Gelengi[1] ya da Geleni (Spermophilus), sincapgiller (Sciuridae) familyasının yer sincapları (Marmotini) oymağından Kuzey yarıkürede yayılım gösteren 38 türü olan kemirgen cinsidir. 14–40 cm (ve kuyruk 4–25 cm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları kürk parka olarak değerlendirildiği gibi eti de Arktika halklarınca (Eskimolar, Çukçiler..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden Latince cins adı Spermophilus "tohum sever" anlamına gelir.
Adlandırma
Gelengi (< geleŋi) ya da geleni kelimesinin aslı keleni olup Orta Türkçe dönemindeki kelegü sözüne dayanır[2]. Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «kelegü» (كَﻻَكوُ) biçiminde geçer ve "geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık" olarak tanımlanır[3].
Gelengi adını Gelincik adıyla karıştırmamak gerekir.
Türleri
- Alt cins: Colobotis
- Alt cins: Urocitellus
-
Uzun kuyruklu gelengi (Spermophilus undulatus), güney Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
-
Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), kuzeydoğu Sibirya, Alaska, kuzeybatı Kanada
-
Britanya Kolumbiyası gelengisi (Spermophilus columbianus), Britanya Kolumbiyası, Washington, Oregon, Montana, Idaho
- Alt cins: Spermophilus
-
Townsend gelengisi (Spermophilus townsendii), Washington
-
Merriam gelengisi (Spermophilus canus), Oregon, Idaho, Nevada
-
Piute gelengisi (Spermophilus mollis), Washington, Nevada
-
Washington gelengisi (Spermophilus washingtoni), Washington
-
Uinta gelengisi (Spermophilus armatus), Wyoming, Montana
-
Belding gelengisi (Spermophilus beldingi), Oregon, Idaho, Nevada
-
Richardson gelengisi (Spermophilus richardsonii), Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Montana, Kuzey ve Güney Dakota
-
Wyoming gelengisi (Spermophilus elegans), Wyoming, Idaho
-
Idaho gelengisi (Spermophilus brunneus), Idaho
-
Dahur gelengisi (Spermophilus dauricus), Moğolistan, Sibirya, Çin
-
Alaşan gelengisi (Spermophilus alashanicus), Moğolistan, İç Moğolistan
-
Tanrı Dağları gelengisi(Spermophilus relictus), Tanrı Dağları
-
Avrupa gelengisi (Spermophilus citellus), Avrupa
-
Anadolu gelengisi (Spermophilus xanthoprymnus), Kafkasya, Türkiye, Suriye
-
Kürk gelengisi (Spermophilus suslicus), Polonya, Ukrayna, Romanya, Rusya
-
Kafkas gelengisi (Spermophilus musicus), Gürcistan
-
Küçük gelengi (Spermophilus pygmaeus), Ukrayna, Rusya, Kazakistan
-
Toros gelengisi (Spermophilus taurensis), Türkiye
- Alt cins: Ictidomys
-
On üç çizgili gelengi (Spermophilus tridecemlineatus), ABD, Kanada
-
Meksika gelengisi (Spermophilus mexicanus), Meksika, Teksas
-
Lekeli gelengi (Spermophilus spilosoma), Meksika, Teksas, New Mexico, Arizona, kolorado, Kansas
-
Perote gelengisi (Spermophilus perotensis), Veracruz, Puebla
- Alt cins: Poliocitellus
- Alt cins: Otospermophilus
- Alt cins: Xerospermophilus
- Alt cins: Callospermophilus
Türkiye'deki durumu
Türkiye'de 3 türü bulunur:
Asalakları
Kaynakça
-
^ AnaBritannica (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)
-
^ Prof. Dr. Hasan Eren (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)
-
^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448