nomes no trilho de navegação
The name "Citrus limonia" has been misapplied to other Citrus taxa.
'n Suurlemoen is 'n sitrusvrug met 'n suur smaak wat veroorsaak word deur sitroensuur wat ook aanwesig is in alle ander sitrus.
Die suurlemoenboom (Citrus limon) is 'n klein immergroen boom inheems aan Asië wat ellipsoïdale geel vrugte dra. Die vrugte word gebruik vir kulinêre en nie-kookdoeleindes oor die hele wêreld, hoofsaaklik vir sy sap, al word die pulp en skil ook gebruik in kook en gebak. Die sap van 'n suurlemoen bevat ongeveer 5% tot 6% sitroensuur, wat aan suurlemoene hul suur smaak gee. Die kenmerkende suur smaak van suurlemoensap maak dit 'n belangrike bestanddeel in kos en drankies soos limonade en kwas.
Die suurlemoen bevat heelwat vitamien C en die sap word in baie geregte gebruik as geurmiddel, maar ook in gebak soos koek. Gerasperde suurlemoenskil kan ook gebruik word om smaak te gee aan gebak. In vrugteslaaie is suurlemoen geskik om bruinverkleuring van die ander vrugte, soos appels en piesangs, te voorkom.
Die skil van suurlemoene blink omdat dit net ná die oes voorsien word van 'n dun lagie was in die verpakkingsfabriek.
Uit die skil van die suurlemoen word deur persing of stoomdistillasie 'n essensiële olie berei wat baie gebruik word in parfuum, waaronder eau de cologne, ander skoonheidsmiddels en in limonades en lekkergoed.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir suurlemoen.
Wikispecies het meer inligting verwant aan: Suurlemoen
'n Suurlemoen is 'n sitrusvrug met 'n suur smaak wat veroorsaak word deur sitroensuur wat ook aanwesig is in alle ander sitrus.
Die suurlemoenboom (Citrus limon) is 'n klein immergroen boom inheems aan Asië wat ellipsoïdale geel vrugte dra. Die vrugte word gebruik vir kulinêre en nie-kookdoeleindes oor die hele wêreld, hoofsaaklik vir sy sap, al word die pulp en skil ook gebruik in kook en gebak. Die sap van 'n suurlemoen bevat ongeveer 5% tot 6% sitroensuur, wat aan suurlemoene hul suur smaak gee. Die kenmerkende suur smaak van suurlemoensap maak dit 'n belangrike bestanddeel in kos en drankies soos limonade en kwas.
Die suurlemoen bevat heelwat vitamien C en die sap word in baie geregte gebruik as geurmiddel, maar ook in gebak soos koek. Gerasperde suurlemoenskil kan ook gebruik word om smaak te gee aan gebak. In vrugteslaaie is suurlemoen geskik om bruinverkleuring van die ander vrugte, soos appels en piesangs, te voorkom.
Die skil van suurlemoene blink omdat dit net ná die oes voorsien word van 'n dun lagie was in die verpakkingsfabriek.
Citrus limon, comúnmente llamáu llimonal o llimoneru, ye un árbol pequeñu y perenne, especie híbrida del xéneru citrus, familia de les Rutácees, que pue algamar los 6 m d'altor; tien corteya lliso y madera duro y mariella, perapreciada pa trabayos de carpintería.
Forma una copa abierta con abondes rames, les sos fueyes son elíptiques, coriácees de color verde mate (5 a 10 cm), terminaes en punta y con bordes ondulaos o dentaos. Les sos flores aromátiques presenten pétalos blancos teñíos de rosa na parte esterna, con numberosos estames (20-40). Surden aisllaes o faciendo pares dende les yemes colloraes.
El llimoneru ye orixinariu d'Asia y foi desconocíu por griegos y romanos. Asina, menciónaselu per primera vegada nel llibru sobro agricultura Nabathae p'hacia'l sieglu III u IV. El so cultivu nun foi desendolcáu n'occidente hasta dempués de la conquista árabe, estendiéndose entós per tol llitoral mediterraneu, aú cultívase abondo por mor de la bondá climático pa consumu internu y esportación.
El so frutu, el llimón, tien un altu conteníu en vitamina C (501,6 miligramos) y ácidu cítricu (49,88 gramos) por llitru. Emplégase pa facer postres o bebíes naturales como la llimonada. Les rodaxes empléguense como adornu pa les bebíes.
Considérase que'l llimoneru tien un bayurosu espectru d'usos, ente los cualos destaquen: Gastronómicu,dixestivu, estomacal, astrinxente,antieméticu, vulneraruo, dermatolóxicu, analxésicu, antiodontálxicu, antigripal [1]..
Hai que destacar amás qu'existe la lleenda urbana ampliamente estendía de que'l llimón tien propiedaes antibacterianes y/o anti-tósiques. Por mor d'esta creyencia, faise un usu enquivocáu como l'emplegu de llimón como mediu pa elliminar les bacteries pal consumu de mariscos crudos.
Citrus limon, comúnmente llamáu llimonal o llimoneru, ye un árbol pequeñu y perenne, especie híbrida del xéneru citrus, familia de les Rutácees, que pue algamar los 6 m d'altor; tien corteya lliso y madera duro y mariella, perapreciada pa trabayos de carpintería.
Forma una copa abierta con abondes rames, les sos fueyes son elíptiques, coriácees de color verde mate (5 a 10 cm), terminaes en punta y con bordes ondulaos o dentaos. Les sos flores aromátiques presenten pétalos blancos teñíos de rosa na parte esterna, con numberosos estames (20-40). Surden aisllaes o faciendo pares dende les yemes colloraes.
El llimoneru ye orixinariu d'Asia y foi desconocíu por griegos y romanos. Asina, menciónaselu per primera vegada nel llibru sobro agricultura Nabathae p'hacia'l sieglu III u IV. El so cultivu nun foi desendolcáu n'occidente hasta dempués de la conquista árabe, estendiéndose entós per tol llitoral mediterraneu, aú cultívase abondo por mor de la bondá climático pa consumu internu y esportación.
El so frutu, el llimón, tien un altu conteníu en vitamina C (501,6 miligramos) y ácidu cítricu (49,88 gramos) por llitru. Emplégase pa facer postres o bebíes naturales como la llimonada. Les rodaxes empléguense como adornu pa les bebíes.
Berqamot (lat. Citrus bergamia), sitrus bitkiləri (Rutaceae) ortalama 4 m boyunda bir ağac növü. Əsas vətəni Qərb Hindistandır. Yarpaqları uzun və tünd yaşıldır. Çiçəkləri ağ rəngli və kiçik olub, meyvələri kürə və ya armud formasında, 5-7 sm diametrində ətli qisimi turş ləzzətli, qabıq qisimi limon sarısı rənglidir. Meyvə qabıqlarından sıxma üsulu ilə Berqamot qoxusu əldə edilməkdədir. Yaşıl sarı rəngli, xoş qoxulu və acı ləzzətli bir mayedir. ətriyyat sənayesində istifadə edilməkdədir.
öz suyundan kalsium sitrat və sitrik turşu əldə edilər. Qoxu verməsi üçün bəzən çaylara da qarışdırılar. Çay sektorunda istifadə edilən dadına Earl Grey dadı adı da verilər. Ayrıca cemi də edilər.
Berqamot ağacı, boyu, böyüklüyü, yarpaqlarının şəkli, çiçəklərinin rəngi ilə digər sitrus bitkiləriyə və xüsusilə limona bənzər. Berqamot ağacı kimilərinə görə turunc ilə limonun, kimilərinə görə turunc ilə acı limonun mələzidir. Aprel -may aylarında gözəl qoxulu çiçək açar. Berqamot meyvəsi, armud formasında, yeşilimsi sarı rəngli özünə xas gözəl bir qoxusu olan qabığa malikdir. Meyvəsi sarı rəngli olub turşdur, hər bir meyvədə uçuq sarı rəngdəki beş altı nüvə tapılar. Xarici qabığı, iç qabığı və ətli qisimi limona bənzər; daha ağrıdır lakin daha xoş və dəyişik bir qoxuya malikdir.
Sitrus bitkilərinin hamısının ana vətənin Çin torpaqları olduğu yazılar. M. S. 1000 illərində bu ağaclar Çindən Şərq dünyasına tanıdılmış, oradan da tacirlər tərəfindən Aralıq dənizi bölgəsinə gətirilmişdir. Turunc növlərindən biri olan berqamot ağacı da bu yolla Şərq ölkələrinə daşınmış, orada yetişdirilmiş, istifadə edilmişdi. Avropaya təqdimatı da aşağıda izah ediləcəyi kimi Berqamadan oldu. 16. əsrdən etibarən Avropada tanınan berqamot 18. əsrdən etibarən xüsusilə Cənub İtaliyada yetişdirildi və bu gün hələ bu ölkənin cənubundakı Calabria Əyaləti (İtaliyanın cənubunda çəkmənin ən alt qisiminə verilən ad) berqamot istehsalının ən əhəmiyyətli mərkəzidir.
Berqamot bütün Avropa dillərində az qala eynidir. Belə ki,
Avropada berqamot ağacı və meyvəsi haqqında məlumat verən qaynaqlara 16. əsrdən etibarən rast gəlirik. Bu qaynaq əsərlərdə; "Bergamia' elmi adı Berqamadan gəlməkdədir, bu da, "Pergamo", Pergamon olaraq bilinən və Kiçik Asiya =Anadolu 'nun qərbindəki andıq şəhərin Türkcə söyləniş şəkli olan Berqamadan qaynaqlanmaqdadır" deyə yazılmaqdadır. Bilindiyi kimi 1500-cü illərdə Osmanlı Dövlətini bir çox xarici səyyah ziyarət edirdi. Bunların içində bitki mütəxəssisləri də vardı və yeni tapdıqları bitkilərdən nümunələr götürərək ölkələrinə aparırdılar. Berqamot meyvəsi də bu şəkildə tanıdılan bir ağac və meyvə idi.
Stress və yorğunluğu aradan qaldırıcı və immunitet sistemini qüvvətləndiricidir. Egzama narahatlığında köməkçidir. İştah artırıcı və öd sökdürücü təsiri vardır. Ayrıca çayda ləzzət və qoxu vericidir. odlanılmalarda salıcı faydası ola bilər. Ağız sağlığında qoruyucudur.
Berqamot (lat. Citrus bergamia), sitrus bitkiləri (Rutaceae) ortalama 4 m boyunda bir ağac növü. Əsas vətəni Qərb Hindistandır. Yarpaqları uzun və tünd yaşıldır. Çiçəkləri ağ rəngli və kiçik olub, meyvələri kürə və ya armud formasında, 5-7 sm diametrində ətli qisimi turş ləzzətli, qabıq qisimi limon sarısı rənglidir. Meyvə qabıqlarından sıxma üsulu ilə Berqamot qoxusu əldə edilməkdədir. Yaşıl sarı rəngli, xoş qoxulu və acı ləzzətli bir mayedir. ətriyyat sənayesində istifadə edilməkdədir.
öz suyundan kalsium sitrat və sitrik turşu əldə edilər. Qoxu verməsi üçün bəzən çaylara da qarışdırılar. Çay sektorunda istifadə edilən dadına Earl Grey dadı adı da verilər. Ayrıca cemi də edilər.
Berqamot ağacı, boyu, böyüklüyü, yarpaqlarının şəkli, çiçəklərinin rəngi ilə digər sitrus bitkiləriyə və xüsusilə limona bənzər. Berqamot ağacı kimilərinə görə turunc ilə limonun, kimilərinə görə turunc ilə acı limonun mələzidir. Aprel -may aylarında gözəl qoxulu çiçək açar. Berqamot meyvəsi, armud formasında, yeşilimsi sarı rəngli özünə xas gözəl bir qoxusu olan qabığa malikdir. Meyvəsi sarı rəngli olub turşdur, hər bir meyvədə uçuq sarı rəngdəki beş altı nüvə tapılar. Xarici qabığı, iç qabığı və ətli qisimi limona bənzər; daha ağrıdır lakin daha xoş və dəyişik bir qoxuya malikdir.
Sitrus bitkilərinin hamısının ana vətənin Çin torpaqları olduğu yazılar. M. S. 1000 illərində bu ağaclar Çindən Şərq dünyasına tanıdılmış, oradan da tacirlər tərəfindən Aralıq dənizi bölgəsinə gətirilmişdir. Turunc növlərindən biri olan berqamot ağacı da bu yolla Şərq ölkələrinə daşınmış, orada yetişdirilmiş, istifadə edilmişdi. Avropaya təqdimatı da aşağıda izah ediləcəyi kimi Berqamadan oldu. 16. əsrdən etibarən Avropada tanınan berqamot 18. əsrdən etibarən xüsusilə Cənub İtaliyada yetişdirildi və bu gün hələ bu ölkənin cənubundakı Calabria Əyaləti (İtaliyanın cənubunda çəkmənin ən alt qisiminə verilən ad) berqamot istehsalının ən əhəmiyyətli mərkəzidir.
Limon (lat. Citrus limon) — Sədokimilər fəsiləsinə aid bitki növü.
Limon çox faydalı bitkidir. Azərbaycanın subtropik rayonlarında (Lənkəran, Astara və s.) son illərdə müvəffəqiyyətlə becərilir və onun əkin sahələri ildən-ilə genişləndirilir.
Limonun vətəni qədim Hindistan torpağıdır. Əfsanəvi hindli yoqları onu sağlamlığın qorunmasında universal bir vasitə sayırlar. Onların dediklərinə görə hər adam özünü gündə bir limon yeməyə və bir limonun şirəsini içməyə öyrətməlidir. Guman edilir ki, "limon" sözü malay dilində bu meyvəni adlandıran "lerno" sozündən əmələ gəlib. Çində isə bu bitkini "limunq" adlandırırlar və tərcümədə bu "analar üçün xeyirli" deməkdir. 18-ci əsrdə İngilis donanmasında uzun səfər zamanı matroslara gündə 30 q limon şirəsi qəbul etmək məcburi sayılırdı ki, bu da onları sinqa xəstəliyindən qoruyurdu. Keçən əsrdə limonu taun xəstəliyindən qoruyan və ilan zəhəri əleyhinə vasitə hesab edirdilər. Qafqazda belə bir qədim əfsanə var ki, hökmdarın sevimlisi ağılsız hərəkət edərək qəzəbə düçar olur və həbsxanaya düşür. Ona həbsxanada yemək üçün dadına görə yemək seçməyi təklif edirlər. Məhbus limon seçir və hamının təəccübünə səbəb olur. O deyir ki, limonun qoxusu (ətri) şadlandırır, qabığı və toxumları ürəyə faydalıdır, limonun ləti qidadır, şirəsi isə susuzluğu yatırır.
Bütün başqa sitruslar kimi, limonun iç hissəsi qalın qabıqla örtülüb, əti isə nazik ağ pərdə ilə bağlanmış dilimlərə bölünür. Ətin ortası dadsız ağ maddədən ibarətdir.
Limon ağacının meyvələrindən istifadə olunur. Meyvələrini yetişən zaman toplayır, çeşidlərə ayırır, yaxşı yetişənlərini satışa göndərir, vaxtından qabaq ağacdan qopub düşənləri limon zavoduna, həddindən artıq yetişənləri isə efir yağı istehsal edən zavoda verirlər.
Limon meyvəsinin qabıq hissəsində 3-6 %-ə qədər efir yağı olur ki, bunu da limon meyvəsinin qabıqlarından xüsusi aparatda sıxmaq üsulu ilə alırlar. Alınan limon yağı maye halda olub, xoş ətirli iyə malikdir. Onun tərkibinin 90 %-ni terpen-limonen adlı ətirli maddələr, 3-6 %-ni isə son dərəcə xoş ətirli iyi olan sitral aldehidi təşkil edir. Bu maddələr limon yağının ən qiymətli hissəsidir.
Limon yağından ən çox ətriyyat sənayesində, qiymətli ətirlərin tərkibində istifadə edilir. Təbabətdə isə limon yağı bir sıra mürəkkəb dərmanların tərkibində xoş ətirli maddə kimi işlədilir. Son illərdə limon yağından sitral aldehidi də alınır ki, ondan 2-3 %-li spirtli məhlul şəklində hipertoniya xəstəliyinin müalicəsində damcı şəklində qəbul olunur. Limon meyvələrinin şirəsində 8-9 % limon turşusu da vardır. Buna görə bir sıra ölkələrdə (İtaliya, İspaniya və s.) limon meyvələrindən sənaye miqyasında tibb üçün yararlı limon turşusu istehsal edilir. Bu turşudan da "natrium-sitrat" adlı preparat hazırlanır ki, bu da qanköçürmə institutlarının təcrübəsində donor qanını konservləşdirmək məqsədilə işlədilir. Limonun meyvələri eyni zamanda C və P vitaminlərilə də zəngindir. Bu vitaminlər limon meyvələrinin qabıq hissələrində daha çox olur. Odur ki, limonlu çayın çox içilməsinin böyük müalicəvi əhəmiyyəti vardır. Limon həm də çox qüvvətli bakterisid təsirə malikdir. O, angina və avitaminoz xəstəliklərinə qarşı ən effektli vasitədir.
Limon qələvi elementlərlə olduqca zəngindir. Bundan başqa onun tərkibində 8% qədər üzvi turşular, 3% qədər şəkərlər, azotlu maddələr, mineral maddələr (kalium, mis), A, VI, V2, Z, S vitaminləri, fitosidlər və s. limonun qabığı və yarpaqlannda efir yağları mövcuddur. Limonun təzə sixilmiş şirəsi C vitamini ilə zəngindir, lakin onun əksər hissəsi açıq havada tez dağılır. Limonun tərkibində R vitamini var. Insan orqanizmində onun qıtlığı qanaxmalara, ayağ ağrılarına, dərialtı qansızmalara, ümumi zəifliyə gətirib çıxarda bilər. Bu vitamin damar şişməsini, babasil (hemorroy) və trofik yaralarına qarşı dərman kimi 51x15 edə bilər.
Yüngül zərbədən ya da sıxmadan göyərti əmələ gələn halda, bu orqanizmdə limonda çoxlu miqdarda olan S və V vitaminlərin çatmamazlığından xəbər verir. Limon təbiətin ən böyük möcüzələrindəndir. Tibb elminə 500-dən çox virus məlumdur ki, onlardan 45-nə limon təsir edir, o cümlədən xərcəng virusuna. Limon şirəsi virus xəstəlikləri ilə mubarizədə birinci vasitədir.
Şərq təbabətində limon qaraciyər və ağciyər xəstəliklərini sağaldan müxtəlif zəhərlənmələrdə zəhər əleyhinə gözəl vasitə hesab edilirdi. İbn Sina ürək xəstəliklərində limonu ən yaxşı vasitə sayırdı, hamilə qadınlara və sarılıq xəstəliyinə tutulmuşlara məsləhət görülürdü. Ürək xəstəliyində, bədənin müəyyən hissələrinin şişməsində, sidikdaşı xəstəliyində, mədə şirəsinin turşuluğu az olanda, avitaminozda, babasildə, vərəmdə, radikulitdə, vodyankada (bədən boşluğunda su yığılması) limon şirəsi məsləhət görülür.
Limon – təbiətin insana bəxş etdiyi ən güclü əridici və zəhərlənmənin qarşısını alan vasitələrdən biridir. Bədənə daxil olduqda, onun şirəsi əvvəlcə xaric ediləsi maddələri əridir, sonra orqanizmin həmin xəstələnmiş hissəsinin bərpasına başlayır. Limondan xaric edilən maddələrin bütün bədən toxumalarına edilən təsiri mustəsnadır.
Bu meyvə hamıya xeyirlidir – qocaya və cavana, xəstəyə və sağlam adama, güclüyə və zəifə. Başqa sitruslar kimi, limon bədəndə və, ilk növbədə, qara ciyərdə əmələ gəlmiş çürümə proseslərinə qarşı yaxşı vasitədir. Çox hallarda, o bədəndən başqa yollarla xaric edilə bilməyən toksik maddələrin xaric edilməsinə imkan verir. Limon insanın immunitetini möhkəmlədir. Mədə turşuluğu normadan artıqdırsa, limon şirəsini qəbul etmək olarmı? Bu təbü sual ondan yaranır ki, onun dadı bəlkə də ən turşu dadlardan biridir. Lakin, limonun turş dadı hələ o demək deyil ki, o orqanizm ücün məhz turşudur. Bizim dilimiz hələ bütün orqanizminimiz deyil, çünki bu dad limonun tərkibində üzvi turşuların olmasını bildirir və onlar hüceyrələrdə qalmırlar. Əksinə suya qatilmiş limon şirəsi ilə yüksək mə’də turşuluğunu neytrallaşdırmaq olar.
Limonun ətri görmə qabiliyyətinə müsbət təsir göstərir. Müxtəlif ölkələrin xalq təbabətində limondan sarılıq, böyrək xəstəliyi, vərəm, ürək döyünməsi, mədə katarları, babasil (hemorroy), kəskin revmatizm, podaqra, lümbaqo və sair xəstəliklərin mualicəsində istifadə olunur.Italiya xalq təbabətində limonun (qabıqla birlikdə) həlimi malyariyaya qarşı yaxşı vasitə sayılır.
Limonun hipo- və avitaminoza qarşı müalicəvi və profilaktik vasitə kimi istifadəsi geniş tətbiq olunur. Limonun meyvələri şəkər xəstəliyi və maddələr mübadiləsi ilə müşayiət edilən digər xəstəliklərin də aradan götürülməsinə yardım göstərir.Limonun tərkibində olan pektin maddələr orqanizmdən ağır metalların xaric edilməsi qabiliyyətinə malikdir.Təzə limonun soyulmuş qabığı bağırsaq qazlarının əmələ gəlməsinin qarşisını alır. Ondan əlavə, o, insanın fiziki canlanmasına, qidaların həzminə də öz təsirini göstərir. Limon həm qanı, həm bağırsaqları yaxşı təmizləyən və iltihab proseslərinin qarşısını alan vasitə kimi çxış edir. Limon qabığı əsəbləri sakitləşdirən dərman kimi də istifadə olunur.Həddən artıq yorğunluqda (üzülmədə) bir qədər limon şirəsinə 1 çay qaşığı bal əlavə edib 0,5 stəkan suda həll edib gecə içmək.
Podaqra (duz yığılması) xəstəliyində orta ölçülü 11 ədəd limonun toxumlarını çıxardıqdan sonra ət maşınından keçirtmək, alınan kütləni 1 kq bal ilə yaxşı qarışdırıb soyuducuya qoymaq və y eməkdən qabaq gündə 3 dəfə 1 xörək qaşığı qəbul etmək tələb olunur.
İnfaktın profilaktikasında 1 limonu qabıqlı sürtkəcdən keçirtmək, 1-2 baş sarımsağı sarımsaqəzəndən keçirtmək, limon və sarımsağı bir bankaya töküb üstünə 0,6 litr su əlavə etmək, qarışdırıb 3-4 gün saxlamaq, süzmək, və səhər acqarına 50 ml qəbul etmək (bir kursa 4 kq limon) tələb olunur.
Diffuzion zobda limon və portağalı toxumsuz qabıqlı sürtkəcdən keçirdib, öz zövqünə görə şəkər qatıb soyuducuda saxlamaq və yeməkdən 30 dəqiqə qabaq gündə 3 dəfə 1 xörək qaşığı qəbul etmək tələb olunur
Qəbizlikdə hər səhər acqarına 1 ç.qaşığı limon şirəsi, 1 çay qaşığı duru bal və 1 xörək qaşığı zeytun yağını qarışdırıb içmək çox faydalıdır.
Ağciyər iltihabında 10 ədəd limon, 6 ədəd ağ qabıqlı yumurta, 300 qr çökə balı və ½ stəkan konyak götürmək, yumurtaları yaxşı yumaq və onları qabıqlı bankaya qoyub üstünə limonların sıxılmış suyunu tökmək lazımdır. Bu halda yumurtanın qabığı həll olana qədər, yəni 6-8 gün saxlamaq məqsədəuyğundur. Bundan sonra əgər bal qatıdırsa, onu durulana qədər qızdırmaq, Duru balı süzmək yumurta və limon şirəsi olan bankaya tökmək və bunların üstünə yarım stəkan konyak əlavə etmək və bütün bu qarışığı yaxşı qarışdırıb tünd (qara) rəngli bankaya tökmək lazımdır. Soyuducuda bir aydan çox olmayaraq saxlamaq olar. Bu qatışıqdan 1 xörək qaşığı gündə 3-4 dəfə yeməkdən sonra qəbul etmək məqsədəuyğundur. Bu mikstura həm müalicə və həm də zəif ciyərlər üçün profilaktika vasitəsidir.
Qripdən qorunmaq üçün 2 limonu sürtkəcdən keçirdib (tumlarını çıxartmaq lazımdır), 2 baş təmizlənmiş və əzilmiş sarımsaqla qatmaq. Alınan bu qarışığa 1 litr qaynanmış su töküb 3 sutka qaranlıq yerdə saxlamaq. Bu həlimi süzmək və soyuducuya qoymaq. Yeməkdən qabaq gündə 3 dəfə 1 x.qaşığı qəbul etmək faydalıdır.
Titrətmə - qızdırma xəstəliyində limon meyvəsi və onun şirəsi susuzluğu yatırmaq üçün qəbul edilir.
Atrosklerozda. 3 ədəd limonun suyunu sıxmaq. 300 qr təmizlənmiş sarımsağı ət maşınından keçirtmək. Bunları bankaya töküb ağzını tənziflə bağlamaq. Bu qatışıqdan 1 ç.qaşığı götürüb 1 stəkan suya töküb içmək. 10-15 gün qəbul etdikdən sonra adam özünü yaxşı hiss edir, yaddaş yaxşılaşır və iş qabiliyyəti yüksəlir. Xalq arasında bu resept orqanizmi ümumi möhkəmləndirən və skleroz əleyhinə vasitə kimi qiymətləndirilir.
Öd daşını həll etmək üçün 0,5 stəkan limon şirəsini 0,5 stəkan zeytun yağı ilə qarışdırıb gecə içmək faydalıdır. Bu əməliyyatı bir ay ərzində azı 5 dəfə etmək məqsədəuyğundur. Öd daşları öd yollarında və öd kisəsində deyil, bağırsaqlarda həll olub nəcislə xaric olur.
Beyin qişalarının iltihabında daim limon şirəsinə bal qatıb içmək.
Dişlərdə daş əmələ gəlməməsi üçün çoxlu limon yemək lazımdır.
Xarici və orta qulaq iltihabında limon şirəsindən hər qulağa 2-5 damcı gündə 2-3 dəfə tökmək lazımdır.
Piyli kök adamlar tez-tez təngənəfəslikdən əziyyət çəkirlər. Təngənəfəslikdə istifadə edilən qədim xalq resepti: 10 limon şirəsini, 10 baş sarımsağın əzilmişini və 1 kq balı yaxşı qarışdırmaq. Ağzı bağlı qabda qaranlıq sərin yerdə 7 gün saxlamaq və tez-tez qarışdırmaq. Gündə 1 dəfə 4 çay qarışığı yavaş-yavaş tələsmədən udmaq. Fasilə etməmək. Bu qatışıq 2 aya çatır. Lazım gəlsə, 1 ay fasilədən sonra kursu təkrar etmək məqsədəuyğun hesab olunur.
Müasir elm sübut edib ki, limon və sarımsaq bir çox xəstəliklərdə xeyirlidir. Belə ki, sarımsaqdakı fitonosidlər vərəm və sairə mikrobları məhv edir.
Resept: 4 ədəd yetişmiş limon (imkan daxilində nazik qabıq) qaynar su gəzdirib şirəsini çıxartmaq, toxumlarını və arakəsmələrini ət maşınından keçirtmək. 4 baş orta sarımsaq götürüb, təmizləyib ət maşınından keçirtmək. Əzilmiş limon və sarımsağı bir qaba töküb üstünə 2 litr qaynanmış soyuq su töküb tənziflə bağlayıb 2 sutka soyuducuya qoymaq. Bundan sonra süzüb 2 litrlik balona töküb kip qapaqla bağlayıb soyuducuda saxlamaq. Səhərlər yeməkdən 30 dəqiqə qabaq isti 50 qr (¼ stəkan) qəbul etmək. Müalicə kursu 40 gündür. Əgər lazım gəlsə, 2 həftə fasilədən sonra yenə qəbul etmək.
Sklerozun profilaktikasında "gənclik eliksiri" məsləhət görülür. Resept: 1 hissə limon şirəsini, 2 hissə bal və ½ hissə günəbaxan yağı ilə qatıb səhər acqarına 1 xörək qaşığı içmək.
Anginada çox miqdarda limonu yumaq və qabıqlı bir-bir yemək faydqalıdır.
Orqanizmi cavanlaşdıran balzam (özbək xalq təbabəti): 10 ədəd limonun qabığını təmizləyib, şirəsini çıxartmaq. 10 baş saımsağı təmizləmək sarımsaqəzəndə əzmək. Bütün bunları 1 kq bal ilə qarışdırmaq, Bu balzamdan gündə 3 dəfə 1 çay qaşığı yeməkdən qabaq qəbul etmək, ağızı və dişləri yumaq məqsədəuyğun hesab olunur.
Eşitməni yaxşılaşdırmaq üçün hər gün ¼ limonu qabıqlı yemək lazımdır.
Damarları təmizləmək üçün: Resept: 4 baş sarımsaq, 4 ədəd limon. Bunları təmizləyib qabıqlı ət maşınından keçirtmək və 3 litr bankaya tökmək, dolana qədər isti qaynanmış su töküb 3 gün dəmləmək (saxlamaq) tez-tez qarışdırmaq, sonra süzüb 75-100 qr. gündə 3 dəfə içmək faydalıdır.
Limfanın tərkibini yaxşılaşdırmaq üçün! 100 ml qliserin (aptekdə olan), 2 limon orta ölçülü, 100 qr. may balı götürmək lazımdır. Limonu qaynar suya salıb qabıqlı sürtkəcdən keçirtmək, sonra bütün bunları balı-qliserini-limonu qarışdırmaq və 3 həftə yeməkdən 1,5 saat sonra 1 xörək qaşığı 3 dəfə qəbul etmək faydalıdır.
Öskürəyə qarşı Amerika xalq təbabətindən bir ədəd limonu 10 dəqiqə sakit odda bişirmək, bişmiş limonu yarı bölüb sıxıb şirəsini çıxartmaq və stəkana tökmək və Limon şirəsinin üzərinə 2 tam dolu xörək qaşığı qliserin əlavə etmək məsləhət bilinir. Stəkanda limon şirəsi ilə qliserini yaxşı qarışdırmaq və stəkan dolana qədər bal tökmək və nadir halda öskürəndə bu siropdan gün ərzində 1 çay qaşığı qəbul etmək məqsədəuyğun hesab olunur. İstifadə etməzdən qabaq bu sirop qarışdırılmalıdır. Əgər öskürək sizi gecə narahat edirsə, onda 1 çay qaşığı gecə yatmamışdan qaban və birini də gecə oyananda qəbul etmək, Əgər siz güclü öskürürsünüzsə, səhər yataqdan duran kimi 1 çay qaşığı, nahara qədər 2-ci çay qaşığı, nahardan sonra 3-cü çay qaşığı, ikindi vaxtı (axşamüstü) 4-cü çay qaşığı, axşam yeməyindən sonra 5-ci çay qaşığı və yatmamışdan qabaq 6-cı çay qaşığı qəbul olunmalıdır. Öskürək azaldıqca siropun qəbulu da azaldılır. Bu öskürəyə qarşı ən səmərəli vasitədir, belə ki, başqa öskürək dərmanları mədəni qıcıqlandırır. Başqa öskürək dərmanları kömək etmədikdə, bunu uşaqlara və böyüklərə məsləhət etmək olar. Orqanizm üçün çox faydalı olan təbii vasitələrdən biri də dondurulmuş limondur. Dondurulandan sonra limonun qabığı daha yumşaq və istifadə üçün yararlı olur. NKPI.AZ tibbi saytlara istinadla xəbər verir ki, ondan mütəmadi istifadə insult riskini azaldır, xərçəngin profilaktikasını təmin edir, immun sistemini gücləndirir, iltihabın müalicəsində tətbiq edilir. Bununla yanaşı, ondan istifadə edilməsi həm də bakteriya əleyhinə təsir göstərir, asmanın əlamətlərini azaldır. Dondurulmuş limon depressiya və həyəcan hissi ilə mübarizədə də yaxşı vasitədir, böyrəkləri və qaraciyəri təmizləyir. Araşdırmalar göstərir ki, limon qabığı kimyaterapiya və şüa terapiyası ilə yanaşı tətbiq ediləndə xərçəngin ondan artıq növü ilə mübarizədə uğurlu nəticəyə səbəb olur.
Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediya kömək edə bilərsiniz.NKPİ.az 2019-03-27
Limon həm də xarici müalicəvi vasitə kimi tanınır. Onun suya qatılmış şirəsi ağız və boğaz boşluqların yaxalanması üçün istifadə olunur. Burun qanaxmalarının qarşısını almaqda, dərinin göbələk və infeksion xəstəliklərin müalicəsində, kosmetikada – xalları və çilləri yox etməkdə yenə də limon öz möcüzəli xüsusiyyatlarını nümayiş edir. Kosmetikada limon geniş istifadə edilir. Yumurtanın ağı, limonun şirəsi, qliserin və odekolon qarışığı üz dərisini yumşaldır, ağardır və ləkələri təmizləyir. Üzün dərisi yağlı olanda 1:1 nisbətində limon şirəsi və odekolon qarışığı məsləhət görülür.
Limonun şirəsi paltar və süfrədəki, çəngəl və bıçaqdakı ləkələri təmizləyir.
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Limon (lat. Citrus limon) — Sədokimilər fəsiləsinə aid bitki növü.
Frouezh ar suravalenn eo ar suraval pe sitroñs.
a vo kavet e Wikimedia Commons.
El llimoner o la llimera (Citrus limonum) és un arbre fruiter perenne de la família de les rutàcies i del gènere cítric molt conegut pel seu fruit,[2] la llimona, una fruita comestible de sabor àcid i extremadament fragant que s'usa principalment en l'alimentació (hom l'anomena llima, llimona o llimó). El llimoner té una fusta amb crosta llisa i fusta dura i groguenca molt apreciada per a treballs d'ebenisteria.
Botànicament, és una espècie híbrida entre C. medica (poncem o poncir) i C. aurantium (taronger agre).[3] Encara que altres autors creuen que és el resultat de diversos retroencreuaments entre Citrus medica i Citrus aurantifolia.[4]
Etimològicament, Citrus prové del grec i significa llimona i limonum, del seu nom popular.
L'origen exacte del llimoner no és del tot clar, i roman encara sota una mica de misteri; tot i això, està estesa la idea que els primers llimoners van créixer a les valls del sud de l'Himàlaia, a l'Índia, la zona septentrional de Birmània i la Xina.[5][6] Al sud i el sud-est asiàtic, era molt conegut per les seves propietats antisèptiques i va ser llargament utilitzat com a antídot per a diferents verins. Es va introduir més tard en Pèrsia i després Iraq i Egipte voltant de l'any 700. Les llimones van entrar a Europa (presumiblement al prop del sud d'Itàlia) pels volts del segle I aC, durant l'època de l'antiga Roma. Tot i això, no va tenir una extensa conreu.
Va ser nomenat per primera vegada al llibre sobre agricultura Nabathae cap al segle III o IV.[5][6] El seu conreu no va ser desenvolupat de forma més extensiva a occident fins després de la conquesta àrab, estenent-se llavors per tot el litoral mediterrani on es conrea en gran mesura, a causa del clima, per al consum propi i d'exportació.
La primera plantació realment important a Europa es va dur a terme a Gènova cap a mitjans del segle XV dC.[6] Cap a les Amèriques s'hi va exportar l'any 1493 quan Cristòfor Colom va portar llimones a bord de l'Espanyola per als seus viatges. La conquesta espanyola al llarg de les terres del Nou Món va anar expandint les llavors de llimoners. Va ser usar de forma important com a planta ornamental i medicinal.[6] Cap als segles XVIII dC i XIX dC, els llimoners van anar incrementant progressivament la seva presència a les plantacions de Florida i Califòrnia, quan les llimones van anar guanyant pes en el seu ús dins la cuina i com a perfum.[7]
El 1747 els experiments de James Lind en navegants que patien escorbut van demostrar una millora substancial quan dins de les seves dietes s'hi incorporava el suc de llimona.[8]
És considerat un dels arbres fruiters més importants del món, per això el seu cultiu i el seu consum es realitza amb igual importància en els cinc continents. Són explotats comercialment a pràcticament tots els països on les condicions climàtiques els permeten prosperar (suporta malament les baixes temperatures). Tot i això, els productors més importants de llimoners del món són els Estats Units, Espanya i Turquia. A l'hemisferi Sud cal destacar Argentina, Xile i Sud Àfrica.
En els Països Catalans es cultiva sobretot al País Valencià, Xàtiva, València, Alacant, Castelló de la Plana i també a Sóller, a Mallorca. A Catalunya és un dels cítrics menys cultivats. És habitual trobar-lo en els horts de les comarques que tenen un clima suau de caràcter marítim temperat.[9]
És un arbre perennifoli, macrofaneròfit, de 2 a 7 metres d'alçària, de capçada arrodonida, amb les branques sovint espinoses, flexibles i amb punxes.
L'arrel és un eix vertical amb nombroses arrels secundàries que neixen en desordre i el tronc és gruixut amb l'escorça grisa, llisa o aspra i brillant.
Les fulles són simples, el·líptiques, coriàcies, bastant llargues, de 5 a 10 cm, amb el pecíol poc o gens alat i amb el marge gairebé enter o lleugerament dentat. Són de color brillant per la cara superior i verd pàl·lid i clar per la part inferior.
Les flors fan uns 3 cm, hermafrodites, solitàries o formant inflorescències en raïm en les axil·les de les fulles. El peduncle és curt, articulat i carnós. El calze està format per 5 sèpals triangulars petits, de color verd. La corol·la està constituïda per 5 pètals blancs per la part interior i de color violat per la part exterior.
L'androceu està format per un nombre elevat d'estams (entre 20 i 40) i el gineceu és pluricarpel·lar amb l'ovari sincàrpic, l'estil curt i l'estigma desenvolupat fins al final.
El fruit, la llimona o llima (ço en els parlars del País Valencià), és de color groc pàl·lid. És de forma ovoide amb un mugró a la punta, d'uns 10 cm de llargada, amb una polpa sucosa dividida en grills (de 8 a 14), de gust àcid. És un hesperidi, constituït per un epicarpi prim, que conté l'oli essencial, un mesocarpi eixut i esponjós, de color blanc i un endocarpi format per les membranes que delimiten els grills que contenen el suc i les llavors. El fruit és la part que s'utilitza per les seves propietats farmacològiques.
La llimona posseeix un alt contingut en vitamina C (501,6 mg/l) i àcid cítric (49,88 mg/l).
Llimona crua sense pell
(valor nutritiu per 100 gr)
El llimoner presenta una toxicitat lleu. No obstant això, igual que totes les espècies del gènere Citrus, contenen olis essencials fototòxics i irritants que poden produir reaccions dèrmiques (pústules en els llavis, dermatitis) a les persones que s'exposen a fortes dosis de rajos ultraviolats. També pot causar algunes al·lèrgies causades per la hipersensibilitat a la llimona. Finalment cal esmentar que ataca a la placa dental.
El llimoner es veu atacat pel poll blanc (Aspidiotus nerii); aquesta panerola afecta als fruits des de la seva formació fins a la maduresa, el que suposa un trencament econòmic important per als agricultors.
Hi ha moltes altres paneroles que també ataquen el llimoner i els altres cítrics, com les serpetes, amb forma de coma, caparretes i altres polls. És de destacar l'atac de paneroles cotonoses, com el cotonet (Planococcus citri) o la panerola acanalada (Icerya purchasi). Però potser la més important a nivell comercial sigui la panerola vermella australiana (Aonidiella aurantii).
Hi ha diverses varietats de llimoners:
La part del llimoner utilitzada farmacològicament és el fruit (pericarpi i polpa).
Els principals components que es troben en el pericarpi i la polpa del fruit són:
L'oli essencial és antisèptic (inhibeix la proliferació de microorganismes i n'impedeix l'acció patògena sense perjudicar els organismes superiors), eupèptic (afavoreix la digestió), carminatiu (afavoreix l'expulsió dels gasos del tub digestiu) i diürètic (provoca una eliminació d'aigua i sodi a l'organisme, a través de l'orina). També en destaca les seves accions com vitamínic, antiescorbútic, antioxidant, depuratiu, digestiu, antidiarreic, vermífug, pectoral, antireumàtic, antigotoses i demulcent.
La pectina té un efecte hemostàtic local (atura l'hemorràgia), antidiarreic (atura i evita evacuacions de ventre freqüents) i protector de la mucosa gastrointestinal. A més es considera antianèmic (evita o contraresta l'anèmia), antiemètic (evita o suprimeix el vòmit), antipirètic (fa disminuir la febre), analgèsic (calma o elimina el dolor), antiescleròtic (evita l'enduriment dels teixits) i remineralizant. En ús extern és antisèptic, cicatritzant i hidratant.
Tradicionalment se li atribueixen nombrosos usos, concretament, al seu fruit, la llimona.
És utilitzada per prevenir l'acció de virus i bacteris, tot augmentant les defenses de l'organisme. És a dir, activa els glòbuls blancs a causa del seu alt contingut en vitamina C.
Pel que fa a l'aparell respiratori, ajuda a combatre infeccions respiratòries com els refredats i la grip.
També és útil per l'aparell digestiu, ja que fa una funció reguladora i estimula les secrecions gàstriques. A més, calma l'acidesa estomacal, la gastritis i és eficaç per evitar o frenar el vòmit i expulsar els paràsits intestinals.
S'utilitza per tractar infeccions urinàries, gota, dolors reumàtics, colesterol, artritis, gràcies a les seves virtuts diürètiques i depuratives.
A l'aparell circulatori, no només tonifica els vasos sanguinis, sinó que també prevé l'angina de pit, ajuda a la circulació sanguínia, rebaixa la hipertensió, combat l'arteriosclerosi i estimula la formació de glòbuls vermells, i és molt adequat per al tractament de l'anèmia.
En l'ús extern s'aplica per curar irritacions, úlceres, picadures d'insectes, herpes labials, acne, epístasi i en forma de gargarismes per les angines i la faringitis. També en ús extern es té constància de la seva utilitat en gingivitis, les càries, l'halitosi, fongs a les ungles, per combatre les impureses de la pell, per relaxar els peus i per alleugerir els dolors del reumatisme.
En gastronomia es fa servir tant la polpa de la llimona, com la seva pell, sovint per a aromatitzar per exemple, en diversos guisats o rissotos)[20] o com a condiment, i fins i tot les fulles del llimoner, que es mengen fregides o en bunyols. S'utilitza per a fer postres o begudes, com la llimonada, i com a ornament per a begudes, licors i menjars. També, per pastisseria en general (per exemple, pastís de mousse de llimona,[21] braços de gitano de llimona,[22] etc.) i per aromatitzar diversos plats.
La llimona era molt utilitzada pels mariners, que passaven llargs períodes en el mar sense accés a altres fruites o verdures, per a evitar l'escorbut, una malaltia causada per falta de vitamina C. Com que les llimones podien aguantar molt de temps fresques, els capitans les proporcionaven a la tripulació perquè no emmalaltissin.
La llimona és un dels elements imprescindibles en la composició de gran quantitat de còctels, principalment a nivell d'element del mateix còctel en forma de suc, però també com a ornamentació i complement, en forma de rodanxes o talls del fruit. Alguns dels còctels més coneguts que contenen llimona són:[23]
En perfumeria, s'utilitza la pell de la llimona i l'essència obtinguda de les flors. En jardineria també es fan servir varietats nanes en testos com a plantes d'interior.
La llimona és l'ingredient principal de la tinta invisible, en què l'escrit es veu escalfant el paper. També popularment és un premi negatiu, de mal caràcter, oposat a la taronja.
És un dels cítrics més sensibles al fred, per això és conreat intensivament més cap al sud que tarongers i mandariners. En canvi no li cal tanta calor durant l'estiu, ja que els fruits no són dolços i per això a petita escala també es cultiva al litoral de Galícia i del Cantàbric. És imprescindible que el sòl estigui ben airejat perquè si no les arrels es moren. Pot presentar clorosi fèrrica en terres calcàries. Necessita gran quantitat de magnesi.
Per créixer bé el llimoner ha de ser plantat en terres semilleugeres, riques en matèria orgànica, pH neutre i permeables. Necessita una temperatura d'entre 17 i 28 °C, no suporta gelades fortes ni massa vent.
El creixement vegetatiu té lloc a les branques més joves en els tres períodes següents:
Té flors, fruits en formació i fruits madurs al mateix temps. Els fruits tarden de 10 a 18 mesos en madurar i es fan fins a tres collites durant l'any.
Les plantacions de llimoners es troben en una tendència creixent força important, ja que si l'any 1965 la producció conjunta era de 37.000 tones, el 1981 ja arribava a les 185.000 tones.[24] Als Països Catalans es cultiva sobretot al País Valencià, al Baix Segura on enllaça amb les plantacions murcianes, Xàtiva, València, Alacant i Castelló de la Plana i també a Sóller, a Mallorca. La Catalunya del Nord, sense gaires cítrics que no siguin ornamentals, ha tingut un paper comercial important. La fruita venuda en fresc fora dels Països Catalans representa aproximadament un 80% de la producció; la destinada a les indústries alimentàries i farmacèutica (que en part també es ven a fora) un 8%. I la consumida en fresc al país, un 12%: de 225.000 a 275.000 tones.[24]
L'Índia és el principal productor de llimones i llimes, amb prop del 16% del total de la producció mundial, seguit per Mèxic (~14,5%), l'Argentina (~10%), el Brasil (~8%) i Espanya (~7%).
Principals productores de llima i llimona – 2007 País Producció (Tones)
Índia 2,060,000F 
Mèxic 1,880,000F 
Argentina 1,260,000F 
Brasil 1,060,000F 
Espanya 880,000F 
Xina 745,100F 
Estats Units 722,000 
Turquia 706,652 
Iran 615,000F 
Itàlia 546,584 Resta del món 13,032,388F Sense símbol = dades oficials F = estimat segons la FAO, A = global (oficial, semi-oficial o estimats);Les estadístiques de la FAO engloben a la llimona i la llima, les produccions de l'Índia i de Mèxic són principalment de Llimona dolça i no de llimona. A Mèxic per exemple, el 94% de la producció correspon a llima amarga també denominada vulgarment llimona mexicana.[25]
La llimona al judaisme representa el cor humà,[26] d'on probablement va derivar per ser un símbol de fidelitat i puresa.
Apareix freqüentment com un dels elements de la natura morta, com per exemple en els quadres de Francisco de Zurbarán, Renoir o Van Gogh.
El suc de llimona o llimonada és una beguda refrescant, que també pot aparèixer com a granissat, i s'associa a l'estiu. Diverses tires còmiques giren al voltant de la venda de suc de llimona, com els Peanuts. A la cultura popular contemporània es contraposa a la taronja, i així hi ha els premis taronja (positius) i els llimona (negatius) per a una mateixa categoria.
Aspecte general
Llimoner
Detall del fruit: la llimona
Detall del fruit: la llimona
Detall flors
Detall flors
Llimones i flors
Detall de les fulles
El llimoner o la llimera (Citrus limonum) és un arbre fruiter perenne de la família de les rutàcies i del gènere cítric molt conegut pel seu fruit, la llimona, una fruita comestible de sabor àcid i extremadament fragant que s'usa principalment en l'alimentació (hom l'anomena llima, llimona o llimó). El llimoner té una fusta amb crosta llisa i fusta dura i groguenca molt apreciada per a treballs d'ebenisteria.
Botànicament, és una espècie híbrida entre C. medica (poncem o poncir) i C. aurantium (taronger agre). Encara que altres autors creuen que és el resultat de diversos retroencreuaments entre Citrus medica i Citrus aurantifolia.
Etimològicament, Citrus prové del grec i significa llimona i limonum, del seu nom popular.
Ffrwyth sitrws yw lemon neu lemwn (Citrus × limon). Mae'n tyfu mewn hinsawdd gynnes. Fe'i tyfir yn bennaf am y sudd, er bod gweddill y ffrwyth yn aml yn cael ei ddefnyddio ar gyfer coginio. Mae tua 5% o asid citrig yn y sudd, sy'n rhoi pH o 2 i 3.
Nid oes sicrwydd o ble y daeth y lemon, ond credir bod y goeden yn tyfu'n wyllt yn India a China. Roedd y lemon wedi cyrraedd de Ewrop erbyn 1g OC.
Gwledydd sy'n cynhyrchu lemonau (2004)[1] Rhif Gwlad MaintFfrwyth sitrws peraroglus yw oren bergamot. Mae hanfod o groen aromatig y ffrwyth yn cael ei ddefnyddio i roi blas ar De Earl Grey a melysfwyd (yn cynnwys melysyn Twrci). Hefyd, mae'r croen yn cael ei ddefnyddio yn aml mewn peraroglau.
Citron (nebo citrón[1]) je plod citronovníku (Citrus limon). Plody citronů jsou tzv. hesperidia a jsou vejcovitého tvaru, velikosti slepičího vejce či menší. Citron je nepatrně větší než limetka.
Mohou být od tmavě, přes světle zelené až do žluta. Citron má výrazně kyselou chuť.
Citrony obsahují velké množství kyseliny askorbové a kyseliny citronové (3,5-8,0 g/100 g), mají přibližně kolem 87 % vody.[2] Proto se využívají jako přírodní okyselovadlo do řady pokrmů, nebo se z nich mačká kyselá šťáva. Dále obsahují bioflavonoidy, pektin, vonné silice, provitamin A, vitamin B, cca 3 % sacharidů. Je též zdrojem vápníku, draslíku, fosforu, hořčíku, železa, zinku a dalších.[3]
Citrony údajně pochází z jihovýchodní Asie.
Citrusy z řad citroníků pochází ze subtropů, ale citrus lze pěstovat i v Česku v mírném pásmu, a to ve sklenících či doma při pokojových teplotách. Ideální jsou slunné, závětrné balkony. Ve velké míře se průmyslově pěstuje v Itálii.
Vzrostlý strom může v závislosti na druhu a lokalitě rodit ročně něco mezi 200 až 1 500 citrony.[4]
Tabulka udává dlouhodobě průměrný obsah živin, prvků, vitamínů a dalších nutričních parametrů zjištěných v plodech citronu.[5]
Složka Jednotka Průměrný obsah Prvek (mg/100 g) Průměrný obsah Složka (mg/100g) Průměrný obsah voda g/100 g 86,3 Na 5 vitamin C 58 bílkoviny g/100 g 1,0 K 150 vitamin D 0 tuky g/100 g 0,3 Ca 85 vitamin E - cukry g/100 g 3,2 Mg 12 vitamin B6 0,11 celkový dusík g/100 g 0,16 P 18 vitamin B12 0 vláknina g/100 g - Fe 0,5 karoten 0,018 mastné kyseliny g/100 g 0,2 Cu 0,26 thiamin 0,05 cholesterol g/100 g 0 Zn 0,1 riboflavin 0,04 energie kJ/100 g 79 Mn - niacin 0,2
Obrázky, zvuky či videa k tématu citron ve Wikimedia Commons
Citron (nebo citrón) je plod citronovníku (Citrus limon). Plody citronů jsou tzv. hesperidia a jsou vejcovitého tvaru, velikosti slepičího vejce či menší. Citron je nepatrně větší než limetka.
Mohou být od tmavě, přes světle zelené až do žluta. Citron má výrazně kyselou chuť.
Bergamot (Citrus aurantium ssp. bergamia) eller bergamotte[1] - også kaldet bergamotappelsin - er en citrusfrugt, som først og fremmest dyrkes i Italien og Nordafrika. Den menes at stamme fra Sydøstasien. Tidligere blev bergamot regnet som en egen art med det videnskabelige navn Citrus bergamia, men nu anser man den som en underart til pomerans.
Fra frugtens skal presses en æterisk olie, bergamotolie. Den er gul eller grøn af farve, og har en citrusagtig duft og bitter smag.
Bergamotolie bruges til fremstilling af parfume og som dufttilsætning i kosmetik. Den bruges også som smagstilsætning. For mange vil smagen være kendt fra Earl Grey-te eller altheabolsjer.
Bergamot (Citrus aurantium ssp. bergamia) eller bergamotte - også kaldet bergamotappelsin - er en citrusfrugt, som først og fremmest dyrkes i Italien og Nordafrika. Den menes at stamme fra Sydøstasien. Tidligere blev bergamot regnet som en egen art med det videnskabelige navn Citrus bergamia, men nu anser man den som en underart til pomerans.
Citroner (Citrus limon) stammer fra det nordlige Indien og har været dyrket i både Lilleasien og Kina i adskillige tusinde år. Citroner blev importeret til det danske hof i 1520'erne, men fik først en fremtrædende placering i det danske køkken fra 1700-tallet. I dag dyrkes citroner især omkring Middelhavet og i Californien.
Det lille træ bliver 3-6 meter højt, har kraftige torne men smukke, store blomster med hvide kronblade, der er lyserøde på ydersiden. Træet blomstrer året rundt og står derfor med blomster og modne frugter på en gang. Frugterne er gule og ægformede med en tyk, læderagtig skræl.
Det lysegule frugtkød har en meget syrlig smag, der egner sig til mange slags madlavning, desserter samt som smagstilsætning i drikke. Citroner anvendes tillige til fremstilling af olie, pektin og citronsyre. Indholdet af citronsyre er ca. 5%.
Citronskal (i forgrunden) bruges i flere madretter og desserter og har en karakteristisk bitter smag
Citroner (Citrus limon) stammer fra det nordlige Indien og har været dyrket i både Lilleasien og Kina i adskillige tusinde år. Citroner blev importeret til det danske hof i 1520'erne, men fik først en fremtrædende placering i det danske køkken fra 1700-tallet. I dag dyrkes citroner især omkring Middelhavet og i Californien.
Als Bergamotte (Citrus × limon, Syn.: Citrus bergamia) bezeichnet man eine Gruppe aus der Gattung der Zitruspflanzen (Citrus), die als Hybride aus Süßer Limette (Citrus limetta) und Bitterorange (Citrus × aurantium) oder aus Zitronatzitrone (Citrus medica) und Bitterorange entstanden sein könnten.[1][2] Beschrieben wurde die Pflanze erstmals in der Mitte des 17. Jahrhunderts.[3] Die Frucht wird weniger als Obst verwendet, sondern hauptsächlich wegen der ätherischen Öle angebaut, die in der Bergamottenschale enthalten sind. Das auch als grünes Gold bezeichnete Bergamottöl spielt vor allem in der Parfümindustrie eine Rolle, wird aber auch zum Aromatisieren von Tees (Earl Grey) verwendet.[4]
Neben den Zitrusfrüchten gibt es auch noch eine viel ältere gleichnamige Gruppe von Birnen, nach denen die Zitrusfrüchte wegen ihrer ähnlichen Form benannt wurden.
Das italienische Wort bergamotta bezeichnete ursprünglich nur eine Birnensorte, die aus der Türkei eingeführt wurde. Der Name soll auf das osmanisch-türkische beg armudı (heutiges Türkisch: bey armudu) zurückgehen, was „Herren-“ oder „Prinzenbirne“ bedeutet, wobei die italienische Bezeichnung auch durch den Städtenamen Bergama für Pergamon beeinflusst sein könnte. Erst im späten 17. Jahrhundert wird der Name für die Birnensorte auch auf diese Zitrusfrucht übertragen.[5][6]
Der wissenschaftliche Name wurde zuerst von Risso und Poiteau aufgestellt, die diese Pflanzenart Citrus bergamia nannten. Swingle spekulierte schon über die Beziehung der Bergamotte zur Bitterorange: Die Bergamotte könne eine Mutation der Bitterorange sein oder eine Hybride mit einer weiteren, unbekannten Art. Erst genetische Untersuchungen ergaben, dass die Bergamotte auf eine Kreuzung aus Bitterorange und Zitronatzitrone zurückzuführen ist.[7] Damit hat sie die gleichen Eltern-Arten wie die Zitrone, was für die wissenschaftliche Namensgebung ein Problem aufwirft: Hybriden gleicher Eltern sollen denselben Namen bekommen und der der Zitrone ist in diesem Fall der ältere. Korrekt heißt die Bergamotte also Citrus × limon, zur Unterscheidung von der Zitrone kann noch der Zusatz Citrus × limon Bergamotte-Gruppe verwendet werden.[8]
Die Bergamotte-Sorten erreichen Wuchshöhen von etwa 4 Metern und besitzen unregelmäßigen Astwuchs, wobei die Äste nur selten von Dornen besetzt sind. Im Unterschied zur Zitrone sind die Rinde der Zweige und die Laubblätter beim Austrieb nicht rötlich gefärbt. Die immergrünen Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Zumeist ist der Blattstiel auffallend geflügelt. Die Blattspreite ist dunkelgrün, länglich und glatt.
Die Blütezeit konzentriert sich auf eine bestimmte Periode im Frühjahr, auch fruchtet die Bergamotte nicht über das gesamte Jahr verteilt. Die Blüten sind reinweiß. Die Frucht ist rundlich bis leicht birnenförmig, oft leicht gerippt und am Ende mit einer kleinen Ausstülpung versehen, an der der Griffel häufig bis zur Reifezeit haften bleibt. Sie hat ein Gewicht von 100 bis 200 Gramm und ist bei der Ernte – die erst spät von November bis März stattfindet – zitronengelb. Einige Selektionen erbringen aber auch schwerere Früchte. Die Früchte haben einen Durchmesser von fünf bis sieben Zentimetern. Die äußere Schale ist glatt bis leicht angeraut, sie haftet fest an der Frucht. Das grünliche Fruchtfleisch ist in zahlreiche Segmente unterteilt, es hat einen sehr sauren und leicht bitteren Geschmack. Die Früchte bilden nur wenige, manchmal auch gar keine Samen, welche meist nur einen Embryo mit weißen oder hellgrünen Keimblättern enthalten.
Es werden drei Sorten unterschieden: ‘Castagnaro’, ‘Femminello’ und ‘Fantastico’. Castagnaro ist die älteste Sorte, die zwischen sehr ertragreichen und ertragslosen Jahren alterniert. ‘Fantastico’ produziert besonders viel ätherisches Öl, jedoch gilt das ätherische Öl von ‘Femminello’ als das von der höchsten Qualität.[9]
90 Prozent der Weltproduktion an Bergamotte werden entlang eines schmalen, etwa 100 Kilometer langen Küstenstreifens zwischen dem Ionischen und dem Tyrrhenischen Meer in Kalabrien, von Villa San Giovanni bis nach Gioiosa Ionica angebaut.[10] Die Region im Süden Italiens zeichnet sich durch extreme Wetterbedingungen in Form von langanhaltend heißen Sommern, relativ viel Regen im Frühling und milden Wintern aus.[11]
Ein weiteres traditionelles Anbaugebiet ist die ionische Insel Kefalonia,[12] bis in die erste Hälfte des 20. Jahrhunderts gab es auch einen bedeutenden Anbau auf der Nachbarinsel Zakynthos (Zante).[13]
Daneben werden Bergamotten in geringem Umfang auch außerhalb dieser Regionen angebaut, das von diesen Früchten gewonnene Bergamotte-Öl ist jedoch von geringer Qualität.[3] Zu den weiteren Anbaugebieten gehören Argentinien, Brasilien, Mali, Guinea, Kamerun und die Elfenbeinküste.[10] Einzelne Pflanzen können zu Zierzwecken in allen immerwarmen Gebieten angepflanzt werden.
Vor 1750 gibt es keine Hinweise auf einen kommerziellen Anbau von Bergamotten in großem Stil. Da Bergamottöl zu dem Zeitpunkt jedoch bereits in der Parfümindustrie verarbeitet wurde, kann man vermuten, dass es damals in kleinen Mengen von einzelnen Landwirten aufgekauft wurde. Der erste bekannte großflächige Anbau erfolgte um 1750, als der italienische Cavalieri Nicola Parisi die erste Bergamott-Plantage anpflanzte. Um 1850 waren in Kalabrien bereits rund 1250 Hektar mit Bergamottbäumen bepflanzt.[14]
Im 19. Jahrhundert wurden nennenswerte Gewinnmargen eher weniger von den Landwirten, die die Bergamotten anbauten, erzielt, sondern vielmehr von den überwiegend britischen Zwischenhändlern für Bergamottöl.[15] Dies änderte sich um die Mitte des 20. Jahrhunderts. So konnte ein Landwirt in den 1960er Jahren davon ausgehen, dass er pro Hektar Anbaufläche ein Einkommen von 50.000 EUR (Gegenwert 2014) erzielen würde.[10] In den 1970er Jahren vermutete man – wie sich als falsch herausstellte – dass Bergamottöl krebserregend sei, weshalb die Kosmetikindustrie auf synthetische Produkte auswich. Da gleichzeitig der Tourismus an der kalabrischen Küste boomte, wurden große Teile der Anbaufläche in Bauland umgewandelt.[10] Weitere Probleme entstanden, als in Europa minderwertiges, mit anderen ätherischen Ölen vermischtes Bergamottöl in den Handel kam.
Seit 2007 wacht das Consorzio di Tutela del Bergamotto über die Qualität des in der Europäischen Union gehandelten Bergamottöls und kann minderwertige Produkte aus dem Handel ziehen.[16] Seit 1999 darf genuines kalabrisches Bergamottöl außerdem die Denominazione d’Origine Protetta, kurz DOP tragen, das italienische Siegel für Produkte mit geschützter Herkunftsbezeichnung ist nun im EG-Recht eine geschützte Ursprungsbezeichnung (g.U.). Die Mehrzahl der Bergamotte-Anbauer hat sich außerdem zu einer Organisation zusammengeschlossen, was ihre Verhandlungsposition gegenüber Großhändlern stärkt.
Die Hauptbestandteile des Bergamotte-Öls sind Terpene wie Linalylacetat, Linalool, Bergapten, Dihydrocuminalkohol, Nerol, Limonen, Bergaptol, Limettin, 6′,7′-Dihydroxybergamottin und Bergamottin.
Der Duft von Bergamottöl ist klar, frisch, lebhaft, spritzig und von großer Originalität. Er ist in vielen Parfüms als Kopfnote enthalten und wird vor allem in Eau de Colognes und frischen, zitronigen Eau de Toilettes verwendet. Mit Bergamottöl werden jedoch auch Seifen, Deodorants, Zahnpasten und Duschgels parfümiert.[19] Die Ernte wird fast ausschließlich zur Gewinnung des Bergamottöls verwendet, das über 350 verschiedene Aromen enthält und damit viele andere natürliche Duftstoffe an Komplexität übertrifft. Gewonnen wird es durch das Auspressen der Schale der Früchte. Früher wurde das Auspressen mit der Hand besorgt, dann mit selbstgezimmerten Pressvorrichtungen aus Holz, heute geschieht es maschinell. Um einen Liter Öl zu gewinnen, müssen 200 Kilogramm Früchte gepresst werden.
Laut Gildemeister und Hoffmanns Werk Die etherischen Oele wurde Bergamottöl in der Zeit zwischen 1672 und 1708 eingeführt. In den Geschäftsbüchern der Eau de Cologne und Parfümeriefabrik Johann Maria Farina gegenüber dem Jülichs-Platz in Köln (kurz Farina gegenüber) finden sich Einkäufe von Bergamottöl ab 1714. Es gibt aber Indizien, dass der seit 1706 in Köln lebende Johann Maria Farina bereits zuvor ein auf Bergamottöl basierendes Duftwasser entwickelte. In einem Brief an seinen Bruder aus dem Jahre 1708 beschreibt er ein Parfüm, das den Duft eines italienischen Frühlingsmorgens, den Geruch von Bergnarzissen und den einer Zitrusblüte nach dem Regen einfange.[20] Kölnisch Wasser, zu dessen wesentlichem Bestandteil Bergamottöl gehört, entwickelte sich in den folgenden Jahrzehnten zu einem großen kommerziellen Erfolg, das von Köln aus sehr bald in ganz Europa verkauft wurde. Zu seinen Benutzern zählten Ludwig XV., Napoleon Bonaparte und Wolfgang Amadeus Mozart. Voltaire nannte es ein Duftwasser, das den Geist inspiriere und Johann Wolfgang von Goethe bewahrte in Schreibtischnähe mit Eau de Cologne getränkte Taschentücher auf.[14] Beau Nash und Beau Brummel machten es im ausgehenden 18. und beginnenden 19. Jahrhundert in Großbritannien zum dominierenden Herrenduft.[21]
Kölnisch Wasser war verglichen mit Parfüms vergleichsweise preisgünstig.[22] Wohlhabende Personen benutzten es in großen Mengen, aber es war preiswert genug, um auch von Personen der Mittelschicht in Maßen verwendet zu werden. Friseure wie Apotheker hatten es in ihrem Angebot. Es wurde ursprünglich fast nur von Männern getragen, in Großbritannien hatte es sich erst ab 1830 als Duft für beide Geschlechter durchgesetzt.[22] Die Historikerin Ruth Goodman nennt den Duft von Bergamottöl den dominierenden Geruch des Viktorianischen Zeitalters.[22] Reines Bergamottöl konnte vergleichsweise preisgünstig gekauft werden und meist gemeinsam mit Zitronenöl war es selbst in den Haushalten von bessergestellten Familien der Arbeiterschicht zu finden. Da sich das Öl leicht mit anderen Fetten mischte, war es außerdem einfach in selbstgemachten Kosmetika zu verarbeiten. Erst ab 1880 kam der reine Duft der Bergamotte allmählich aus der Mode, wenn auch das Öl als Parfümrohstoff weiterhin verarbeitet wurde.[23] Im hochpreisigen Segment setzten sich zunehmend komplex kombinierte Parfüms durch, im Massenmarkt wurde Lavendelöl populär.[24]
Johann Maria Farina kaufte zunächst Bergamottöl ein, das in Kalabrien aus den Schalen gepresst worden war. Die Qualität des gewonnen ätherischen Öls schwankte jedoch stark, obwohl Farina den Produzenten genaue Herstellungsvorschriften schickte. Farina stellte auch fest, dass das ätherische Öl mit den Kupfergefäßen reagierte, in denen es transportiert wurde. Sein Versuch, nur noch Bergamottöl zu kaufen, das in Glasphiolen oder mit Bienenwachs und Leinen versiegelten Keramikgefäßen aufbewahrt wurde, führte ebenfalls nicht zu einer entscheidenden Verbesserung. Farina übernahm die Extraktion des ätherischen Öls eine Zeitlang selber, so dass eine Zeitlang in Köln Bergamottöl gewonnen wurde.[25]
Die Schale einer Bergamotte ist so voll ätherischer Öle, dass bereits geringer Druck ausreicht, dass dieses Öl austritt. Eine alte traditionelle Methode ist es, Schwämme gegen die Früchte zu pressen und diese Schwämme dann über Auffangbecken auszudrücken. Die Gartenhistorikerin Helena Attlee hält fest, dass so gewonnenes Öl von einigen Parfümeuren für das hochwertigste gehalten wird.[25]
1844 wurde von Nicola Barilla die macchina Calabrese entwickelt, die den arbeitsaufwändigen Prozess der Ölgewinnung vereinfachte. Bergamotten wurden in eine Metallschale gelegt, in der kleine Metallspitzen die Früchte festhielten. Eine zweite, mit scharfen Klingen versehene Schale wurde langsam auf diese Früchte herabgelassen. Drehen an der Kurbel bewirkte, dass sich die obere Schale bewegte und die Kombination aus Druck und Drehung der oberen Schale bewirkte, dass Öl und Wasser aus den Bergamotteschalen lief und sich in einem Becken darunter sammelte. Anschließend wurden die zerkleinerten Bergamotteschalen durch Filtersäcke aus Wolle gefiltert, die man aufhängte. Becken darunter fingen das restliche Öl auf.[25]
Bergamottenöl wird zur Aromatisierung von Earl-Grey-Tee sowie Lady-Grey-Tee verwendet; außerdem ist es in einer besonderen Sorte türkischer Akide-Bonbons sowie in französischen Bonbons aus Nancy enthalten; auch wird es für die Aromatisierung von Pfeifen- und Schnupftabaken verwendet.
Als Spezialität gilt Marmelade aus Bergamottefrüchten: Sie ist im Geschmack sauer, leicht bitter, mit einem unverwechselbaren Aroma. In Kalabrien werden außerdem Produkte wie in Bergamottesirup eingelegte Feigen und Peperoni hergestellt.[26]
Aus den Produktionsresten der Bergamotte-Ernte werden in der Regel in einem zweiten Verwertungsgang Säfte und Schnäpse hergestellt.
Das aus den Schalen der Bergamotte gewonnene ätherische Bergamottöl wird mit einer sehr viel größeren Menge an Olivenöl verdünnt und so als Bräunungsbeschleuniger eingesetzt. Die in der Bergamotte enthaltenen Stoffe Furocumarine wirken in Kombination mit Sonnenlicht jedoch auch toxisch, weshalb von dieser Art der Anwendung abgeraten wird, um Schäden der Haut zu verhindern.
Es gibt ein altes Handwerk in Kalabrien, in dem getrocknete Bergamotte-Fruchtkörper als Beutel für Schnupftabak verarbeitet werden.[4]
In Kalabrien wurde im 19. Jahrhundert mit Mandelöl verdünntes Bergamottöl auch verwendet, um Krätze zu behandeln.[27]
Außerdem hält der Bergamottesaft seit einiger Zeit Einzug in die Haute Cuisine als Aromastoff, vergleichbar mit Limettensaft.
Als Bergamotte (Citrus × limon, Syn.: Citrus bergamia) bezeichnet man eine Gruppe aus der Gattung der Zitruspflanzen (Citrus), die als Hybride aus Süßer Limette (Citrus limetta) und Bitterorange (Citrus × aurantium) oder aus Zitronatzitrone (Citrus medica) und Bitterorange entstanden sein könnten. Beschrieben wurde die Pflanze erstmals in der Mitte des 17. Jahrhunderts. Die Frucht wird weniger als Obst verwendet, sondern hauptsächlich wegen der ätherischen Öle angebaut, die in der Bergamottenschale enthalten sind. Das auch als grünes Gold bezeichnete Bergamottöl spielt vor allem in der Parfümindustrie eine Rolle, wird aber auch zum Aromatisieren von Tees (Earl Grey) verwendet.
Neben den Zitrusfrüchten gibt es auch noch eine viel ältere gleichnamige Gruppe von Birnen, nach denen die Zitrusfrüchte wegen ihrer ähnlichen Form benannt wurden.
Bergamota[1] (botaniski korektnje Citrus × limon, syn. Citrus bergamia) jo kupka sortow ze swójźby rutowych rostlinow (Rutaceae).
Bergamota (botaniski korektnje Citrus × limon, syn. Citrus bergamia) jo kupka sortow ze swójźby rutowych rostlinow (Rutaceae).
Bergamoto esas varietato di piro tre parfumoza, qua quaze liquideskas lor manjo. Citrus bergamia
Bergamott oder Bergamotte (Citrus bergamia, ok woll Citrus aurantium subsp. bergamia) is en lüttje, suure Zitrusfrucht. Se hett de Form vun Beren un wasst an en Boom, de bi 4 m hooch weern kann.
De Frucht warrt in dat süüdliche Italien tagen un bringt Smack in den Earl Grey-Tee. Dor warrt Bergamottööl ut de Schellen vun unriepe Frücht for wunnen. De Naam kümmt vun de Stadt Bergamo in Italien vun her.
Up de Grundlaag vun en Gen-Unnersöken ut dat Johr 2000 warrt annahmen, datt Bergamott en Krüzung is twuschen Citrus limetta (en Zitroon-Soort) un Citrus aurantium (en Suerappelsien). Dat is nich klaar, of dat dor um en natüürliche, spontane Krüzung bi geiht. An un for sik kummt Citrus aurantium in dat süüdliche Vietnam vör.
Dat Ätheersche Ööl wat ut Bergamott maakt warrt, is bannig wichtig för de Parfümindustrie. In en ganze Reeg vun Parfüms is düt Ööl in. Dat is ok de wichtigste Bestanddeel vun Eau de Cologne un Fougère-Parfüms.
Bovenhen gifft dat noch en Bergamottkruut (Monarda fistulosa). Dor hannelt sik dat um en Plant ut de Familie vun de Pepermintplanten bi. Se kümmt in de USA vör un hett den Naam vun de Zitrusplanten her kregen, vunwegen den Röök, de ganz liek is.
Un citronier (var. citronèr, citronièr, lemonièr, limoèr, limonier, limonièr) (Citrus lemon) es una espècia d'aubres de pichona talha de la familha dei Rutaceae que son cultivats dins lei regions mediterranèas e subtropicalas per sei fruchs.
Citronowy bom[1] (Citrus × limon) jo bom ze swójźby rutowych rostlinow (Rutaceae). Jogo płod jo citrona.
Citronowy bom jo bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót až do 6 m.
Zdrjałe płody su žołte abo zelene. Wóni wopśimjeju 5-7% citronowu kisalinu a su bogate na witaminy.
Rosće nejlěpjej w śopłych regionach z miłymi zymami.
Mězga a běliznja se ako wěrcu w kuchni, w konditarstwje, w gótowanju napojow a k wudobywanju citronoweje kisaliny a wólejow wužywatej.
Citronowy bom (Citrus × limon) jo bom ze swójźby rutowych rostlinow (Rutaceae). Jogo płod jo citrona.
Lu Citrus limon (chiamatu "lumìa" o "lumiu" o "lumiuni" 'n Sicilia) è n'àrvulu nicu, ca pruduci lu fruttu chiamatu midemma lumia, c'havi fogghi semprivirdi e ciuri janchi. Lu fruttu è ovali, di culuri giarnu chiaru, câ purpa succusa e sapuri assai àcidu.
La lumìa è n'agrumi tra li cchiù cumuni. Curtivatu nti tuttu lu Sud di l'Italia, la lumia è nu ngridienti essinziali pâ cucina siciliana e nun sulu. Tra l'usu cchiù cumuni è chiddu di dari sapuri ê piatti di carni e pisci. La lumìa è usata spissu puru pi bìbbiti rifriscanti, comu la gazzusa o pi la varietà cchiù cumuni di granita. Ntâ riggiuni di Napuli la lumìa è lu ngridienti essinziali pi la fabbricazzioni dû limuncellu, nu liquori di gradazzioni àuta, ô sapuri di lumìa e assai apprizzatu comu diggestivu â fini dî manciati.
Lu Citrus limon (chiamatu "lumìa" o "lumiu" o "lumiuni" 'n Sicilia) è n'àrvulu nicu, ca pruduci lu fruttu chiamatu midemma lumia, c'havi fogghi semprivirdi e ciuri janchi. Lu fruttu è ovali, di culuri giarnu chiaru, câ purpa succusa e sapuri assai àcidu.
Cėtrėna (luotīnėškā: Citrus limon) ī tuokis vāsėnis augals, katros muokslėškā prigol prī rūtėniu augalū (Rutaceae) šeimuos. Nuokėn tuokius rīškē geltuonus nuognē rūgštius vāsius.
Jeruk Lémon nyaéta sarupaning jeruk nu rasana haseum biasana dipaké pikeun bungbu masak.[1]
Mangpaat jeruk lemon pikeun kaséhatan geus dipikawanoh salila mangtaun-taun lilana.[2] Lemon ngandung loba zat, hususna kalsium, magnesium, vitamin C, bioflavonoid, pektin sarta limonin anu ngaruh dina daya tahan awak sarta anti infeksi.[2] Katut sawatara mangpaat alami lemon anu geus kabuktian saprak jaman baheula .[2]
Lamun pilek, awak ngagibrig alatan harééng, lemon bisa ngurangan gejala-gejala kasebut, carana jieun jus ti hiji jeruk lemon dicampur jeung sacangkir cai panas sarta madu tuluy inum geura-giru sanggeus dijieun, tuluy-tinuluy saban dua jam nepi ka panasna turun.[2]
Lemon kaceluk minangka anti bakteri sarta anti virus anu ngagancangan prosés ngubaran barusuh, carana campurkan jus lemon seger kalayan sagelas cai haneut dipaké kukumur tilu kali sapoé, ieu kudu rutin dilakonan sangkan téréh cageur.[2]
Lemon ngandung asam sitrat anu éféktif ngubaran jerawat, Vitamin C dina buah jeruk lemon nyieun kulit bersih sarta sipat alkalina bisa maéhan sawatara jenis bakteri cukang lantaran jerawat.[2] carana nyaéta :kahiji usapkeun jus lemon seger dina jerawat jeung ramo bersih atawa bal kapas, ingkeun sapeuting, tuluy isukna sibeungeut ku cai bersih, sangkan leuwih gancang cageur paké campurkeun ogé madu pigawé dua kali sapoé.[2]
Panalungtikan némbongkeun yén lemon bisa nenangkeun sarta ngaleungitkeun rasa capé, lieur, sarta geumpeur, ngambeu bau minyak lemon éféktif ngaronjatkeun konsentrasi , leuwih hadé maké aroma lemon minangka seuseungitan pikeun di rohangan pikeun ngaronjatkeun efisiensi gawé.[2]
Kulit lemon éféktif ngaleungitkeun sasanggaleun dina leungeun, carana teundeun sapasi jeruk lemon sakandel 5 mm ka leungeun anu sasanggaleun tuluy gasrok-gasrokkeun kana kulit sapeupeuting mah.[2]
Jeruk Lémon nyaéta sarupaning jeruk nu rasana haseum biasana dipaké pikeun bungbu masak.
Le-bóng[1] sī koé-chí ê 1 khoán, hêng-thé sio̍k kam-kó.
Ko e lemani pe moli lemani ko e fuʻu ʻakau lahi ia.
Ko e lemani pe moli lemani ko e fuʻu ʻakau lahi ia.
Lemon bunga ampo sampaga
Paris a lemon
Lemon a tanaman
Ang lemon o limon (Ingles: lemon) ay isang uri ng maasim na prutas.[1]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Prutas ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
The lemon (Citrus × limon) is a smaa evergreen tree native tae Asie, an the tree's ellipsoidal yellae fruit. The fruit is uised for culinary an non-culinary purposes throughoot the warld, primarily for its juice, though the pulp an rind (zest) are an aa uised in cuikin an bakin. The juice o the lemon is aboot 5% tae 6% citric acid, which gives lemons a sour taste. The distinctive sour taste o lemon juice maks it a key ingredient in drinks an fuids such as lemonade.
Ang lemon o limon (Ingles: lemon) ay isang uri ng maasim na prutas.
Limacuahuitl[1] īxōchicual ca in limaxocotl.
Limacuahuitl īxōchicual ca in limaxocotl.
Limau (pia: limao; kutoka Kar. ليمون limun) ni tunda la mlimau. Pamoja na chungwa, danzi, balungi na ndimu ni mojawapo kati ya matunda chungwa.
Rangi ya tunda lililoiva ni njano hadi njano-kijani. Maji yake ina asidi nyingi na ladha yake ni chungu. Matumizi yake ni katika upishi hasa na tunda haliliwi moja kwa moja kutokana na uchungu mkali. Maji yake hutumiwa kwa ajili ya vinywaji ama kama kiungo pamoja na majiy a matunda mengine au mara nyingi kwa kuongeza sukari na maji.
Limau ina vitamini C nyingi ndani yake na kiasi kidogo kinatosheleza mahitaji ya kibinadamu. Sifa hii ilitambuliwa wakati mabaharia kwenye jahazi walipata ugonjwa wa kiseyeseye uliokuwa balaa kwa safari za kwanza zilizovuka bahari za Atlantiki na Pasifiki wakati wa upanuzi wa Wareno, Wahispania na Waingereza kuanzia karne ya 16. Hapa limau zilitambuliwa kuwa dawa lililozuia ugonjwa huu kutokana kiasi chacke cha vitamini C.
Limau ni tunda, mti mdogo ambao daima kijani, cirtrus limon, asili yake asia na pia ni jina la mmea wake. Tunda la limao hutumiwa kwa makusudi ya mapishi na mengine ysiyo ya mapishi hasa kwa majimaji yaje, japo nyama zake na pia maganda yake hutumika hasa wakati wa kupika na kuoka. Majimaji ya limao ni asilimia 5 asidi sitriki aside ya matunda jamii ya machungwa) ambayo hulipa limao radha ya uchachu, na ph ya 2 mpaka 3, hii hufanya kujipatia aside ya gharama nafuu kwa ajili ya mafunzo ya kielimu. Kutokana na radha yake ya uchachu, vinywaji vingi na peremende vilivyokolezwa na radha ya limao vinapatikana.
[1] Asili kabisa ya limao bado haijulikani, japo inaaminika kuwa mimea ya kwanza ilipatikana huko India, Kaskazini mwa Bama na China. Huko Kusini na kusini Mwashariki mwa asia yalifahamika kwa uwezo wake wa matibabu na ukatumika sana kama dawa kwa sumu mbalimbali. Baadae ukafahamika huko Persie na kasha Misri na Iraki mnamo 700bk. Mlimao ulisambaa sana miongoni mwa jamii ya Uarabu na Ukanda wa Mediteraniani kati ya 1000 na 1150 BK. Malimao yaliingia ulaya baada ya karne ya kwanza BK, wakati wa utawala wa Roma.
[2] Hata hiyo mmea huuulikua hauliwi sana na kilimo cha limao kilianza karne ya kumi na tano huko Genoa. Baada yalifika mpaka mpaka America mwaka 1493 wakati ambapo Cliristopher Columbus alichukua mbegu za limao na kwenda nazo Hispania wakati wa safari zake. Kutoka Hispania malimao yalisambaa sana na yalikuwa yakitumika hasa kwa mapambo na dawa na miaka ya 1700 na 1800, malimao yalikuzwa sana huko Fhorida na Calfonia baada ya malimao kuanza kutumika kupikia na kama viungo vya kuongeza laza. Mnamo 1747 utafiti wa James Lind ulithibitisha kwamba unavitamini C kutoka kwenye limao, yaliweza kuwatibu baharia ugonjwa wa ngozi wa kiseyeye.
Malimao yanafahamika kama msaada mkubwa wa umengenywaji wa chakula, mchanganyiko wa asali nyeusi na makapi huwa kwa kiwango kizuri katika kusafisha oganiza umegaji wa chakula. Virutubisho vingine hujumuisha maji -89%, aside ya sitriki -5%, makapi -2.8%, sukari – 2.5%, mafuta – pungufu ya 0.3%, protini – pungufuya 7%, vitamin C, na madini kadhaa kama vile selenium, zinc manganese, na shaba. Vitamin C katikt limao hutofautina. Hutegemea na ukubwa na ukomavu, kuiva aina na sehem inayoliwa kula limao lililokomaa huwezesha mtu kupata 10,000% ya vitamin c. Zingatia kuwa ni lile ganda la ndani jeupe la ndani la limao, linalokuwa na kiasi kikubwa cha vitamin c kwa ujazo wake kuliko chakula kingine chochote, uchunguzi unaonyesha, sehem ile nyeupe kuwa na mara 8 mpaka 11 zaidi ya vitamin c kuliko chupa ya dawa ya vitamin c kutoka hospitali.
Malimao hutumika kutengenezea shamlati na mapambo mezani kwa vinywaji. Magada ya limao pia yanamatumizi mengi. Vinywaji vingi soda, chi na maji mara nyingi huandaliwa na kipande cha limao kwenye bilauri au hata kwenye pindo ya chombo husika. Ssamaki huwekwa maji ya limao kuondoa shombo. Hapo aside ya limao hubadilisha amaibni, kemikali iliyo kwenye samaki kuwa chumvi za amoniamu, pia hutumika kulainisha nyama kwa tena kunyunyizia kwenye nyama kabla ya kupika, japo haiui vijidudu. Mmatumizi mengine, malimao hutumika kutengeneza aside ya Sitriki, kabla ya njia ya kuchachusha haijafahamika. Hutumika kusafishia vyombo na baadhi ya vitu hasa, hasa kwa ugumu wake ya kuondoa mafutana madoa.Hutumika kama bacteria sababu ya kiwango chake kidogo cha pH, majimaji ya limao pia hutumika kusafishia vyombo vya shombo, wakifuatiwa na Meksiko 14.5%, Brazili 8% na Hispania 7%.
Makala hii kuhusu mmea fulani bado ni mbegu. Limau (pia: limao; kutoka Kar. ليمون limun) ni tunda la mlimau. Pamoja na chungwa, danzi, balungi na ndimu ni mojawapo kati ya matunda chungwa.
Rangi ya tunda lililoiva ni njano hadi njano-kijani. Maji yake ina asidi nyingi na ladha yake ni chungu. Matumizi yake ni katika upishi hasa na tunda haliliwi moja kwa moja kutokana na uchungu mkali. Maji yake hutumiwa kwa ajili ya vinywaji ama kama kiungo pamoja na majiy a matunda mengine au mara nyingi kwa kuongeza sukari na maji.
Limau ina vitamini C nyingi ndani yake na kiasi kidogo kinatosheleza mahitaji ya kibinadamu. Sifa hii ilitambuliwa wakati mabaharia kwenye jahazi walipata ugonjwa wa kiseyeseye uliokuwa balaa kwa safari za kwanza zilizovuka bahari za Atlantiki na Pasifiki wakati wa upanuzi wa Wareno, Wahispania na Waingereza kuanzia karne ya 16. Hapa limau zilitambuliwa kuwa dawa lililozuia ugonjwa huu kutokana kiasi chacke cha vitamini C.
Limauni (Citrus × limon) hand göbe Fricht de im tropischn und subtropischn Klima auf glaichnamige Bam wogsn. De Frucht is oagentli in da Natua ned fiakema, sondan eascht duach a Kraizung fu Zitronatlimauni (Citrus medica) und Bittapamarantschn (Citrus × aurantium) fum Mensch gschoffa woan. Uaschbringli keman de Limauni aus Indien und san iwa Persien und de arabischn Lenda noch Airopa kema. Saidn 13. Joahundat han Limauni in Sizilien und Schbanien aubaud woan, fu wos im 16. Joahundat a neadlich fu de Oipm kema san. Richtig bekaunnt und beliabt hands bai ins owa eascht in da Barockzeid woan, wo ma a fasuacht hod in ghoazte Gloshaisa, de ma „Orangerien“ gnend hod, de Limauni a bai ins aubaun. Des woa owa recht aufwendi und desweng wean de Limauni, des heit bai ins zan kaufn gibt, oiwai nu aus sidlichare Lenda impoatiad.
Limauni haum an recht a sauas Fruchtflaisch und an sauan Soft, wean owa fia olle meglichn kulinarischn Fawendungen gean heagnuma. Zum Baischbü kau ma aus'n Soft a Limonad mocha, des is a fadinda Limaunisoft mid Zuga. Des Woat wiad heit owa a fia olle meglichn aundan Krachal fawent, de oft mid kinstlichn Aroma gmocht wean und wo nu Kohlnseire drin is. A de Schoin fu de Limauni kaum ma heanema, wai de an bsondas intensifn Gschmo hod. Unta aundam gibts an Haufn Rezept fia Bunki und Keks, wo Limaunischoin dabai is.
As Woat „Limauni“ kimd fum Arabischn Naum „laimun“ (arab.: ليمون) fia de Fricht, den de Italiena iwanuma haum und „limone“ draus gmocht haum. Iwa Italien han de Fricht und damid a da Naum zu ins kema und fum Italienischn lait si des boarisch-östareichische Dialektwoat „Limauni“ o. De Noaddeitschn und Hollenda haum de Frucht iwa an aundan Weg kena gleant. Doat san de Fricht aus Spanien iwa Fraunkreich impoatiad woan und desweng haum de as franzesische Woat „citron“ iwanuma. De Limauni hoassn desweng auf Hochdeitsch „Zitronen“ und auf Hollendisch „Citroen“.
De Limaunibam san kloane bis mittlgroße Bam, de as gaunze Joa iwa greea han und desweng a weamas Klima brauchan. Se wogsn im Faglaich mid aundane Zitrusfricht relativ schnö. De jungan Tribal fu de Limaunibam haum Schdochin.
De Bladl han lenglich, a weng oval und foan schbiz und am Raund a weng zakig.
De Blia fu de Limauni han umara zwoa bis drai Zantimeta gros und haum fimbf waisse Köchbladl und driwa fimbf waisse Bliabladl. Da Fruchknotn is dick und zilindrig und ged in Griffe iwa. Rund um den san zwoanzg bis fiazg Staubbladl. De wean moasdns fu Insektn bestaibt, es kau owa a da Wind in söbn Effekt haum. A Söbstbefruchtung is megli. A waunn de Blia ned befrucht wiad, wogsn schbeda draus Limauni, de daunn owa koane Kean drin haum, oiso koane Samen.
De Limauni-Frucht is rund und umara faustgroß. Zeascht iss greea und eascht waunns raif wiad, wiads göb. Innen drin hod de Frucht ocht Segment mid högöbe Softschlaich. A jeds Segment hod a dinne Haud (Endokarp) rund umadum. De Schoin is auf da Innenseitn wais und mid de Fruchsegment so schdoak fabundn, das ma de Limauni ned wiakli schön kau.
A Limaunibaam in Griachnlaund
Knospn fu da Bliah
unreife Frucht
aufgaungane Bliah
a Limauni am Baam
raife Limauni
In Airopa han oiwai nu Italien und Schbanien de gressdn Aunbaulenda fia Limauni. Se wogsn owa praktisch iwaroi rund ums Middlmeea, a in Marokko und Egiptn, in Israel und da Diakai. De gresdn Produzentn wödwaid san Mexiko, Indien und da Iran. Wai de Limauni ned neta a woams Klima brauchan, sondan a nua gnua Faichtn, miassn Limauniplantaschn in drukane Regionen kinstli gwassat wean. Waunn de Temparatua unta 12,5° Celsius foid, schdön de Wuazln eana Funkzion ai und de Bladl kinan neama mid Soft fasuagt wean. Da Limaunibam wiaft daunn seine Bladl o, kaunn owa waunns wida weama wiad neich draim. A kommerziella Aunbau fu Limauni is desweng in Mittlairopa ned megli und a in Noaditalien iss im Winta z'koid. Ma kaunns owa ois Ziabflaunzn hoidn, waunn mas im Winta in a ghoazde Kaumma schdöd, dass ses ned bfread.
Limauni (Citrus × limon) hand göbe Fricht de im tropischn und subtropischn Klima auf glaichnamige Bam wogsn. De Frucht is oagentli in da Natua ned fiakema, sondan eascht duach a Kraizung fu Zitronatlimauni (Citrus medica) und Bittapamarantschn (Citrus × aurantium) fum Mensch gschoffa woan. Uaschbringli keman de Limauni aus Indien und san iwa Persien und de arabischn Lenda noch Airopa kema. Saidn 13. Joahundat han Limauni in Sizilien und Schbanien aubaud woan, fu wos im 16. Joahundat a neadlich fu de Oipm kema san. Richtig bekaunnt und beliabt hands bai ins owa eascht in da Barockzeid woan, wo ma a fasuacht hod in ghoazte Gloshaisa, de ma „Orangerien“ gnend hod, de Limauni a bai ins aubaun. Des woa owa recht aufwendi und desweng wean de Limauni, des heit bai ins zan kaufn gibt, oiwai nu aus sidlichare Lenda impoatiad.
Limauni haum an recht a sauas Fruchtflaisch und an sauan Soft, wean owa fia olle meglichn kulinarischn Fawendungen gean heagnuma. Zum Baischbü kau ma aus'n Soft a Limonad mocha, des is a fadinda Limaunisoft mid Zuga. Des Woat wiad heit owa a fia olle meglichn aundan Krachal fawent, de oft mid kinstlichn Aroma gmocht wean und wo nu Kohlnseire drin is. A de Schoin fu de Limauni kaum ma heanema, wai de an bsondas intensifn Gschmo hod. Unta aundam gibts an Haufn Rezept fia Bunki und Keks, wo Limaunischoin dabai is.
Limon (arbre & fruit) o Chitron (fruit), Chitron·nhié (arbre)(Citrus limon )
Limon (latin.: Citrus ×limon, levitadud sinonim om Citrus limon) om pu, penzaz vai honuzkazmuz, i sen plod. Erik mülüb Rutaižed-sugukundan Citrus-heimho.
Kazmuz libub Indijan i Kitain rajonišpäi, mugažo Tünen valdmeren sarišpäi. Mainitaškanzihe Indijan kul'turkazmuseks 12. voz'sadaspäi, konz arabalaižed toiba kazmust Keskuzpäivnouzman i Pohjoižafrikan maihe, Ispanijha i Italijha. Kazvatadas subtropižes vös.
Sortud oma äiluguižed, sidä kesken om honuzkazmusid. Vozne satuz oli 14 mln tonnoid vl 2011. Päkazvatajad (enamba 1 mln tonnoid) oma Meksik (16% mail'man satust), Indii (16%), Kitai (10%), Argentin (9%) i Brazilii (8%).
Äikerdoitas juritandal limonan da toižiden citrusiden oksha. Limon kazvab da änikoičeb vodes läbi tropižes vös, pord šingoteseta oleleb pohjoižemb. Limon om kaikiš vilunvastaižemb i pil'vesenvastaižemb citrusiden keskes, no ei tirpi pakaižid ani (koleb −5..−9 C° lämudel). Vezad i oksad kazdas +10 C° keskmäižel lämudel da sen enamba, optimaline lämuz — +17..+18 C° mahusen +20..+22 C° lämudenke, plodud küpsnedas +21..+22 C° lämudel. Limon ei navedi räkäd, mugažo muiktoid, muglid i sodunuzid mahusid. Küzub valatandad eskai nepsoiš alangištoiš 4..5 kerdad vegetacijas, kuiviš tahondoiš — 32 kerdhasai vodes. Luja heretuz om velgusine.
Limonan ištutezbarb
Änik
Küpsad plodud
Kirjavlehtesine ruskedvauvaz limon
Limonan efirvoi
Ta'n limon ny villey sheer-ghlass beg (Citrus limon) lesh bunneydys echey 'syn Aishey, as t'eh ny ennym ta currit er y vess buigh ooh-chrooagh echey chammah. Ta'n mess ymmydit ry hoi ymmydyn yn-choagyrey as neu-choagyrey re feie ny cruinney. She'n soolagh ta ymmydit son y chooid smoo, agh ta'n speeineig ymmydit myrgeddin, ayns coagyraght as fuinney da'n chooid smoo. She soorid kidragh 5% (mychione 0.3 mole 'sy leetyr) jeh soolagh limon, as eh shen cur lesh y vlass sharroo echey, as ta pH eddyr 2 as 3 echey. Er oyr y vlass sharroo echey, ta ram joughyn as millshanyn lesh blass limon oc ry-gheddyn, goaill stiagh limonaid.
Limon (latin.: Citrus ×limon, levitadud sinonim om Citrus limon) om pu, penzaz vai honuzkazmuz, i sen plod. Erik mülüb Rutaižed-sugukundan Citrus-heimho.
Limoni (fruta të njohura si Citrus) është një hibrid i bimëve të egra të kultivuara. Emri limon është emër i përbashkët i disa llojeve të bimëve të familjes Rutacease. Fryti zakonisht përdoret për lëngun e tij, gjithashtu tuli dhe lëvorja përdoren në kuzhinë.
Lëngu i limonit përmban rreth 5% acid i cili i jep frutit shijen e tharrtë dhe pH në 2 deri 3 shkallë. Kjo e bën lëngun e limonit të lirë, sepse është gatshëm për përdorim në eksperimentet shkencoro-edukatve.
Limon është një peme që arrin 3-6 metra në lartësi. Buds dhe petals janë të bardhë dhe vjollcë.
Fruta është i verdhë nga jashtë dhe brenda i pangjyrë, sferike deri në ovale, shpesh me një fryrje në kulmin dhe theksoi në fund të tjera. Lëkurës mund të jenë shumë të përafërt të qetë, më shumë ose më pak rreshtuan brenda me një albedo bardhë bira-bira se jo ushqimor. Zakonisht limonët janë rritur për prodhimin e frutave, por bimore mund të kultivohet në tenxhere për qëllime zbukuruese. Për prodhimet e tokës në vazo rekomandohet posaçërisht për agrume dhe repotting para strehim dimrit vjetor në një serë. Degët janë me gjemba dhe kanë formë të një kurore të hapur. Gjethet janë me ngjyrë të gjelbër të ndritshme dhe me formë acuminate-eliptike. Lulet nga ana e jashtme kanë ngjyrë vjollce dhe kanë aromë të fortë. Fryti rritet nën lulen. Pas rënies së petaleve të lules mbetet një bulb i vogël i gjelbër i cili rritet dhe zhvillohet në fryt. Në drurin e shëndoshë të limonit shpesh mund të gjenden njëkohësisht lulet dhe frytet e pjekura. Në klimën, lule limoni mban fryt dy herë në vit. Lulet zgjatin të paktën dy muaj, frutat e pjekura dhe pastaj mund të presim edhe dy muaj para se të zënë me pemë, e cila çon në një koleksion sistematike.Gjate pranverës se lulëzuar prodhohen fruta të mira, pastaj mbledhja zgjat gjithë dimrit, nga nëntor-prill ose maj. Herë të dytë lulëzuar, në të detyruar në plantacionet komerciale, ndodh në gusht dhe shtator dhe frutat mund të korrur nga ne vazhdim maj, menjëherë pas dimrit. Nën kushte të favorshme, një i rritur mund të bëjë një pemë 600-800 fruta në vit.
Limoni në literaturë përmendet qysh në shekullin e dhjetë nga tregtarët arabë të prodhimeve bujqësore, gjithashtu mendohet që për herë të parë të jetë kultivuar në Assam, Indi. Limoni është shfrytëzuar si bimë zbukuruese në kopshtet e hershme Islame. Limonada mendohet se origjinën e ka nga Egjipti.[1]
Eksperimenet e studiuesit Jame Lind në mbylljen e varëve të shkaktuara nga sëmundja e skorbuti përfshinin vendosjen e vitaminës C në varrët e të sëmurëve përmes lëngut të limonit.[2]
Limonët përdoren edhe si bazë për gatime të shumta në kuzhinë, por më së shumti njihet për prodhimin e limonadës dhe pijeve tjera me bazë limoni.
Një limon mesatar përmban rreth 3 lugë ushqimi lëng. Duke i lënë limonat të arrijnë temperaturën e dhomës kemi mundësi të nxjerrim më lehtë lëngun. Limonët e lënë një kohë të gjatë në temperatura normale një kohë të gjatë do të myken, nëse janë të shtrydhur ose gjysmë të shtrydhur, ka mundësi që të thahen.
Peshqit njomen në lëng limoni për t'iu neutralizuar aroma. Acidet neutralizojnë aminet e peshkut duke i shëndrruar ato në kripa amine të pa avullueshme.
Lëngu i limonit i pastër apo i kombinuar me përbërës tjerë përdoret për njomjen e mishit para përgatitjes. Acidi i cili gjendet në lëng pjesërisht hidrolozonë fibrat e kolagjenit të fortë të mishit (e bën më të shijshëm për konsumim), megjithatë lëngu nuk ka asnjë efekt antibiotik.
Vetëm limonat apo të kombinuara me portokaj përdoren për prodhimin e marmalladës Pjesë e fruta më të përdorur zakonisht është lëng që përfaqëson deri në 50% nga pesha e saj. Ky lëng përmban 50-80 gram / litër e acidit citric, që imparts shije karakteristike e hidhur, dhe disa acide organike të tjera të tilla si acidi Askorbik. Është shumë e pasur me vitamina, veçanërisht vitamina C (0,5 gram / litër). Lëng është pasterizuar pa preservativë për të ruajtur të paktën një vit dhe është përdorur si një përbërës në ushqim dhe pije të ndryshme. Koncentrohen lëng është përpunuar më tej në vend dhe të konsumuar në industrinë canning. Që lëng limoni është prodhuar një pije limonadë bërë me lëng limoni, ujë dhe sheqer.
Limonët dhe frytet e tjera citrus përmbajtnë vitamina dhe minerale të cilat janë të nevojshme për shëndetin e njeriut. Terpeni i qajtur D-limonene prodhon shijen dhe aromën karakteristike të limonit. Limonat përmbajnë sasi të domethënshme të acidit citrik i cili e bën që fryti të ket shkall të ulët të pH-s dhe shije të thartë. Gjithashtu limoni përmbanë vitamin C (Acid Askorbik) që është bazik për shëndetin e njeriut.
Në 100 mililitra lëng limoni ka afërsisht 50 miligram vitamin C që është 55% e sasisë ditore të rekomanduar dhe 5 gram acid citrik.
I zbusni këmbët në një legen me ujë të ngrohtë, aq sa të durojë këmba. Pastaj i fshini dhe e pastroni dhe vendin ku ka kallo vendosni 1 fetë limoni, mbi të vendosni 2-3 thelpinj hudhre të shtypur dhe pak kripë të hollë gjelle nga darka deri në mëngjez, për 10 netë rresht.
Limoni (fruta të njohura si Citrus) është një hibrid i bimëve të egra të kultivuara. Emri limon është emër i përbashkët i disa llojeve të bimëve të familjes Rutacease. Fryti zakonisht përdoret për lëngun e tij, gjithashtu tuli dhe lëvorja përdoren në kuzhinë.
Lëngu i limonit përmban rreth 5% acid i cili i jep frutit shijen e tharrtë dhe pH në 2 deri 3 shkallë. Kjo e bën lëngun e limonit të lirë, sepse është gatshëm për përdorim në eksperimentet shkencoro-edukatve.
U Limonu (o Limone) (Citrus limon) hè un arburu cultivatu chì faci partia di a famiglia di i Rutaceae. U limonu hè cultivatu in u Mediterraniu è in i rigioni sottutrupicali par u so fruttu, u limonu. U limonu pò campà sin'à 80 anni. I frutti, i limona, sò prima verdi eppò dopu giaddi.
U limonu hè cultivatu in Corsica.
U Limonu (o Limone) (Citrus limon) hè un arburu cultivatu chì faci partia di a famiglia di i Rutaceae. U limonu hè cultivatu in u Mediterraniu è in i rigioni sottutrupicali par u so fruttu, u limonu. U limonu pò campà sin'à 80 anni. I frutti, i limona, sò prima verdi eppò dopu giaddi.
Limun (lat. Citrus x limon) je drvo iz roda Citrus (porodica Rutaceae) i njegov plod. Rezultat je davnog križanja po svoj prilici pomela i citrone, ali već stoljećima uspijeva kao samostalno drvo koje se razmnožava reznicama ili cijepljenjem. U Bosni i Hercegovini usjeva u Trebinju, Neumu i dijelovima uz rijeku Neretvu.
Limun se širom svijeta uzgaja u nebrojenim varijacijama koje, navodno, više niti botaničari ne registriraju. Razlike između novih varijacija su samo u vanjskom izgledu, dok njihova prehrambena svojstva i privredni značaj ostaju nepromijenjeni. Naime, limun se vrlo rijetko koristi kao svježe voće, tako da manje promjene okusa nisu previše važne. Za industrijsku upotrebu je dobra bilo koja varijacija osim, možda, onih koje nisu dovoljno trajne, pa ih se mora vrlo brzo nakon branja iskoristiti. Takve su, na primjer, gotovo nepoznate varijacije crvenih i slatkih limuna čiji su plodovi doduše kiseli, ali su istovremeno i slatki, pa ih uzgajivači koriste kao svježe voće. Njihov plod, kad se ubere, mora se potrošiti u dva-tri dana, pa je zbog toga gotovo nepoznat.
Limune uglavnom dijelimo na žute i zelene, ali to je samo komercijalna podjela, jer rastu na istom drvetu. Zeleni limun se razvija iz proljetnog cvijeta drveta umjetno, namjerno izazvanom sušom koja mora trajati četrdeset dana između juna i jula. Tako dobijen proljetni plod ima tanku, zelenu koru i vrlo sočno "meso". Takav plod podnosi duga putovanja i uskladištenje pa je moguć izvoz po cijelom svijetu. Uobičajeni žuti plodovi, koji su uobičajeni na tržištu, rastu na istom drvetu, samo što dozrijevaju zimi. Ovaj način korištenja drveta značajno skraćuje njegov životni vijek, ali kako je vrlo isplativ, vrlo često se koristi.
Limun je manje drvo, visoko od 3 do 6 metara. Mladi izboji i cvjetni listići su ljubičasti. Plod je žute boje, unutrašnjost mu je bezbojna, ovalnog do gotovo okruglog oblika, obično uz peteljku malo udubljen sa šiljastim završetkom na suprotnom kraju. Kora može biti lagano hrapava ili glatka, a s unutrašnje strane obložen je bijelom spužvastom ovojnicom koja se zove albedo i nije jestiva. Biljka se ponekad uzgaja kao ukras, ali općenito nasadi se uzgajaju radi dobijanja plodova.
U odgovarajućem podneblju limunovo drvo rodi dva put godišnje. Proljetna cvatnja iz koje izrastaju nabolji plodovi traje najmanje dva mjeseca. Isto toliko dugo zreli plodovi mogu čekati branje na grani, što dozvoljava neprekidno branje tokom cijele zime, od novembra pa do aprila ili maja. Druga cvatnja, koja se u komercijalnim nasadima izaziva prisilno, traje u augustu i septembru, a plodovi se počinju brati u maju, odmah nakon što se poberu zadnji zimski plodovi.
Jedan limun ima oko 57% jestive tvari, na koru otpada 40% a na sjemenke oko 3%. Naravno, pri tome se mora uzeti u obzir da su to prosječne vrijednosti i da razni varijeteti mogu značajno odstupati od navedenog. Iz toga proizlazi da se limun ne koristi samo za dobijanje soka i limunske kiseline. Od kore se radi kandirano voće i dobijaju esencije i pektin. Od sjemenki se dobija ulje, a ostatak se prerađuje za životinjsku hranu. Jedno odraslo drvo u povoljnim klimatskim uvjetima daje 600 do 800 plodova godišnje.
Plod limuna sadrži od 40 do 50% soka. Boja soka je žuta do blijedo zelena, a okus kiseo. Sadrži do 8% citronske kiseline, manje količine drugih organskih kiselina, oko 3% šećera i puno vitamina, prije svega C-vitamin. Prije upotrebe se pasterizira ili koncentrira. Pasterizirani sok koji je i bez konzervansa trajan najmanje jednu godinu, koristi se kao dodatak jelima i pićima. Koncentrirani sok se obično koristi za daljnju industrijsku preradu za gotova jela i pića.
Limunsko eterično ulje je žuta tekućina s izrazitim mirisom na limun, i potpuno je topljivo u alkoholu. Sastoji se pretežno (oko 90%) od limunina. Industrijski ga deterpeniraju vakuumskom destilacijom ili uz pomoć otapala. Tako pročišćeno ulje koristi se prije svega u prehrambenoj industriji (likeri, kolači) i za izradu parfema. Industrija sredstava za čišćenje i deterdženata koristi ulje prije deterpenacije i čak ga razrjeđuje s jeftinijim proizvodima, primjerice s parafinskim uljem.
Još puno prije moderne faramakologije se limun koristio kao lijek. Kad se još nije znalo za vitamine i koliko su korisni za zdravlje, limun je kotišten kao lijek. Prije svega, smatralo ga se učinkovitim sredstvom protiv krvarenja otvorenih rana i za čišćenje zagnojenih rana. Limun je nezamjenjiv kod liječenja skorbuta što su znali još antički mornari koji su na svako daleko putovanje uzimali sa sobom velike zalihe limuna.
Na Siciliji, koja je imala velike probleme sa snabdijevanjem pitkom vodom se oduvjek u sve zalihe pitke vode stavljalo svježe polovine limuna. Ljudi su iz iskustva znali, da limun dezinficira vodu, a moderna nauka je to potvrdila.
100 g limuna tako pokriva 71% dnevne potrebe vitamina C za odraslu osobu i 7% dnevne potrebe kalija, 1% kalcija i 9% magnezija.
Meksiko 1.825 9 
Italija 550 2 
Indija 1.420 10 
Turska 535 3 
Iran 1.100 11 
Egipat 300 4 
Španija 1.050 12 
Peru 255 5 
Argentina 950 13 
Južna Afrika 210 6 
Brazil 950 14 
Čile 150 7 
SAD 732 15 
Gvatemala 143 8 
Kina 618 16 
Grčka 110 Limun (lat. Citrus x limon) je drvo iz roda Citrus (porodica Rutaceae) i njegov plod. Rezultat je davnog križanja po svoj prilici pomela i citrone, ali već stoljećima uspijeva kao samostalno drvo koje se razmnožava reznicama ili cijepljenjem. U Bosni i Hercegovini usjeva u Trebinju, Neumu i dijelovima uz rijeku Neretvu.
O limón ye una fruita amariella que poseye un alto contenito en vitamina C (501,6 miligramos) y acido citrico (49,88 gramos) por litro. S'emplega ta fer postres u bebidas naturals. L'árbol an creixen os limons ye a limonera.
Il-lumija (Citrus × limon) hija kkonsidrata indiġena ġewwa l-Asja, u tipproduċi frott ta' lewn safrani. Din il-frotta hija użata ħafna fil-kċina waqt il-preparazzjoni ta' xi riċetta partikolari, iżda dan il-fattur ma jiddeterminax l-użu komplet tal-lumija, dan għaliex bosta huma dawk li jużaw il-lumija għall-meraq nutrittiv tagħha. Il-polpa u l-qoxra tal-lumija huma użati fit-tisjir sabiex ikunu jistgħu iżidu mal-aroma tal-platt. Il-meraq jikkonsisti minn 5 sa 6% aċidu ċitriku, li jagħmel lil-Lumija frotta qarsa. It-togħma distinta u qarsa tal-meraq tal-lumija, tagħmilha ingredjent essenzjali għax-xorb u għall-ikel, bħal-luminata.
L-oriġini tas-siġra tal-lumi huwa misteru li għad m'hemm l-ebda prova ċara dwaru, iżda spiss jingħad, li l-Lumi nibet l-ewwel fin-nofsinhar tal-Indja, fit-tramuntana ta' Burma u fiċ-Ċina. Però l-istudju ġenetiku li jirrigwarda lil-lumija minn taħt perspettiva xjentifika jgħid xorta oħra, jgħid li l-lumija hija ibrida bejn larinġa qarsa u ċ-ċitrun. Skont Josephus, il-lumi kien magħruf sewwa mil-Lhud ta' Ġerusalem, tant illi jagħtina deskrizzjoni kemxejn umoristika tal-Lhud jwaddbu l-lumi lil wieħed mill-messaġġiera tal-qassisin il-kbar matul il-festival fis-snin disgħin QK, minkejja li t-tradizzjoni Lhudija tibqa' ssostni li dan kien seħħ billi ġie użat frott taċ-ċitru ieħor, u mhux lumi. Il-lumi daħal fl-Ewropa min-nofsinhar tal-Italja għal mhux iktar tard mill-ewwel seklu WK, matul il-perjodu ta' Ruma l-antika. Minkejja l-fatt li ma kinux ikkultivati ħafna. Wara l-lumi ġie introdott fil-Persja u mbagħad fl-Iraq u fl-Eġittu għall-ħabta tas-sena 700 WK. Il-lumija hija msemmija fil-letteratura Għarbija tas-seklu 10, li tittratta l-biedja. Minbarra l-użu ġenerali tagħha, l-lumija kienet użata wkoll bħala pjanta ornamentali f'bosta ġonna Iżlamiċi, sinjal ċar li jirrappreżenta l-ħakma Għarbija f'bosta postijiet speċjalment dawk Mediterranji. Il-lumi kien iddistribwit b'mod wiesgħa madwar id-dinja Għarbija, u fir-reġjun Mediterranju bejn l-ewwel millenju (1000) u s-sena 1,150.
L-ewwel kultivazzjoni sostanzjali tal-lumi kienet bdiet fl-Ewropa, proprju f'Genoa għal nofs is-seklu ħmistax. Imbagħad il-lumija kienet introdotta fl-Amerika, fl-1493, meta Kristoforu Kolombu ġarr iż-żerriegħa tal-lumija lejn Hispaniola hu u jivvjaġġa lejn bosta bnadi qatt skoperti mill-bniedem. Il-ħakma Spanjola madwar id-dinja l-ġdida għenet fit-tixrid taż-żrieragħ tal-lumi. Il-lumija hija prinċipalment użata bħala pjanta ornamentali kif ukoll għall-mediċina. Fis-seklu 19, il-lumi beda jinżera' f'diversi bnadi mbiegħda mill-oriġini vera taghħhom, f'postijiet bħal Florida u l-Kalifornja. Fl-1747, l-esperimenti ta' James Lind fuq il-baħħara li bdew isofru mill-iskurvi involvew iż-żieda tal-meraq tal-lumi fid-dieti tagħhom, minkejja l-fatt li ħadd ma kien jaf rigward l-vitamina Ċ. Id-derivazzjoni tal-kelma lumija mhijiex magħrufa iżda jista' jkun li ġejja mill-Għarbi. Il-kelma 'lumija' tidher għall-ewwel darba fid-dokument dognali Ingliż nofsani, li nħareġ bejn l-1420 u l-1421. Il-kelma tidher li hija misluta mill-kelma arkajka Franċiża 'limon', li hija l-kelma minn fejn ġiet mnissla l-kelma Taljana Limone. Però wisq probabbli, id-derivazzjoni tal-kelma 'lumija' hija ġejja mill-Għarbi (laymūn jew līmūn ليمون, u mill-kelma Persjana līmūn لیمو, terminu ġeneriku għall-frott taċ-ċitru, li jixxiebah mal-kelma निम्ब (nimbū, “meraq tal-lumi”, bis-Sanskritt.
Il-meraq u l-qoxra tal-lumija huma użati ħafna f'diversi ikel u xorb. Il-meraq nutrittiv tal-lumija huwa użat sabiex jgħin fl-għamla ta' bosta xarbiet, ngħidu aħna: għal-luminata, għax-xorb mhux alkoħoliku u għall-koktejls. Il-lumija hija użata wkoll sabiex tinnutralizza l-amini tal-ħuta u tikkonvertihom f'ammonju li ma jagħmilx ħsara lill-ġisem, u għal-laħam fejn l-aċtu jirnexxilu jiddrolizza l-fibri ebsin, u għalhekk il-laħam isir tari. Però l-PH baxxa toqtol lill-proteina, li hija komposta minn diversi enżemi differenti, għalhekk wieħed jista' jistenna, li l-laħam sejjer jinxef hekk malli jagħmel kuntatt mas-sħana tal-forn. Il-meraq tal-lumija huwa użat ta' sikwit fir-renju Unit, fejn huwa mitfugħ fuq il-penkejks, speċjalment fuq ix-Shrove ta' nhar it-Tlieta. Il-meraq tal-lumija huwa użat ukoll bħala preservattiv konċiż fuq ċertu ikel li għandu it-tendenza li jossidaw u jsir kannella wara li jkunu mqatta', bħat-tuffieħ, il-banana u l-Avokado, u għalhekk l-aċtu preżenti fil-lumija għandu jgħin fil-qatla ta' dawk l-enżemi li jikkawżaw it-tiswid ta' dan il-frott.
Il-meraq u l-qoxra tal-lumija huma użati biex jikkreaw il-marmellata u l-liker tal-lumi. Il-biċċiet u l-qoxra tal-lumi huma użati bħala dekorazzjoni għal mal-ikel u għal max-xorb. Il-qoxra esterna u maħkuka tal-frotta. hija użata sabiex iżżid it-togħma lill-ikel moħmi, lill-pudini, lir-ross u 'l dixxijiet oħra. Il-lumi ppreservat huwa parti mill-kċina Marokkina. Il-lumi huwa wieħed mill-ingredjenti prinċipali fl-ikliet Indjani. Il-pickel tal-lumi jew tal-Mango, huma parti mill-ikliet rikorrenti fin-nofsinhar tal-Indja. Il-weraq tas-siġra tal-lumija huma użati biex isir it-te, u biex jakkomodaw il-preparazzjoni tal-laħam imsajjar u tal-frott tal-baħar.
-> Il-Bonnie Brae huwa lumi tawwali, lixx, irqiq u bla żerriegħa, u huwa mkabbar fil-konti ta' San Djiegu.
-> L-arbuxxell tal-lumi jikkonsisti minn lumi naturali għall-aħħar, li jikber fis-salvagg sotto-tropiku tal-Awstralja. Il-lumi huwa ħafif u għandu ġilda ħoxna b'togħma liema bħala, u l-qoxra hija tajba għat-tisjir. Dan l-arbuxxell jista' jikber sa 4 metri tul meta jkun għax-xemx.
-> Il-Lisbona huwa lumi qares ta' kwalità tajba, li għandu livelli għoljin ta' meraq u aċtu, il-frott tal-Lisbona huwa simili ħafna meta huwa mqabbel mal-Ewreka. Is-siġar felħana u produttivi jniggżu ħafna, speċjalment meta jkunu għadhom zgħar.
-> L-Ewreka tikber matul is-sena kollha u hija abbundanti. Bażikament din hija l-lumija li nistgħu nsibu fil-ħwienet tal-ħaxix, din il-lumija hija magħrufa wkoll bħala l-erba staġuni għaliex hija kapaċi tipproduċi l-fjuri u l-frott flimkien matul is-sena. Din il-varjetà hija disponibbli wkoll, għall-konsumaturi domestiċi.
-> Bosta pjanti jintiegħmu jew jinxtammu simili għal-Lumi.
-> Ċerti varjetajiet ta' ħabaq.
-> Cymbopogon (Il-ħaxix tal-Lumi)
-> Il-balzmu tal-Lumi, perenni erbaċej tal-menta li huma simili fil-familja Lamiaceae
-> Żewġ varjetajiet ta' ġeranju mfewwaħ Pelargonium crispum (ġeranju tal-Lumi) u l-Pelargonium x melissinum 'il-balzmu tal-Lumi'
-> Ir-riħan tal-lumija, riċentament, dan l-arbuxxell Awstraljan ġie meqjus bħala alternattiva popolari għal-Lumi. Il-weraq mgħaffeġ u niexef u ż-żjut essenzjali jagħtu togħma b'saħħitha u ħelwa lil-Lumija, imma m'hemm l-ebda traċċa ta' aċtu taċ-ċitru. Ir-riħan tal-Lumija huwa popolari f'dak l-ikel li jassoċja mal-meraq tal-Lumi, ngħidu aħna bħall-kejk tal-ġobon u l-ġelat.
-> Is-sagħtar tal-Lumi
-> Il-verbena tal-Lumi
-> Il-lajms, frotta komuni taċ-ċitru oħra, li hija użata għall-istess skop fejn is-soltu jintuza l-Lumi.
-> Ċerti kultivazzjonijiet tal-menta
-> Il-fjuri tas-siġra tal-Magnolia grandiflora
Il-lumija komuni tikkonsisti minn, bejn wieħed u ieħor, tlett imgħaref ta' meraq. Partikolarment, il-lumi u l-lajms għandhom konċentrazzjonijiet għolja ta' aċtu taċ-ċitru, li jista' jikkonsisti daqs 8% mill-piż niexef ta' dan il-frott (madwar 47 g/L f'meraq); il-meraq tal-lumija jikkonsisti minn madwar 5% sa 6% f'aċtu taċ-ċitru. Dawn il-figuri jvarjaw skont il-kultivar u ċ-ċirkostanzi affrontati fejn ġie mkabbar dan il-frott. Il-lumi mhux irreffriġġerat għal perjodi twal ta' ħin huma suxxettibbli għall-moffa.
Il-lumija (Citrus × limon) hija kkonsidrata indiġena ġewwa l-Asja, u tipproduċi frott ta' lewn safrani. Din il-frotta hija użata ħafna fil-kċina waqt il-preparazzjoni ta' xi riċetta partikolari, iżda dan il-fattur ma jiddeterminax l-użu komplet tal-lumija, dan għaliex bosta huma dawk li jużaw il-lumija għall-meraq nutrittiv tagħha. Il-polpa u l-qoxra tal-lumija huma użati fit-tisjir sabiex ikunu jistgħu iżidu mal-aroma tal-platt. Il-meraq jikkonsisti minn 5 sa 6% aċidu ċitriku, li jagħmel lil-Lumija frotta qarsa. It-togħma distinta u qarsa tal-meraq tal-lumija, tagħmilha ingredjent essenzjali għax-xorb u għall-ikel, bħal-luminata.
Lémon ya iku salah siji jinis jeruk. Ana sawatara jinis lémon antarané Eureka, Lisbon lan Meyer. Wit lémon bisa tuwuh nganti 6 mèter. Lémon tuwuh ing laladan iklim tropis lan sub-tropis sarta ora tahan hawa adhem. Suhu ideal kanggo lémon supaya bisa thukul kanthi apik ya iku anata 15-30 °C (60-85 °F). Lémon bisa tinemu ing Spanyol, Portugal, Argentina, Brasil, Amérikah Sarékat lan nagara-nagara liyané ing saubengé Segara Tengah. Lémon minangka tuwuhan kang dipigunakaké kanggo masak, nanging bisa uga kanggo kaperluan saliyané masak-memasak. Wohé, mligi dipurih duduh (jus)é, nanging daging woh, kulité uga uga migunani kanggo masak lan bumbu. Jus lémon udakara nagndhut 5% asem, kang mènèhi rasa kecut, lan pH watara 2 nganti 3. Bab iki kang njalari jus lémon minangka zat asem kang murah kanggo èksperimèn sajeroning ngèmu sains.
Lémon wis kapacak ing literatur wiwit abad angka 10 ana ing risalah basa Arab ngenani tetanèn, sanajan tuwuhan iki mbokmanawa pisanan ditandhur ing Assam, India. Lémon dianggo tanaman hias ing kebonan nalika jaman Islam kuna. Lemonade manawa wiwit kaloka ing Mesir jaman abad pertengahan.[2] Jeneng lémon disilih saka basa Arab līmūn لیمون liwat basa Italia & Pranceis kuna.[3][4][5]
Ing taun 1747, èksperimèn James Lind tumrap pelaut kang nandang lara radhang gusi migunakaké Vitamin C sajeroning panganan nganggo jus lémon.[6]
Lémon dianggo ngganwé lemonade, lan minangka campuran kanggo garnish ombénan. Es teh, soft drink lan banyu sok disuguhké nganggo irisan lémon ning gelas utawa ning lambé gelas.
Rata-rata siji woh lémon ngandhut telung sendhok mangan jus. Lémon kang diumbaraké ing suhu kamar utawa diangeti ing mikrowave sawatara wektu luwih gampang diperes duduhé.. Lémon kang ora dilebokaké ing lemari ès kanggo wektu sing rada suwé bisa ndadèkaké njamur.
Iwak lumrahé diolès dhisik nganggo lémon kanggo ngilangake ambu amisé. Zat asem lémon nétralaké zat amine saka iwak lan ngrubah dadi uyah ammonium.
Jus lémon, utawa campuran karo jus liyané, dipigunakaké kanggo mbumboni daging sadurungé dimasak: zat asem saka lémon sabagéan nyairaké serat collagen sajeroning daging, saéngga bisa ngempukaké daging kang arep dimasak..
Sawetara sumber mratelakaké yèn lémon ngandhut campuran flavonoid unik kang duwé zat anti oksidan lan anti kanker.[7] Bab iku kang bisa nyegah tuwuhing sèl kanker. Lemonin kang tinemu sajeroning lémon bisa dadi zat anti-carcinogen.
Amarga dhuwuré kandhungan Vitamin C, lémon didadèkké obat alternatif minangka tonic kanggo obat sistim pencernaan, sistim kakebalan, lan kulit. Ana kapitayan sajeroning pangobatan Ayurvedic yèn secangkir tèh lémon bisa nguataké ;lan ngresiki liver. Ing sawijining study Jepang bab effect aromatherapy, saka lémon essential oil sing awujud keluk dismpulaké bisa ngurangi stres tumraping tikus.[8]
_-_Waddell,_Maricopa_County,_Arizona,_USA_-_January_2013.jpg)
chromen-7-one_200.svg)
|coauthors= (pitulung); |coauthors= butuh |author= (pitulung) Lémon ya iku salah siji jinis jeruk. Ana sawatara jinis lémon antarané Eureka, Lisbon lan Meyer. Wit lémon bisa tuwuh nganti 6 mèter. Lémon tuwuh ing laladan iklim tropis lan sub-tropis sarta ora tahan hawa adhem. Suhu ideal kanggo lémon supaya bisa thukul kanthi apik ya iku anata 15-30 °C (60-85 °F). Lémon bisa tinemu ing Spanyol, Portugal, Argentina, Brasil, Amérikah Sarékat lan nagara-nagara liyané ing saubengé Segara Tengah. Lémon minangka tuwuhan kang dipigunakaké kanggo masak, nanging bisa uga kanggo kaperluan saliyané masak-memasak. Wohé, mligi dipurih duduh (jus)é, nanging daging woh, kulité uga uga migunani kanggo masak lan bumbu. Jus lémon udakara nagndhut 5% asem, kang mènèhi rasa kecut, lan pH watara 2 nganti 3. Bab iki kang njalari jus lémon minangka zat asem kang murah kanggo èksperimèn sajeroning ngèmu sains.
Leymûn an jî lîmon (latînî: Citros Limon) fêkiyek e.
Meyer limoni, xitoy limoni — pakana boʻyli limon navi. Meyer limoni limon bilan apelsin oʻrtasidagi tabiiy duragay hisoblanadi. Xitoyda keng tarqalgan. [[Limon ekiladigan barcha hududlarda uchraydi. Oʻzbekistonda himo-yalangan sharoitlarda issiqxona va transheyalarda oʻstiriladigan asosiy nav. Past boʻyli, shox-shabbalari ixcham. Ochiq joyda boʻyi 2,5 –3 m ga boradi. Meyer limoni yengil va unumdor tuproqlarda yaxshi usadi. Yil davomida 3—4 oʻsish davriga ega. Yillik oʻsishining 70—80% bahordagi birinchi oʻsish davriga toʻgri keladi. Bargi uzunchoq, toʻq yashil, ters tomoni och yashil. 2—3 yil toʻkilmay turadi. Gullari mayda, juft boʻlib barg qoʻltigʻida joylashgan. Apr.mayda shigʻil gullaydi. Mevasi uzun-choq, noksimon, meva yuzasi silliq, bir oz jiloli, vazni 75—80, baʼzan 200 g . Mevasi okt. oxiri — noyabr oyining boshlarida pisha boshlaydi. Mazasi nordon, xushboʻy. Tarkibida 25–30 mg% askorbin kta, 2,0—4,0% limon kta, 2,5—3,0% qand mavjud. Sharbati meva umumiy vaznining 50% ini tashkil qiladi. Noqulay tashqi omillar taʼsiriga chidamli nav. —4°, —5° da barglarini, —8°, —9° da daraxtini sovuq uradi. Bir yillik novdalardan qalamchalash yoʻli bilan (fev.mart va avg .-sentabrda) koʻpaytiriladi. Issiqxonalarda 3x3 sxemada ekiladi. 2—3-yili meva beradi, 6—7-yili toʻliq hosilga kiradi. Issiqxona sharoitlarida har tupidan 200—250 dona, baʼzida daraxtlaridan 500—700 donagacha meva olish mumkin. Meyer limoni Oʻzbekistonning barcha viloyatlarida oʻstiriladi (qarang [[Limon).[1]
Meyer limoni, xitoy limoni — pakana boʻyli limon navi. Meyer limoni limon bilan apelsin oʻrtasidagi tabiiy duragay hisoblanadi. Xitoyda keng tarqalgan. [[Limon ekiladigan barcha hududlarda uchraydi. Oʻzbekistonda himo-yalangan sharoitlarda issiqxona va transheyalarda oʻstiriladigan asosiy nav. Past boʻyli, shox-shabbalari ixcham. Ochiq joyda boʻyi 2,5 –3 m ga boradi. Meyer limoni yengil va unumdor tuproqlarda yaxshi usadi. Yil davomida 3—4 oʻsish davriga ega. Yillik oʻsishining 70—80% bahordagi birinchi oʻsish davriga toʻgri keladi. Bargi uzunchoq, toʻq yashil, ters tomoni och yashil. 2—3 yil toʻkilmay turadi. Gullari mayda, juft boʻlib barg qoʻltigʻida joylashgan. Apr.mayda shigʻil gullaydi. Mevasi uzun-choq, noksimon, meva yuzasi silliq, bir oz jiloli, vazni 75—80, baʼzan 200 g . Mevasi okt. oxiri — noyabr oyining boshlarida pisha boshlaydi. Mazasi nordon, xushboʻy. Tarkibida 25–30 mg% askorbin kta, 2,0—4,0% limon kta, 2,5—3,0% qand mavjud. Sharbati meva umumiy vaznining 50% ini tashkil qiladi. Noqulay tashqi omillar taʼsiriga chidamli nav. —4°, —5° da barglarini, —8°, —9° da daraxtini sovuq uradi. Bir yillik novdalardan qalamchalash yoʻli bilan (fev.mart va avg .-sentabrda) koʻpaytiriladi. Issiqxonalarda 3x3 sxemada ekiladi. 2—3-yili meva beradi, 6—7-yili toʻliq hosilga kiradi. Issiqxona sharoitlarida har tupidan 200—250 dona, baʼzida daraxtlaridan 500—700 donagacha meva olish mumkin. Meyer limoni Oʻzbekistonning barcha viloyatlarida oʻstiriladi (qarang [[Limon).
Mlimau (Citrus × limon) ni mti wa jamii ya mchungwa unaozaa malimau.
Ua la mlimau
Malimau
Makala hii kuhusu mmea fulani bado ni mbegu. Nìng-mùng (檸檬) sê siŏh cṳ̄ng cūi-guō.
Puquy k'allku icha Limun (Citrus x limon) nisqaqa huk wayuq mallkim. Ancha k'arku rurunkunatam (limunkunata) mikhunchik.
Sitwon se yon fwi. Li gen koulè vèt. lèl mi li gen koule jon. Pye sitwon an nan wotè de 5 a 10 mèt. Sitwon bon pou enfeksyon. Li bon pou ko a. Li chaje ak vitamin C. Li fè bon ji nou jwenn sitwon nan fore pafwa kèk mouw plantel lakay yo
Istwa mo sa
Sitwon se yon fwi. Li gen koulè vèt. lèl mi li gen koule jon. Pye sitwon an nan wotè de 5 a 10 mèt. Sitwon bon pou enfeksyon. Li bon pou ko a. Li chaje ak vitamin C. Li fè bon ji nou jwenn sitwon nan fore pafwa kèk mouw plantel lakay yo
Tekst üüb Öömrang At sitroon of uk limoon (faan araabisk ليمون, DMG laimūn) as det frücht faan a sitroonenbuum (Citrus × limon) an hiart tu a citrusplaanten (Citrus). Sitroonen san ans iinkrüsagt wurden mä bateraapelsiinen (Citrus × aurantium) an Sitronaatsitroonen (Citrus medica). Woorskiinelk kem's faan Indien, wiar am det juar 1000 oober uk al uun Sjiina an trinjam't Madlunsia bekäänd.
Limeten san letj citrusplaanten an like at sitroon, hiar oober ei tu't sitroonenskööl.
Daalang wurd sitroonen an limeten uun flook lunen uunbaud:
At sitroon of uk limoon (faan araabisk ليمون, DMG laimūn) as det frücht faan a sitroonenbuum (Citrus × limon) an hiart tu a citrusplaanten (Citrus). Sitroonen san ans iinkrüsagt wurden mä bateraapelsiinen (Citrus × aurantium) an Sitronaatsitroonen (Citrus medica). Woorskiinelk kem's faan Indien, wiar am det juar 1000 oober uk al uun Sjiina an trinjam't Madlunsia bekäänd.
D Zitrone isch d Frucht vom Zitronebaum (Citrus × limon) us dr Gattig vo de Zitruspflanze (Citrus). Es handlet sich um e Grubbe vo Sorte, wo us ere Chrüzig zwüsche Bitterorangsche (Citrus × aurantium) und Zitronatzitrone (Citrus medica) entstande isch,[1] woorschinlig im Norde vo Indie. Um s Joor 1000 cha mä die erste sichere Noochwiis z China und au im Mittelmeerruum finde.
D Böim si immergrüen und häi lenglig-ovali Frücht (d Zitrone) öbbe so grooss wien e Fust mit ere gääle oder grüen-gääle Schale. S Fruchtfläisch isch saftig und suur und s het din 3,5–8 % Zitronesüüri und e Hufe Vitamin C. Us Zitrone bechunnt mä Saft, Zitronesüüri, etherischs Ööl und Pektin.
D Zitrone isch d Frucht vom Zitronebaum (Citrus × limon) us dr Gattig vo de Zitruspflanze (Citrus). Es handlet sich um e Grubbe vo Sorte, wo us ere Chrüzig zwüsche Bitterorangsche (Citrus × aurantium) und Zitronatzitrone (Citrus medica) entstande isch, woorschinlig im Norde vo Indie. Um s Joor 1000 cha mä die erste sichere Noochwiis z China und au im Mittelmeerruum finde.
D Böim si immergrüen und häi lenglig-ovali Frücht (d Zitrone) öbbe so grooss wien e Fust mit ere gääle oder grüen-gääle Schale. S Fruchtfläisch isch saftig und suur und s het din 3,5–8 % Zitronesüüri und e Hufe Vitamin C. Us Zitrone bechunnt mä Saft, Zitronesüüri, etherischs Ööl und Pektin.
Eng Zitroun (Citrus × limon) ass d'Fruucht vum Zitrounebam. Net zeideg Zitroune si gréng, mä déi zeideg Friichte si giel. De Jus vun den Zitrounen enthält ronn 5 % Zitrounesaier, a gëtt benotzt fir Limonad ze maachen.
Eng Zitroun (Citrus × limon) ass d'Fruucht vum Zitrounebam. Net zeideg Zitroune si gréng, mä déi zeideg Friichte si giel. De Jus vun den Zitrounen enthält ronn 5 % Zitrounesaier, a gëtt benotzt fir Limonad ze maachen.
Το λεμόνι είναι ο καρπός του υβριδικού δέντρου που ονομάζεται λεμονιά (επιστ. Κιτρέα η λεμονέα, Citrus × limon) και ανήκει στην οικογένεια των Ρουτιδών (Rutaceae) (= εσπεριδοειδών (Hesperidaceae)). Ο καρπός αυτός χρησιμοποιείται κυρίως για τον χυμό του, παρόλο που χρησιμοποιούνται επίσης το πιο σαρκώδες μέρος του καρπού και ο φλοιός του, ιδιαίτερα στη μαγειρική. Ο χυμός του λεμονιού περιέχει περίπου 5% κιτρικό οξύ, το οποίο δίνει στα λεμόνια τη χαρακτηριστική ξινή τους γεύση και pH από 2 μέχρι 3. Αυτή η οξύτητα καθιστά το λεμόνι φθηνό και εύκολα διαθέσιμο υλικό για χρήση σε εκπαιδευτικά πειράματα χημείας.
Η λεμονιά μπορεί να μεγαλώσει μέχρι 6 μέτρα σε ύψος (20 πόδια), αλλά συνήθως είναι πιο κοντή. Τα κλαδιά του δέντρου έχουν αγκάθια και σχηματίζουν ανοιχτό στέμμα. Τα φύλλα είναι πράσινα, λαμπερά και έχουν ελλειψοειδές σχήμα. Τα άνθη είναι λευκά εξωτερικά με το εσωτερικό τους να κλίνει προς το μωβ. Στη λεμονιά, τόσο ο καρπός όσο και τα άνθη υπάρχουν ταυτόχρονα. Τα λεμόνια έχουν σχήμα ωοειδές με τις άκρες τους μυτερές. Όταν είναι ώριμα έχουν χρώμα έντονο κίτρινο.
Υπάρχουν διάφορες ποικιλίες λεμονιών, όπως τα Εύρηκα, Λισαβόνας και Μέγερ.
Οι λεμονιές φυτρώνουν σε τροπικά και εύκρατα κλίματα και δεν αντέχουν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Προτιμούν τη θερμοκρασία μεταξύ 15–30 °C (60–85 °F) και χρειάζονται πολλή ηλιοφάνεια. Αναπτύσσονται καλά σε γόνιμο, ξηρό χώμα. Οι λεμονιές χρειάζονται πολύ νερό, αλλά και να στεγνώνουν μεταξύ των ποτισμάτων.
Χώρες που παράγουν πολλά λεμόνια είναι η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και άλλες μεσογειακές χώρες, η Αργεντινή, η Ινδία, η Βραζιλία και οι ΗΠΑ. Μπορούν να φυτευτούν ως φυτά κήπου ή και σε γλάστρα αν κλαδεύονται για να παραμείνουν μικρές.
Το λεμόνι είναι καλλιεργημένο υβρίδιο που προέρχεται από άγριες ποικιλίες όπως το κίτρο και το μανταρίνι. Είναι άγνωστο πού και πότε έγινε αυτή η διασταύρωση. Ο κίτρος, προφανώς ο καρπός στον οποίο αναφέρεται ο Πλίνιος στη Φυσική ιστορία (XII, vii.15) ως το malum medicum — τον "ιατρικό καρπό" — είναι, κατά τα φαινόμενα, το πρώτο εσπεριδοειδές που ήταν γνωστό στη Μεσόγειο. Απεικονίσεις εσπεριδοειδών δέντρων υπάρχουν σε ρωμαϊκά μωσαϊκά στη Βόρεια Αφρική, αλλά η πρώτη σαφής περιγραφή του λεμονιού συναντάται στις αρχές του 10ου αιώνα, σε πραγματεία περί γεωργίας του Άραβα Κούστους Αλ-Ρούμι. Περί τα τέλη του 12ου αιώνα, ο Ιμπν Τζαμί, προσωπικός γιατρός του μεγάλου μουσουλμάνου ηγέτη Σαλαντίν, έγραψε πραγματεία περί του λεμονιού. Πιστεύεται ότι οι πρώτες λεμονιές καλλιεργήθηκαν στο οροπέδιο Ντέκαν στην κεντρική Ινδία.
Η ονομασία "λεμόνι" προέρχεται από την περσική λέξη (لیمو Limu), η οποία είναι συγγενική με τη σανσκριτική λέξη nimbuka. Λεμονιές καλλιεργήθηκαν στη Γένοβα στα μέσα του 15ου αιώνα και εμφανίστηκαν στις Αζόρες το 1494. Πρόσφατες έρευνες έχουν επισημάνει λεμόνια στα ερείπια της Πομπηίας. Τα λεμόνια χρησιμοποιήθηκαν παλιά από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό για την καταπολέμηση του σκορβούτου, καθώς παρείχαν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C.
Τα λεμόνια σερβίρονται συχνά ως λεμονάδα ή ως διακόσμηση σε ποτά όπως το παγωμένο τσάι ή αεριούχα αναψυκτικά, με μια φέτα είτε μέσα στο ποτήρι είτε στηριγμένη στο χείλος. Χρησιμοποιούνται στην παρασκευή του ιταλικού λικέρ λιμοντσέλο. Ένα κομματάκι λεμόνι προστίθεται επίσης συχνά στο νερό για να δώσει λίγη γεύση.
Ο χυμός λεμονιού χρησιμοποιείται πολύ σε φαγητά με ψάρι. Επιπλέον, χρησιμοποιείται πολύ, μαζί με άλλα υλικά, για μαρινάρισμα κρέατος πριν από το μαγείρεμα.
Μερικοί άνθρωποι τρώνε το λεμόνι ως φρούτο, όμως σε αυτή την περίπτωση πρέπει να καταναλώνεται αμέσως μετά νερό για να ξεπλένονται τα δόντια από το κιτρικό οξύ και τη ζάχαρη, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν τερηδόνα και άλλες οδοντικές ασθένειες. Τα λεμόνια γίνονται επίσης μαρμελάδα (εσπεριδοειδών), είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με πορτοκάλια.
100 χιλιοστόλιτρα λεμονοχυμού περιέχουν περίπου 50 χιλιοστόγραμμα βιταμίνης C και 5 γραμμάρια κιτρικού οξέος.
Λεμόνι σε πιάτο
Ανθοί λεμονιάς
Καρπός και ανθός λεμονιάς
Λεμόνια
Λεμόνια
Λεμόνια στο δέντρο
Το λεμόνι είναι ο καρπός του υβριδικού δέντρου που ονομάζεται λεμονιά (επιστ. Κιτρέα η λεμονέα, Citrus × limon) και ανήκει στην οικογένεια των Ρουτιδών (Rutaceae) (= εσπεριδοειδών (Hesperidaceae)). Ο καρπός αυτός χρησιμοποιείται κυρίως για τον χυμό του, παρόλο που χρησιμοποιούνται επίσης το πιο σαρκώδες μέρος του καρπού και ο φλοιός του, ιδιαίτερα στη μαγειρική. Ο χυμός του λεμονιού περιέχει περίπου 5% κιτρικό οξύ, το οποίο δίνει στα λεμόνια τη χαρακτηριστική ξινή τους γεύση και pH από 2 μέχρι 3. Αυτή η οξύτητα καθιστά το λεμόνι φθηνό και εύκολα διαθέσιμο υλικό για χρήση σε εκπαιδευτικά πειράματα χημείας.
Το περγαμόντο είναι ο καρπός του δέντρου περγαμοντιά η οποία ανήκει στα εσπεριδοειδή. Το επιστημονικό όνομα της περγαμοντιάς είναι Κίτρος η περγάμιος (Citrus bergamia) του γένους Κίτρος (Citrus) της οικογένειας των Ρυτοειδών (Rutaceae). Είναι δέντρο αειθαλές, σχετικά μικρό σε μέγεθος και με φύλλωμα που ποικίλλει σε σχήμα. Οι βλαστοί του είναι χρώματος ανοικτού πράσινου. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, λογχοειδή και μυτερά. Τα άνθη είναι λευκά, ενώ οι καρποί του είναι σχετικά μεγάλοι είτε πεπλατυσμένοι είτε στρογγυλοί και έχουν χρώμα κίτρινο προς πορτοκαλί. Οι καρποί έχουν προεξέχουσες βάσεις και κορυφές με ανθεκτικούς στήμονες.
Καθώς είναι ευαίσθητη στο ψύχος, η περγαμοντιά καλλιεργείται κυρίως σε θερμά κλίματα, όπως στην Καλαβρία, στην Ακτή Ελεφαντοστού και στην Ελλάδα στην Κορινθία, στην Αργολίδα, στην Ηλεία,
στην Κέρκυρα, στην Κεφαλλονιά,στην Ανδρο, και στην Κρήτη.
Το περγαμόντο δεν έχει σαφή καταγωγή και οι περισσότεροι ειδικοί εκτιμούν ότι πρόκειται για μετάλλαξη άλλων εσπεριδοειδών. Βάσει γενετικών αναλύσεων πιθανολογείται ότι είναι υβρίδιο δύο ειδών Κίτρου των Citrus limetta και Citrus aurantium.[1] Όσο για τη χώρα προέλευσής του υπάρχουν διάφορες θεωρίες, επικρατέστερες των οποίων είναι οι ακόλουθες: Κίνα, Ελλάδα, Ισπανία, Κανάριοι Νήσοι, Μπαρμπάντος. Όσον αφορά στην ονοματολογία, λέγεται ότι το περγαμόντο προέρχεται από την τουρκική λέξη "μπεγκ - άρμοντι" (το αχλάδι του κυρίου).[2].
Το εσωτερικό του καρπού του περγαμόντου δεν τρώγεται ωμό, όμως γίνεται γλυκό του κουταλιού και μαρμελάδα. Το ξύσμα του φλοιού χρησιμοποιείται ευρύτατα στη ζαχαροπλαστική. Το άρωμα του περγαμόντου είναι ξεχωριστό και έντονο και χρησιμοποιείται σε τεράστια ποικιλία τσαγιών, με διασημότερο το τσάι Earl Grey, καθώς και στα λουκούμια. Επίσης το περγαμόντο χρησιμοποιείται ως συστατικό σε κουλουράκια, σε σοκολάτες, στον χαλβά, σε φρουί γλασέ, σε αρωματισμένο γάλα (Χιώτικο γάλα), καθώς και σε σοκολάτα κουβερτούρα. Τέλος, το περγαμόντο χρησιμοποιείται περιορισμένα ως συστατικό και στη Μαγειρική, κυρίως ως συνοδευτικό κρέατος. Στην Άνδρο παρασκευάζεται και έχει ιδιαίτερη αξία το πράσινο, ολόκληρο περγαμόντο, όπως και καρουλάκι φλοιού περγαμόντο στο τέλος του χειμώνα.
Μία από τις σημαντικότερες εφαρμογές του είναι στην καλλυντική βιομηχανία, στην οποία χρησιμοποιείται εδώ και περίπου τρεις αιώνες, σε σαπούνια, αρώματα, λοσιόν, αποσμητικά κ.ά. Η χρήση του τοποθετείται χρονικά στην εποχή που εμφανίστηκε και η κολόνια (νερό της Κολωνίας). Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι πολλές: αναλγητικές, αντικαταθλιπτικές, αντισηπτικές, αποχρεμπτικές και κατευναστικές. Το αιθέριο έλαιο του περγαμόντου είναι περιζήτητο και χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία.
Το περγαμόντο είναι ο καρπός του δέντρου περγαμοντιά η οποία ανήκει στα εσπεριδοειδή. Το επιστημονικό όνομα της περγαμοντιάς είναι Κίτρος η περγάμιος (Citrus bergamia) του γένους Κίτρος (Citrus) της οικογένειας των Ρυτοειδών (Rutaceae). Είναι δέντρο αειθαλές, σχετικά μικρό σε μέγεθος και με φύλλωμα που ποικίλλει σε σχήμα. Οι βλαστοί του είναι χρώματος ανοικτού πράσινου. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, λογχοειδή και μυτερά. Τα άνθη είναι λευκά, ενώ οι καρποί του είναι σχετικά μεγάλοι είτε πεπλατυσμένοι είτε στρογγυλοί και έχουν χρώμα κίτρινο προς πορτοκαλί. Οι καρποί έχουν προεξέχουσες βάσεις και κορυφές με ανθεκτικούς στήμονες.
Бергамот или бергамот-портокал (науч. Citrus aurantium subsp. bergamia) — мал агрум со приближно крушест облик. Ова овошје за прв пат е добиено во Италија, со вкрстување на крушест лимон и горчлив портокал или грејпрфут. Расте на мали дрва со исто име.
Овошјето главно се одгледува на јонскиот крајбрежен регион во покраината Калабрија, дотолку што претставува симбол на целиот регион и градот. Тој обем и квалитет не може да се добие никаде на друго место во светот; се одгледува и на Брегот на Слоновата Коска, Аргентина и Бразил но добиениот квалитет на есенција не може да се спореди со оној од Реџо Калабрија заради тамошните аргилитни, варовнички и алувијални наслаги.
Овошјето е кисело, а од неговата ароматична кора се добива етерично масло кое се користи во чајот Ерл Греј, кај парфемите, за слатки и ароматерапијата за лекување на депресија. Се користи и за полесно варење. Бергамотот е и состојка на првата колонска вода направена во Германија во XVII век.
Најмалку еден италијански производител прави мармалад чија главна состојка е бергамот. Во Грција од него се прави слатко.
Бергамот-портокалот нема сродна врска со истоимената билка.
Маслото има некои негативни ефекти како осетливост на светлина (заради хемикалијата бергаптен) и спречување на желудечна апсорпција на калииум во организмот. [2], [3]
Бергамот или бергамот-портокал (науч. Citrus aurantium subsp. bergamia) — мал агрум со приближно крушест облик. Ова овошје за прв пат е добиено во Италија, со вкрстување на крушест лимон и горчлив портокал или грејпрфут. Расте на мали дрва со исто име.
Овошјето главно се одгледува на јонскиот крајбрежен регион во покраината Калабрија, дотолку што претставува симбол на целиот регион и градот. Тој обем и квалитет не може да се добие никаде на друго место во светот; се одгледува и на Брегот на Слоновата Коска, Аргентина и Бразил но добиениот квалитет на есенција не може да се спореди со оној од Реџо Калабрија заради тамошните аргилитни, варовнички и алувијални наслаги.
Овошјето е кисело, а од неговата ароматична кора се добива етерично масло кое се користи во чајот Ерл Греј, кај парфемите, за слатки и ароматерапијата за лекување на депресија. Се користи и за полесно варење. Бергамотот е и состојка на првата колонска вода направена во Германија во XVII век.
Најмалку еден италијански производител прави мармалад чија главна состојка е бергамот. Во Грција од него се прави слатко.
Бергамот-портокалот нема сродна врска со истоимената билка.
Маслото има некои негативни ефекти како осетливост на светлина (заради хемикалијата бергаптен) и спречување на желудечна апсорпција на калииум во организмот. ,
Бэргамо́т, або апэльсін-бэргамот (Citrus bergamia) — гібрыдны від расьлінаў сямейства Рутавых. Атрыманы шляхам скрыжаваньня памяранца і цытрона. Радзімай бэргамоту лічыцца Паўднёва-Ўсходняя Азія.
Назоў «бэргамот» атрымаў у гонар італьянскага места Бэргама, дзе яго ўпершыню пачалі культываваць і прадаваць як алей. Паводле іншай вэрсі, назва паходзіць ад турэцкага слова «beyarmudu», што ў перакладзе азначае «княская груша» або «beg armudy» — панская груша.
Хоць да грушаў бэргамот ня мае ніякага дачыненьня, аднак варта зазначыць, што ён мае грушападобную форму і сьветла-жоўты колер, як і грушы гатунку бэргамот.
Бэргамот — вечназялёнае дрэва вышынёй ад 2 да 10 м. Галіны з даўгімі, тонкімі, вострымі калючкамі даўжынёй да 10 см.
Лісьце з характэрным водарам чарговыя, чарэнкавыя (чарэнкі зь невялікімі крыламі лінейнае формы), скураністыя, яйкападобна-працяглыя ці эліптычныя, завостраныя, зьверху зялёныя, бліскучыя, унізе — сьвятлейшыя, крыху зубчастыя, хвалістыя.
Кветкі буйныя, вельмі духмяныя, адзінкавыя ці сабраныя ў пазушныя жмуткі, двухполыя, белыя ці баграныя, з моцным прыемным пахам. Квітнее ў сакавіку — красавіку.
Плады — шара- ці грушападобнай формы, зьменлівыя па велічыні, з пупком і булавападобным слупком на ім даўжынёй ад 1 см, залаціста-жоўтыя, з гладкай тоўстай трохслойнай абалонкай, багатай этэрным алеем. Мякіш складаецца быццам з шэрагу лёгка расшчапляльных сэгмэнтаў, унутры якіх разьмешчанае нешматлікае насеньне. Мае прыемны кісьлявы смак. Плады сасьпяваюць у лістападзе — сьнежні.
Дрэва рана і багата родзіць, аднак кепска марозаўстойлівае[1].
Вытворчасьць галоўным чынам абмяжоўваецца Іянічным узьбярэжжам правінцыі Калябрыя ў Італіі. Бэргамот вырошчваюць на міжземнаморскім узьбярэжжы, дзе склад глебы і тэмпэратура найболей спрыяльныя (Гішпанія, Грэцыя і Францыя)[1], а таксама на плянтацыях у Аргентыне, Бразыліі і штаце Джорджыя (ЗША).
Культура атрымала разьвіцьцё з пачатку XVIII стагодзьдзя, калі этэрны бэргамотавы алей знайшоў ужываньне ў парфуме, а пасьля ў мікраскапічнай тэхніцы[1].
Этэрны алей атрымліваюць з лупіньня пладоў, кветак і лісьця бэргамоту. Бэргамотавы алей — вадкасьць з прыемным своеасаблівым пахам і гаркавым смакам. Прымяняецца ў парфумэрыі і мікраскапічнай тэхніцы[1], а таксама ў харчовай вытворчасьці — напрыклад на араматызацыю гарбаты «Earl Grey». Лупіньне бэргамоту прымяняецца ў водаратэрапіі, дзеля лекаваньня дэпрэсіі і паляпшэньня страваваньня. Утрымваныя ў ім фуракумарыны валодаюць моцным фотасэнсыбілізуючым эфэктам, які спрыяе хутчэйшаму пігмэнтаваньню скуры. У мэдыцыне на аснове аднаго з кампанэнтаў — бэргаптэну — створаныя прэпараты для лекаваньня вітыліга і аблысеньня.
Бэргамо́т, або апэльсін-бэргамот (Citrus bergamia) — гібрыдны від расьлінаў сямейства Рутавых. Атрыманы шляхам скрыжаваньня памяранца і цытрона. Радзімай бэргамоту лічыцца Паўднёва-Ўсходняя Азія.
Лимо́н (лат. Citrus limon) — Цитрус агачлары төркеменең гибридлы төре. Бу агачның җимеше дә лимон дип атала.
Лимонның туган җирен галимнәр якынча Һималай тавының итәгендә дип фаразлыйлар. Анда әле дә лимон агачының кыргый төрләре очрый. Бу җимеш Европа һәм Азияне бик озак вакыт гизеп йөрәгеннән соң, ХVII гасырда Русиягә килеп җитә. Аның агачын Мәскәүгә Һолландиядән алып кайтып утырталар. Тора-бара алпавыт утарларында да лимон үстерү модага керә.
Лимон — 5-8 м биеклегендәге зур булмаган җимеш агачы. 45 еллык агачлар да очрый.
Кабыгы соргылт төстә, энәле. Яфраклары калын тиреле, яшел төстә, озынлыгы 10—15 см, калынлыгы 5—8 см, ялтырап торган, 3 елга бер коелалар. Чәчкәләре аерым, яки парлы, 2-3 см зурлыгында. Таҗлары ап-пак яки саргылтрак, тыштан ал төстә, нечкә хуш исле. Җимешнең озынлыгы 6—9 см, диаметры 4—6 см, саргылт, әрчергә авыррак кабыклы, эфир майлары тупланган бизләре бар. Җимешнең эчке өлеше берничә уемлы. Орлыклары яшькелт-сары яки ак, киселештә яшькелт, озынча.
Язда чәчкә ата. Көз көне җимешләрен бирә. Җылытма шартларында ел әйләнәсенә уңыш китерә.
Лимон яфрагының төзелеше кызыклы: беренче карауга гади яфрак. Ботаникада катлаулы яфрак дип берничә өлештән торган, һәрберсе аерым коелган яфракны атыйлар. Лимонның яфрак пластинкасы төпсәсенән алдарак коела. Икенче сүз белән әйткәндә, лимонның яфрагы катлаулылар исәбенә керә, әмма аның өлеше берәү генә калган.
Лимонның химик составы буенча судан һәм лимон кислотасыннан тора. Шуның белән бергә аның составында витаминнар күп: иң беренче чиратта бу матдәләр алмашын көйләүче, тукымаларны тукландыручы С витамины, аннан А, В1, В2, Д витаминнары һәм тагын цитрусларда гына була торган Р витамины яки цитринга бай. Шуңа да лимон күп авыруларны дәвалаучы һәм косметик чара булып санала.
Бүлмәдә үстерү өчен яраклаштырылган "Павловский" сорты, шулай ук кала "Новогрузинский", "Мейер", "Дженоа" һәм "Эврика" сортлары өй шартларында үстерү өчен яхшы саналалар. "Павловский" сортлы лимон – иң яхшы сортларның берсе. Ул яктылык җитәрлек булмауны да җиңел кичерә. Үзе серкәләнә. Кечкенә пумала белән ясалма серкәләндерү дә комачауламый.
Русиядә лимон XIX гасыр уртасында Павлово шәһәрендә үстерелә башлаган. Аны Төркиядән сәүдәгәрләр алып кайткан дип фаразлана. Шәһәр исеме тора-бара лимон сортына әйләнгән. Әлеге сорт лимон куагы 1-1,5 метр биеклеккә җитә. Көньяк-көнчыгыш, көньяк-көнбатыш, көнчыгыш якка карап торган тәрәзә төпләрендә яхшы үсә. Иң мөһиме турыдан-туры кояш нурлары төшеп тормасын. Һава дымлылыгы 60-80 процент булырга тиеш. Лимон шулай ук җылы су бөркегәнне ярата. Төбенә сипкән су һава температурасыннан 5 градуска югары булу шарт. Суны төбенә кадәр җиткәнче мул итеп сибәргә кирәк.[3]
Лимонот (лат. Citrus × limon) е име за дрво и плод од родот Citrus (фамилија Rutaceae). Тој е вид на мали зимзелени дрвја, со потекло од Азија. Елипсовидниот, жолт плод на лимоновото дрво се користи за кулинарски и некулинарски цели ширум светот, првенствено поради неговиот сок.[1] Пулпата и кората се користат за готвење и печење. Сокот од лимон содржи околу 5-6% лимонска киселина, со pH околу 2.2, давајќи му кисел вкус на сокот. Киселиот вкус на сокот го прави клучна состојка во разни видови на пијалоци и храна, како што се лимонада и колач од лимон.
Потеклото на лимонот е непознато, иако се верува дека лимоните првобитно биле одгледувани во Асам (регион во североисточна Индија), северна Бурма или Кина.[1] Студија за генетското потекло на лимонот потврдила дека растението е хибрид помеѓу горчливиот портокал (кисел портокал) и цитронот.[2][3]
Лимонот влегол во употреба во Европа преку јужна Италија за време на антички Рим во вториот век,[1] но не бил широко култивиран. Околу 700-тата година лимонот се проширил прво во Персија, а потоа во Ирак и Египет.[1] Првите литературни записи за оваа овошка потекнуваат од арапските записи за земјоделство од 10-тиот век, а во раните исламски градини дрвото било користено како украсно растение. Поширокото распространување на лимонот во арапскиот свет и медитеранскиот регион се случува меѓу 1000 и 1150 година.
Првото значително одгледување на лимони во Европа започнало во Џенова во средината на 15-тиот век. Лимонот подоцна бил воведен во Америка во 1493 година, кога Кристофер Колумбо донел семиња од лимон на островот Хиспаниола во тек на едно од неговите патувања. Шпанските освојувања низ Новиот свет помогнале во распространување на лимонот. Тој главно се користел како украсно растение и за медицински цели. Во 19-тиот век, лимонот се повеќе се култивирал во Флорида и Калифорнија.[1]
Во 1747 година, експериментите на Џејмс Линд на морнари кои боледувале од скорбут, вклучувале додавање на сок од лимон во нивната исхрана, иако витаминот Ц сè уште не бил познат.[4]
Потеклото на зборот "лимон" може да е од Блискиот Исток. Зборот влече корени од старо-францускиот збор limon, италијанскиот збор limone, од арапскиот збор laymūn или līmūn, и од персискиот līmūn, кој е заеднички термин за агруми, а е сроден со санскритскиот nimbū ("лимета").[5]
Лимонот се одгледува ширум светот, со голем број на вариетети. Разликите помеѓу новите вариетети се само во нивниот надворешен изглед, додека нивните хранливи својства и стопанското значење се непроменети. Лимонот ретко се користи како свежо овошје, па промените во вкусот со добивање на нови вариетети не се многу важни. За индустриска употреба е добар било кој вариетет, освен можеби оние вариетети кои не се доволно трајни, па поради тоа мора веднаш по берењето да бидат искористени. Таков вариетет е хибридот меѓу црвениот и слаткиот лимон, чии плодови се слатко-кисели, а поради тоа одгледувачите ги користат како свежо овошје. Нивниот плод мора да се потроши за два-три дена по бербата, поради што овој вариетет е скоро непознат.
Лимонот се дели на жолт и зелен, но ова е само комерцијална поделба, бидејќи и двата вида на плод растат на исто дрво. Зелениот лимон се развива од пролетниот цвет, со вештачки предизвикана суша, која мора да трае околу 40 дена, меѓу месеците јуни и јули. На тој начин се добива пролетен плод, кој има тенка зелена кора и многу сочна содржина. Таквиот плод издржува долг транспорт и складирање, што овозможува извоз низ целиот свет. Жолтите плодови, кои се почести на пазарот, растат на истото дрво, само што созреваат во зимскиот период. Со ваквиот начин на култивирање на дрвото, се скратува животниот век на растението, но сепак често се користи бидејќи е комерцијално исплатлив.
Сојот "Bonnie Brae" е долгнавест, гладок, со тенка кора и без семки.[6] Најчесто расте во округот на Сан Диего, САД.[7]
Сојот "Eureka" раѓа изобилно во текот на целата година. Овој сој е најчесто продаваниот лимон во супермаркетите,[8] познат и како "четири сезони" (Quatre Saisons) поради неговата способност да цвета и дава плод во текот на целата година. Овој сој се одгледува и по домаќинствата.[9] Постојат розе Eureka лимони, со розева боја на внатрешниот сочен дел и со зелено-жолта, шарена кора.[10]
Сојот "Femminello St. Teresa" или "Sorrento"[11] потекнува од Италија. Кората на ова овошје е богата со лимонски масла, затоа овој сој се користи за правење на познатиот ликер limoncello.
Сојот "Meyer" е хибрид помеѓу лимонот и, веројатно, портокалот или мандарината. Именуван е по Френк Н. Мејер, кој прв го вовел во САД во 1908 година. Овој сој има тенка кора, и е помалку кисел од претходно наведените соеви. Meyer лимоните бараат поголема грижа при транспортот и затоа не се одгледуваат за комерцијални цели. Зрелите лимони од овој сој имаат жолто-портокалова боја, и се потолерантни на мраз од другите соеви.
Сојот "Ponderosa" е чувствителен на мраз, има дебела кора и покрупни плодови. Најверојатно е хибрид меѓу лимонот и цитронот.
Сојот "Yen Ben" е австралазиска сорта.[12][13]
Лимонот е ниско дрво, со висина 3-6 метри, со голи, кожести, трајно зелени и силно ароматични листови. Младите пупки и цветните ливчиња се виолетови. Плодот е бобинка, со жолта боја, со елиптичен или скоро сферичен облик, внатрешноста му е безбојна со мала петелка на едниот крај и шилест завршеток на спротивниот крај. Кората може да е лесно рапава или глатка, а од внатрешната страна таа е обложена со бела сунѓереста обвивка која се нарекува албедо и не се јаде. Иако растението може понекогаш да се одгледува како украсно растение, сепак неговите насади најчесто се користат за добивање на плодови.
Лимоновото дрво може да раѓа и двапати годишно во соодветно климатско подрачје. Пролетното цветање, од кое се добиваат најдобрите плодови, трае најмалку два месеци, а исто толку време зрелите плодови можат да стојат на гранките додека не се наберат, што дозволува непрекинато берење во тек на цела зима, од ноември па сѐ до април или мај. Другото цветање се предизвикува вештачки, во комерцијалните насади, и трае во тек на август и септември, а плодовите почнуваат да се берат во мај, веднаш по бербата на последните зимски плодови.
Еден лимон содржи околу 57% на јадлива материја, на кората отпаѓа 40%, а на семките околу 3%. Секако дека ова се просечни вредности кои можат да отстапуваат кај разните вариетети. Од тука произлегува дека лимонот не се користи само за довивање на сок и лимонска киселина. Од кората се прави кандирано овошје, се добиваат етерични масла и пектин. Од семињата се добива масло, а остатокот се преработува во храна за животни. Едно возрасно дрво, во поволни климатски услови, дава 600-800 плодови годишно.
Лимонот е богат извор на витамин Ц, со тоа што 100 грама задоволуваат 64% од дневните потреби (види табела).
Меѓутоа, другите есенцијални хранливи материи се со занемарлива содржина (види табела).
Лимонот содржи бројни фитохемикалии, вклучувајќи полифеноли, флавоноиди, органски киселини, терпени и танини.[14] Етеричното масло од лимон е бистра, безбојна или слабо жолтеникава течност со специфичен, слабо ароматичен мирис на лимон и горчлив вкус. Се состои од монотерпенскиот јаглеводород лимонен (90%), а мирисот се должи на мирисниот алдехид цитрал, кој го има 3-8%. Во помала мера е присутен цитронелал и други терпени. Под дејство на воздух, маслото се усмолува и добива терпентински мирис, а може да дојде до одвојување на кафеава смолеста маса. Маслото се користи како ароматик и коригенс. Големи количества се трошат во козметичкото и во парфимериско производство и во прехрамбената индустрија.[15]
Како и другите агруми, лимонот содржи голем процент на лимонска киселина (околу 47 g/l, во сокот).[16]
Сокот од лимон, и неговата кора, се користат во различни видови на храна и пијалоци. Целиот лимон се користи за подготовка на мармалади, лимонова сурутка и лимонов ликер. Кришките од лимон и неговата кора, се користат за гарнирање на храна и пијалоци. Кората од лимонот, излупениот површински слој на плодот, се користи за подобрување на вкусот на пецивата, пудинзите, оризот и други јадења.
Плодот на лимонот содржи 40-50% сок. Бојата на сокот е жолта до бледо зеленикава, а вкусот е кисел. Содржи 8% на лимонска киселина, помали количини на други органски киселини, околу 3% шеќери, и најмногу витамин Ц од сите витамини. Сокот, пред употреба, се пастеризира или концентрира. Пастеризираниот сок е траен, и без конзерванс, најмалку година дена, и се користи како додаток на јадења и пијалоци. Концентрираниот сок, обично, се користи за понатамошна индустриска преработка за готови јадења и пијалоци.
Во Мароко, лимонот се конзервира во тегли или буренца со сол. Солта ја натопува кората, ја омекнува и создава заштитен слој, така да плодовите не се расипуваат долго време. Конзервираните лимони се користат на различни начини во подготовката на храна. Конзервираниот лимон се користи, исто така, и во сицилијански, италијански, грчки и француски специјалитети.
Листовите од лимон се користат за подготовка на чај, и при подготовка на марени меса и морска храна.
Лимонот бил примарен комерцијален извор на лимонска киселина, пред да се развие процесот базиран на ферментација.[17]
Сокот од лимон може да се користи и за чистење. Пресечениот плод се натопува во сол или во прашок за пециво и со него се чистат бакарни садови. Лимонската киселина ги раствора дамките и, на тој начин, помага во чистењето. Се користи и како санитарен кујнски дезедоранс, при што сокот од лимон освежува, дезинфицира, отстранува маснотии и избелува дамки; кога ќе се помеша со прашок за пециво, може да отстрани дамки од пластичните садови за складирање на храна. Маслото од лимоновата кора се користи за чистење на дрво и полирање. Неговата способност да раствора, се употребува за отстранување на стари восоци, отпечатоци од прсти и нечистотија. Маслото од лимон, заедно со маслото од портокал, се користи за нетоксични инсектицидни третмани.
Пресечениот лимон може да се користи за навлажнување на прстите кај луѓето кои пребројуваат големи количини на пари (благајници).
Многу пред развојот на модерната фармакологија, лимонот се употребувал како лек. Се сметало дека има лековито дејство против крварење од отворени рани и за чистење на загноени рани. Уште античките морепловци знаеле за дејството на лимонот во лечење на скорбутот, и затоа на далечните патувања носеле големи резерви од ова овошје.
На Сицилија, која отсекогаш имала проблеми со снабдување со питка вода, често во резервите на питка вода се ставале свежи половинки на лимон. Луѓето од искуство знаеле дека лимонот ја дезинфицира водата, факт кој модерната наука подоцна го потврдила.
Лимонот е една од најкорисните намирници на планетата. Изобилува со витални хранливи состојки и поволно делува на функцијата на црниот дроб, цревата, желудникот, имунолошкиот, нервниот и кардиоваскуларниот систем. Редовното консумирање на лимони може да спречи или да делува благопријатно на некои заболувања, како што се: ларингит, бронхит, грип, настинка, висок крвен притисок, бактериски инфекции, кај бубрежни и жолчни камчиња и др.[18] Високата содржина на селен и витамин Ц, ја зголемува одбранбената моќ на телото, а антиоксидативното дејство го забавува стареењето на ткивата.
Етеричното масло од лимон се користи во ароматерапијата и делува релаксирачки за организмот.[19]
За одгледување на лимонот неопходно е минималната температура да не падне под 7° С, поради што стеблата на лимонот во умерената клима не се плодни во текот на целата година.[20] Дрвото треба минимално да се крои, при што се отстрануваат само прегустите гранки, а со отсекување на највисоките гранки се поттикнува грмушесто растење. Во текот на летото се отстрануваат дел од фиданките, што овозможува убав развој на крошната. При кроењето се отстрануваат непожелните брзорастечки изданоци, наречени водени изданоци, од главните гранки или од средината на растението.[20]
Во 2014 година, светското производство на лимон (заедно со лимета) изнесувало 16.3 милиони тони. Најголемите светски произведувачи биле Индија, Мексико, Кина, Аргентина, Бразил, кои заедно допринеле за 59% од вкупното светско производство.[21]
Плантажа на лимони
Лимоново дрво
Виолетови пупки и цветови на лимон
Цвет од лимон
Зрели плодови на лимон
Зелен плод
Пресечен плод
Eureka вариетет со розев сочен дел од плодот.
Лимо́н (лат. Citrus limon) — Цитрус ағастары төркөмөнөң гибридлы төрө. Шулай уҡ был ағастың емешен дә лимон тип атайҙар. Килеп сыҡҡан ере — Һиндостан. Ҡырағай көйө Гималай тауҙары итәгендә үҫә.
Таралған ере — Һиндостан, Ҡытай һәм Тымыҡ океан тропик утрауҙары. Шулай уҡ Кавказ аръяғында һәм Урта Азияла үҫә.
Лимон — 5-8 м бейеклегендәге ҙур булмаған емеш ағасы. 45 йыллыҡ ағастар осрай
Ҡабығы һорғолт төҫтә, энәле. Япраҡтары ҡалын тиреле, йәшел төҫтә, оҙонлоғо 10—15 см, ҡалынлығы 5—8 см, ялтырауыҡлы, 3 йылға бер ҡойолалар. Сәскәләре айырым, йәки парлы, 2-3 см ҙурлығында. Таждары ап-аҡ йәки һарғылт аҡ, тыштан ал төҫтә, нескә хуш еҫле. Емештең оҙонлоғо 6—9 см, диаметры 4—6 см, һарғылт, ауыр һыҙырылған ҡабыҡлы, эфир майҙары тупланған биҙҙәре бар. Емештең эске өлөшө бер нисә уйымлы. Орлоҡтары йәшкелт-һары йәки аҡ, киҫелештә йәшкелт, оҙонса.
Яҙҙан алып сәскә ата. Емештәре көҙ бешә. Теплица шарттарында йыл әйләнәһенә өлгөрөп тора.
