Mleczaj omszony (Lactarius pubescens Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Nazwa polska pojawiła się w pracy A. Borowskiej, Aliny Skirgiełło i E. Gardnweidner w 1993 r.[2] Niektóre synonimy naukowe[3]:
Średnicy 5–12 cm. Za młodu wypukły z wgnieceniem pośrodku i silnie podwiniętymi, kosmato-wełnistymi brzegami. Skórka w stanie wilgotnym trochę lepka, szybko obsychająca[4]. Kolor białawy, jacnoróżowy, żółtawy lub kremowy z centkami, ale bez koncentrycznych stref[5].
Wąskie i bardzo gęste, nieco zbiegające. Kolor białawy, potem kremowy z łososiowym odcieniem[5].
Wysokość 2–5 cm, grubość 1–2 cm, walcowaty, pusty, przy ziemi zwężony i pusty wewnątrz. Barwy białawej, z cielistoróżowym połyskiem[5].
Zbudowany z kulistawych komórek, które powodują jego specyficzną (jak u wszystkich gołąbkowatych) kruchość i nieregularny przełam. Jest biały, kruchy, nie zmieniający zabarwienia po przekrojeniu[4]. Dopiero podczas usychania grzyba zmienia kolor na żółty[5]. Pod działaniem FeSO4 zmienia barwę na szarożółtą[6].
Białe, po wypłynięciu niezmieniające barwy. W starszych owocnikach wypływa słabo. W smaku silnie piekące[6].
Bladokremowy. Zarodniki jajowate, bezbarwne (hialinowe), o rozmiarach 6,5–8,5×5,5–6,5 μm, o drobnobrodawkowato-siatkowatej powierzchni, bez pory rostkowej, amyloidalne[4]. Zarówno na ostrzu, jak i na boku blaszek występują liczne, wrzecionowate cystydy o rozmiarach około 40 × 7,5 μm[6].
Występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej, Australii[7]. W Polsce nie jest rzadki, w piśmiennictwie mykologicznym podano liczne jego stanowiska[2]. Występuje jednak rzadziej, niż mleczaj wełnianka[6].
Rośnie na ziemi w lasach liściastych, w parkach, w trawie, w obecności brzóz, w wilgotnych miejscach w lasach, na torfowiskach, bez szczególnych wymagań glebowych. Wytwarza owocniki (w Europie) od sierpnia do listopada[4].
Organizm mikoryzowy. Wskutek ostrego smaku zazwyczaj opisywany jest jako niejadalny[5]. Jednak na opracowanej dla FAO liście grzybów jest wymieniony jako jadalny w Rosji[8]. W stanie surowym zawiera substancje, które mogą powodować nudności, wymioty lub biegunkę, jednak po odpowiednim przyrządzeniu można go spożywać. Zaleca się w tym celu solenie, kiszenie lub marynowanie, po uprzednim kilkukrotnym namoczeniu w wodzie i obgotowaniu. Takie przygotowanie owocników pozbawia je także ostrego smaku[4]. W Rosji mleczaj ten (również mleczaj wełnianka i inne mleczaje o ostrym smaku) jest kiszony w beczkach, podobnie, jak kapusta[9].
Najbardziej podobny jest mleczaj wełnianka (Lactarius torminosus), który również występuje pod brzozami. Różni się kolorem (ma silniej różowe zabarwienie) i wyraźnym strefowaniem kapelusza. Nieco podobny mleczaj złocisty (Lactarius chrysorrheus) nie ma owłosionego brzegu kapelusza i występuje pod dębami[5].
Mleczaj omszony (Lactarius pubescens Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae).