — тиенсыманнар гаиләлегеннән имезүчеләр ыругы. 38 төре билгеле, Төньяк ярымшарның ачык ландшафтында таралган. Татарстан территориясендә 2 төре бар. Тимгелле йомраннар (C. suslicus) Идел алдында, җирән яки зур йомраннар (C. major) Кама аръягында һәм Идел алдында очрый. Далаланган сөзәклекләрдә, көтүлек җирләрдә, болыннарда, юл кырыйларында яши.
Гәүдәсе 14-40 см, койрыгы — 4-20 см озынлыкта, 1 кг га кадәр авырлыкта. Арткы очлыклары алгыларына караганда берникадәр озынрак. Колаклары күренми диярлек. Койрыгы йөнтәс. Тимгелле йомраннарның сырты ачык таплар сибелгән соры-коңгырт яки көрән төстә. Җирән йомраннарның сырты саргылт-соры, ян-яклары җирән, яңакларында җирән яки көрән таплар ачык күренә. Аларның йоны кышка йомшак һәм куе була. Колонияләргә тупланып, үзләре казыган өннәрдә яшиләр. Көндез активлар. Суыклар башлану белән, кышкы йокыга талалар. Куркыныч килүне сизү белән, өннәре янына «баганадай» басалар һәм хәвеф сигналы бирәләр (ачы итеп сызгыралар). Кышкы йокыдан уяну белән, парлашу башлана, йөклелек чоры 25-30 көн дәвам итә. Бер ояда 7-9 бала була. Үсемлекләрнең җир өсте һәм җир асты өлешләре, кайвакыт бөҗәкләр белән тукланалар.
Бөртекле ашлыкка зыян китерәләр, күп кенә авыру тудыручыларның табигый күчерүчеләре. 3-4 ел яшиләр.
Тимгелле йомраннар Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән.
Йомранна́р (Citellus) — тиенсыманнар гаиләлегеннән имезүчеләр ыругы. 38 төре билгеле, Төньяк ярымшарның ачык ландшафтында таралган. Татарстан территориясендә 2 төре бар. Тимгелле йомраннар (C. suslicus) Идел алдында, җирән яки зур йомраннар (C. major) Кама аръягында һәм Идел алдында очрый. Далаланган сөзәклекләрдә, көтүлек җирләрдә, болыннарда, юл кырыйларында яши.
Гәүдәсе 14-40 см, койрыгы — 4-20 см озынлыкта, 1 кг га кадәр авырлыкта. Арткы очлыклары алгыларына караганда берникадәр озынрак. Колаклары күренми диярлек. Койрыгы йөнтәс. Тимгелле йомраннарның сырты ачык таплар сибелгән соры-коңгырт яки көрән төстә. Җирән йомраннарның сырты саргылт-соры, ян-яклары җирән, яңакларында җирән яки көрән таплар ачык күренә. Аларның йоны кышка йомшак һәм куе була. Колонияләргә тупланып, үзләре казыган өннәрдә яшиләр. Көндез активлар. Суыклар башлану белән, кышкы йокыга талалар. Куркыныч килүне сизү белән, өннәре янына «баганадай» басалар һәм хәвеф сигналы бирәләр (ачы итеп сызгыралар). Кышкы йокыдан уяну белән, парлашу башлана, йөклелек чоры 25-30 көн дәвам итә. Бер ояда 7-9 бала була. Үсемлекләрнең җир өсте һәм җир асты өлешләре, кайвакыт бөҗәкләр белән тукланалар.
Бөртекле ашлыкка зыян китерәләр, күп кенә авыру тудыручыларның табигый күчерүчеләре. 3-4 ел яшиләр.
Тимгелле йомраннар Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән.
Стоболките (науч. Spermophilus) се род на наземни животни од фамилијата Верверици (Sciuridae). Постојат вкупно 40 видови и највеќето од нив влегуваат во овој род. Меѓутоа Spermophilus во поширока смисла е парафилетичен на прериски кучиња, мрмоти и антилопски верверици кои се од поинакво потекло. Затоа стоболките се рапсределени во неколку рода. Научното име Spermophilus значи „љубител на семиња“.
Стоболките имаат вошки кои им пренесуваат заразни болести на луѓето и знаат да поткопаат темели кога прават подземни тунели близу до куќи и други објекти. Иако се способни за искачување, највеќето видови живеат на отворени голи предели без дрва.[1]
Во 2007 е направена филогенетска анализа на стоболките, користејќи го митохондрискиот ген цитохром b. Согласно наодите, Spermophilus е поделен на осум рода, со тоа што прериските кучиња, мрмотите и антилопските верверици се наведени како наброени кладови. Точните врски помеѓу овие кладови не се сосем разјаснети. Помеѓу овие, единаесетте исклучиво палеарктички видови остануваат составен дел од Spermophilus sensu stricto („во најтесен смисол“).
Стоболките (науч. Spermophilus) се род на наземни животни од фамилијата Верверици (Sciuridae). Постојат вкупно 40 видови и највеќето од нив влегуваат во овој род. Меѓутоа Spermophilus во поширока смисла е парафилетичен на прериски кучиња, мрмоти и антилопски верверици кои се од поинакво потекло. Затоа стоболките се рапсределени во неколку рода. Научното име Spermophilus значи „љубител на семиња“.
Стоболките имаат вошки кои им пренесуваат заразни болести на луѓето и знаат да поткопаат темели кога прават подземни тунели близу до куќи и други објекти. Иако се способни за искачување, највеќето видови живеат на отворени голи предели без дрва.
Тыркас (Spermophilus е Citellus) — пакша евĕрлĕ шултра мар кышлакан чĕрчунсен йăхĕ. Шултăра йышши тыркассен тирне усă кураççĕ. Тыркассем тырпуӳла сиен кӳреççĕ тата хăшпĕр чирсене сарма пултараççĕ (туляреми, чума, бруцеллез). Тыркассен шăммисене çĕр айĕнче миоцен таран тупаççĕ.
Тыркас йăхĕнче 38 тĕс, вĕсенчен 9 тĕс Раççейре пурăнать. Чи сарăлнисем:краплă тыркас,пĕчĕк тыркас сарă тыркас и вăрăм хӳреллĕ тыркас.
Тыркас (Spermophilus е Citellus) — пакша евĕрлĕ шултра мар кышлакан чĕрчунсен йăхĕ. Шултăра йышши тыркассен тирне усă кураççĕ. Тыркассем тырпуӳла сиен кӳреççĕ тата хăшпĕр чирсене сарма пултараççĕ (туляреми, чума, бруцеллез). Тыркассен шăммисене çĕр айĕнче миоцен таран тупаççĕ.