Лимон япрағының төҙөлөшө ҡыҙыҡлы: тәү ҡарамаҡҡа ябай япраҡ. Ботаникала ҡатмарлы япраҡ тип бер нисә өлөштән торған, һәр береһе айырым ҡойолған япраҡты атайҙар. Лимондың япраҡ пластинкаһы төпһәһенән алдараҡ ҡойола. Йәғни, лимондың япрағы ҡатмарлылар иҫәбенә инә, әммә уның өлөшө берәү генә ҡалған.
Емеш йомшағының ҙур өлөшөн лимон, алма органик кислоталары тәшкил итә, шулай уҡ пектин матдәләр, шәкәрҙәр ( 3,5 %-ҡа тиклем), каротин, фитонцидтар; витаминдар — тиамин, рибофлавин, аскорбин кислотаһы (0,085 %-ҡа тиклем), рутин, флавоноидтар, галактурон кислотаһы, сесквитерпендар, гесперидин, эриоцитрин, эридиктиол. Орлоҡтарында май һәм әсе матдә лимонин бар. Май шулай уҡ ботаҡтарҙа һәм япраҡтарҙа ла бар (0,24 %). Ҡабығында гликозид һәм цитронин.
Лимондың үҙенсәлекле еҫе лимон майының ағастың төрлө өлөштәрендә булыу менән аңлатыла. Лимон эфир майының компонентары — терпен, α-лимонен (90 %-ҡа тиклем), цитраль (6 %-ҡа тиклем).
Лимон, ҡабыҡһыҙ, сей килешАҙыҡҡа өлгөрөп етеү менән ҡулланалар, шулай уҡ спиртһыҙ эсемлектәр, парфюмерияла ла файҙаланалар. Тәмләткес итеп төрлө емеш-еләк салаттарына, татлы ризыҡтарға, печеньеға, соустарға, балыҡҡа, ҡош итенә һәм дөгө ашамлыҡтарына ҡушыла. Лимон һуты менән балыҡ, салаттарҙың тәмен яҡшырталар. Шулай уҡ ҡайнатма, соустар, кремдар, сироптар һәм эсемлектәргә лә өҫтәйҙәр. Лимон өлөштәре биҙәү өсөн дә ҡулайлы. Лимон торттары һәм бәлештәре лә бик тәмле.
Лимонды сәйгә лә өҫтәйҙәр. Уны Көнбайышта «урыҫ сәйе» тип атайҙар.
Лимон башҡорт милли ризыҡтарында ҡулланылмаған. Емеш егерменсе быуатта аш-һыу даирәһенә ныҡлап инә, шулай уҡ дауа сараһы булараҡ та таныла бара. Башта лимонды сәйгә генә һалһалар, тора-бара ул ҡамыр аштарында ла үҙ урынын таба. Хәҙер иһә был емештең һутын ит, балыҡ әҙерләгәндә лә ярайһы киң ҡулланалар.
Гиповитаминоз, авитаминоз, ашҡаҙан аурыуҙары, минераль алышыныу боҙолоуы, ревматизм, атеросклерозе, цинга, ангина, юғары ҡан баҫымы менән интеккән ваҡытта файҙалы. Көнсығыш медицинаһында лимон яраларҙы һәм үпкә ауырыуҙарын дауалағандар. XI б. Ибн Синна лимонды йөрәк ауырыуҙарынан, һарысанан, ауырлы саҡта ашарға кәңәш иткән. Лимон һыуы менән бит тиреһен һөрткәндә, тире йомшара һәм ағара, һипкелдәрҙе лә лимон һөртөп бөтөргәндәр. Лимон һуты тырнаҡтарҙы нығыта. Лимон ҡабығын, балда бешереп, аш һеңдереү процесын яҡшыртҡанда ҡулланғандар.
Иң ғәжәбе, беҙҙең шарттарҙа ла лимон үҫтерергә өйрәнгәндәр. 1984 йылда Башҡорт АССР-ы Урман хужалығы министрлығы, РСФСР Урман хужалығы дәүләт комитеты һәм КПСС-тың БАССР өлкә комитеты ҡарары менән Өфө ҡалаһында Урман хужалығы паркы биләмәһендә теплица-лимонарийға нигеҙ һалына.Шулай итеп, Рәсәй киңлектәрендә тәүге тапҡыр ят шөғөлдө башлап ебәрәләр.
Бөгөн был нәзәкәтле йылы яҡ емеше бер гектар майҙанда үҫтерелә, ҡала кибеттәренә сығарылыу менән һатылып та бөтә.Хәҙер инде үҙебеҙҙә сығарылған сорттар ҙа бар. РФ Дәүләт реестрына «Урман», «Салауат», «Ләйсән» лимоны, «Уралтау» һәм «Зилә» тигән цитрон индерелгән. Хәҙер инде ҡала халҡы ла теплицанан үҫентеләр алып, тәҙрә төбөндә үҫтерә. Лимон ағасы емеште йыл әйләнәһенә бирә ала. Сәскә атҡан ағас бүлмәгә хуш еҫтәр тарата.Бүлмә лимондарының тышы йоҡа, орлоҡтары әҙ. Бүлмәлә Павлов, Мейер, Дженоа, Майкоп лимондарын үҫтерергә була. «Салауат» сортының емеше 1,8 кг.-дан да ашып китә.
Лимондың төрлө сорттары бар:
Берләшкән Милләттәр Аҙыҡ һәм Ауыл Хужалығы Ойошмаһы (Food And Agricultural Organization of United Nations) мәғлүмәттәре[1] буйынса 2010 йылда донъяла 13 933 864 тонна лимон һәм лайм етештерелгән. Уның яҡынса 19 % — Һиндостан, 14 % Мексика етештерә.
Лимон һары, лимон һары,
һарғайҙым лимон кеүек.
Мин һарғайҙым лимон кеүек,
Булмағыҙ минең кеүек.
Үҫмәгәс үҫмәй икән йүкәлә лимон
Инглиз телендә
Урыҫ телендә
Лимон (лат. Citrus Iimon) – руталар тукумунун цитрустар уруусундагы, дайыма жашыл, көп жылдык субтропиктик өсүмдүк. Бийиктиги 1,5–7 м. Шагы негизинен тикендүү. Жалбырагы калың, сүйрү, ачык жашыл, учу ичке. Гүлү кош жыныстуу, ак, жыттуу, чачыкта бир же экиден жайгашат. Мөмөсү – сүйрү, тоголок жемиш (диаметри 5–6 см, салмагы 120 г). Кабыгынын калыңдыгы 2–5 мм, ачык сары. Сулпу саргыч, ар мөмөдө 20 гдай урук болот. Ширелүү келип, өтө кычкыл. Лимон жылуу, күнөстүү жерде жакшы өсөт. Жазында орточо 10ᵒС температурада өсүп, вегетация мезгили 200–220 күнгө созулат. 17–18ᵒС жылуулукта жакшы гүлдөйт. Шекерлердин түрүндөгү лимон 7,1% көмүртектерге алкагында. Мурда жонокой айлануу жаткан полен жана глюкоза, үстөмдүк кылган. 11% - теринин Пектин көлөмү 16%, катуу жана Жыгачтан барабар.[1] Түштүк-Чыгыш Азияда таралган. Жер Ортолук деңиздин, АКШ, Мексика, Аргентинанын жана башка субтропиктеринде, КМШ өлкөлөрүндө өстүрүлөт. Кавказдын Кара деңиз жээгинде, Азербайжанда ачык жерде, Борбордук Азияда жылытмада (теплицада) жана үйдө өстүрүлөт. Мөмөсүндө 3,5–8,1% лимон кислотасы, 1,9–3% кант, С (100 гда 45–140 мг), Р жана В витаминдери, пектин заттары, темир, фосфор, калий, кальций, магний туздары, кабыгында эфир майы бар. Мөмөсү желет жана андан лимон кислотасы, шире жана башкалар алынат. Кыйыштыруу жолу менен, ошондой эле калемчесинен көбөйтүлөт. Ар түбүнөн 150–300 мөмө алынат. Лимон шаары, Пуэрто-Лимон – Коста-Рикадагы шаар. Лимон провинциясынын административдик борбору. Кариб деңизинин жээгинде жайгашкан. Калкы 67,5 миң (2010; шаар айланасы менен 100 миң); чоңдугу жана калкынын саны боюнча өлкөнүн борбору Сан-Хоседен (темир жолу аркылуу байланышат) кийинки 2-шаар. 1871-ж. негизделген. Шаардын экономикасынын негизин транспорт жана логистика кызматы түзөт. Лимон – өлкөнүн сырткы соодасын жүргүзүүчү башкы порточо Сыртка негизинен банан, кофе, жыгач жана электроника өнөр жайынын продукциясын чыгарып, сырттан нефть (Венесуэла менен Мексикадан), машина жана анын жабдууларын, химиялык продукция (анын ичинде жер семирткичтер) алат. Жеңил, тамак-аш жана жыгаччылык өнөр жай ишканалары иштейт. Туризмдин борбору.
Лимо́н (лат. Citrus limon) — Цитрус ағастары төркөмөнөң гибридлы төрө. Шулай уҡ был ағастың емешен дә лимон тип атайҙар. Килеп сыҡҡан ере — Һиндостан. Ҡырағай көйө Гималай тауҙары итәгендә үҫә.
Лимо́н (лат. Citrus limon) — Цитрус агачлары төркеменең гибридлы төре. Бу агачның җимеше дә лимон дип атала.
Лимонның туган җирен галимнәр якынча Һималай тавының итәгендә дип фаразлыйлар. Анда әле дә лимон агачының кыргый төрләре очрый. Бу җимеш Европа һәм Азияне бик озак вакыт гизеп йөрәгеннән соң, ХVII гасырда Русиягә килеп җитә. Аның агачын Мәскәүгә Һолландиядән алып кайтып утырталар. Тора-бара алпавыт утарларында да лимон үстерү модага керә.
Лимонот (лат. Citrus × limon) е име за дрво и плод од родот Citrus (фамилија Rutaceae). Тој е вид на мали зимзелени дрвја, со потекло од Азија. Елипсовидниот, жолт плод на лимоновото дрво се користи за кулинарски и некулинарски цели ширум светот, првенствено поради неговиот сок. Пулпата и кората се користат за готвење и печење. Сокот од лимон содржи околу 5-6% лимонска киселина, со pH околу 2.2, давајќи му кисел вкус на сокот. Киселиот вкус на сокот го прави клучна состојка во разни видови на пијалоци и храна, како што се лимонада и колач од лимон.
Лимон (лат. Citrus Iimon) – руталар тукумунун цитрустар уруусундагы, дайыма жашыл, көп жылдык субтропиктик өсүмдүк. Бийиктиги 1,5–7 м. Шагы негизинен тикендүү. Жалбырагы калың, сүйрү, ачык жашыл, учу ичке. Гүлү кош жыныстуу, ак, жыттуу, чачыкта бир же экиден жайгашат. Мөмөсү – сүйрү, тоголок жемиш (диаметри 5–6 см, салмагы 120 г). Кабыгынын калыңдыгы 2–5 мм, ачык сары. Сулпу саргыч, ар мөмөдө 20 гдай урук болот. Ширелүү келип, өтө кычкыл. Лимон жылуу, күнөстүү жерде жакшы өсөт. Жазында орточо 10ᵒС температурада өсүп, вегетация мезгили 200–220 күнгө созулат. 17–18ᵒС жылуулукта жакшы гүлдөйт. Шекерлердин түрүндөгү лимон 7,1% көмүртектерге алкагында. Мурда жонокой айлануу жаткан полен жана глюкоза, үстөмдүк кылган. 11% - теринин Пектин көлөмү 16%, катуу жана Жыгачтан барабар. Түштүк-Чыгыш Азияда таралган. Жер Ортолук деңиздин, АКШ, Мексика, Аргентинанын жана башка субтропиктеринде, КМШ өлкөлөрүндө өстүрүлөт. Кавказдын Кара деңиз жээгинде, Азербайжанда ачык жерде, Борбордук Азияда жылытмада (теплицада) жана үйдө өстүрүлөт. Мөмөсүндө 3,5–8,1% лимон кислотасы, 1,9–3% кант, С (100 гда 45–140 мг), Р жана В витаминдери, пектин заттары, темир, фосфор, калий, кальций, магний туздары, кабыгында эфир майы бар. Мөмөсү желет жана андан лимон кислотасы, шире жана башкалар алынат. Кыйыштыруу жолу менен, ошондой эле калемчесинен көбөйтүлөт. Ар түбүнөн 150–300 мөмө алынат. Лимон шаары, Пуэрто-Лимон – Коста-Рикадагы шаар. Лимон провинциясынын административдик борбору. Кариб деңизинин жээгинде жайгашкан. Калкы 67,5 миң (2010; шаар айланасы менен 100 миң); чоңдугу жана калкынын саны боюнча өлкөнүн борбору Сан-Хоседен (темир жолу аркылуу байланышат) кийинки 2-шаар. 1871-ж. негизделген. Шаардын экономикасынын негизин транспорт жана логистика кызматы түзөт. Лимон – өлкөнүн сырткы соодасын жүргүзүүчү башкы порточо Сыртка негизинен банан, кофе, жыгач жана электроника өнөр жайынын продукциясын чыгарып, сырттан нефть (Венесуэла менен Мексикадан), машина жана анын жабдууларын, химиялык продукция (анын ичинде жер семирткичтер) алат. Жеңил, тамак-аш жана жыгаччылык өнөр жай ишканалары иштейт. Туризмдин борбору.
Лиму (лот. Cítrus límon) — растаниест бисёрсолаи субтропикӣ.
Дарахташ 3 – 7 м қад мекашад. Шохҳояш хордор (баъзан бехор), баргаш ғафс, дарозрӯя, гулаш сафеди хушбӯй, мевааш тухмшакл, баъзан мудаввар, сероб, турш. Лимуро барои тархурӣ (махсусан бо чой), тайёр кардани мураббо, нӯшоба, ҷем, компот, мармалод, қанд ва ғайра истифода мебаранд. Дар таркиби он туршӣ (асосан ҷавҳари лиму), қанд, витаминҳои С, Е, В1, В2, В6, В15, Р, каротин (провитамини А), моддаҳои пектинӣ, намакҳои минералии оҳан, фосфор, калий, калсий, магний мавҷуд аст. Лиму хосияти муолиҷавӣ ва парҳезӣ дорад.
Дар тибби қадим лиму бо мақсади муолиҷаи бемориҳои узвҳои дарунӣ истифода мешуд. Мувофиқи маълумоти Абӯрайҳони Берунӣ лиму меъдаро сахт мекунад, дилро қувват мебахшад. Муҳаммад Ҳусайни Шерозӣ табиати лимуро сарду хушк ҳисобидааст. Бино ба маълумоти ӯ лиму ҳангоми бемориҳои ҷигар ва меъда (гепатити музмин, заҳролудии ҷигар, гастрит), табларза, бемориҳои сироятӣ, уфунат, зиқи нафас, дарди гулу (ангина), дилзанӣ, рафъи хумор ва чун позаҳр, бахусус ҳангоми газидани ҳашарот муфид аст. Лиму пӯсти рӯйро тоза ва гармичаро нест мекунад. Агар мағзи лимуро гарм карда ба пешонӣ гузоранд, сардардро, ки бар асари гармӣ ба вуҷуд омадааст, рафъ менамояд.
Дар тибби халқӣ меваи тару тоза, мураббо, нӯшоба, шарбат ва ҷеми аз лиму таҳияшуда барои табобати бемориҳои меъда (газаки бар асари туршии паст пайдошуда), ҷигар (зардпарвин, гепатити кӯҳна), роҳҳои талха (холесистит, санги талхадон), гурда (дарди санги гурда, нефроз, нефрит ва систит), дарди буғуму мушак (ниқрис, тарбод, радикулит, невралгия ва ғайра) ва ба сифати воситаи хунбанд (ҳангоми хунравӣ аз бинӣ, меъда, милки дандон ва ғайра), табшикан, зиддиилтиҳобӣ, рӯҳафзо (ҳангоми бемориҳои сироятӣ – ангина, илтиҳоби шуш, сил, домана, зардпарвин ва ғайра) истифода мешавад. Лимуро дар амалияи акушерӣ барои пешгирии иллати веннаҳо ва қайи вобаста ба ҳамл кор мефармоянд. Ҷӯшоби меваи хушк ё пӯсти тари он барои муолиҷаи диабети қанд ва ғалаёни хун тавсия шудааст. Шахсони фишори хунашон баланд бояд дар як шаборӯз 3 – 4 маротиба лиму истеъмол намоянд (ҳар дафъа нисфи онро бо пӯсташ). Ин барои беморони гирифтори диабети қанд низ муфид аст.
Дар тибби муосир лимуро барои пешгирӣ ва табобати бемориҳои бинобар гиповитаминоз ё авитаминоз (асосан витаминҳои С ва Р) сарзада тавсия медиҳанд.
Лиму барои одамони солим билкул безарар аст. Вале ашхоси гирифтори гастрити гиператсидӣ, захми меъда ва рӯдаи дувоздаҳангушта бояд эҳтиёткор бошанд, зеро он шираи меъдаро зиёд карда, боиси зардаҷӯш, дарди сахт ва қай мешавад. Чунин беморон метавонанд 1 – 2 пораи лимуро бо чой ва ҳатман баъди таом истеъмол намоянд.
Лиму (лот. Cítrus límon) — растаниест бисёрсолаи субтропикӣ.
Лімо́н, цытрына[1] (па-лацінску: Citrus × limon) — гібрыдны від дрэў з роду Цытрус сямейства Рутавыя. Лімонам таксама завуць плод гэтае расьліны.
Радзіма — Індыя, Кітай і ціхаакіянскія субтрапічныя выспы. У дзікім стане невядомы. Шырока распаўсюджаны ў краінах з субтрапічным кліматам, у краінах СНД культывуецца на Каўказе й Сярэдняй Азіі.
Лімон — невялікае вечназялёнае пладовае дрэва вышынёй да 5—8 мэтраў, з разгалістай або пірамідальнай кронай. Сустракаюцца дрэвы ўва ўзросьце 45 гадоў.
Кара шараватая, зьлёгку мае трэшчынаватасьці на шматгадовых галінах і зялёная або чырванавата-фіялетавая, гладкая на аднагадовых уцёках, звычайна з калючкамі, радзей бязь іх.
Лісьце скурыстыя, зялёныя, даўжынёй 10—15 см, шырынёй 5—8 см, глянцавыя, ільсьняныя зь верхняга боку й сьветла-зялёныя й матавыя зь ніжняй, цельнакрайніе, з жылкаваньнем, пры разглядзе на сьвятло кропкавыя (ад прасьвечваючых ёмішчаў этэрнага алею), шырокаавальныя або даўгавата-яйкападобныя, з абодвух канцоў завостраныя, на кароткіх (ад 1 да 1,8 см), бяскрылых або крылатых (на роставых уцёках) хвосьціках, з прыкметным сучляненьнем пры асновы ліставай плястынкі , ападае звычайна раз у 3 гады.
Кветкі пазушныя, адзіночныя або парныя, зь няяўнзубчатым кубачкам і пяцічальцовым венцам. Пялёсткі чыста белыя або зьлёгку крэмавыя, звонку ружаватыя ці пурпурныя, моцна адагнутыя, голыя, з тонкім далікатным водарам.
Плод даўжынёй 6—9 см, дыямэтрам 4—6 см, геспэрыдый яйкападобны або авальны, да абодвух канцоў звужаны, з саском на верхавіне, сьветла-жоўты, зь цяжка адлучаемай бугорчатай або ямкавай коркай, якая зьмяшчае мноства залозак з этэрным алеям. Унутраная частка плоду зь некалькімі гнёздамі. Насеньне яйкападобнае, жоўта-зялёнаеці белае, у разрэзе зелянявае.
Квітнее, пачынаючы зь вясны. Плады сьпеюць восеньню.
Цікавая будова ліста цытрыны: на першы погляд гэта просты ліст. У батаніцы складаным лістом называецца такі, які складаецца зь некалькіх асобных плястынак (лісточкаў), прычым гэтыя лісточкі ападаюць па асобку. У цытрыны ліставая плястынка ападае асобна ад хвосьцікаў — хвосьцік ападае пазьней. Такім чынам, ліст цытрыны па паходжаньні зьяўляецца складаным, але ў яго ўсе долі, акрамя адной, зьніклі.
Мякаць пладоў утрымлівае значную колькасьць арганічных кісьляў (цытрынавая, яблычная), пэктынывыя рэчывы, цукры (да 3,5%), каратын, фітанцыды; вітаміны — тыямін, рыбафлявін, аскарбінавая кісьля (да 0,085%), рутын, фляваноіды, вытворныя кумарыну, галяктуронавая кісьля, сэсквітэрпэны, геспэрыдын, эрыацытрын, эрыдыктыёл. У насеньні маюцца алей і горкае рэчыва, ліманін. Тлушчавы алей знойдзены таксама ў галінках і лісьцях (0,24%). У кары выяўлены гліказід, цытранін.
Характэрны пах цытрыны абумоўлены наяўнасьцю этэрнага (цытрынавага) алею у розных частках расьліны. Асноўныя кампанэнты этэрнага алею цытрыны — тэрпэн, α-цытрын (да 90%) і цытраль (да 6%).
Лімоны ўжываюць у ежу ў сьвежым выглядзе, а таксама выкарыстоўваюць пры вырабе кандытарскіх вырабаў і безалькагольных напояў, у лікёра-гарэлачнай і парфумэрнай прамысловасьці. У якасьці вострай прыправы лімон ўжываюць у розныя фруктовыя салаты, салодкія стравы, печыва, соўсы, у рыбу, птушку й стравы з рысу. Цытрынавым сокам паляпшаюць смак розных страваў (напрыклад, шніцаль па-венскі), смажанай рыбы, халодных закусак, салатаў. Таксама лімоны ўжываюць для гатунку джэмаў, соўсаў, крэмаў, сыропаў і напояў.Таксама цытрынавымі долькамі ўпрыгожваюць стравы. Вельмі смачныя цытрынавыя тарты й пірагі.
Кавалачкі пладоў цытрыны дадаюць у гарбату. Атрымоўваючы напой вядомы на Захадзе як «расейскі чай». У краінах СНД склалася традыцыя закусваць лімонам гарэлку й каньяк. Гэтак жа на аснове цытрыны рыхтуецца закуска нікалашка.
Зь лекава-прафіляктычнай мэтай лімоны ўжываюць пры гіпавітамінозах, авітамінозах, захворваньнях страўнікава-кішачнага тракту, парушэньні мінэральнага абмену, рэўматызьме, мачакаменнай хваробы, атэрасклярозе, цынзе, ангіне, падагры, гіпэртаніі. У сярэднія стагодзьдзі лічылі, што лімон засьцерагае ад чумы й зьяўляецца проціядзьдзем пры ўкусах зьмеяў. Усходняя мэдыцына лічыла лімон выдатным сродкам для лячэньня ранаў і лёгачных захворваньняў, а таксама проціядзьдзем пры розных атручваньнях. У XI стагодзьдзі Авіцэна пісаў пра цытрыны як аб лепшых леках пры хваробах сэрца, рэкамэндуючы ўжываць іх ў ежу цяжарным жанчынам і пры жаўтусе.
У цяперашні час цытрынавы сок і цытрынавы алей, атрыманы зь сьвежай лупіны, ужываюць для паляпшэньня густу й паху лекаў. Былі спробы выкарыстаць цытрынавы сок для лячэньня мачакіслага дыятэзу й ацёкаў; настойку цытрынавай кажурыны ці цэдры — як сродак, які падвышае апэтыт, сэдатыўны й супрацьванітны сродкі. У народнай мэдыцыне лімон ўжывалі як вітамінавы сродак пры цынзе, для змазваньня дыфтэрытных налётаў у горле, як дадатковы лекавы сродак пры жаўтусе й хваробах печані, пры ацёках, мачакаменнай хваробы, рэўматызьме, падагры, пры гастрытах зь нізкай кісьлётнасьцю; сыроп цытрыны — як супрацьгліставы сродак; вонкава растворам соку ў вадзе паласкалі рот пры ангіне й запаленчых працэсах сьлізьніцы рота, выкарыстоўвалі для прымочак пры грыбковых паразах скуры й экзэмах.
Лімон шырока ўжываюць як касмэтычны сродак — цытрынавая вада зьмякчае й адбельвае скуру асобы, яе выкарыстоўваюць у сумесі з ўзьбітым яечным бялком, гліцэрынай і адэкалёнам, каб пазбавіцца ад рабаціньняў, пігмэнтных плямаў, амаладзіць скуру асобы. Сок цытрыны загойвае трэшчыны на скуры, памяншае ломкасьць пазногцяў. Кажурыну цытрыны, звараную ў мёдзе, ўжывалі для паляпшэньня страваваньня. У касмэталягічных мэтах лімон ўжываецца ў якасьці бальзамаў для валасоў, крэмаў, ласьёнаў, для вырабу прымочак і масак па сыходам за разнастайнымі тыпамі скуры.
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Лімо́н, цытрына (па-лацінску: Citrus × limon) — гібрыдны від дрэў з роду Цытрус сямейства Рутавыя. Лімонам таксама завуць плод гэтае расьліны.
Нимбэг (англ. Lemon) нь нимбэгийн модонд ургах, шар өнгөтэй, хүчиллэг, исгэлэн ба жүржтэй ойр төрлийн жимс юм. Нимбэгийг дэлхий даяар хоолонд болон шууд аль ч хэлбэрээр хэрэглэдэг. Нимбэгийн шүүсэнд 5%-н нимбэгийн хүчил, устөрөгчийн хүчил 2-3 агуулагдана. Нимбэгийн мод нь ерөнхийдөө жижгэвтэр. Дунджаар 3м байх ба хамгийн өндөр нь 6м хүрнэ. Нимбэг нь исгэлэн амттай бөгөөд загасны махан хоол, салад мөн төрөл бүрийн ундаа, цай, коктейль зэрэгт хэрэглэгдэнэ. Нимбэг нь С витаминаар баялаг юм. 1ш нимбэгт 20мг агуулагдана.
Нимбэг анх үүссэн газар яг нарийн тогтоогдоогүй байгаа ч Энэтхэг, Мьянмарын хойд хэсэг, Хятад улсад анх ургасан гэж таамагладаг. МЭ 700-д оны орчим Перс, Ирак ба Египетэд орж ирсэн бөгөөд анх бичигт тэмдэглэгдсэн нь 10-р зууны үед Арабын цэцэрлэгт чимэглэлийн ургамал болгон тарьсан тухай болно. МЭ 1000-1150 онд Арабын ертөнц болон Газар дундын тэнгис хавиар их хэмжээгээр тархжээ. Нимбэг Европ тивд орж ирсэн нь МЭ 100-д оны орчим Эртний Ромын үед боловч төдийлөн тархаагүй аж. Анх нимбэгийг жинхэнэ тариалсан нь Италийн Генуяд 15-р зууны үед байв. 1493 онд Америк тивд анхны нимбэгний үрийг авчирсан нь Христофор Колумб юм. Тэр үед нимбэг нь голдуу чимэглэл болон анагаах ухаанд хэрэглэгдэж байлаа. 1700-1800 онд Флорида, Калифорнид их хэмжээгээр тарьж ургуулах болсон нь хоолонд хэрэглэх болсонтой холбоотой.
1747 онд Жеймс Линд бам өвчин туссан далайчдыг эмчлэхээр хүнсэнд нь нимбэгийн шүүсээр дамжуулан С витамин өгөх туршилт хийж байв.
2014 онд нимбэгний нийт тариалалт 16.3 сая тонн байсан.[1] Энэтхэг, Мексик, Хятад, Аргентин, Бразил зэрэг улсууд нийт тариалалтын 59%-ийг эзэлдэг.[1]
Нимбэг (англ. Lemon) нь нимбэгийн модонд ургах, шар өнгөтэй, хүчиллэг, исгэлэн ба жүржтэй ойр төрлийн жимс юм. Нимбэгийг дэлхий даяар хоолонд болон шууд аль ч хэлбэрээр хэрэглэдэг. Нимбэгийн шүүсэнд 5%-н нимбэгийн хүчил, устөрөгчийн хүчил 2-3 агуулагдана. Нимбэгийн мод нь ерөнхийдөө жижгэвтэр. Дунджаар 3м байх ба хамгийн өндөр нь 6м хүрнэ. Нимбэг нь исгэлэн амттай бөгөөд загасны махан хоол, салад мөн төрөл бүрийн ундаа, цай, коктейль зэрэгт хэрэглэгдэнэ. Нимбэг нь С витаминаар баялаг юм. 1ш нимбэгт 20мг агуулагдана.
कागती (वैज्ञानिक नाम: Citrus × limon) एक प्रकारको रसिलो तथा अमिलो सदाबहार फल हो । यो एक काँडेदार रुखमा फल्दछ ।
ईतिहास नियाल्ने हो भने कागतीलाई चीन तथा भारतमा झन्डै २५०० वर्ष अघिदेखि औषधोपचारमा उपयोग गरिएको पाइन्छ। [१]
कागती भिटामिन सी को महत्वपूर्ण स्रोत हो । सबै कागतीहरु सर्वगुणकारी हुने भएपनि कागजी कागतीलाई सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ । यस्को औषधीयगुण निम्ननुसार छन् :-
कागती सबै मौसममा पाइने अत्यधिक फाइदादिने फल हो । यस्ले खानामा मात्र स्वाद बढाउँने नभै यस्मा औषधीय तथा सौन्दर्यबर्ध गुण समेत रहने गर्दछ । यस्मा भिटामिन सी को पर्याप्त स्रोत पाइन्छ । सौन्दर्य निखारकोलागिः
औषधीको रुपमा कागतीः
कागतीमा भिटामिन सी को स्त्रोत भण्डार रहेको हुन्छ । यस्लाई स्वास्थ्यकोलागि अत्यन्त लाभदायक मानिन्छ । विशेष गरेर पेट सम्बन्धी समस्याकोलागि कागतीको अनेकन तरिकाले प्रयोग गर्ने गरिन्छ । १.कागतीको शिकंजी, चीनी नहाली सिधेनुनको साथमा पिएमा कब्जियत रहन्न । स्कर्वी रोगमा कागतीको एकभाग रस तथा आठभाग पानि हालेर दैनिक सेवन गर्नाले या कागतीको रसमा थोरै सक्खर मिलाएर यस्लाई तताएर सिरप बनाई यस्मा थोरै पानि हालेर पिउँने गरेमा पित्तकोलागि यो अचुक औषधी बन्दछ । २.आधा कागतीको रसमा दुई चम्मच मह मिलाएर चाट्नाले तेज रुघाखोकीमा फाइदा पुग्दछ । ३.कागतीको सेवनले मुटु धड्कनको असामान्य गतिलाई सामान्य पार्दछ । ४.उच्च रक्तचापका रोगिको रक्तवाहिनिमा यस्ले शक्ति प्रदान गर्दछ । ५.एक कागतीको रसमा तीन चम्मच सक्खर, दुई चम्मच पानी घोलेर कपालको जरामा लगाएर एक घण्टा पश्चात सफा गर्नाले कपालमा चायाँ रहन्न । कपालको मैलापनि सफाहुने गर्दछ । कपाल झर्नपनि रोकिन्छ । शैम्पु गरेपछी थोरै पानीमा कागतीको रस मिलाएर कपालमा लगाउँनाले कपाल चमकदार र मुलायम बन्दछ । ६.शरीरको मोटापा हटाउँन विहान हल्का तातो पानीमा कागतीको रस हालेर नियमित सेवन गर्नाले मोटापा कम हुन्छ । ७.मलेरिया तथा हैजा जस्तो विरामीकोलागि कागतीको पानी अत्यन्त फाइदाजनक हुन्छ । कागतीमा पिंधेको मरिचको धुलो हालेर पानी पिएमा फाइदा गर्दछ । कागतीमा पिंधेको मरिच छर्केर केही तताएर चुसेमा फाइदा गर्दछ । यस्ले मलेरियाको जरोमा समेत फाइदा गर्दछ । ८.कालो कोहनियों सफागर्न कागती दुई भागमा काटेर त्यसमा खानेसोडाको पाउडर हालेर कोहनियों मा रगड्नाले मैलो हटेर कुहिनो सफा तथा मुलायम बन्दछ । ९.कागतीको सेवनले सुखा रोग निको हुन्छ । १०.कागतीको बोक्रालाई पिंधेर त्यस्को लेप शिरमा लगाएमा माइग्रेन ठीक हुन्छ । ११.कागतीको बीजलाई पिंधेर लगाउँनाले गंजापन रहन्न । १२.बहिरोपन भएमा कागतीको रसमा दालचिनीको तेल मिलाएर कानमा हाल्नाले फाइदा गर्दछ । १३.आधा कप गाजरको रसमा कागतीको रस मिलाएर पिउँनाले शरीरमा रगतको कमी रहन्न ।
कागतीको अंकुर
कागतीको फललागेको
कागतीको पूर्ण रुख
बढ्दै गरेको कागती
फूल
कागती (वैज्ञानिक नाम: Citrus × limon) एक प्रकारको रसिलो तथा अमिलो सदाबहार फल हो । यो एक काँडेदार रुखमा फल्दछ ।
नीबू (Citrus limon, Linn.) छोटा पेड़ अथवा सघन झाड़ीदार पौधा है। इसकी शाखाएँ काँटेदार, पत्तियाँ छोटी, डंठल पतला तथा पत्तीदार होता है। फूल की कली छोटी और मामूली रंगीन या बिल्कुल सफेद होती है। प्रारूपिक (टिपिकल) नीबू गोल या अंडाकार होता है। छिलका पतला होता है, जो गूदे से भली भाँति चिपका रहता है। पकने पर यह पीले रंग का या हरापन लिए हुए होता है। गूदा पांडुर हरा, अम्लीय तथा सुगंधित होता है। कोष रसयुक्त, सुंदर एवं चमकदार होते हैं।
नीबू अधिकांशत: उष्णदेशीय भागों में पाया जाता है। इसका आदिस्थान संभवत: भारत ही है। यह हिमालय की उष्ण घाटियों में जंगली रूप में उगता हुआ पाया जाता है तथा मैदानों में समुद्रतट से 4,000 फुट की ऊँचाई तक पैदा होता है। इसकी कई किस्में होती हैं, जो प्राय: प्रकंद के काम में आती हैं, उदाहरणार्थ फ्लोरिडा रफ़, करना या खट्टा नीबू, जंबीरी आदि। कागजी नीबू, कागजी कलाँ, गलगल तथा लाइम सिलहट ही अधिकतर घरेलू उपयोग में आते हैं। इनमें कागजी नीबू सबसे अधिक लोकप्रिय है। इसके उत्पादन के स्थान मद्रास, बंबई, बंगाल, पंजाब, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र हैदराबाद, दिल्ली, पटियाला, उत्तर प्रदेश, मैसूर तथा बड़ौदा हैं।
नीबू की उपयोगिता जीवन में बहुत अधिक है। इसका प्रयोग अधिकतर भोज्य पदार्थों में किया जाता है। इससे विभिन्न प्रकार के पदार्थ, जैसे तेल, पेक्टिन, सिट्रिक अम्ल, रस, स्क्वाश तथा सार (essence) आदि तैयार किए जाते हैं।
विटामिन सी से भरपूर नीबू स्फूर्तिदायक और रोग निवारक फल है। इसका रंग पीला या हरा तथा स्वाद खट्टा होता है। इसके रस में ५% साइट्रिक अम्ल होता है तथा जिसका pH २ से ३ तक होता है। किण्वन पद्धति के विकास के पहले नीबू ही साइट्रिक अम्ल का सर्वप्रमुख स्रोत था। साधारणतः नीबू के पौधे आकार में छोटे ही होते हैं पर कुछ प्रजातियाँ ६ मीटर तक लम्बी उग सकती हैं। नींबू की उत्पत्ति कहाँ हुई इसके बारे में कोई ठोस प्रमाण नहीं है परन्तु आमतौर पर लोग यही मानते हैं कि यह पौधा मूल रूप से भारत, उत्तरी म्यांमार एवं चीन का निवासी है।[1][2] खाने में नीबू का प्रयोग कब से हो रहा है इसके निश्चित प्रमाण तो नहीं हैं लेकिन यूरोप और अरब देशों में लिखे गए दसवीं सदी के साहित्य में इसका उल्लेख मिलता है। मुगल काल में नीबू को शाही फल माना जाता था। कहा जाता है कि भारत में पहली बार असम में नीबू की पैदावार हुई।
नीबू में ए, बी और सी विटामिनों की भरपूर मात्रा है-विटामिन ए अगर एक भाग है तो विटामिन बी दो भाग और विटामिन सी तीन भाग। इसमें -पोटेशियम, लोहा, सोडियम, मैगनेशियम, तांबा, फास्फोरस और क्लोरीन तत्त्व तो हैं ही, प्रोटीन, वसा और कार्बोज भी पर्याप्त मात्रा में हैं।[3] विटामिन सी से भरपूर नीबू शरीर की रोग प्रतिरोधक क्षमता बढ़ाने के साथ ही एंटी आक्सीडेंट का काम भी करता है और कोलेस्ट्राल भी कम करता है। नीबू में मौजूद विटामिन सी और पोटेशियम घुलनशील होते हैं, जिसके कारण ज्यादा मात्रा में इसका सेवन भी नुकसानदायक नहीं होता। रक्ताल्पता से पीडि़त मरीजों को भी नीबू के रस के सेवन से फायदा होता है। यही नहीं, नीबू का सेवन करने वाले लोग जुकाम से भी दूर रहते हैं। एक नीबू दिन भर की विटामिन सी की जरूरत पूरी कर देता है। नीबू के कुछ घरेलू प्रयोगों पर लगभग हर भारतीय का विश्वास हैं। ऐसा माना जाता है कि दिन भर तरोताजा रहने और स्फूर्ति बनाए रखने के लिए एक गिलास गुनगुने पानी में एक नीबू का रस व एक चम्मच शहद मिलाकर पीना चाहिए। एक बाल्टी पानी में एक नीबू के रस को मिलाकर गर्मियों में नहाने से दिनभर ताजगी बनी रहती है। गर्मी के मौसम में हैजे से बचने के लिए नीबू को प्याज व पुदीने के साथ मिलाकर सेवन करना चाहिए। लू से बचाव के लिए नीबू को काले नमक वाले पानी में मिलाकर पीने से दोपहर में बाहर रहने पर भी लू नहीं लगती। इसके अलावा इसमें विटामिन ए, सेलेनियम और जिंक भी होता है। गले में मछली का कांटा फंस जाए तो नीबू के रस को पीने से निकल जाता है।[4]
नींबू के पौधे के लिए पाला अत्यंत हानिकारक है। यह दक्षिण भारत में अच्छी तरह पैदा हो सकता है, क्योंकि वहाँ की जलवायु उष्ण होती है और पाला तथा शीतवायु का नितांत अभाव रहता है। पौधे विभिन्न प्रकार की भूमि में भली प्रकार उगते हैं, परंतु उपजाऊ तथा समान बनावट की दोमट मिट्टी, जो आठ फुट की गहराई तक एक सी हो, आदर्श समझी जाती है। स्थायी रूप से पानी एकत्रित रहना अथवा सदैव ऊँचे स्तर तक पानी विद्यमान रहना, या जहाँ पानी का स्तर घटता बढ़ता रहे, ऐसे स्थान पौधों की वृद्धि के लिए अनुपयुक्त हैं।
