Multimedia w Wikimedia Commons Podskoczek duży[3] (Jaculus orientalis) – gatunek gryzoni z rodziny skoczkowatych. Występuje w Afryce Północnej i marginalnie w Azji Zachodniej[4].
Gatunek został opisany naukowo w 1777 roku przez J. Erxlebena[5], jako miejsce typowe zostały wskazane „góry oddzielające Egipt od Arabii”. Skamieniałości tego zwierzęcia znaleziono w osadach z przełomu pliocenu i plejstocenu w Etiopii i Kenii[4]. Opisanych zostało kilka podgatunków, których współcześnie się nie wyróżnia[6].
Zasięg tego gatunku obejmuje pustynne i półpustynne obszary północnej Afryki (Maroko, Algieria, Tunezja, Libia i Egipt). Obszar występowania sięga do południowego Izraela, a dawniej żyły one w Arabii Saudyjskiej[2][7]. W 2016 roku nie stwierdzono ich obecności na izraelskiej pustyni Negew, podejrzewa się, że mogły stamtąd zniknąć na skutek działalności ludzkiej[8].
Zamieszkują mokradła słone porośnięte przez solirody, górujące nad nimi wapienne zbocza, wydmy nadmorskie, ogrody, łąki, gaje oliwne i stare pola jęczmienia. Są spotykane w górach Atlasu do 1500 m n.p.m. Preferują mniej suche tereny niż podskoczek egipski (Jaculus jaculus), choć w niektórych obszarach gatunki te są sympatryczne[6].
Jest to średniej wielkości przedstawiciel skoczkowatych; osiąga średnio 148 mm (od 137 do 160 mm), z ogonem o długości 224 mm (od 195 do 243 mm). Średnia masa ciała to 134 g (od 108 do 147 g). Samce są nieco większe od samic. Wierzch ciała ma kolor piaskowy, pomarańczowobrązowy, bledszy na bokach. Włosy są szare u nasady i pomarańczowobrązowe wyżej, czasem mają czarny czubek. Spód ciała jest czysto biały. Tylne nogi, szczególnie zrośnięte kości śródstopia, są bardzo długie (51% długości ciała wraz z głową). Są one trójpalczaste; palce są pokryte od spodu białawą szczeciną, ułatwiającą ruch po piasku[6][7]. Przednie kończyny są czterokrotnie krótsze od tylnych[7]. Ogon jest bardzo długi, z dużą kitką długich włosów, czarnych u nasady i białych na końcu[6][7]. Stojący gryzoń wykorzystuje wygięty ogon dla równowagi i do podparcia ciała[7]. Z wyglądu jest bardzo podobny do podskoczka egipskiego, który jest jednak zauważalnie mniejszy. Podobna alaktaga czteropalczasta (Allactaga tetradactyla) również jest mniejsza, ma dłuższe uszy, cztery palce u tylnych nóg i jest rzadziej spotykana[6].
Podskoczek duży prowadzi nocny, naziemny tryb życia. Porusza się na dwa sposoby: podskakuje na dwóch nogach, stawianych niesymetrycznie bądź skacze odbijając się jednocześnie dwiema nogami, co ułatwia pokonywanie przeszkód[6]. Uciekający przed zagrożeniem podskoczek potrafi skakać na odległość 1,5–3 metrów i na metr wysoko; ucieczka jest jego jedyną metodą obrony[7].
Zwierzę to kopie w ziemi nory głębokie na 0,75–1,75 metra i długie na 1–2,5 m, zakończone komorą gniazdową wyłożoną włosami wielbłąda, kawałkami roślin i tkanin. Niektóre nory mają komorę magazynową. Często występuje też boczny tunel ewakuacyjny. Wejścia do zajętych nor są blokowane z użyciem piasku, zapewne dla uniknięcia węży i napływu gorącego powietrza[6][7]. W dzień gryzonie śpią lub czuwają przykucnięte. Nocną aktywność rozpoczynają od kąpieli w piasku, każdej nocy czyszczą też futro przednimi łapkami i zębami. W przypadku śmierci gospodarza jego norę może zająć inny osobnik tego gatunku, albo inny pustynny gryzoń[7].