नीबू के पौधे साधारणतया बीज तथा गूटी से उत्पन्न किए जाते हैं। नियमानुसार पौधों को 20-20 फुट के अंतर पर लगाना चाहिए। इसके लिए, ढाई फुट x ढाई फुट x ढाई फुट के गड्ढे उपयुक्त हैं। इनमें बरसात के ठीक पहले गोबर की सड़ी हुई खाद, या कंपोस्ट खाद, एक मन प्रति गड्ढे के हिसाब से डालनी चाहिए। पौधे लगाते समय गड्ढे के मध्य से थोड़ी मिट्टी हटाकर उसमें पौधा लगा देना चाहिए और उस स्थान से निकली हुई मिट्टी जड़ के चारों ओर लगाकर दबा देनी चाहिए। जुलाई की वर्षा के बाद जब मिट्टी अच्छी तरह बैठ जाए तभी पौधा लगाना चाहिए। पौधे लगाते समय यह भी ध्यान रखना चाहिए कि जमीन में इनकी गहराई उतनी ही रहे जितनी रोप में थी। पौधे लगाने के बाद तुंरत ही पानी दे देना चाहिए। जलवृष्टि पर निर्भर रहनेवाले क्षेत्रों के अतिरिक्त अन्य क्षेत्रों में कई बार सिंचाई की आवश्यकता पड़ती है। सिंचाई का परिमाण जलवृष्टि के वितरण एवं मात्रा पर निर्भर है।
हर सिंचाई में पानी इतनी ही मात्रा में देना चाहिए जिससे भूमि में पानी की आर्द्रता 4-6 प्रति शत तक विद्यमान रहे। सिंचाई करने की सबसे उपयुक्त विधि 'रिंग' रीति है।
नीबू प्रजाति के सभी प्रकार के फलों के लिए खाद की कोई निश्चित मात्रा अभिस्तावित नहीं की जा सकती है। पर साधारण रूप से नीबू के लिए 40 सेर गोबर की खाद, एक सेर सुपरफॉस्फेट तथा आधार सेर पोटासियम सल्फेट पर्याप्त होता है। गौण तत्वों की भी इसको आवश्यकता पड़ती है, जिनमें मुख्य जस्ता, बोरन, ताँबा तथा मैंगनीज़ हैं।
जहाँ पर सिंचाई के साधन हैं, वहाँ पर अंतराशस्य लगाना लाभप्रद होगा। दक्षिण भारत तथा असम में अनन्नास तथा पपीता नीबू के पेड़ों के बीच में लगाते हैं। इनके अतिरिक्त तरकारियाँ, जैसे गाजर, टमाटर, मूली, मिर्चा तथा बैगन आदि भी, सरलतापूर्वक उत्पन्न किए जा सकते हैं।
नीबू प्रजाति के पौधों को सिद्धांत: कम काट छाँट की आवश्यकता पड़ती है। जो कुछ काट छाँट की भी जाति है, वह पेड़ों की वांछनीय आकार देने के लिए और अच्छी दशा में रखने के लिए की जाती है।
उत्तरी भारत में साधारणत: फल साल में दो बार आते हैं, परंतु इनके फूलने का प्रमुख समय वसंत ऋतु (फरवरी-मार्च) है। इसके उत्पादन की कोई विश्वसनीय संख्या प्राप्त नहीं है, किंतु नीबू की विभिन्न किस्मों का उत्पादन प्रति पेड़ 150 से 1,000 फलों के लगभग होता है।
नीबू को अनेक प्रकार के रोग तथा कीड़े भी हानि पहुँचाते हैं। इनमें से शल्क (scab), नीबू कैंकर, साइट्रस रेड माइट (Citrus red mite), ग्रीन मोल्ड (Penicillium digitatum), मीली बग (mealy bugs) इत्यादि प्रमुख हैं।
विश्व में सबसे अधिक नीबू का उत्पादन भारत में होता है। यह विश्व के कुल नीबू उत्पादन का १६ प्रतिशत भाग उत्पन्न करता है। मैक्सिको, अर्जन्टीना, ब्राजील एवं स्पेन अन्य मुख्य उत्पादक देश हैं। दाहिनी ओर विश्व के दस शीर्ष नीबू उत्पादक देशों की सूची है (२००७ के अनुसार)। नीबू, लगभग सभी प्रकार की भूमियों में सफलतापूर्वक उत्पादन देता है परन्तु जीवांश पदार्थ की अधिकता वाली, उत्तम जल निकास युक्त दोमट भूमि, जिसकी गहराई २-२.५ मी.या अधिक हो, आदर्श मानी जाती है। भूमि का पी-एच ६.५-७.० होने से सर्वोत्तम वृद्धि और उपज मिलती है।[5]
इसकी कुछ प्रमुख किस्में हैं कागजी नीबू, प्रमालिनी, विक्रम, चक्रधर, पी के एम-१ (P K M-1) और साईं शर्बती। इनमें से कागजी नीबू सर्वाधिक महत्वपूर्ण किस्म है। इसकी व्यापक लोकप्रियता के कारण इसे खट्टा नीबू का पर्याय माना जाता है। प्रमालिनी किस्म गुच्छे में फलती है, जिसमें ३ से ७ तक फल होते हैं। यह कागजी नीबू की तुलना में ३० प्रतिशत अधिक उपज देती है। इसके फल में ५७ प्रतिशत (कागजी नीबू में ५२ प्रतिशत) रस पाया जाता है। विक्रम नामक किस्म भी गुच्छों में फलन करती है। एक गुच्छे में ५-१० तक फल आते हैं। कभी-कभी मई-जून तथा दिसम्बर में बेमौसमी फल भी आते हैं। कागजी नीबू की अपेक्षा यह ३०-३२ प्रतिशत अधिक उत्पादन देती है। चक्रधर नामक किस्म खट्टा नीबू की बीज रहित किस्म है जो रोपण के चौथे वर्ष से फल देना प्रारम्भ कर देती है। इसमें ६०-६६ प्रतिशत रस पाया जाता है। इसके फल प्राय:जनवरी - फरवरी, जून-जुलाई तथा सितम्बर-अक्टूबर में मिलते हैं। पी के एम-१ नामक किस्म उच्च उत्पादन देने वाली किस्म है, जिसके फल गोल, मध्यम से लेकर बड़े आकार के होते हैं। पीले रंग के फलों में लगभग ५२ प्रतिशत तक रस मिलता है। साई शरबती उच्च उत्पादन क्षमता वाली किस्म है। इसमें ग्रीष्म फलन की प्रवृत्ति पाई जाती है। बीजरहित (सीडलेस) नीबू- यह एक नया चयन है जो अन्य किस्मों से दोगुना उत्पादन देता है। यह एक पछैती किस्म है जिसके फल हल्के गुलाबी रंग वाले और पतले छिलके वाले होते हैं। इसके अतिरिक्त ताहिती या पर्शियन वर्ग के नीबू गुणसूत्र त्रिगुणित होते हैं। फल आकार में बड़े व बीजरहित होते हैं। असम के कुछ क्षेत्रों में अभयपुरी लाइम तथा करीमगंज लाइम भी उगाये जाते हैं।[6]
पुराने समय से ही नीबू एक गर्भ निरोधक के रूप में इस्तेमाल होता रहा है, पर आधुनिक युग में इसके इस गुण की ओर लोगों ने ध्यान कम ही दिया है। ऑस्ट्रेलिया के कुछ वैज्ञानिकों ने अपने एक शोध के दौरान पाया है कि नीबू का रस मानव शुक्राणु को मारने में सक्षम है, साथ ही यह एच आई वी विषाणु को भी मार देता है।[7]
_-_Girl_Holding_Lemons_(1899).jpg)
|access-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद) |access-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद) |access-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद) 
नीबू (Citrus limon, Linn.) छोटा पेड़ अथवा सघन झाड़ीदार पौधा है। इसकी शाखाएँ काँटेदार, पत्तियाँ छोटी, डंठल पतला तथा पत्तीदार होता है। फूल की कली छोटी और मामूली रंगीन या बिल्कुल सफेद होती है। प्रारूपिक (टिपिकल) नीबू गोल या अंडाकार होता है। छिलका पतला होता है, जो गूदे से भली भाँति चिपका रहता है। पकने पर यह पीले रंग का या हरापन लिए हुए होता है। गूदा पांडुर हरा, अम्लीय तथा सुगंधित होता है। कोष रसयुक्त, सुंदर एवं चमकदार होते हैं।
नीबू अधिकांशत: उष्णदेशीय भागों में पाया जाता है। इसका आदिस्थान संभवत: भारत ही है। यह हिमालय की उष्ण घाटियों में जंगली रूप में उगता हुआ पाया जाता है तथा मैदानों में समुद्रतट से 4,000 फुट की ऊँचाई तक पैदा होता है। इसकी कई किस्में होती हैं, जो प्राय: प्रकंद के काम में आती हैं, उदाहरणार्थ फ्लोरिडा रफ़, करना या खट्टा नीबू, जंबीरी आदि। कागजी नीबू, कागजी कलाँ, गलगल तथा लाइम सिलहट ही अधिकतर घरेलू उपयोग में आते हैं। इनमें कागजी नीबू सबसे अधिक लोकप्रिय है। इसके उत्पादन के स्थान मद्रास, बंबई, बंगाल, पंजाब, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र हैदराबाद, दिल्ली, पटियाला, उत्तर प्रदेश, मैसूर तथा बड़ौदा हैं।
नीबू की उपयोगिता जीवन में बहुत अधिक है। इसका प्रयोग अधिकतर भोज्य पदार्थों में किया जाता है। इससे विभिन्न प्रकार के पदार्थ, जैसे तेल, पेक्टिन, सिट्रिक अम्ल, रस, स्क्वाश तथा सार (essence) आदि तैयार किए जाते हैं।
নেমু (Citrus limon L.) এবিধ টেঙা জাতীয় ফল। চিৰসেউজ গুল্মজাতীয় উদ্ভিদ নেমু মূলত দক্ষিণ এছিয়াৰ ঘাইকৈ ভাৰতৰ উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ স্থানীয় উদ্ভিদ। গোটেই বিশ্বত নেমুৰ ফল ৰান্ধি বা কেঁচাই দুই ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ টেঙা ৰসৰ বাবে ই বিশেষভাৱে জনাজাত।[1] নেমুৰ বিশেষ গোন্ধ আৰু স্বচ্ছকাৰক গুণৰ বাবে বিভিন্ন প্ৰকাৰে ব্যৱহৃত হয়। নেমুৰ ৰসত ৫% ৰ পৰা ৬% লৈ ২.২ পিএইচৰ চাইট্ৰিক এচিড পোৱা যায়। এওঁ অম্লৰ কাৰণে নেমুৰ ৰসৰ সোৱাদ টেঙা।
নেমুৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে সঠিক তথ্য পোৱা নাযায়। কিন্তু বেছিভাগৰ মতে নেমু পোন প্ৰথমবাৰৰ বাবে ভাৰতৰ উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ অসমত খেতি কৰা হৈছিল।[1] জিনীয় অধ্যয়নৰ পৰা গম পোৱা গৈছে জৰ নেমু টেঙা কমলা আৰু চাইট্ৰন ফলৰ সংকৰ।[2][3]
ৰোমান সম্ৰাজ্যৰ সময়ত আনুমানিক খ্ৰীষ্টীয় দ্বিতীয় শতিকাত নেমু দক্ষিণ ইটালীৰ পৰা ইউৰোপত প্ৰৱেশ কৰিছিল।[1] কিন্তু নেমু খেতি তেতিয়া জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰা নাছিল। পিছলৈ ই ৭০০ খ্ৰীষ্টাব্দত পাৰস্য আৰু তাৰপিছত ইৰাক আৰু ইজিপ্তলৈ প্ৰৱেশ কৰে।[1] দশম শতিকাৰ আৰৱীয় সাহিত্যৰ ইছলামিক বাগিচা সমূহত আলংকাৰিক উদ্ভিদ হিচাপে নেমু ৰোৱাৰ বিষয়ে উল্লেখ আছে।[1] ১০০০ ৰ পৰা ১১৫০ খ্ৰীষ্টাব্দলৈ ই গোটেই মধ্য প্ৰাচ্য অঞ্চল বিয়পি পৰে।[1]
১৫ শতিকাত ইউৰোপৰ জিনোৱা অঞ্চলত প্ৰথম নেমু খেতি আৰম্ভ হয়। ১৪৯৩ চনত কলম্বাছে নেমু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰলৈ নিয়ে। ১৭৪৭ চনত ডাঃ জেমছ লিণ্ডে স্কাৰ্ভি বেমাৰৰ চিকিৎসাৰ বাবে খাদ্যত নেমুৰ ৰস ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ভিটামিন চি আৱিষ্কাৰ হোৱাৰ আগৰে পৰা নেমু গুৰুত্বপূৰ্ণ খাদ্যৰ উপকৰণ আছিল।[1][4]
অসমীয়া নেমু নামটো সংস্কৃত ভাষা "নিম্বু"ৰ পৰা আহিছে।
সাৰুৱা, খনিজ পদাৰ্থ বেছিকৈ থকা মাটিত নেমু খেতি ভাল লয়। ইয়াক সৰ্বনিম্ন ৭° চেলছিয়াছৰ প্ৰয়োজন। ক্ৰান্তীয় জলবায়ু নেমুৰ বাবে উত্তম।[5] নেমু জাতীয় গছৰ কলম দিয়া প্ৰয়োজন। সময় মতে কলম দিলে গছ জোপা জোপোহা হয়।
নেমু ভিটামিন চিৰ উৎকৃষ্ট উৎস। ইয়াৰ ১০০ গ্ৰামত ৬৪% ভিটামিন চি পোৱা যায়। অন্যান্য লাগতিয়াল পুষ্টি নেমুত কমকৈ পোৱা যায়। ইয়াৰ উপৰিও নেমুত পলিফিনল, তাৰপিন আৰু টেনিন পোৱা যায়।[6] নেমুৰ ৰসত প্ৰচুৰ পৰিমাণে চাইট্ৰিক এচিড পোৱা যায়। ইয়াৰ পৰিমাণ সম পৰিমাণৰ কমলা টেঙাৰ ৰসতকৈ পাঁচ গুণ বেছি।[7] নেমুত অন্যান্য খনিজ লৱণ আৰু ভিটামিনো পোৱা যায়।
গোটা নেমু, ইয়াৰ ৰস, বাকলি আদি খাদ্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। গোটা নেমুৰে আচাৰ, জাম আদি বনোৱাৰ লগতে নেমুৰ টুকুৰাৰে খাদ্য সজাবলৈ আৰু সোৱাদ বঢ়াবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নেমুৰ ৰস চৰবত আদি বনাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সংৰক্ষক হিচাপেও নেমুৰ ৰস ব্যৱহৃত হয়। নেমুৰ বাকলিৰে খোৱা বস্তুত গোন্ধ যোগ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নেমুৰ বাকলিৰ পৰা পেকটিন নিষ্কাশন কৰি জেলী বনাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নেমুৰ পাত সুগন্ধিত চাহ বনাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াক মাংস আৰু সাগৰীয় খাদ্য প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
নেমুৰ পৰা বাণিজ্যিক ভাবে চাইট্ৰিক এচিড প্ৰস্তুত কৰা হয়।[8] পৰিষ্কাৰক হিচাপে নেমুৰ ৰস ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তাম আদি ধাতুৰ পাত্ৰ পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ নেমু আৰু ছডা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। চাবোন প্ৰস্তুতকৰণত নেমু ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কাঠ চাফা কৰিবলৈ আৰু পলিছ কৰিবলৈ নেমুৰ ব্যৱহাৰ হয়।
আয়ুৰ্বেদিক ঔষধ হিচাপে নেমু বহু বছৰৰ পৰা ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে। নিমখত থোৱা নেমুৰ ঔষধি গুণাগুণ বহু বেচি৷ পেট কামোৰণি,পেটৰ অসুখ,পেট ফুলা,আভোক আদি পেটৰ অনেক ধৰণৰ বেমেজালিত এই নেমুৰ ৰস বা শাহখিনি খালে উপকাৰ পোৱা যায়৷ নেমুৰ বীজ কৃমিনাশক৷[9] ভিটামিন চিৰ অভাৱত হোৱা স্কাৰ্ভিৰ ই উত্তম ঔষধ। সৌন্দৰ্য বৰ্ধনৰ বাবেও নেমু উত্তম। ইয়াৰ তেল এৰমাথেৰাপীত ব্যৱহৃত হয়। ইয়াৰ লগতে নেমুয়ে ৰোগ প্ৰতিৰোধক ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰে।[10][11]
নেমুৰে বিদ্যালয়ত বিভিন্ন শিক্ষামূলক পৰীক্ষা কৰা হয়। ইয়াৰ সহায়ত বেটেৰী বনাব পাৰি।[12] সেইদৰে লিটমাছ টেষ্টত অম্লৰ উদাহৰণ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নেমুৰ ৰসৰে অদৃশ্য চিয়াঁহী হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পিছত তাপ প্ৰয়োগ কৰি চিয়াঁহীৰ পাঠোদ্ধাৰ কৰিব পাৰে।[13]
২০১৭ চনত গোটেই পৃথিৱীত নেমুৰ উৎপাদন আছিল ১৭.২ মিলিয়ন টন।[14] বিশ্বৰ শীৰ্ষ নেমু উৎপাদনকাৰী দেশ সমূহ হ'ল: মেক্সিকো, ভাৰত, চীন, আৰ্জেন্টিনা, ব্ৰাজিল আৰু তুৰস্ক। এইকেইখন দেশে পৃথিৱীৰ মুঠ উৎপাদনৰ ৬৫% উৎপাদন কৰে।[14]
নেমুৰ ফুল
পুলি
পুৰঠ নেমু
নেমু গছ
নেমু (Citrus limon L.) এবিধ টেঙা জাতীয় ফল। চিৰসেউজ গুল্মজাতীয় উদ্ভিদ নেমু মূলত দক্ষিণ এছিয়াৰ ঘাইকৈ ভাৰতৰ উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ স্থানীয় উদ্ভিদ। গোটেই বিশ্বত নেমুৰ ফল ৰান্ধি বা কেঁচাই দুই ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ টেঙা ৰসৰ বাবে ই বিশেষভাৱে জনাজাত। নেমুৰ বিশেষ গোন্ধ আৰু স্বচ্ছকাৰক গুণৰ বাবে বিভিন্ন প্ৰকাৰে ব্যৱহৃত হয়। নেমুৰ ৰসত ৫% ৰ পৰা ৬% লৈ ২.২ পিএইচৰ চাইট্ৰিক এচিড পোৱা যায়। এওঁ অম্লৰ কাৰণে নেমুৰ ৰসৰ সোৱাদ টেঙা।
ਨਿੰਬੂ (Citrus limon, Linn.) ਛੋਟਾ ਦਰਖਤ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਝਾੜੀਦਾਰ ਪੌਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ ਕੰਡੇਦਾਰ, ਪੱਤੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ, ਡੰਠਲ ਪਤਲਾ ਅਤੇ ਪੱਤੀਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੁਲ ਦੀ ਕਲੀ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਰੰਗੀਨ, ਜਾਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸਫੇਦ, ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਰੀ (ਟਿਪਿਕਲ) ਨਿੰਬੂ ਗੋਲ ਜਾਂ ਅੰਡਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਛਿਲਕਾ ਪਤਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁੱਦੇ ਨਾਲ ਭਲੀ ਭਾਂਤੀ ਚਿਪਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੱਕਣ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜਾਂ ਹਰਾ ਹਰਾ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਗੁੱਦਾ ਹਲਕਾ ਪੀਲਾ ਹਰਾ, ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਸ਼ ਰਸਭਰੇ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨਿੰਬੂ ਵਧੇਰੇ ਕਰ ਕੇ ਤਪਤਖੰਡੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਦਿ ਸਥਾਨ ਸ਼ਾਇਦ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ,ਉੱਤਰੀ ਬਰਮ੍ਹਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਹਨ।[1][2] ਇਹ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਊਸ਼ਣ ਘਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਤਟ ਤੋਂ 4,000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕੰਦ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਫਲੋਰੀਡਾ ਰਫ, ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਖੱਟਾ ਨਿੰਬੂ, ਜੰਬੀਰੀ ਆਦਿ। ਕਾਗਜੀ ਨਿੰਬੂ, ਕਾਗਜੀ ਕਲਾਂ, ਗਲਗਲ ਅਤੇ ਲਾਇਮ ਸਿਲਹਟ ਹੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜੀ ਨਿੰਬੂ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਆਮ ਪਸੰਦ ਹਨ।
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਨਿੰਬੂ ਫੁਰਤੀਦਾਇਕ ਅਤੇ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਕ ਫਲ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਜਾਂ ਹਰਾ ਅਤੇ ਸਵਾਦ ਖੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ 5% ਤੋਂ 6% ਸਿਟਰਿਕ ਤਿਜਾਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦਾ pH 2 ਤੋਂ 3 ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿੰਵਨ ਪੱਧਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਿੰਬੂ ਹੀ ਸਿਟਰਿਕ ਏਸਿਡ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਰੋਤ ਸੀ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਮਧਰੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੁੱਝ ਕਿਸਮਾਂ 6 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਉੱਚੀਆਂ ਉਗ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਣ ਵਿੱਚ ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਚਰਚਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਇਸਲਾਮੀ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਜਾਵਟੀ ਪੌਦੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ[1][2] ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਫਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਨਿੰਬੂ (Citrus limon, Linn.) ਛੋਟਾ ਦਰਖਤ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਝਾੜੀਦਾਰ ਪੌਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ ਕੰਡੇਦਾਰ, ਪੱਤੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ, ਡੰਠਲ ਪਤਲਾ ਅਤੇ ਪੱਤੀਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੁਲ ਦੀ ਕਲੀ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਰੰਗੀਨ, ਜਾਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸਫੇਦ, ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਰੀ (ਟਿਪਿਕਲ) ਨਿੰਬੂ ਗੋਲ ਜਾਂ ਅੰਡਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਛਿਲਕਾ ਪਤਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁੱਦੇ ਨਾਲ ਭਲੀ ਭਾਂਤੀ ਚਿਪਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੱਕਣ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜਾਂ ਹਰਾ ਹਰਾ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਗੁੱਦਾ ਹਲਕਾ ਪੀਲਾ ਹਰਾ, ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਸ਼ ਰਸਭਰੇ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨਿੰਬੂ ਵਧੇਰੇ ਕਰ ਕੇ ਤਪਤਖੰਡੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਦਿ ਸਥਾਨ ਸ਼ਾਇਦ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ,ਉੱਤਰੀ ਬਰਮ੍ਹਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਹਨ। ਇਹ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਊਸ਼ਣ ਘਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਤਟ ਤੋਂ 4,000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕੰਦ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਫਲੋਰੀਡਾ ਰਫ, ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਖੱਟਾ ਨਿੰਬੂ, ਜੰਬੀਰੀ ਆਦਿ। ਕਾਗਜੀ ਨਿੰਬੂ, ਕਾਗਜੀ ਕਲਾਂ, ਗਲਗਲ ਅਤੇ ਲਾਇਮ ਸਿਲਹਟ ਹੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜੀ ਨਿੰਬੂ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਆਮ ਪਸੰਦ ਹਨ।
எலுமிச்சை (Lemon) சிட்ரசு எலுமிச்சை (எல்) ஓசுபேக் என்ற தாவரவியற் பெயர் கொண்ட நிலம்வாழ் தாவரமாகும். ஆசியாவை தாயகமாகக் கொண்ட இத்தாவரம் பூக்கும் தாவரம் என்ற துணைப்பிரிவில் ருட்டேசி குடும்பத்தின் உறுப்பினராக வகைப்படுத்தப்பட்டுள்ளது.பெரும்பாலும் வெப்ப மற்றும் மிதவெப்ப மண்டல மண்டலப் பகுதிகளில் இது வளர்கின்றது. குறுஞ்செடி வகைத் தாவரமாக எலுமிச்சை அறியப்படுகிறது.
தேசிக்காய் (lime), தோடம்பழம் ஆகியவற்றை உள்ளடக்கிய பூக்கும் தாவரக் குடும்பத்தை சேர்ந்த தாவரமாகும். இதன் பழம் பொதுவாக அதன் சாற்றுக்காகவே பயன்படுத்தப்படுகின்றது. எலுமிச்சை மருத்துவ குணம் கொண்டது. எலுமிச்சைச் சாற்றை தண்ணீருடன் கலந்து, விருப்பத்துக்கேற்ப சீனி (சர்க்கரை) அல்லது உப்புடன் சேர்த்துப் பருகுவது ஆரோக்கியமான பானமாகக் கருதப்படுகிறது. சமையலில், உணவுகளுக்குச் சுவை சேர்ப்பதற்காகப் பயன்படுகிறது.
மரத்தின் நீள்வட்ட மஞ்சள் பழமானது உலகம் முழுவதிலும் சமையல் மற்றும் சமையல் அல்லாத நோக்கங்களுக்காகப் பயன்படுகிறது, முதன்மையாக இதன் பழச்சாறுக்கு உணவு மற்றும் சுத்திகரிப்பு பயன்பாடு ஆகிய இரண்டும் உள்ளன [1]. திசுக்கூழ் மற்றும் தோல் கூட சமையல் மற்றும் உட்சுடல் என்ப்படும் பேக்கிங்கில் பயன்படுத்தப்படுகின்றன. எலுமிச்சை சாறில் சுமார் 5% முதல் 6% சிட்ரிக் அமிலம் உள்ளது, எலுமிச்சை சாறின் தனித்துவமான புளிப்பு சுவை எலுமிச்சைப் பானம் போன்ற உணவுகளில் ஒரு முக்கிய மூலப்பொருளாக உள்ளது.
எலுமிச்சை சாறின் pH அளவு 2 முதல் 3 வரை இருக்கும். இதனால் இதைப் பள்ளிகளில் கற்பித்தல் சோதனைகளில் மலிவான அமிலமாகப் பயன்படுத்துகிறார்கள்.
இது இந்தியாவின் அசாம் மாநிலம், வடக்கு பர்மா, சீனா ஆகிய பகுதிகளிலேயே தோன்றியிருக்கலாம் என நம்பப்பட்டாலும், இதன் தோற்றம் பற்றிய சரியான தகவல்கள் தெரியவில்லை [1]. கசப்பு ஆரஞ்சு (புளிப்பு ஆரஞ்சு) மற்றும் சிட்ரான் இடையிலான கலப்பினச்சேர்க்கை தொடர்பான ஆய்வே எலுமிச்சை மரபணு பிறப்பு பற்றி மேற்கொள்ளப்பட்ட ஆய்வாக அறியப்படுகிறது [2][3].
பண்டைய ரோம் சமுதாயத்தில் இரண்டாம் நூற்றாண்டின் பிற்பகுதியில், தெற்கு இத்தாலியின் அருகே ஐரோப்பாவில் எலுமிச்சை சாகுபடி அறிமுகமாகியிருக்கிறது[1]. எனினும், இங்கு பரவலாக பயிரிடப்படவில்லை. தெற்காசியாவிலும், தென்கிழக்காசியாவிலும், இது ஒரு தொற்றுநீக்கியாகப் பயன்பட்டு வந்தது. அத்துடன் பல வகை நச்சுப் பொருட்களுக்கான நஞ்சு முறிப்பு மருந்தாகவும் பயன்பட்டது. பின்னர் இது பாரசீகத்துக்கும் அங்கிருந்து ஈராக் மற்றும் கிபி 700 அளவில் எகிப்துக்கும் அறிமுகமானது. இது பற்றிய பதிவுகள் முதன் முதலில் கிபி பத்தாம் நூற்றாண்டின் வேளாண்மை தொடர்பான நூல்களில் காணப்படுகின்றன. இது தொடக்க கால இசுலாமியப் பூங்காக்களில் அழகூட்டல் தாவரங்களாகவும் பயன்பட்டன. கிபி 1000க்கும் 1150க்கும் இடைப்பட்ட காலத்தில் அரபு உலகிலும், மத்தியதரைக் கடல் பகுதிகளிலும் எலுமிச்சை பரவியிருந்தது.[4] [1]
எலுமிச்சைகளின் கணிசமான சாகுபடி 15 ஆம் நூற்றாண்டின் மத்தியில் ஐரோப்பாவின் கெனோவாவில் தொடங்கியது. கிறிசுடோபர் கொலம்பசு தனது பயணத்தில் எலுமிச்சை விதைகளை இசுபானியோலாவிற்கு கொண்டு வந்தபோது 1493 ஆம் ஆண்டில் எலுமிச்சை அமெரிக்கர்களுக்கு அறிமுகப்படுத்தப்பட்டது. எசுப்பானிய வெற்றி புதிய உலகம் முழுவதும் எலுமிச்சை விதைகள் பரவ உதவியது. இது முக்கியமாக அலங்கார செடியாகவும், மருந்துக்காகவும் பயன்படுத்தப்பட்டது [1]. 19 ஆம் நூற்றாண்டில், எலுமிச்சைகளை புளோரிடா மற்றும் கலிபோர்னியாவில் அதிக அளவில் எலுமிச்சையை பயிரிட்டனர் [1]. 1747 ஆம் ஆண்டில் யேம்சு லிண்டு சிகர்வி நோயால் பாதிக்கப்பட்ட தனது மாலுமிகளுக்கு உணவில் எலுமிச்சம் பழசாறை கலந்து கொடுத்ததாக அறியப்படுகிறது. அக்காலத்தில் வைட்டமின் சி கண்டுபிடிக்கப்படவில்லை என்பது குறிப்பிடத்தக்கது [1][5].
மத்தியக் கிழக்கிலிருந்து லெமன் என்ற சொல் தோன்றியிருக்கலாம் என்று கருதப்படுகிறது. பண்டைய பிரெஞ்சு மொழியில் limon என்றும், இத்தாலிய மொழியில் limone என்றும், அரபு மொழியில் laymūn அல்லது līmūn, சமசுகிருதத்தில் nimbū, “lime மற்றும் பாரசீக மொழியில் līmūn,என்றும் காணப்பட்டாலும், எலுமிச்சை பொதுவாக எல்லா இடங்களிலும் சிட்ரசு பழம் என்ற பொருளிலேயே வழங்கப்படுகிறது [6].
தமிழ்நாட்டில் திருநெல்வேலி மாவட்டம், புளியங்குடி நகரில் தனியான எலுமிச்சைக்கான தினசரி சந்தை நடைபெறுகிறது. புளியங்குடி அருகிலுள்ள புன்னையாபுரம் கிராமம் எலுமிச்சை விளைவிப்பதில் சிறந்த இடம் வகிக்கின்றது. இப்பகுதி எலுமிச்சை பழத்தில் சாறு (நீர்ப்பதம்) குறைவதற்கு மற்ற எலுமிச்சைகளைவிட அதிக நாட்களாகும் என்பதே இதன் சிறப்பாகும்.[7]
'போனி பிரேய்' என்பது நீளமான, மென்மையான, மெல்லிய தோல், மற்றும் விதையற்ற ஓரினமாகும்[8]. பெரும்பாலும் கலிபோர்னியாவின் சான் டியாகோ மாவட்டத்தில் வளர்கிறது.[9]
யுரேகா எலுமிச்சை ஆண்டு முழுவதும் மிகுதியாக வளர்கின்ற ஒரு தாவரமாகும். ஆண்டு முழுவதும் பழங்களையும் மலர்களையும் ஒன்றாக உற்பத்தி செய்யும் திறனைப் பெற்றதன் காரணமாக இதை 'நான்கு பருவங்களின் தாவரம் என்றும் அழைக்கப்படுகிறது[10]. பொதுவான பல்பொருள் அங்காடி எலுமிச்சையாக விற்பனை செய்யப்படுகிறது[11]. இளஞ்சிவப்பு- சதையுடன் பச்சை மற்றும் மஞ்சள் வண்ணமயமான வெளிப்புற தோல் கொண்டதாக இந்த யுரேகா எலுமிச்சை காணப்படுகிறது[12].
இத்தாலியில் பெம்மினெல்லோ செயின்ட் தெரசா', அல்லது சார்ரெண்டோ நகருக்குச் சொந்தமானதாக எலுமிச்சை கருதப்படுகிறது [13]. இலிமோன்செல்லோ என்ற இத்தாலிய பானம் தயாரிப்பில் இது பாரம்பரியமாக பயன்படுத்தப்படுகிறது.
எலுமிச்சை மற்றும் ஆரஞ்சுடன் குறுக்குக் கலப்பினச் சேர்க்கையால் மெயர் வகை எலுமிச்சை தோன்றுகிறது. 1908 ஆம் ஆண்டில் அமெரிக்காவுக்கு அறிமுகப்படுத்திய ஃபிராங்க் என். மெயர் என்பவரின் பெயரால் இப்பழம் அழைக்கப்படுகிறது. இலிசுபன், யுரேகா எலுமிச்சைகளைக் காட்டிலும் மெல்லிய தோலும், சிறிது அமிலத்தன்மையும் மெயர் எலுமிச்சையில் குறைவாக உள்ளது. வணிக அடிப்படையில் பரவலாக வளர்க்கப்படாத போது மெயர் எலுமிச்சைக்கு அதிக கவனம் தேவை. பெரும்பாலும் இது மஞ்சள் நிற ஆரஞ்சு நிறத்தில் முதிர்ச்சியடைகிறது. மற்ற எலுமிச்சைகளை விட உறைபனியை தாங்கும் சக்தி இதற்கு அதிகமாக உள்ளது.
சாதாரணமான எலுமிச்சைகளைக் காட்டிலும் 'பொன்டெரோசா' எலுமிச்சை மிகவும் குளிர்ச்சியானது ஆகும். இப் பழம் தடித்த-தோலுடன் மிகப்பெரிய அளவில் காணப்படுகிறது. இது ஒரு சிட்ரான்-எலுமிச்சை கலப்பினமாகும். 'யென் பென்' என்பது ஆத்திரேலிய பழங்குடியினரால் சாகுபடி செய்யப்பட்ட ஒரு எலுமிச்சை வகையாகும் [14].
சிட்ரசு ஆரேன்சியம் எனப்படும் நார்த்தங்காய், சிட்ரசு ரெடிகுலேட்டா எனப்படும் கமலா ஆரஞ்சு, சிட்ரசு சைனென்சிசு எனப்படும் சாத்துக்குடி போன்றவை இதே வகையில் வகைப்படுத்தப்பட்ட சிட்ரசு வகைத் தாவரங்களாகும்.
எலுமிச்சைக்கு குறைந்தபட்சமாக 7 ° செல்சியசு வெப்பநிலை தேவைப்படுகிறது, எனவே இவை மிதமான பருவநிலையில் கடுமையாக இருப்பதில்லை, ஆனால் முதிர்ச்சியடைந்த நிலையில் இவை கடினமாகி விடுகின்றன. வளரும்போது குறைக்கப்பட வேண்டிய கிளைகளை வெட்டி குறைக்கப்படுகிறது. மிக அதிகமான கிளைகள் புதராக வளரும் வளர்ச்சியை ஊக்குவிக்கின்றன. கோடையில் முழுவதும், மிகவும் தீவிரமான வளர்ச்சியடைகிறது.
சிகர்வி, வாதம், முடக்குவாதம் போன்ற நோய்களுக்கு மருந்தாகவும் உணவாகவும் இதைப் பயன்படுத்துகிறார்கள். ஊறுகாய், மருந்துகள், மிட்டாய், பழப்பாகு முதலியன தயாரிக்கப் பயன்படுகின்றன. நறுமண எண்ணெய்கள் தயாரிப்பிலும் சோப்பு தயாரிப்பிலும் எலுமிச்சை பயன்படுகிறது.எலுமிச்சை நோயெதிர்ப்பு சக்தியை அதிகரிக்கும் எனவும் கூறப்படுகிறது[15].
எலுமிச்சையில் வைட்டமின் சி அதிக அளவில் உள்ளது. அத்தியாவசிய ஊட்டச்சத்துக்கள் பிறவும் சிறிதளவில் கலந்துள்ளன. எலுமிச்சைகள் பாலிபீனால்கள், டெர்பீன்கள் மற்றும் டானின்கள் [16] உள்ளிட்ட பல்வேறு தாவர வேதிப்பொருட்களும் எலுமிச்சையில் உள்ளன. மற்ற சிட்ரசு பழங்களைப் போலவே இதிலும் சிட்ரிக் அமிலத்தின் குறிப்பிடத்தக்க செறிவு நிரம்பியுள்ளது. (சுமார் 47 கிராம் / லி) [17].
எலுமிச்சை (Lemon) சிட்ரசு எலுமிச்சை (எல்) ஓசுபேக் என்ற தாவரவியற் பெயர் கொண்ட நிலம்வாழ் தாவரமாகும். ஆசியாவை தாயகமாகக் கொண்ட இத்தாவரம் பூக்கும் தாவரம் என்ற துணைப்பிரிவில் ருட்டேசி குடும்பத்தின் உறுப்பினராக வகைப்படுத்தப்பட்டுள்ளது.பெரும்பாலும் வெப்ப மற்றும் மிதவெப்ப மண்டல மண்டலப் பகுதிகளில் இது வளர்கின்றது. குறுஞ்செடி வகைத் தாவரமாக எலுமிச்சை அறியப்படுகிறது.
தேசிக்காய் (lime), தோடம்பழம் ஆகியவற்றை உள்ளடக்கிய பூக்கும் தாவரக் குடும்பத்தை சேர்ந்த தாவரமாகும். இதன் பழம் பொதுவாக அதன் சாற்றுக்காகவே பயன்படுத்தப்படுகின்றது. எலுமிச்சை மருத்துவ குணம் கொண்டது. எலுமிச்சைச் சாற்றை தண்ணீருடன் கலந்து, விருப்பத்துக்கேற்ப சீனி (சர்க்கரை) அல்லது உப்புடன் சேர்த்துப் பருகுவது ஆரோக்கியமான பானமாகக் கருதப்படுகிறது. சமையலில், உணவுகளுக்குச் சுவை சேர்ப்பதற்காகப் பயன்படுகிறது.
மரத்தின் நீள்வட்ட மஞ்சள் பழமானது உலகம் முழுவதிலும் சமையல் மற்றும் சமையல் அல்லாத நோக்கங்களுக்காகப் பயன்படுகிறது, முதன்மையாக இதன் பழச்சாறுக்கு உணவு மற்றும் சுத்திகரிப்பு பயன்பாடு ஆகிய இரண்டும் உள்ளன . திசுக்கூழ் மற்றும் தோல் கூட சமையல் மற்றும் உட்சுடல் என்ப்படும் பேக்கிங்கில் பயன்படுத்தப்படுகின்றன. எலுமிச்சை சாறில் சுமார் 5% முதல் 6% சிட்ரிக் அமிலம் உள்ளது, எலுமிச்சை சாறின் தனித்துவமான புளிப்பு சுவை எலுமிச்சைப் பானம் போன்ற உணவுகளில் ஒரு முக்கிய மூலப்பொருளாக உள்ளது.
எலுமிச்சை சாறின் pH அளவு 2 முதல் 3 வரை இருக்கும். இதனால் இதைப் பள்ளிகளில் கற்பித்தல் சோதனைகளில் மலிவான அமிலமாகப் பயன்படுத்துகிறார்கள்.
నిమ్మ పండులో విటమిన్ సి సమృద్ధిగా ఉంటుంది. ఇవి పసుపు రంగులో ఉండి రుచికి పుల్లగా ఉంటాయి. నిమ్మరసం గురించి ఎక్కువగా వీటిని పెంచుతారు.
పులుసు నిమ్మ పొద లేక చిన్నపాటి చెట్టు. దీని కొమ్మలు తేలికగా వుంటాయి. కొమ్మలు దట్టంగా వుంటాయి. వీటి పై కొనదేలిన ముళ్లు వుంటాయి. లేత కొమ్మలు లేత ఆకుపచ్చ రంగులో అండాకారములో వుంటాయి. ఆకులు అంచులు వంకర టింకరగా వుంటాయి. వీటికి చిన్న చిన్న పూలు గుత్తులుగా ఏర్పడతాయి. ఇవి ద్విలింగ పూలు. పూత మొగ్గలు మొదట లేత ఊదా లేక గులాబిరంగులో వుండి క్రమేణ తెలుపు రంగుకి మారతాయి. వీటి రక్షక పత్రాలు ఆకులుకొనదేలి ఆకుపచ్చగా, ఆకర్షక పత్రాలు తెల్లగా, మందంగా ఉంటాయి. కేసరాలు చిన్నవిగా ఉంటాయి. అండాశం ఆకుపచ్చగా, ఉబ్బి వుంటుంది.[1]
నిమ్మ గురించి మొదటిసారిగా 10వ శతాబ్దంలోని అరబ్ సాహిత్యంలో పేర్కొనబడింది. భారతదేశంలోని అస్సాం రాష్ట్రంలో మొదటిసారిగా పండించారు. సుదీర్ఘ సముద్రయానం చేసే వారిలో వచ్చే స్కర్వీ వ్యాధి గ్రస్తులలో నిమ్మరసంతో ప్రయోగాలు జరిపి ఇందులోని విటమిన్ సి లోపించడం వల్ల ఈవ్యాధి వస్తుందని కనుగొన్నారు. నిమ్మచెట్టు పొట్టిగా దట్టంగా ఉండి 10 అడుగుల ఎత్తు పెరుగుతుంది. కొమ్మలు ముళ్ళతో ఉంటాయి. ఆకులు ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉంటాయి. ఆకుల క్రింది భాగంలో పత్రపుష్పాలు రాలిన తర్వాత చిన్న బుడిపె మాదిరిగా తయారై అది పండుగా మారుతుంది. నిమ్మపండు గుండ్రంగా ఉండి ఒక చివర సూదిగా ఉంటుంది. పూర్తిగా పండిన నిమ్మపండు చర్మం ముదురు పసుపు రంగులో ఉంటుంది. పండులో తెల్లని చిన్న విత్తనాలుంటాయి.
సుదీర్ఘ సముద్రయానం చేసే వారిలో వచ్చే స్కర్వీ వ్యాధి గ్రస్తులలో నిమ్మరసంతో ప్రయోగాలు జరిపి ఇందులోని విటమిన్ సి లోపించడం వల్ల ఈవ్యాధి వస్తుందని కనుగొన్నారు.
నిమ్మచెట్టు పొట్టిగా దట్టంగా ఉండి 10 అడుగుల ఎత్తు పెరుగుతుంది. కొమ్మలు ముళ్ళతో ఉంటాయి. ఆకులు ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉంటాయి. ఆకుల క్రింది భాగంలో పత్రపుష్పాలు రాలిన తర్వాత చిన్న బుడిపె మాదిరిగా తయారై అది పండుగా మారుతుంది. నిమ్మపండు గుండ్రంగా ఉండి ఒక చివర సూదిగా ఉంటుంది. పూర్తిగా పండిన నిమ్మపండు చర్మం ముదురు పసుపు రంగులో ఉంటుంది. పండులో తెల్లని చిన్న విత్తనాలుంటాయి.
నిమ్మ ఉత్పాదనలో మెక్సికో, భారతదేశం ప్రథమ, ద్వితీయ స్థానాల్లో ఉన్నాయి.
ఎండా కాలంలో నిమ్మ రసం కలిపిన షోడ ఉపయోగం తెలియని వారుండరు/. నీమ్మతో షర్బత్ లు, నిల్వ వుండే పానీయాలు తయారు చేస్తారు. ఎండన పడి వచ్చిన వారికి నిమ్మరసం ఇస్తే చాల త్వరగా శక్తి వస్తుంది. అందుకే నిరాహార దీక్ష విరమించె వారు నిమ్మ రసంతో దీక్ష విరమిస్తారు.
చర్మ సౌందర్యానికి నిమ్మకు మించినది లేదు. అందుకే చాల సౌందర్య సబ్బులలో నిమ్మను వాడతారు. అలాగే నిమ్మను చాల సౌందర్య సాధనాలలో ఉపయోగిస్తారు. ముఖంమీద ముడతలను, మృతకణాలను ఇది తొలగిస్తుంది. జిడ్డు చర్మాన్ని మాపడానికి దీనికి మించిన మందు లేదు. ఊబ కాయానికి కూడా ఇది చాల మంచి మందు. రోజు ఉదయం నీళ్లలో నిమ్మరసం తేనె కలిపి సేవించడం వల్ల చాల ఉపయోగముంటుంది. చేతులు, పాదాలు మృధువుగా వుండడానికి నిమ్మ రసం వాడతారు. శిరోజ సంరక్షణకు కూడా నిమ్మ ఎంతో మేలు చేస్తుంది. ఇలా నిమ్మ ఉపయోగాలు అనంతం.
శక్తి --------30 kcal. పిండిపదార్థాలు --9 g. చక్కెరలు -----2.5 g. పీచుపదార్థాలు-- 2.8 g. కొవ్వు పదార్థాలు--0.3 g. మాంసకృత్తులు---1.1 g. నీరు--------89 g. విటమిన్ సి-----53 mg 88% Citric acid---5 g
మనకు తెలిసిన నిమ్మ పరిమాణంలో తేడాలు తప్ప అన్ని ఒకే మాదిరిగా కనిపిస్తాయి. కాని నిమ్మలో చాల రకాలున్నాయి. ప్రపంచంలో నిమ్మ ఉత్పత్తిలో మనదె అగ్ర స్థానం. పింగ్ర్, కాఫిర్, కీ మస్క్ వైల్డ్ స్వీట్ లైమ్, ఇలా చాల రకాలున్నాయి. సామాన్యంగా నిమ్మ చెట్టు చిన్న గుబురు మొక్క. కొన్ని నిమ్మ తీగలు కూడా వుంటాయి. దాన్నే తీగ నిమ్మ అంటారు. పెద్ద పరిమాణంలో వుండే నిమ్మకాయలను గజ నిమ్మ అంటారు. మనకు సాధారణంగా తెలిసిన రంగులు పసుపు వచ్చ లేదా ఆకు పచ్చ. కాని వీటిలో ఎర్రని, తెల్లని, గులాబి రంగు వి కూడా వుంటాయి. దొండ కాయల్లాగ పొడవుగా ఉండే నిమ్మకాయలు కూడా ఉన్నాయి.
ನಿಂಬೆಯು ಸದಾ ಹಸಿರಾಗಿರುವ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಮರ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿಂಬೆಗಿಡ ಎಂದು ಕೂಡ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಮೂಲತಃ ಏಷ್ಯಾದ ಮೂಲದ್ದಾಗಿದೆ. ಈ ಗೊಲಾಕಾರದ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ತಂಪುಪಾನೀಯವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವುದು ಹಾಗೂ ಅಡಿಗೆಗೂ ಕೂಡ ಹೇರಳವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ರುಚಿ ಹುಳಿಯಾಗಿದ್ದು, ಸ್ವಲ್ಪ ಒಗರು ಒಗರಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದು ಆಯುರ್ವೈದಿಕ ಔಷಧೀಯ ಗುಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
ಬಾಳೆ ಮತ್ತು ಮಾವಿನ ನಂತರ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಬೇಡಿಕೆ ಇರುವ ಹಣ್ಣಿನ ಬೆಳೆಯೇ ನಿಂಬೆ. ತೋಟಗಾರಿಕೆ ಬೆಳೆಯಾಗಿರುವ ಇದು ಕಡಿಮೆ ಫಲವತ್ತತೆಯ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಗುಣ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದು ವಿಟಾಮಿನ್ ಸಿ ಅನ್ನು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹೆಸರು Citrus aurantifolia. ಬೆಳೆಯುವ ವಿಧಾನ ಮೊದಲು 2x2 ಉದ್ದಗಲ ಮತ್ತು ಅಷ್ಟೇ ಆಳದ ಗುಂಡಿ ತೊಡಬೇಕು. ಗಿಡದಿಂದ ಗಿಡಕ್ಕೆ 18 ಅಡಿ ಅಂತರ ಇರಬೇಕು. ಗುಂಡಿ ತೋಡಿ 15 ದಿನ ಬಿಸಿಲಿಗೆ ಒಣಗಲು ಬಿಡಬೇಕು. ಬಳಿಕ ಗುಂಡಿ ತೋಡಿದ ಮೇಲ್ಭಾಗದ ಮಣ್ಣನ್ನು ಗುಂಡಿಗೆ ಹಾಕಬೇಕು. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾಂಪೋಸ್ಟ್, ಎರೇಹುಳು ಗೊಬ್ಬರ ಕೊಡಬೇಕು. ನಂತರ ಗುಂಡಿಯಲ್ಲಿ ಗಿಡ ನೆಡಬೇಕು. ಎಕರೆಗೆ ನೆಡಲು 100 ಗಿಡ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬಳಿಕ ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ನೀರು ಹಾಯಿಸಬೇಕು. ಇದರ ಮಧ್ಯೆ ಅಂತರ ಬೇಸಾಯವಾಗಿ ವಿವಿಧ ಬೆಳೆ ಬೆಳೆಯಬಹುದು. ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟ 6 ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಅಂತರ ಬೇಸಾಯ ಮಾಡಬಹುದು. ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟ 4ನೇ ವರ್ಷದಿಂದ ಹಣ್ಣು ಬಿಡಲು ಶುರು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಚೆನ್ನಾಗಿ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮಾಡಿದರೆ ಗಿಡದಿಂದ ವರ್ಷಕ್ಕೆ 2 ಸಾವಿರದಿಂದ 3 ಸಾವಿರದವರೆಗೆ ನಿಂಬೆ ಹಣ್ಣು ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಜೂನ್ದಿಂದ ಆಗಸ್ಟ್ವರೆಗೆ ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನಾಟಿ ಮಾಡಲು ಪ್ರಶ್ಶಸ್ತ. ಒಂದು ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟರೆ ಕನಿಷ್ಠ 50 ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಇಳುವರಿ ಪಡೆಯಬಹುದು. ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಕಾಗ್ಜಿ ಲೈಮ್ ಮತ್ತು ತಾಹೇತಿ ನಿಂಬೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ತಳಿಗಳು[೧]
೨೦೧೦ರಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ನಿಂಬೆಯ ಉತ್ಪಾದನೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿತ್ತು.
ಪ್ರಪಂಚ ಹೆಚ್ಚು ಲಿಂಬೆ ಬೆಳೆಯುವ ದೇಶಗಳು -೨೦೧೧ ಬ್ರೆಜಿಲ್ 1,126,736 6 ನಿಂಬೆಯು ಸದಾ ಹಸಿರಾಗಿರುವ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಮರ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿಂಬೆಗಿಡ ಎಂದು ಕೂಡ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಮೂಲತಃ ಏಷ್ಯಾದ ಮೂಲದ್ದಾಗಿದೆ. ಈ ಗೊಲಾಕಾರದ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ತಂಪುಪಾನೀಯವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವುದು ಹಾಗೂ ಅಡಿಗೆಗೂ ಕೂಡ ಹೇರಳವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ರುಚಿ ಹುಳಿಯಾಗಿದ್ದು, ಸ್ವಲ್ಪ ಒಗರು ಒಗರಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದು ಆಯುರ್ವೈದಿಕ ಔಷಧೀಯ ಗುಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
ಬಾಳೆ ಮತ್ತು ಮಾವಿನ ನಂತರ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಬೇಡಿಕೆ ಇರುವ ಹಣ್ಣಿನ ಬೆಳೆಯೇ ನಿಂಬೆ. ತೋಟಗಾರಿಕೆ ಬೆಳೆಯಾಗಿರುವ ಇದು ಕಡಿಮೆ ಫಲವತ್ತತೆಯ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಗುಣ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದು ವಿಟಾಮಿನ್ ಸಿ ಅನ್ನು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹೆಸರು Citrus aurantifolia. ಬೆಳೆಯುವ ವಿಧಾನ ಮೊದಲು 2x2 ಉದ್ದಗಲ ಮತ್ತು ಅಷ್ಟೇ ಆಳದ ಗುಂಡಿ ತೊಡಬೇಕು. ಗಿಡದಿಂದ ಗಿಡಕ್ಕೆ 18 ಅಡಿ ಅಂತರ ಇರಬೇಕು. ಗುಂಡಿ ತೋಡಿ 15 ದಿನ ಬಿಸಿಲಿಗೆ ಒಣಗಲು ಬಿಡಬೇಕು. ಬಳಿಕ ಗುಂಡಿ ತೋಡಿದ ಮೇಲ್ಭಾಗದ ಮಣ್ಣನ್ನು ಗುಂಡಿಗೆ ಹಾಕಬೇಕು. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾಂಪೋಸ್ಟ್, ಎರೇಹುಳು ಗೊಬ್ಬರ ಕೊಡಬೇಕು. ನಂತರ ಗುಂಡಿಯಲ್ಲಿ ಗಿಡ ನೆಡಬೇಕು. ಎಕರೆಗೆ ನೆಡಲು 100 ಗಿಡ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬಳಿಕ ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ನೀರು ಹಾಯಿಸಬೇಕು. ಇದರ ಮಧ್ಯೆ ಅಂತರ ಬೇಸಾಯವಾಗಿ ವಿವಿಧ ಬೆಳೆ ಬೆಳೆಯಬಹುದು. ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟ 6 ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಅಂತರ ಬೇಸಾಯ ಮಾಡಬಹುದು. ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟ 4ನೇ ವರ್ಷದಿಂದ ಹಣ್ಣು ಬಿಡಲು ಶುರು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಚೆನ್ನಾಗಿ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮಾಡಿದರೆ ಗಿಡದಿಂದ ವರ್ಷಕ್ಕೆ 2 ಸಾವಿರದಿಂದ 3 ಸಾವಿರದವರೆಗೆ ನಿಂಬೆ ಹಣ್ಣು ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಜೂನ್ದಿಂದ ಆಗಸ್ಟ್ವರೆಗೆ ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನಾಟಿ ಮಾಡಲು ಪ್ರಶ್ಶಸ್ತ. ಒಂದು ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ನೆಟ್ಟರೆ ಕನಿಷ್ಠ 50 ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಇಳುವರಿ ಪಡೆಯಬಹುದು. ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಕಾಗ್ಜಿ ಲೈಮ್ ಮತ್ತು ತಾಹೇತಿ ನಿಂಬೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ತಳಿಗಳು
ရှောက်ပင် (Citrus × limon) သည် အာရှဒေသတွင် ပေါက်ရောက်ရှင်သန်သော အမြဲစိမ်းမျိုးစိတ် အပင်ငယ် တစ်ခုဖြစ်သည်။
တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အဝါရောင် အဆင်းရှိသော ရှောက်သီးကို မီးဖိုချောင်ဟင်းလျာ ချက်ပြုတ်ရာတွင်သာမက အခြားသောအရာများ အတွက်လည်း အသုံးပြုသည်။ ၎င်းကို အချိုရည် ပြုလုပ်ရာတွင် အသုံးပြု၏။ အညစ်အကြေးများ သန့်ရှင်းရန်အတွက်လည်း အသုံးပြုသည်။ အခွံများကို ဟင်းလျာနှင့် ကိတ်မုန့်ဖုတ်ရာတွင် အသုံးပြုကြသည်။ ရှောက်ရည်တွင် စီထရစ် အက်ဆစ်(citric acid) ၅-၆ ရာခိုင်နှုန်းပါဝင်ကာ ချဉ်သောအရသာ ရှိ၏။ ရှောက်သီးကို အခြားသော ဖျော်ရည်များ ပြုလုပ်ရာတွင်လည်း အသုံးပြု၏။
ရှောက်ပင်၏ မူလပေါက်ရောက်ရာဒေသကို မသိရှိကြပေ။ မြန်မာ၊ တရုတ်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်း အက်စမ်(Assam)တွင်မူ ပထမဆုံး စိုက်ပျိုးကြသည်ဟု ခန့်မှန်းကြသည်။[၁] လေ့လာမှုတစ်ရပ်အရ ရှောက်ပင်သည် ချဉ်သော လိမ္မော်မျိုးနှင့် စီထရွန် (citron) မျိုးစပ်ထားကြခြင်း ဖြစ်သည်။[၂]
ရှောက်ပင်သည် ဥရောပတိုက်သို့ အီတလီနိုင်ငံ တောင်ဘက်အနီးမှ အေဒီ ၁ ရာစုအစောပိုင်းက ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။[၁]
ဆူးပါသော ချုံပင်မျိုးဖြစ်သည်။ အရွက်ကြမ်း၍ ရွက်ညှာ ခိုင်သည်။ ရွက်မြွှာ များသည်။ ဘဲဥပုံ ရှည်မျောမျောရှိသည်။ ရွက်ထိပ် ချွန်သည်။ အဖြူရောင် သို့မဟုတ် ပန်းနုရောင်သန်းသော အပွင့်ကလေးများ ပွင့်သည်။ အသီးသည် လုံးဝန်းသည်။ နုလျှင်အစိမ်းရောင် ဖြစ်ပြီး မှည့်လျှင် အဝါရောင်သို့ ပြောင်းသည်။ အသီးနှစ်များသည် အဝါရောင်သန်းသော အစိမ်းရောင် ဖြစ်သည်။
အပင် လတ်မျိုး ဖြစ်သည်။ အမြင့်ပေ ၂၀ ခန့် ထိ ရှိတတ် သည်။ အခေါက် ညိုမည်း သော အရောင် ရှိသည်။ အကိုင်း အခက် များသည်။ တစ်ပင်လုံး၌ ချွန်ထက်သော ဆူများ ရှိသည်။
ရွက်လွှဲ ထွက်သည်။ ဘဲဥပုံရှိပြီး ရွက်ထိပ် ချွန်၍ ရွက်ရင်း သွယ်သည်။ ရွက်ပြား ထူ၍ ချောသည်။ ရွက်ညှာတွင် အတောင်ပါသည်။
သေးငယ်၏။ အဖြူရောင်ရှိ၍ ပွင့်ဖတ် ကျောဘက် တွင် အညိုရောင် သမ်း၏။ သင်းပျံ့သော အနံ့ ရှိသည်။
အစေ့များ ခွံပျော့ သီး ဖြစ်သည်။ အသီးမှာ အလတ်စား အသီးမျိုး ဖြစ်၍ လုံးဝိုင်းပြီး အစိမ်းရောင် ရှိသည်။ အရည် ရွှမ်းသည်။ အသီးခွံ ထူ၍ အဆီ အိတ်ကလေး များ ရှိသည်။ အစေ့ သေးငယ်ပြီး အဖြူရောင် ရှိသည်။
ရှောက်သီးသည် ဗီတာမင်စီ ကြွယ်ဝစွာပါဝင်သည်။ အခြားသော အာဟာရဓာတ်များလည်း ပါဝင်သည်။ မြန်မာ ဆေးကျမ်း များ အလိုအရ ရှောက်သီးသည် ချဉ်၏။ နှလုံးကို ကြည်လင် စေတတ်၏ ၊ သွေးသားကို သန့်ရှင်း စေ၏ ၊ ပေါ့ပါးသော ဂုဏ်သတ္တိ ရှိ၏ ၊ ဝမ်းမီးကို တောက်စေ၏ ၊ မောပန်းခြင်းကို ပျောက်စေ၏ ။ ချောင်းဆိုးနာ၊ နှုတ်မမြိန် ၊ အော့အန်နာ ၊ မွတ်သိပ်နာ ၊ အသံပျက်ခြင်း ၊ ဝမ်းကြောတင်းခြင်း ၊ အဖုအလုံးပေါက်ခြင်း များကို နိုင်၏ ၊ သလိပ်ကို ကြေစေ၍ ဆီးကို များစေသည်။
ရှောက်ရည် ၊ ကြောင်ပန်းရွက် ညှစ်ရည် အမျှရော၍ ရှူပေးက ဝက်ရူးနာ ပျောက်၏။ ရှောက်သီး အမြွှာနှင့် သလဲ အချဉ် အစေးကို ရောစားက မူးဝေ ထိုင်းမှိုင်းသော ရောဂါ ပျောက်ကင်း၏။ ရှောက်သီး အမြွှာနှင့် သိန္ဓောဆား ရော၍ နံနက် ည နေ့စဉ် သောက်သုံးက ဆီးအိမ် နှင့် ကျောက်ကပ် တွင် ဖြစ်တတ်သော ကျောက်တည် ရောဂါ ပျောက်ကင်း၏။ ပျားရည်၊ ရှောက်ရည်၊ ဇဝက်သာ သုံးမျိုး ရောသောက်က ချောင်းဆိုး၊ ရင်ကျပ်၊ သလိပ်ကပ်၊ ပန်းနာ ပျောက်၏။ မီးယပ် သွေးဆင်း၍ မူးဝေသောရောဂါအတွက် ရှောက်သီးကို ထန်းလျက် နှင့် စားက ပျောက်၏။ ရှောက်သီး ကို ဆန်ဆေးရည် တစ်ပိဿာ နှင့် ရေခန်းအောင် ပြုတ်ပြီး နူးလျှင် ဆန်ခါ နှင့်စစ်ချ ၍ ယင်း တစ်ဆယ်သားခန့်ကို ဆားအနည်းငယ် နှင့် မွှေ၊ နေလှန်း၊ အမှုန့် ပြုပြီး သုံးဆောင်က လေရောဂါ အမျိုးမျိုး ပျောက်ကင်း၏။[၃]
ရှောက်သီး၏ အရည်နှင့် အခွံများကို အစားအသောက်များ ပြုလုပ်ရာတွင် သုံး၏။ အရွက်ကိုမူ လက်ဖက်ရည်၊ အသားနှင့် ပင်လယ်စာများတွင် အသုံးပြုသည်။
ရှောက်သီးမှရေသာ စီထရစ်အက်စစ်ကို သကြားမှ အက်စစ်၊ အယ်လ်ကိုဟော၊ ဓာတ်ငွေ့များအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲရာတွင်လည်း အသုံးပြုသည်။ သန့်ရှင်းရေးပြုလုပ်ရာတွင်လည်း ရှောက်သီးကို အသုံးပြုကြည်။ ဆား သို့မဟုတ် မုန့်ဖုတ်ဆော်ဒါတို့ဖြင့် နှစ်ထားသော ရှောက်ခြမ်းကို ကြေးနီဖြင့် ပြုလုပ်ထားသော အိုးခွက်များ တောက်ပြောင်လာစေရန် အသုံးပြုသည်။
အိန္ဒိယ၊ မက္ကဆီကို၊ တရုတ် နိုင်ငံများသည် အဓိက စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်သူများ ဖြစ်ကြသည်။[၄] အာဂျင်တီးနား နှင့် ဘရာဇီး နိုင်ငံတို့သည် ထုတ်လုပ်မှု အထိုက်အလျောက် ရှိသည်။ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ထုတ်လုပ်မှု တန်ချိန် သန်း ၁၅.၄၂ တန် ရှိခဲ့သည်။[၄]
အစေ့မှပေါက်သော ရှောက်ပင်ငယ်
တစ်ပင်လုံး မြင်ရသော ရှောက်ပင်
အစိမ်းရောင်နှင့် အဝါရောင် ရှောက်သီးများ
အရောင်အသွေးစုံသော ပန်းရောင် ရှောက်သီး
ရှောက်သီးများ ကြီးထွားလာပုံ
ရှောက်ပွင့်
ရှောက်ပင် (Citrus × limon) သည် အာရှဒေသတွင် ပေါက်ရောက်ရှင်သန်သော အမြဲစိမ်းမျိုးစိတ် အပင်ငယ် တစ်ခုဖြစ်သည်။
တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အဝါရောင် အဆင်းရှိသော ရှောက်သီးကို မီးဖိုချောင်ဟင်းလျာ ချက်ပြုတ်ရာတွင်သာမက အခြားသောအရာများ အတွက်လည်း အသုံးပြုသည်။ ၎င်းကို အချိုရည် ပြုလုပ်ရာတွင် အသုံးပြု၏။ အညစ်အကြေးများ သန့်ရှင်းရန်အတွက်လည်း အသုံးပြုသည်။ အခွံများကို ဟင်းလျာနှင့် ကိတ်မုန့်ဖုတ်ရာတွင် အသုံးပြုကြသည်။ ရှောက်ရည်တွင် စီထရစ် အက်ဆစ်(citric acid) ၅-၆ ရာခိုင်နှုန်းပါဝင်ကာ ချဉ်သောအရသာ ရှိ၏။ ရှောက်သီးကို အခြားသော ဖျော်ရည်များ ပြုလုပ်ရာတွင်လည်း အသုံးပြု၏။
ሎሚ (Citrus × limon) ኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኝ ተክል ነው።
በፍቼ ኦሮሚያ በተደረገ ጥናት ዘንድ፣ የሎሚ ጭማቂ በቲማቲም ለአሚባ በሽታ እንዲሁም ለደም ግፊት ይሰጣል።[1]
Lemon seedling.
Full sized tree
A lemon tree in Corsica
Flowers.
A bee on a Meyer lemon flower
Fruit and flowers.
Unripe lemon on tree
Green and yellow lemons in growth.
Variegated pink lemon.
Buds, flowers, unripe and ripe fruits on the same plant.
Lemons for sale at a supermarket.
Lemon slices.
Lemon Pickle
Lemon (Citrus limon) essential oil in a clear glass vial
By: Abdirisak Mohamed
Liin dhanaan (Af-Ingiriis: lemom; Af-Carabi: ليمون) waa midho ka mid ah khudaarta oo ka tirsan qoyska liinta. Liin dhanaantu waxay caan ku tahay dhadhankeeda dhanaanka ah iyo biyaha asiidha badan ee laga helo midhaheeda. Geedka liin dhanaantu waa mid waligiis cagaar ah oo ka dherer gaaban geedaha kale ee liinta. Sidoo kale liin dhanaanta waxay aad iskugu dhow yihiin xaga dhadhanka iyo walxaha ay ka samaysan tahay midhaha liin qarbooshta, waxayna kaliya ku kala duwan yihiin midabka cagaaran ee liin qarbooshta. Intaas waxaa dheer in liin dhanaantu ka dhanaan badan tahay liin qarbooshta.[1][2] Isla markaana leedahay tiro badan oo nafaqada jidhku u baahan yahay ee fiitamiin-Sii.[3]
Guud ahaan, liin dhanaantu waxay ka baxdaa wadamo badan oo caalamka ah, kuwaasi waxaa ka mid ah Soomaaliya, laakiin waxoo u badan yahay dalka Hindiya. Liin dhanaan, waxaa aad looga isticmaali jiray, wadamada aasiya, kumanaan sano ka hor.
liinta dhanaan, waa geed mirahiis, oo jaale ama cagaar ah. dhaxda waxee ku leedahay hilibkii liinta, oo ubax camal u sameesan,oona ah biyo dhan ah. liinta waxaa lagu isticmaala Cuntada ama Biyaha cabiyaanka.
Dhamaan noocyada liintu waxay ka soo tafiirmeen geedka "genus" ee Saynis ahaan loo yaqaano Sitrus. Taasi micnaheedu waa in dhamaan noocyada kale (sida Liin Dhanaanta, Liin Qarbooshta iyo Liin Bambeelmada) ka soo tafiirmeen geedka Jenus ee liin macaanka.[4]
Sida lagu xusay taariikhda geedka liinta waxaa markii ugu horeeysay lagu isticmali jirey koonfurta wadanka Shiinaha oo la aaminsan yahay ineey tahay meesha ay asal ahaan ka timidey, iyo deegaano ka mid ah wadanada Koonfurbari Aasiya. Waxaa beerashada geedka la dadku bilaabeen ilaa 2500 sano C.H (Ciise Hortii).[5]
Dhinaca qaarada Yurub waxaa la sheegay in nooc liin dhanaanta ah lagu isticmaali jirey wadanka Talyaaniga taasi ooy ka sameeyn jireen daawooyinka iyo walaxaha la isku dhayo. Waxay liintu aad ugu fiday qeybaha kale ee qaarada Yurub qiyaastii qarnigii 16aad, wakhtigaasi oo beerashada liintu aad u koobnayd.
Waxaa qaaradaha Ameerika soo gaadhsiiyay liinta sahamiyayaashii boqortooyada Isbayn. Kiristofer Kolumbus ayaa la aaminsan yahay inuu geedka liinta ka beeray agagaarka deegaanka loo yaqaano Hispaniola.[6]
By: Abdirisak Mohamed
Liin dhanaan (Af-Ingiriis: lemom; Af-Carabi: ليمون) waa midho ka mid ah khudaarta oo ka tirsan qoyska liinta. Liin dhanaantu waxay caan ku tahay dhadhankeeda dhanaanka ah iyo biyaha asiidha badan ee laga helo midhaheeda. Geedka liin dhanaantu waa mid waligiis cagaar ah oo ka dherer gaaban geedaha kale ee liinta. Sidoo kale liin dhanaanta waxay aad iskugu dhow yihiin xaga dhadhanka iyo walxaha ay ka samaysan tahay midhaha liin qarbooshta, waxayna kaliya ku kala duwan yihiin midabka cagaaran ee liin qarbooshta. Intaas waxaa dheer in liin dhanaantu ka dhanaan badan tahay liin qarbooshta. Isla markaana leedahay tiro badan oo nafaqada jidhku u baahan yahay ee fiitamiin-Sii.
Guud ahaan, liin dhanaantu waxay ka baxdaa wadamo badan oo caalamka ah, kuwaasi waxaa ka mid ah Soomaaliya, laakiin waxoo u badan yahay dalka Hindiya. Liin dhanaan, waxaa aad looga isticmaali jiray, wadamada aasiya, kumanaan sano ka hor.
liinta dhanaan, waa geed mirahiis, oo jaale ama cagaar ah. dhaxda waxee ku leedahay hilibkii liinta, oo ubax camal u sameesan,oona ah biyo dhan ah. liinta waxaa lagu isticmaala Cuntada ama Biyaha cabiyaanka.
Ła limonara (Citrus × limon (L.) Burm.f. ) ła xè un àlbaro da fruto apartenente al xènare Citrus e a ła fameja de łe Rutaceae. El fruto de ła limonara el se ciama limon.
Ła xè un antico ibrido, forse tra ła pomełara e ła sedrara, ma da secołi ła costituise spece autonoma che se propaga par talea e inesto.
Ła limonara ła xè 'n àlbaro che'l raxunxe dai 3 ai 6 metri de altesa. I buti e i petałi i xè bianchi e viołeti.
El fruto el xè xàło par fora e scuaxi incołore par drento, de forma sferega fin a ovałe, speso có na protuberansa al apise e apuntìo a chealtra estremità. Ła scorsa ła pol esar da molto ruvida a lisa, pì o manco foderà par drento có na masa bianca spugnoxa dita albedo. Sołitamente łe limonare łe se coltiva pà ła produsion de fruti ma ła pianta ła pol essar coltivà in vaxo a scopo ornamentałe. Par łe coltivasion in vaxo xè consejà tera spesifega par agrumi e 'l rinvaxo anuałe prima del ricovero invernałe in sera.
Albero
Fiori
Fiori
Fruti
In clima favorevołe, ła limonara ła fiorise e frutifega do 'olte al ano. Ła fioridura ła dura almanco do mexi e 'l fruto maturo el pol atendare altri do mexi so'l àlbaro prima de vegnér vendemà, 'l che favorise na racolta sistematega. Ła fioridura primaveriłe ła produse i fruti mijori, ła cui racolta ła dura tuto l'inverno, da novenbre ad avril o majo. Ła seconda fioridura, a 'olte forsada inte łe piantade comersałi, a vien in agosto e setenbre, i fruti i pol essar racolti da majo in poi, suito dopo quełi invernałi. In condision favorevołi, un àlbaro adulto 'l pol dare da 600 a 800 fruti al ano.
Ła prima descrision de ła limonara ła se ga in epoca romana in alcuni dipinti ponpeiani. Senbra che 'l primo agrume del mondo roman el sia stà el sedro, ben noto tra i Romani cofà "pomo de Persia". Xè documentà che i Romani i conoseva xà inte'l I secoło anca el limon e ła naransa amara. N'altra descrision de ła limonara, introdota da l'India do secołi prima, ła se cata in scriti arabi del XII secoło. Łe orixini del nome łe deriva dal persian لیمو (līmū). In Eoropa ła prima coltivasion ła xè in Siciłia, dopo el X secoło e pì tardi a Xenova (a metà del XV secoło) e inte łe Axorre inte'l 1494.
In Itałia ła limonara ła se coltiva a scopo produtivo prinsipalmente inte'l meridion, in particołare in Siciłia, Calabria e Canpania.
In media, ła scorsa del limon ła pol raxunxare el 40% del pexo conplesivo, 'n altro 3% el xè raprexentà da łe semense. Pur tratandose de na media el dato el fa capir che 'l fruto nò'l vien coltivà soło che par el suco. Da ła scorsa, molto apresà par ła produsion de canditi, se estrae anca esense e pectina. Da łe semense se estrae l'ojo e i avansi i vien uxai inte'l alimentasion animałe.
Ła parte del fruto pì comunemente dopàra xè el suco che'l raprexenta fin al 50% del so pexo, el contien 50-80 grami/litro de asido sitrego, che'l conferise el tipego saor agro e diversi altri asidi organisi tra cui l'asido malico, l'asido ascorbego (o vitamina C) (0,5 g/l). El suco pastorixà el se mantien sensa conservanti pa' almanco un ano e'l vien uxà come ingrediente de vari alimenti e bevande. El suco consentrà el vien invese sotoposto a ulteriore laorasion e consumà inte'l industria conserviera. Dal suco de limon se produse ła limonada, na bevanda a baxe de suco de limon, aqua e sucaro.
Speso se fa distinsione tra limoni xàłi e verdi, ma se trata de na distinsion comersałe, in quanto i do tipi i crese su'l steso àlbaro. El limon verde el xè el prodoto de ła fioridura d'istà, ła quałe ła vien speso indota artifisalmente có l'asołuda privasion de irigasion de ła pianta inte i mexi de giugno e lujo. In sto modo se otien fruti da ła scorsa verde e fina e da ła polpa molto sucoxa.
Ła limonara (Citrus × limon (L.) Burm.f. ) ła xè un àlbaro da fruto apartenente al xènare Citrus e a ła fameja de łe Rutaceae. El fruto de ła limonara el se ciama limon.
Ła xè un antico ibrido, forse tra ła pomełara e ła sedrara, ma da secołi ła costituise spece autonoma che se propaga par talea e inesto.
Limone (Citrus × limon), de sa Familia Rutacee. Arvure minore, sempre irde, cun fozas a ou, birde giaru, coriattas; sos fiores biancos e rujos, meda profumados. Sos fruttos, cantu un ou o pius mannos, cun buccia russa de colore grogu: po rattare, o po faghere limonada e impreadu in coghina.
Lingoom garab la gu bokk ci njabootu "rutacées". Dees na ko faral di bay ci barab yi bari naaj.
Garab la gog ay xobam dafay faral di wéy cig sax ci at mépp. Danay dund lu tollu ak 50 ba 80i at. Ay tóor-tóoram day weex. Doom bi nag dafay muluŋ te cat la sew. Guddaayam di nay àgg ci 7 ba 12i sàntimet.
Wirgoom cig ñàkk a ñor nëtëx la, cig ñor nag mboq la.
Ndox mi mu ëmb, cafka gi dafay sëcc(wex). Doom bi day ëmbaale ay xoox.
Lingoom bari na nees koy jëfandikoo. Dees na ci génnee njar mbaa ndollenu njar.
Citrus limon
Lingoom garab la gu bokk ci njabootu "rutacées". Dees na ko faral di bay ci barab yi bari naaj.
Ndímo ezalí mbuma mpé nzeté. Mbuma óyo ezalí ngai tǒ tɛ́.
Nkómbó «ndímo» eútí o lokóta ya Baputrugɛ́shi : limão.
Nên-mûng (檸檬) chhai Thòi-vân yu ôn tso Lê-móng,he pûn ngin-vì ngièn-sán Â-chû ke sòng-liu̍k séu-khiâu-muk, khì kó-sṳ̍t he vòng-set thó-yèn-chhong.
Лимон (лат. Citrus × limon) — гибрид журе тарарин тухумдай Цитрус (Citrus) трибар Цитрусринбур (Citreae) сихилдай Рутрин (Rutacea).
Лимон (лат. Citrus × limon) — гибрид журе тарарин тухумдай Цитрус (Citrus) трибар Цитрусринбур (Citreae) сихилдай Рутрин (Rutacea).
निम्बूकं निम्बुकं राजनिम्बूकमपरं स्मृतम् । निम्बूकमम्लं वातघ्नं पाचनं दीपनं लघु । राजनिम्बूफलं स्वादु गुरु पित्तसमीरजित् ॥१॥
एतत् निम्बूकम् अपि भारते वर्धमानः कश्चन फलविशेषः । एतत् निम्बूकम् अपि सस्यजन्यः आहारपदार्थः । एतत् निम्बूकम् आङ्ग्लभाषायां Lemon इति उच्यते । प्रायः भारते सर्वेषु अपि प्रदेशेषु अस्य निम्बूकस्य उपयोगः क्रियते एव । एतत् निम्बूकम् आहारत्वेन यथा उपयुज्यते तथैव औषधत्वेन अपि उपयुज्यते । अस्य निम्बूकसस्यस्य फलं, त्वक्, पत्रं च उपयुज्यते । अन्यानि अङ्गानि न उपयुज्यन्ते । अनेन निम्बूकेन अवलेहः, पेयम्, उपसेचनम् इत्यादिकं सज्जीक्रियते । चित्रान्नसदृशाणाम् उपहाराणां निर्माणे अपि निम्बूकम् उपयुज्यते । एतत् निम्बूकं सौन्दर्यवर्धकरूपेण अपि उपयुज्यते ।
एतत् निम्बूकम् आम्लरसयुक्तम् । एतत् निम्बूकं पचनार्थं गुरु । एतत् निम्बूकं तीक्ष्णम्, उष्णवीर्ययुक्तं चापि । एतत् निम्बूकं जीर्णानन्तरम् अपि आम्लविपाकः एव भवति ।
निम्बूकस्य रसः एव निम्बूकफलरसः स च आङ्ग्लभाषया Lemon Juice इति उच्यते । निम्बूकफलरसः आरोग्यार्थम् अपि बहु उत्तमम् । अस्य फलरसस्य निर्माणं कृत्वा कूपीषु, करण्डकेषु वा पूरयित्वा संरक्ष्यते । तादृशः फलरसः बहुकालं यावत् न नश्यति । यदा आवश्यकं तदा गृहे एव निर्माय पातुम् अपि शक्यते । भारते तु अयं निम्बूकफलरसः अत्यन्तं प्रसिद्धं पेयम् अस्ति । घर्मकाले तु अस्य निम्बूकफलरसस्य उपयोगः अत्यन्तम् अधिकप्रमाणेन क्रियते ।
जम्बीरम्
निम्बूकसस्यम्
निम्बूकक्षेत्रम्
निम्बूकपत्राणि पुष्पाणि च
निम्बूकवृक्षः
अपक्वं निम्बूकम्
निम्बूकपुष्पम्
वृक्षे दृश्यमानं निम्बूकम्
---->
नेबो एक प्रकारक रसदार तथा खट्टा सदाबहार फल छी । ई एक काँट भेल गाछमे फुलैत आ फरैत अछि ।
इतिहास अनुसार नेबोकें प्रयोग चीन तथा भारतमे लगभग अनुमानित २,५०० वर्ष पहिनेसँ औषधोपचारमे उपयोग कएल जाइत छल । [१]
ಒಂಜಿ ಉಪಯೋಗದ ಮರ್ದುದ ಗಿಡ ಲಿಂಬು ಗಿಡ. ಲಿಂಬೆಡ್ ರಡ್ಡ್ ವಿದ ಉಂಡು. ಎಲ್ಯ ಲಿಂಬೆ ಬೊಕ್ಕ ಗಜ ಲಿಂಬೆ. ಎಲ್ಯ ಲಿಂಬೆ ಪಂಡ ಲಾಡ್ ದಾತ್ ಮಲ್ಲೆ ಉಪ್ಪುಂಡು. ನೆತ್ತ ಗಿಡ 10-15 ಫೀಟ್ ಉದ್ದೊಗು ಬುಳೆವುಂಡು. ಈ ಲಿಂಬೆದ ಚೂಲಿ ತೆಲ್ಪು. ಉಂದೆನ್ ಮಾರಾಟೊಗಾದ್ ಬುಲೆಪಾವೆರ್, ಕಜಿಪುದ ಪುಳಿ ಹೆಚ್ಚ್ ಮಲ್ಪರೆ ಪಾನಕ, ಉಪ್ಪಡ್, ಮರ್ದ್ ಗ್ ಉಂದು ಉಪಯೋಗ ಆಪುಂಡು.ಮಾಟ ಮಂತ್ರ ಮಲ್ಪುನಗಲೆಗುಲಾ ಉಂದು ಬೋಡು.ಗಜ ಲಿಂಬೆ ಮಾರಾಟೊಗು ತಿಕ್ಕುನು ಕಡಮೆ ನೆತ್ತ ಗಿಡ ಉದ್ದ ಬುಳೆವಂದೆ ಅಡ್ಡೊಗು ಬುಲೆದ್ ಅಟಾರ ಆಪುಂಡು. ನೆಲಕ್ಕ್ ತಾಗಿ ಗೆಲ್ಲ್ ಬೇರ್ ಬರ್ಪುಂಡು ಉಂದೆಡ್ದ್ ನೆತ್ತ ದೈ ಮಲ್ಪೊಲಿ. ಗಜ ಲಿಂಬೆ ಮುಸುಂಬಿದಾತ್ ಮಲ್ಲೆ ಆದ್ ಉರುಂಟು ಉಪ್ಪಂದೆ ಒಂತೆ ಉದ್ದ ಉಪ್ಪುಂಡು. ನೆತ್ತ ಚೂಲಿ ದಪ್ಪ. ಪಾನಕ ದೆಪ್ಪೆರೆ ಒಂತೆ ಬಂಗ. ಉಂದೆನ್ ಸಿಕೆ ಬರ್ಪಾದ್ ನೀರ್ ಉಪ್ಪಡ್, ಬೆಲ್ಲದ ಪಾಕೊಡು ಉಪ್ಪಡ್ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ಉಂದೆಕ್ ಕನ್ನಡೊಡು ನಿಂಬೆ ಗಿಡ ಪನ್ಪೆರ್. ಇಂಗ್ಲೀಷುಡು ಲೆಮನ್ ಪನ್ಪೆರು. ನೆತ್ತ ವೈಜ್ನಾನಿಕ ಪುದರು ಸಿಟ್ರಸ್ x ಲಿಮನ್. ಈ ಲಿಂಬು ತೂವರೆಗು ಮಂಜೊಲು ಬಣ್ಣ ಉಪ್ಪುಂಡು. ಲಿಂಬುಡು ಸಿಟ್ರಿಕ್ ಆಸಿಡ್ ಉಂಡು. ಲಿಂಬು ರಸ ಪಾಡ್ದ್ ಚಿತ್ರಾನ್ನ ಮಲ್ಪುವೆರು. ಲಿಂಬು ರಸತ ಪಾನಕ[೧] ತಂಪು. ಲಿಂಬುನು ಮೋನೆಗು ಪಾಡೊಂಡ ಮುದ್ದಾನ ಕಲೆ ಪೋಪುಂಡು. ಮಂಡೆದ ಪೊಟ್ಟು ಕಡಮೆ ಆಪುಂಡು. ನೆಕ್ಕ್ ನೆತ್ತೆರ್ ಶುದ್ದಿ ಮಲ್ಪುನ ಗುಣ ಉಂಡು ಅಂಚಾದು ಔಷದಿಗು ಬಳಸುವೆರು.
Citrus bergamia, the bergamot orange (pronounced /ˈbɜːrɡəmɒt/), is a fragrant citrus fruit the size of an orange, with a yellow or green color similar to a lime, depending on ripeness.
Genetic research into the ancestral origins of extant citrus cultivars found bergamot orange to be a probable hybrid of lemon and bitter orange.[3] Extracts have been used as an aromatic ingredient in food, tea, snus, perfumes, and cosmetics.[4][5] Use on the skin can increase photosensitivity, resulting in greater damage from sun exposure.[4]
The word bergamot is derived from the Italian word bergamotto, derived either from the Italian town of Bergamo or Ottoman Turkish beg armudu (بك آرمودی, 'prince's pear').[6][7]
Citrus bergamia is a small tree that blossoms during the winter. The juice tastes less sour than lemon, but more bitter than grapefruit.
Bergamot fruit or oil contains flavonoids, such as neoeriocitrin, naringin, neohesperidin, melitidin, neoeriocitrin , brutieridin, and bergamottin.[4][8] Bergamot leaves contain different indole alkaloids, such as N,N,N-trimethyltryptamine.[9]
The bergamot orange is unrelated to the herbs known as bergamot, wild bergamot, bergamot mint, or bergamint – Monarda didyma, M. fistulosa, and Eau de Cologne mint (Mentha, disputed species). Those are all in the mint family, and are named for their similar aroma.
Citrus bergamia has also been classified as C. aurantium subsp. bergamia (i.e. a subspecies of bitter orange).[10]
C. bergamia is sometimes confused with C. medica (the citron, the yellow fruit of which is also known as etrog), and with C. limetta, the "sweet lemon" or "sweet lime".
The bergamot is a citrus fruit native to southern Italy. Production is mostly limited to the Ionian Sea coastal areas of the province of Reggio di Calabria in Italy, to such an extent that it is a symbol of the entire city. Most of the bergamot comes from a short stretch of land there, where the temperature is favourable. The fruit is also produced in Argentina, Brazil, Algeria, the Ivory Coast, Morocco, Tunisia, Turkey, and South-East Asia.
It is also grown in southern France[11] and the Ivory Coast for the essential oil and in Antalya in southern Turkey for its marmalade.[12] The fruit is not generally grown for juice consumption.[5] However, in Mauritius where it is grown on a small-scale basis, it is largely consumed as juice by the locals.
One hundred bergamot oranges yield about 3 ounces (85 g) of bergamot oil.[13]
_-_Waddell,_Maricopa_County,_Arizona,_USA_-_January_2013.jpg)
Adulteration with cheaper products such as oil of rosewood and bergamot mint has been a problem for consumers. To protect the reputation of their produce, the Italian government introduced tight controls, including testing and certificates of purity. The Stazione Sperimentale per le Industrie delle Essenze e dei Derivati dagli Agrumi (Experimental Station for Essential Oil and Citrus By-Products) located in Reggio di Calabria, is the quality control body for the essential oil Bergamotto di Reggio Calabria DOP.[14]
During World War II, Italy was unable to export to countries such as the Allied powers. Rival products from Brazil and Mexico came on to the market as a substitute, but these were produced from other citrus fruits such as sweet lime.[15]
An essence extracted from the aromatic skin of this sour fruit is used to flavour Earl Grey and Lady Grey teas,[10] as well as confectionery (including Turkish delight).[16] Bergamot is one of the most common "casings" (flavorings) added to Swedish snus, a form of smokeless tobacco product.
Bergamot oil is one of the most commonly used ingredients in perfumery.[17] It is prized for its ability to combine with an array of scents to form a bouquet of aromas that complement each other.[18] Bergamot is a major component of the original Eau de Cologne composed by Jean-Marie Farina at the beginning of the 18th century in Germany. The first use of bergamot oil as a fragrance ingredient was recorded in 1714, and can be found in the Farina Archive in Cologne.
In several patch test studies, application of some sources of bergamot oil directly to the skin of guinea pigs was shown to have a concentration-dependent phototoxic effect of increasing redness after exposure to ultraviolet light (due to the chemical bergapten, and possibly also citropten, bergamottin, geranial, and neral).[19][20][21] This is a property shared by many other citrus fruits and other members of Rutaceae, including rue.
Used in cosmetics and perfume products, bergamot may cause skin irritation.[4] In the past, psoralen extracted from bergamot oil was used in tanning accelerators and sunscreens. Known to be photocarcinogenic since 1959,[22] the substances nonetheless were used in tanning activators until 1995,[23] contributing to many cases of melanoma and death.[24]
As of 2017, clinical research conducted on bergamot oil has been of poor quality, with no conclusions about its possible biological effects.[25][26] Consuming bergamot oil as a component of tea may cause muscle cramps.[4] Use on the skin may be unsafe, particularly for children and pregnant women, and may cause rashes resulting from photodermatotoxicity.[4]
Citrus bergamia, the bergamot orange (pronounced /ˈbɜːrɡəmɒt/), is a fragrant citrus fruit the size of an orange, with a yellow or green color similar to a lime, depending on ripeness.
Genetic research into the ancestral origins of extant citrus cultivars found bergamot orange to be a probable hybrid of lemon and bitter orange. Extracts have been used as an aromatic ingredient in food, tea, snus, perfumes, and cosmetics. Use on the skin can increase photosensitivity, resulting in greater damage from sun exposure.