Podskoczki duże są towarzyskie, rzadko spotykane samotnie i bawią się ze sobą[6][7]. Sypiając w grupie układają się jedne na drugich, aby ograniczyć ucieczkę ciepła w zimnych miesiącach. Beduini informowali badaczy, że w niektóre noce podskoczki zbierają się w dużych norach i bawią wspólnie[7].
Podskoczki duże są roślinożerne, jedzą kiełki roślin, korzenie sukulentów i ziarno jęczmienia. W norach znajdowane były też daktyle[6]. Przyczyniają się do rozprzestrzeniania niektórych roślin, roznosząc ich nasiona. Mogą obyć się przez długi czas bez dostępu do wody, pozyskując ją z jedzonych roślin. Prawdopodobnie piją tak jak inne podskoczki, zanurzając przednie kończyny i spijając wodę z nich[7]. Rzadko wydalają skoncentrowany mocz, choć gospodarka wodna organizmu jest mniej wydajna niż u podskoczków egipskich[6].
Podskoczki duże w Egipcie rozmnażają się zimą (listopad–luty) i latem, rzadziej na wiosnę[6]. Niewiele wiadomo o ich zwyczajach rozrodczych. Prawdopodobnie są poligyniczne. Ciąża trwa około 40 dni[7]. Porody stwierdzono w lutym, kwietniu i na początku lipca. W Algierii w miocie rodzi się od 3 do 7 młodych, a w Egipcie od 2 do 5[6]. Noworodki są całkowicie zależne od matki; nie wiadomo, czy ojciec ma jakiś udział w opiece. Kończyny nowo narodzonych młodych są równej długości; po czterech tygodniach młode umieją poruszać się na czterech nogach, a w wieku około 47 dni stają się dwunożne, jak dorosłe zwierzęta. Przypuszcza się, że matka uczy je poruszania się i sztuki przetrwania. Nie wiadomo, jak długo żyją dzikie osobniki, ale urodzone w niewoli młode schwytanej samicy, żyły ponad sześć lat[7].
Gryzonie te nie mają toreb policzkowych i generalnie nie magazynują pokarmu. Beduini zauważali, że podskoczki znikają w zimowych miesiącach, kiedy dostępność pokarmu jest mała, a temperatury niskie[7]. Zimą na wybrzeżu Morza Śródziemnego i wysokich płaskowyżach temperatura powietrza może spadać poniżej zera stopni Celsjusza, ale w norach podskoczków utrzymuje się około 10 °C. W Maroku stwierdzono, że osobniki wyjęte z nor były w stanie hibernacji: ich temperatura ciała spadła do 10–11 °C, a oddychanie było spazmatyczne. W 17 °C zwierzątko zaczynało drżeć i wybudzało się stopniowo, osiągając normalną temperaturę ciała (37,0 °C[7]) w ciągu czterech godzin[6].
Podskoczki duże zamieszkują duży obszar, są dość pospolite i umieją zaadaptować się do terenów przekształconych przez ludzką działalność[2]. Polują na nie m.in. sowy, węże, lisy piaskowe i fenki[7]. Pasożytuje na nich dziesięć gatunków pcheł[6], roztocze i wszy[7]. Liczebność populacji jest generalnie stabilna[2], silnie zależy od dostępności pokarmu[6]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski[2].
Beduińscy farmerzy uznają je za szkodniki, gdyż gryzonie te żerują na polach jęczmienia i zjadają niektóre warzywa[2][7]. Polują też na podskoczki duże dla ich mięsa i czasem dla futra, używanego do wykańczania ubrań. Polowanie odbywa się przez zalewanie nor wodą, co zmusza gryzonie do ucieczki, rozkopywanie nor lub zastawianie pułapek u ich wyjścia. Złapane podskoczki bywają sprzedawane jako zwierzęta domowe, ze względu na łagodne usposobienie[7]. Tym niemniej wymagają one dużej przestrzeni do życia, są ostrożne i skryte; rzadko gryzą, ale potrafią mocno kopnąć[9].
Podczas walk II wojny światowej w Afryce 7. brytyjska dywizja pancerna zyskała przydomek „szczurów pustyni” (ang. Desert Rats), pochodzący od tego właśnie zwierzęcia[6].
Podskoczek duży (Jaculus orientalis) – gatunek gryzoni z rodziny skoczkowatych. Występuje w Afryce Północnej i marginalnie w Azji Zachodniej.