Citrono (Citrus × limon) estas la frukto de la citronujo (citronarbo aŭ limono[1] el araba: ليمون, laimún, de la persa laimú aŭ laimún). La citronujo devenas de Sudorienta Azio, kaj disvastiĝis tra la mediteranea areo ekkultivita tie ekzemple fare de la araboj inter la jaroj 1000 kaj 1200.
La frukto citrono fizike karakteriziĝas per ĝia ovala formo kun pintoj en siaj ekstremoj kaj per diversdika ŝelo (malmultaj milimetroj ĝis preskaŭ unu centimetro). Kiam la citrono estas matura, ĝia ŝelo estas ekstere flava kaj interne blanka. Eĉ se ĝi estas manĝebla, ne estas kutime manĝi krude la citronon pro ĝia tro multa kvanto da acida gusto. Ĝi estas kulturata ĉefe pro sia suko, tamen ankaŭ la pulpo kaj ŝelo estas uzataj en kuirarto. Citronsuko estas proksime 5-%-a citrata acido, kio donas al la frukto sian (kaj ĝian) acidan guston. Krome, la citrono estas vaste uzata kiel deinfektaĵo kaj sengrasaĵo. La citronujo estas fruktarbo kultivata en sufiĉe varmaj regionoj por la citronoj kaj por ligno uzata en fajna meblofarado. Ekzistas citronoj sen semoj, sed male al mandarinoj, ili ne estas aparte kultivataj kaj vendataj, ĉar utilo de sensemeco validas nur por rekta manĝo kio ne estas la situacio de la citrono. Ĝi enhavas citratan acidon, hesperidinon kaj vitaminojn kiaj la jenaj: vitamino C -30 mg en 100 gr, vitaminoj A, B1 (tiamino), B2 (riboflavino), B3, B5 kaj B6; mineralojn kiaj la jenaj: Kalcio, Kupro, Kloro, Fero, Fosforo, Magnezio, Mangano, Kalio, Natrio kaj Sulfuro.
Citronujo (Citrus × limon) estas la fruktarbo rezulta de hibridiĝo inter C. medica (foje franca citrono) kaj C. aurantium (maldolĉa oranĝarbo).[2] Kvankam aliaj aŭtoroj opinias ke estas la rezulto de diversaj kruciĝoj inter Citrus medica kaj Citrus × aurantifolia.[3] Ĉiuokaze, evidente citronujoj estas grefteblaj kun oranĝarboj, tiele ke unusola arbo povas produkti oranĝojn en unu branĉo kaj citronojn en alia.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Cedrato.Cedrato (Citrus medica) estas specio de citruso. Estas la frukto de cedratarbo, arbo el plantfamilio rutacoj. Cedrato estas frukto ovala kaj veruka, de formo kiel citrono, sed pli multe pli granda kaj pezanta de 0,5 kg ĝis 2 kg. Sed la plej grandaj cedratoj trafas 25 cm kaj 4 kg. Ĝia verda aŭ flava pulpo gustas acide kaj ne plenas je suko, sed ĝi odoras ĉarmege.
Temas pri staŭdo, kiu povas atingi ĝis kvar metrojn de alto kaj formas malferman kanopeon kun granda denseco de branĉoj, tiom ke tio povas rezulti en troa denseco kio povus eĉ strangoli la kreskadon, kio siavice povas postuli specialan laboron de maldensigo fare de agrikulturistoj kaj ĝardenistoj; ties folioj estas alternaj, elipsaj, ledecaj de malhelverda koloro (5–10 cm) kaj pli helverdaj burĝone, finintaj pinte kun bordoj ĉu ondecaj aŭ fajne dentecaj. En branĉoj ĝi montras mallongajn kaj dikajn dornojn kun danĝeraj pikiloj. Ties floroj, solaj aŭ laŭ paroj aŭ laŭ mallongaj akselaj korimbaj infloreskoj, montras dikajn blankajn petalojn nuance al roza aŭ viola koloroj en la ekstera parto, kun nombraj stamenoj (20–40). Ili povas aperi ĉu izole aŭ formante parojn el ruĝecaj burĝonoj. Povas aperi unuaj florburĝonoj kiam ankoraŭ estas fruktoj en la arbo. La ovaro derivas en berforma frukto en hesperidio kun ĝis 18 segmentoj. Ties semoj, kiuj eble mankas pro partenokarpio, estas pli malpli ovalformaj, blankecaj al flavecaj, centimetraj, neregule kaj laŭlonge kun sulkoj.[4] La fruktoj dekomence estas malhelverdaj; en nromalaj kondiĉoj (se ili ricevas sunradion), ili flaviĝas, dum plidikiĝas kaj pleniĝas je suko (se estas sufiĉa humideco). Arboj povas produkti du rikoltojn por sezono (unu printempe kaj dua aŭtune).
La citronujo estas origina el Azio (Asamo, nome regiono en nordorienta Barato, nordo de Birmo kaj Ĉinio,[5] ĝi ne estis konata de antikvaj grekoj aŭ romianoj, kaj ĝi estis menciita en Okcidento la unuan fojon en la libro pri agrikulturo Nabathae ĉirkaŭ la 3-a aŭ 4-a jarcento. Ties kultivado ne disvolviĝis en Okcidento ĝis post la Islama invado de Iberio, kaj poste etendiĝis laŭ la tuta Mediteranea marborda regionaro kie ĝi estas tre kultivata, pro la taŭgeco de la klimato, por ties interna konsumo kaj por eksportado.
La certa origino de la citrono estas nekonata, kvankam oni supozas, ke citronoj unue kreskiĝis el Asamo (regiono en nordorienta Barato), norda Birmo aŭ Ĉinio.[5] Genomika studo de la citrono indikis, ke ĝi ests fakte hibrido inter amara oranĝo (Citrus × aurantium) kaj cedrato (Citrus medica).[6][7]
Citronoj alvenis en Eŭropol proksime de suda Italio ne pli poste ol ĉe la dua jarcento p.K., dum la epoko de la Antikva Romo.[5] Tamen, ili ne estis ankoraŭ amplekse kultivataj. Ili estis poste enkondukitaj al Persio kaj poste al Irako kaj Egipto ĉirkaŭ 700 p.K.[5] La citrono estis unuafoje registrita en literaturo en araba traktaĵo de la 10-a jarcento pri farmado, kaj estis uzata ankaŭ kiel ornama planto en plej fruaj islamaj ĝardenoj.[5] Ĝi estis distribuitaj amplekse tra la tuta araba mondo kaj la Mediteranea regiono inter la jaroj 1000 kaj 1150.[5]
La unua substanca kultivado de citronoj en Eŭropo ekis en Ĝenovo en la mezo de la 15a jarcento. La citrono estis poste enkondukita en Amerikon en 1493 kiam Kristoforo Kolumbo alportis citronsemojn al la insulo Hispaniolo en siaj vojaĝoj. La hispanaj konkeroj kaj koloniadoj tra la tuta Ameriko helpis la disvastigon de la citronsemoj. Ĝi estis uzata ĉefe kiel ornama planto kaj por medicino.[5] En la 19a jarcento, citronoj estis pli kaj pli plantitaj en Florido kaj Kalifornio, kiuj iam estis hispanaj teritorioj ĝis la fino de la 18-a jarcento.[5]
En 1747, la eksperimentoj de James Lind pri maristoj kiuj suferas pro skorbuto rezultis en konveno aldoni citronsukon al iliaj dietoj, ĉar tiam la vitamino C ne estis ankoraŭ konata.[5][8]
La origino de la vortoj "citrono" kaj "limono" povas esti en la Meza Oriento.[5] La vorto estis en malnovfranca limon, poste en itala limone, el la araba laymūn aŭ līmūn, kaj el la persa līmūn, ĝenerala termino por fruktoj de citrusoj, kio estas derivaĵo el la sanskrita (nimbū, limeo).[9]
Kiel ĉe fruktoj de aliaj specioj de tropika aŭ ĉetropika deveno, estas postulata ekspono de la citronoj je temperaturoj de 10-13 °C, kun relativa malsekeco de 85-90 % por ties industria konservado en freŝa stato.[10] En tiu kondiĉoj, la vivo en postrikolto povas pludaŭri inter 1 kaj 6 monatoj.[10] La ekspono al pli malaltaj temperaturoj povas generi damaĝon pro malvarmo kaj perdo de sukenhavo.
La citrono estas neklimaktera frukto, kaj ĝia produktado de etileno estas malalta.[10] La reagoj al la aplikado de atmosferoj kontrolitaj (O2 5-10 %; CO2 0-10 %) estis nekontentigaj, kaj oni ne atingis reagon de teknologia intereso al la 1-metilciklopropeno, inhibilo de la agado de la etileno,[10] escepte ĉe tiuj citronoj kiuj pro komercaj necesoj estas vendataj ankoraŭ verdaj: tiuokaze, la 1-metilciklopropeno povus esti uzata kiel ilo por la konservado de la koloro, ĉar pro la inhibo de la agado de la etileno ĝi inhibas ankaŭ la malverdigo de citrusoj.[11]
La diversecoj plej abundaj en la merkato estas: Lisbon, Eureka, Primofiori kaj Verna.
La 'Bonnie Brae' estas oblonga, milda, fajn-ŝela, kaj sensema,[12] kiu ĉefe estas kultivata en ka Kantono San Diego, Usono.[13]
La 'Eureka' estas kultivata la tutan jaron kaj abunde. Tiu estas tre ofta varo en superbazaroj,[14] konata ankaŭ kiel 'Kvar Sezonoj' (Quatre Saisons) pro sia kapablo por produkti frukton kaj floroj kune la tutan jaron. Tiu variaĵo estas disponebla ankaŭ kiel planto por hejmaj produktantoj.[15] Estas ankaŭ rozkolora variaĵo Eureka (Citrus × limon), kun verda kaj flava variegatigita ekstera ŝelo.[16]
La 'Femminello St. Teresa', aŭ 'Sorrento'[17] estas indiĝena de Italio. La ŝelo de tiu frukto estas granda enhavanto de citronoleoj. Ĝi estas la variaĵo tradicie uzata por la produktado de limoncello.
La 'Yen Ben' estas Aŭstralazia kultivaro.[18]
Hispanio estas la plej granda eksportisto el Eŭropo kaj Meksiko la plej granda produktisto el la mondo.
Produktado de citronoj kaj limetoj ( tunoj ). NAO (Nutraĵa kaj Agrokultura Organizaĵo). Lando Jaro 2004 Jaro 2002 Meksiko 1.824.890 1.725.090 Barato 1.420.000 1.440.000 Irano 1.100.000 1.040.000 Hispanio 1.050.000 919.700 Argentino 950.000 1.313.266 Brazilo 950.000 984.551 Usono 732.000 733.001 Ĉinio 618.300 520.568 Italio 550.000 486.410 Turkio 535.000 525.000La frukto posedas grandan enhavon en vitamino C (501,6 mg/L) kaj citrata acido (49,88 g/L).
La citrono apenaŭ estas manĝebla pro sia forta acida gusto, kvankam foje oni uzas pecojn aldone al kelkaj pladoj, ekzemple fiŝaĵoj aŭ trinkaĵoj. Plej ofte kio estas uzata estas la citronsuko.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Citronsuko.Citronsuko estas la suko akirita el la endokarpo de la citronoj kiam oni elpremas ilin (ĝenerale per kuireja ilo nome citron-premilo). La citronsuko kutime estas proksimume la 30% de la pezo de la frukto. Hejme ĝi estas akirebla per rekta elpremo el la citronoj (mane aŭ perpremile), kvankam jam citronsukoj estas disponeblaj industrie enuje kaj aĉeteblaj en ĉiovendejoj. Plej el ili estas kontrolataj fare de internaciaj kaj enlandaj manĝokontrolaj organizoj. La suko de averaĝa citrono povas esti proksimume 48 g.
Ties karaktera acida gusto estas havigata de la citrata acido (trovebla ankaŭ en aliaj fruktosukoj) en koncentraĵo de 5% al 6%;3 tamen, la proporcio de tiu ŝanĝas laŭ la variaĵo kaj kultivaro de la citrono. La esenco de citrono nomiĝas limoneno kaj ĉeestas en grandaj koncentroj en la ekstera ŝelo de la citrono. La esto de tiuj acidoj okazigas ĉe la palato reagon de 'defendo' kiu pliigas la salivoproduktadon por ke la acidoj solviĝu kaj malpliiĝu ties negativan efikon ĉe la buŝa epitelio.
Ĉefa uzado en kuirarto estas havigi acidan guston al diversaj pladoj, kiaj ekzemple fiŝoj kaj salatoj; foje citronsuko povas anstataŭi aŭ malpliigi la uzadon de vinagro, kies gusto povas esti troa por kelkaj manĝontoj. Ĝi povas esti grava ingredienco por dolĉaĵoj (foje kune kun ŝelpecoj) kaj baza por limonado (trinkaĵo farita el akvo, citronoj aŭ citronsuko, kaj sukero). Ĝi estas uzata ankaŭ por trinkaĵoj kiel aldonaĵoj ĉefe ĉe kelkaj infuzaĵoj aŭ alkoholaĵoj, kiaj vodko, kubalibre ktp.
Citrono estas citruso kun stetikaj propraĵoj. Oni uzas ĝin por blankigi la manojn (miksi la sukon de tri citronoj kaj iomete da glicerino kaj froti la manojn), por senodorigi la akselojn (du gutoj de citronsuko), por briligi kaj mildigi la hararon (post lavi ĝin per aplikado de citronsuko kaj ripozado dum 15 minutoj), same kiel por fari masketon (miksi 1 citronon, bruna sukero kaj kuleraĵo da mielo) por trakti zonojn de malmolaĵoj kaj kalaĵoj).[19]
Kroma utilo estas meti kelkajn citronojn de dika ŝelo en ŝranko por bonodorigi vestaĵojn per natura aromo. La dika ŝelo certigas, ke ili pludaŭru sen putriĝo.
La citronarbo estas atakata de la blanka laŭso (Aspidiotus nerii). Tiu onisko ĝenas la fruktojn ekde ties formado ĝis la matureco, kio okazigas gravan ekonomian malbonon por la agrikulturistoj.
Aliaj multaj oniskoj atakas la citronarbon kiel aliajn citrusojn, kiel serpetoj, kun formo de komo, kaj aliaj laŭsoj. Menciindas la atako de kotonaj oniskoj, kiel Planococcus citri aŭ de la kanaleca onisko (Icerya purchasi). Sed eble la plej grave damaĝa je ekonomia nivelo estas la ruĝa aŭstralia onisko (Aonidiella aurantii).
La citronarbo survivas en medio de nombraj virusoj, agresemaj, kiel tiuj korespondaj al la nomata tristeco de la citrusoj.[26] Rilate al la greftaĵo por malhelpi la virusojn, en Hispanio estas malpermesita la uzado de la maldolĉa oranĝarbo kiel modelo. Tiaj greftaĵoj devas esti citrange troyer, fragmita citrango, kleopatra mandarenarbo aŭ poncirus trifoliata, kiuj ne havas problemojn kun la viruso de la tristeco.[27] La arbidejaj entreprenoj greftas nur atestigilitajn burĝonojn aŭ senigitajn el la virusoj plej gravaj en citrusoj.[28]
Citronoj postulas minimuman temperaturon de ĉirkaŭ 7º, kaj tiele ili povas elteni la tutan jaron en moderaj klimatoj, sed tio iĝas pli akre dum ili maturiĝas.[29] Citrusoj postulas minimuma pritondadon de troe densaj branĉoj, kaj fortranĉadon de la plej altaj branĉoj por kuraĝigi la arbustecan kreskadon kaj eviti tro altajn foriradon de branĉoj kaj fruktoj.[29] En somero, forigo de la branĉopintoj de la plej kreskemaj partoj certigas pli abundan disvolvigon de la kanopeo. Kiam maturaj plantoj povas produkti nedeziritajn, rapid-kreskajn burĝonojn nome ‘akvo-burĝonoj’, tiuj estas forigitaj el la ĉefaj branĉoj de la supro aŭ mezo de la planto.[29]
La citronujo havigas koloron, varmon kaj bonodoron al domoj kaj ĉefe ĉe kortoj. Tiu arbo alproksimigas onin al trankvileco de la tradicia vivo. Ĝi posedas aromon kiu kondukas al pasintecaj sentoj, al memoroj, kiel videblas en la suba literatura mencio. Laŭlonge de jarcentoj, la citronujo ĉeestis en la popola kulturo, kiel familiara arbo kiu havigas personecon al korto, fruktoĝardeno aŭ horto.[30]
En suda Hispanio estas kutimo havi citronujojn en kortoj, foje kiel ununura kaj simbola arbo, vegetaĵo aŭ ornamaĵo. Ili utilas hejme por havigi fruktojn, sed ankaŭ por ombron somere, bonodoro dumflorade ktp. Ege famas la du unuaj versoj de poeziaĵo de Antonio Machado nome "Retrato" (portreto) kiuj diras pli malpli: "Mia infanaĝo estas memoroj de sevila korto/ kaj hela horto kie maturiĝas citronuj'".[31]
La citronarboj estas filmo de 2008 de la reĝisoro Eran Riklis, kiu montras problemojn de palestinaj kaj israelaj virinoj en la fono de la konstruado de la apartiga muro fare de la ŝtato Israelo. Temas pri filmo faritaj de partneroj el Israelo, Germanio kaj Francio, kaj ĝi uzas araban, hebrean, francan kaj anglan lingvojn.[32]
Floro.
Variegatigita rozkolora citrono.
Hejmcitronarba kanopeo.
Abelo poliniganta.
Citrono (Citrus × limon) estas la frukto de la citronujo (citronarbo aŭ limono el araba: ليمون, laimún, de la persa laimú aŭ laimún). La citronujo devenas de Sudorienta Azio, kaj disvastiĝis tra la mediteranea areo ekkultivita tie ekzemple fare de la araboj inter la jaroj 1000 kaj 1200.
Citrus × bergamia, pera del Bey, pera de bey o bergamota, es una fruta cítrica de pequeño tamaño y de forma ligeramente similar a la de la pera, al igual que su tallo. Su sabor es agrio y su aromática piel se utiliza para obtener aceite esencial.
El nombre italiano, «bergamotto» es una modificación de la palabra turca «bey armudu», que significa ‘pera del bey’.
La producción de esta especie caracteriza a la región costera de la provincia de Regio de Calabria (en Italia), de tal modo que es un símbolo de toda la provincia. La mayoría de la bergamota procede de una pequeña zona donde la temperatura es óptima para esta especie.
También se cultiva en España, Argentina,[1] Chile, Brasil, Uruguay y el estado estadounidense de Georgia, al igual que en la región de Mersin en Turquía, donde es típico encontrar un postre hecho con esta fruta.
El aceite esencial extraído de la piel de esta fruta amarga se usa como aromatizante de las variedades de té Earl Grey y Lady Grey, y en confitería. Una empresa denominada Caffé Sicilia ubicada en Noto, Siracusa, Sicilia, produce una mermelada usando este fruto como su principal ingrediente.[2][3] También es usado en Grecia como conserva, preparada con la piel de la bergamota hervida en almíbar.
La piel de la bergamota se usa en perfumería por su capacidad para combinar con una amplia gama de esencias para formar distintas mezclas que hacen que sus componentes se complementen entre sí. Aproximadamente un tercio de todos los perfumes de hombre y la mitad de los de mujer contienen aceite esencial de bergamota[cita requerida].
La bergamota era uno de los componente originales usados en el Agua de Colonia que se desarrolló en Alemania en el siglo XVII. En 1704 la bergamota se usó por primera vez para hacer el perfume "Eau de toilette" sacando la pulpa de la bergamota y apretando la piel contra esponjas. Unos cien frutos de bergamota producen alrededor de 85 gramos de aceite esencial.[4] En los últimos tiempos también muchos productos para el cuidado de la barba llevan la esencia de Bergamota como ingrediente principal[5]
La piel de la bergamota también se usa en aromaterapia para tratar las depresiones y como ayuda para las digestiones.[cita requerida]
En un estudio el aceite de bergamota ha sido relacionado con ciertos efectos fototóxicos[6] (debido al compuesto bergapteno) y en el bloqueo de la absorción de potasio en los intestinos.[7]
La bergamota es también una fuente de bergamotina, que junto con el similar compuesto químico 6’,7’-dihidroxibergamotina, se cree que es responsable de que el metabolismo de ciertos fármacos se vea alterado por el consumo de su zumo.[8]
En el pasado, el psoraleno, un compuesto extraído del aceite de bergamota, se utilizaba en cremas para acelerar el bronceado y en protectores solares. Esta sustancia penetra en la piel y aumenta los daños en el ADN de las células. Este daño es el responsable de quemaduras solares y de un incremento de la producción de melanina.
En 1959 se descubrió que la sustancia era fotocarcinógena,[9] pero no se prohibió en cremas bronceadoras hasta 1995.[10] Estas sustancias fotocarcinogénicas fueron prohibidas después de que hubiesen producido muchos casos de melanomas malignos y muertes.[11] El psoraleno ahora sólo se usa en el tratamiento de ciertos desórdenes de la piel, como parte de la terapia PUVA (tratamientos contra el eczema, psoriasis y vitíligo a base de psoraleno + rayos UVA).
Recientemente se ha descubierto que el aceite esencial de bergamota reduce los daños por excitotoxicidad en células neuronales humanas en ensayos in vitro y también pudiera tener propiedades neuroprotectoras.[12]
En conjuros hoodoo, existe la creencia de que la bergamota puede controlar o dirigir,[13][14] y por esta razón se la usa en una variedad de hechizos y fórmulas con la finalidad de dominar a otra persona.
Citrus × bergamia, pera del Bey, pera de bey o bergamota, es una fruta cítrica de pequeño tamaño y de forma ligeramente similar a la de la pera, al igual que su tallo. Su sabor es agrio y su aromática piel se utiliza para obtener aceite esencial.
Bergamotipuu (Citrus bergamia) on igihaljas puu ruudiliste sugukonnast tsitruse perekonnast.
Bergamotipuu on 3–9 meetri kõrgune. Puu on sirge tüvega ja kompaktse võraga. Noorte okste koor roheline, vanematel okstel pruun. Okstel 2,5–8 cm pikkused ogad.
Igihaljad vahelduvad lehed on ovaalsed, pealt tumerohelised, alt kahvaturohelised, alumisel küljel näärmetäppidega.
Hästilõhnavad õied puhkevad üksikult või mitmekaupa lehtede kaenlast. 3,75 cm laiad, valged, kitsad, teineteisest eemal asuvad 5 kroonlehte ümbritsevad 24 tolmukast koosnevat tolmukkonda. 5–12% õitest on isasõied.
Viljad on rohekad kuni kollakad. Nii nagu teistelgi tsitrustel, on ka bergamoti vili pomerantsvili ehk hesperiid, botaaniliselt mari. Bergamott sarnaneb sidruniga, kuid on pirnikujuline, sageli väikese näsaga. Viljaliha on roheline ning liiga hapu ja kibe, et seda süüa.
Bergamotipuu on hapu laimipuu ja pomerantsipuu hübriid.
Bergamotipuu (Citrus bergamia) on igihaljas puu ruudiliste sugukonnast tsitruse perekonnast.
Sidrunipuu (Citrus × limon) on ruudiliste sugukonda tsitruse perekonda kuuluv igihaljas viljapuu.
Hariliku sidrunipuu vili on sidrun. Sidrunimahl sisaldab 5–6% sidrunhapet, mis on iseloomuliku väga hapu maitsega ja selle pH on kõigest 2–3.
Esimesena kirjeldas sidrunipuud teaduslikult Linnaeus. Tänapäevast teaduslikku nime kasutas esimesena hollandi botaanik Nicolaas Laurens Burman, kes elas 18. sajandi teisel poolel.
Sidrunipuu on väike igihaljas viljapuu. Ta kasvab kõigest 5–8 m kõrgeks. Sidrunipuu ei ela vanaks, kuid siiski esineb 45 aasta vanuseid isendeid. Tema võra on kahar või püramiidjas.
Tüvi ja mitmeaastased oksad on hallikad ja kergelt pragulised. Üheaastased võrsed on siledad ja rohelised või punakaslillad. Siledad võrsed on tavaliselt ogalised, harvem ogadeta.
Sidrunipuu lehed on nahkjad ja rohelised, 10–15 cm pikad ja 5–8 cm laiad, pealtpoolt läikivad, altpoolt helerohelised ja tuhmid. Lehed on laiovaalsed või piklikmunajad, mõlemast otsast teravad, terve servaga, selgete soontega ja valguse käes hoolikal vaatlemisel täpilised. Täpiliseks muudavad lehe selles olevad eeterliku õli põiekesed. Leheroots on lühike, 1–1,8 cm pikk, ja selle ühenduskoht lehelabaga on selgelt märgatav. Lehed püsivad puu peal kaua ja langevad tavaliselt maha alles 3 aasta vanuselt.
Õied puhkevad kevadel. Nad asuvad lehekaenaldes ühe- või kahekaupa. Lehetupp on kergelt hambuline. Kroonlehti on 5, need on pealtpoolt valged või kreemikad, aga alt- ehk väljastpoolt roosakad või isegi punased. Õis on nõrga õrna lõhnaga.
Vilja hakkab kandma 2–3-aastaselt, täiskandeikka jõuab 10–12-aastaselt ja annab siis 1000–1200 vilja puu kohta. Viljad valmivad sügisel. Need on 6–9 cm pikad ja läbimõõduga 4–6 cm, munajad või pöördellipsoidsed, kummastki otsast väljaulatuva nabaga. Vili on erekollase raskesti eralduva puukoorega. Koorel on väikesed kühmukesed või lohukesed. Seemned on munajad, kollakasrohelised või valged, seest rohekad.
Sidrunipuu algkodu on teadmata. On oletatud, et see asus Lõuna-Indias, Põhja-Birmas või Lõuna-Hiinas. Euroopasse, täpsemalt Lõuna-Itaaliasse jõudsid sidrunid kõige hiljem 1. sajandil m.a.j, kuid seda ei hakatud laialt kasvatama.
Kasvatama hakati seda Pärsias ning sealt viidi see 700. aasta paiku Iraaki ja Egiptusesse. Araablased tõid sidrunipuu aastail 1000–1150 kõikjale nende võimu all olnud Vahemere maadesse, sealhulgas Sitsiiliasse. 11. sajandil jõudis sidrunipuu Mandri-Euroopa rannikule Rivierasse. Esimest korda nimetati sidrunipuud kirjalikult 10. sajandi araabia traktaadis põllumajanduse kohta.
Esimene suur sidrunipuuistandus euroopa kultuuriruumis rajati 15. sajandi keskel Genovas. Ameerikasse viidi sidruniseemneid juba sama sajandi lõpul ja seda tegi Kolumbus, kes 1493 viis neid Hispaniola saarele. Oma vallutustega aitasid hispaanlased sidrunipuul levida kõikjale Ameerika lähistroopikasse.
Sajandeid kasvatati sidrunipuid eelkõige ravimtaime ja ilupuuna, sealhulgas islami aedades. 1747 näitas šoti arst James Lind, et sidrunimahlaga saab väga hästi skorbuuti ravida, ja soovitas selle haiguse vältimiseks meremeestel sidrunimahla tarvitada. Hiljem selgitati välja, et sidrunimahl sisaldab ohtralt C-vitamiini, mille vaegus skorbuuti põhjustabki.
Alles 18. sajandil hakati sidruneid laialt toitude valmistamisel kasutama, sealhulgas maitseainena.
2001. aasta geeniuuringud näitasid, et sidrunipuu ei olegi iseseisev liik, vaid mõruapelsinipuu (Citrus aurantium) ja näsasidrunipuu (Citrus medica) hübriid. Seda, et sidrunipuu on hübriidliik, näidatakse ×-märgiga tema teaduslikus nimes.
Tänapäeval kasvatatakse sidrunipuud kõige rohkem Ameerika Ühendriikides, Itaalias, Mehhikos, Indias ja Hispaanias. Aastatel 1950–1970 maailma sidrunitoodang kahekordistus. 1971. aastal toodeti üle 3,5 miljoni tonni sidruneid, 1978. aastal 4,758 miljonit tonni ja 1985. aastal 5,461 miljonit tonni.
Temperatuuril alla 5 °C sidrunipuu fotosüntees ja hingamine seiskuvad. Sidrunipuu talub sellist eluseisakut kahjustusteta üsna pikka aega, kuni 3 kuud. Seda iseärasust kasutatakse ära ja sidruneid toodetakse ka jahedama kliimaga aladel kui lähistroopika. Maasse kaevatakse paari meetri sügavused laia põhja ja püstseintega kraavid, mille põhja istutatakse sidrunipuud. Talvekuudeks kaetakse kraavid pealt mattidega ja sidrunipuud ootavad kevadet, et jälle maa sees vabas õhus edasi kasvada. Puuviljaaed maa all. Asjaarmastajad kasvatavad sidrunipuud ka toakultuurina ja saavad kuni 100 vilja puult.[1]
Sidrunipuu (Citrus × limon) on ruudiliste sugukonda tsitruse perekonda kuuluv igihaljas viljapuu.
Hariliku sidrunipuu vili on sidrun. Sidrunimahl sisaldab 5–6% sidrunhapet, mis on iseloomuliku väga hapu maitsega ja selle pH on kõigest 2–3.
Esimesena kirjeldas sidrunipuud teaduslikult Linnaeus. Tänapäevast teaduslikku nime kasutas esimesena hollandi botaanik Nicolaas Laurens Burman, kes elas 18. sajandi teisel poolel.
Bergamotondo (Citrus bergamia) garrazkien generoko zuhaitza da, fruitutzat bergamotak ematen dituena.
Ikerketa genetikoen arabera, bergamotondoa limondo eta laranja mingots arbolaren arteko hibridoa da.[2]
Bergamota laranja mota da, zuku asko duena, kolorez horixka. Klase bat baino gehiago da: bergamota arrunta, udazkenean hartzen dena; udako bergamota; Crassane bergamota, etab. Bergamota ez da zuzenean jaten. Bergamotatik, landu ondoren, lurringintzan asko erabiltzen den esentzia ateratzen da.[3]
Bergamotondo (Citrus bergamia) garrazkien generoko zuhaitza da, fruitutzat bergamotak ematen dituena.
Ikerketa genetikoen arabera, bergamotondoa limondo eta laranja mingots arbolaren arteko hibridoa da.
Bergamota laranja mota da, zuku asko duena, kolorez horixka. Klase bat baino gehiago da: bergamota arrunta, udazkenean hartzen dena; udako bergamota; Crassane bergamota, etab. Bergamota ez da zuzenean jaten. Bergamotatik, landu ondoren, lurringintzan asko erabiltzen den esentzia ateratzen da.
Limoiondoa (Citrus × limon) 6 metroko altuera edukitzera irits daitekeen fruta-arbola hosto iraunkor txikia da. Bere fruitua limoia da, zapore oso azidoa eta oso usaintsua den fruta jangarria, garrazkien taldekoa. Limoiondoak azal leuna eta ebanisterian oso estimatua den zur gogor eta horixka dauka. Botanikoki, limoiondoa Citrus generoaren espezie hibridoa da.
Limoiondoa Asiakoa da jatorriz, eta seguru asko Txinan eta Indian aspalditik hazten da. Ondoren, Ekialde Hurbilera iritsi zen K.a. 700. urte inguruan, eta musulmanek sakratutzat hartu zuten. Arabiarrak izan ziren, hain zuzen, limoia Europara eraman zutenak.
Adar asko dituen adaburu zabala eratzen du. Kolore berde lustreduneko hosto eliptiko larrukarak dauzka, 5-10 cm-koak. Hostoek mutur zorrotza daukate eta ertz uhinduna edo hortz txikiduna. Loreak petalo lodiz osaturik daude. Zuri kolorekoak eta kanpoaldean arrosak edo morexkak dira. Lorezil ugari dauzka, 20-40 inguru. Loreak modu isolatuan sortzen dira.
Limoiondoaren fruituak Limoiak dira, hazia inguratzen duen ehuna. Limoiak hainbat erabilera dauzka, bai sukaldaritzan bai beste batzuk. Erabilera nagusia zukua ekoiztea da, nahiz eta bere mamia eta azala ere erabiltzen diren. Limoi-uraren %5a azido zitrikoa denez, bere pH-a 2 eta 3 artekoa da eta zapore garratza dauka. Limoi-ura azido merke eta oso eskuragarria da esperimentu zientifikoak egiteko hezkuntzan.
Limoiondoa (Citrus × limon) 6 metroko altuera edukitzera irits daitekeen fruta-arbola hosto iraunkor txikia da. Bere fruitua limoia da, zapore oso azidoa eta oso usaintsua den fruta jangarria, garrazkien taldekoa. Limoiondoak azal leuna eta ebanisterian oso estimatua den zur gogor eta horixka dauka. Botanikoki, limoiondoa Citrus generoaren espezie hibridoa da.
Limoiondoa Asiakoa da jatorriz, eta seguru asko Txinan eta Indian aspalditik hazten da. Ondoren, Ekialde Hurbilera iritsi zen K.a. 700. urte inguruan, eta musulmanek sakratutzat hartu zuten. Arabiarrak izan ziren, hain zuzen, limoia Europara eraman zutenak.
Sitruuna (Citrus limon) on ruutakasveihin (Rutaceae) kuuluva sitruspuu. Sen hedelmää kutsutaan myös samalla nimellä. Sitruunan hedelmästä tavallisimmin käytetään siitä puristettu mehu, mutta myös hedelmälihaa ja kuoria käytetään mm. ruoanlaitossa ja juomasekoituksissa. Sitruunaa syödään harvoin sellaisenaan, sillä sen kirpeä maku ei miellytä kovin monia. Sitruunamehusta on noin 5 % sitruunahappoa, joka antaa sille kirpeän maun. Sitruunan itäminen siemenestä hedelmää tuottavaksi puuksi kestää noin 15 vuotta.
Sitruunoita on kasvatettu ilmeisesti sekä Kiinassa että Intiassa jo tuhansia vuosia sitten.[1] Eurooppaan kasvi tuotiin viimeistään ajanlaskumme alussa, ensimmäisenä Etelä-Italiaan. Amerikkaan se vietiin jo Kolumbuksen retkien mukana 1493. 1700-luvulla James Lind torjui merimiesten keripukkia happamien sitruunoiden sisältämän C-vitamiinin avulla.
Sitruunan ominaista tuoksua aiheuttava aine on limoneeni-niminen eteerinen öljy.[2] Sama tuoksu on monissa muissakin kasveissa. Jopa tietyissä kannabislajikkeissa on tätä kyseistä ainetta. Skunk nimisestä lajikkeesta eristetty c99 lajike sisältää limoneenia ja tästä edelleen risteytetyssä Grapefruitissa on todella vahva sitruksen tuoksu.
Tuoksupelargoni on koristekasvi, sitruunamelissa mauste. Sitruunaruoho Cymbopogon citratus tai C. flexuosus ovat aasialaisen ruoan mausteita, sitronellaheinä Cymbopogon nardus koristekasvi ja kosmetiikan raaka-aine.[3]
Ravintoarvot sataa grammaa kohden:[4]
Sitruunoissa on paljon C-vitamiinia, antioksidantteja, fytokemikaaleja, kaliumia ja kohtalaisesti myös folaattia ja kalsiumia.[5] Sitruunat ovat myös jonkin verran diureettisia eli niiden nauttiminen poistaa nesteitä kehosta minkä vuoksi sitruunamehua käytetään elimistön puhdistamiseen.[6] Sitruunoilla on myös antibakteerisia ominaisuuksia eli ne tuhoavat vapaita radikaaleja.[7]
Sitruuna (Citrus limon) on ruutakasveihin (Rutaceae) kuuluva sitruspuu. Sen hedelmää kutsutaan myös samalla nimellä. Sitruunan hedelmästä tavallisimmin käytetään siitä puristettu mehu, mutta myös hedelmälihaa ja kuoria käytetään mm. ruoanlaitossa ja juomasekoituksissa. Sitruunaa syödään harvoin sellaisenaan, sillä sen kirpeä maku ei miellytä kovin monia. Sitruunamehusta on noin 5 % sitruunahappoa, joka antaa sille kirpeän maun. Sitruunan itäminen siemenestä hedelmää tuottavaksi puuksi kestää noin 15 vuotta.
Citrus bergamia
La bergamote est le fruit du bergamotier, arbre de la famille des Rutacées (à ne pas confondre avec la poire bergamote ou ses variétés[1], ni avec des limettes et limonettes parfois appelées bergamotes[2]). Cet agrume est principalement cultivé dans la province de Reggio de Calabre (Italie) depuis le XVIIIe siècle et uniquement sur une étroite bande de la côte calabraise, le long de la mer Ionienne et la mer Tyrrhénienne[3] où la bergamote alimente encore une petite industrie locale[4].
Toutes les espèces de Citrus sont originaires des régions tropicales et subtropicales du sud-est asiatique d'où elles ont essaimé en suivant les anciennes routes maritimes et terrestres. Les origines des variétés cultivées de Citrus sont difficiles à tracer pour cette espèce cultivée par l'Homme depuis plus de 4 000 ans[5].
Les origines les plus fantaisistes ont été données aussi bien au nom même qu'à la provenance de la variété bergamote. Le nom de bergamote appliqué au fruit est d'origine obscure. Plusieurs auteurs veulent le faire dériver du nom de villes du Bassin méditerranéen aux consonances proches : Bergamo en Lombardie, Bergama ou Pergamo en Turquie, ou Berga, ville de la province de Barcelone. Aucune des origines proposées ne semble correspondre.
On a voulu également voir dans le mot bergamote, un dérivé du turc Beg ar mudi, qui signifie Princesse des poires. On connaît en effet diverses variétés de poires portant le nom de bergamote, telle la bergamote Crassane. Mais une origine turque est peu probable, l'apparition du bergamotier en Turquie étant récente et l'arbre ne s'y rencontrant qu'en collection.
Le bergamotier serait plutôt apparu sous forme de semis, sans doute comme hybride, dans la région de Naples, plus précisément en Calabre, entre le XIVe et le XVIe siècle. Jusque vers 1750, date à laquelle l'essence de bergamote commence à être appréciée avec le développement de l'eau de Cologne, la bergamote n'a été multipliée que sur une échelle très réduite. Elle devint ensuite la variété commerciale majeure du littoral calabrais[6].
En 1646 apparaît la première mention, la description écrite et l'illustration d'une variété de bergamote, aurantium stellatum et roseum, par Giovanni Battista Ferrari dans son traité Hesperides, sive de Malorum aureorum cultura et usu[7].
En 1686, le sicilien Procope introduit en France l'huile essentielle de bergamote. Le nouveau parfum est très apprécié à la Cour du roi Louis XIV[8].
En 1695, Jean-Antoine Farina, apothicaire à Cologne, acquiert auprès d'un confrère, Giovanni Paolo Feminis, la formule d'une aqua mirabilis, un mélange, dans de l'eau-de-vie, d' un hydrolat de plantes avec une base d’huile de bergamote, recette que celui-ci s'était procuré auprès de religieuses italiennes. En 1708, après avoir séjourné à Venise afin de maîtriser les savoir-faire de la parfumerie, son neveu Jean-Marie Farina perfectionne cette Eau Admirable en retravaillant la gamme des senteurs et en distillant plusieurs fois l’eau de vie pour la débarrasser de son odeur[9],[10]. À la faveur de la guerre de Succession de Pologne, les officiers de l’armée française populariseront ce parfum sous le nom d'Eau de Cologne, une appellation que Farina adoptera par la suite[11].
En 1706, le botaniste allemand Johann Christoph Volkamer fait venir une bergamotto de Rome pour l'examiner. Il constate que sa forme ressemble à celle de la poire bergamote dont il suppose qu'elle a tiré son nom[12]. Dans son traité de botanique largement illustré, le Nürnbergische Hesperides paru en 1708, Volkamer décrit le bergamotier à feuille dentelée (Bergamotto con foglia rizza) du Lac de Garde et le bergamotier à feuille lisse (Bergamotto con foglia liscia). Il mentionne l'arôme exquis de la peau de la bergamote dont les Italiens font, dit-il, un parfum de prix[13].
En 1811, Giorgio Gallesio reconnaît dans les caractéristiques de la bergamote « une hybride du limonier et de l'oranger »[14]. Dans les années 2000, des analyses ADN ont montré que la bergamote est bien un hybride du cédrat (Citrus medica) et de l'orange amère (Citrus aurantium)[15], dans lequel l'orange amère est le parent maternel et le cédrat le paternel[16].
En 1816, dans le Traité des arbres et arbustes que l'on cultive en France[17], Loiseleur Deslongchamps décrit Citrus Limetta Bergamia, le Citronier Limettier-Bergamotte. Il reprend en français la description botanique de Volkamer.
Soulignant que le bergamotier est dans la famille des citronniers le fruit qui a le parfum le plus délicieux, il regrette qu'en France ce ne soit plus guère qu’à Grasse que cette variété est cultivée et que c’est dans cette ville surtout qu’on s’est adonné au commerce de ces jolies bonbonnières, connues sous le nom de Bergamottes. On fait avec les fruits du bergamotier des confitures exquises et très-estimées.
Loiseleur Deslongchamps décrit également deux autres variétés de bergamotes : Citrus Limetta Bergamia Stellata, le Citronier Limettier Bergamotte-étoilé et Citrus Bergamia-Peretta, le Citronier Bergamotte-Perette ou Limettier Bergamotte-poire au parfum proche de la rose.
En 1818, dans leur Histoire naturelle des orangers, Antoine Risso et Pierre Antoine Poiteau vont donner son nom botanique à la bergamote : Citrus Bergamia[18].
En 1834, Louis Noisette décrit cinq espèces de bergamotiers : bergamotier ordinaire (Citrus bergamia vulgaris), bergamotier à fruits toruleux (Citrus bergamia torulosa), bergamotier à petits fruits (Citrus bergamia parva), bergamotier mellarose (Citrus bergamia mellarosa), bergamotier mellarose à fleurs doubles (Citrus bergamia mellarosa plenia)[19].
Ce fruit pèse entre 80 et 200 grammes[20] et ressemble à une orange à la chair verdâtre et à la peau lisse et épaisse, de couleur jaune à maturité. Sa chair est légèrement acide et amère. Le zeste du fruit diffuse un parfum puissant et caractéristique qui est unique parmi les agrumes, à la seule exception, nettement plus discrète, de la lime de Palestine.
En raison du parfum de leur huile essentielle, on appelle parfois « bergamotes » ou « citrons bergamotes » des variétés de Citrus limetta (limes douces, limettes ou limonettes), appelées notamment limonette de Marrakech[21] et limette de Tunis[22].
Le fruit est récolté principalement pour l'huile contenue dans son écorce, au parfum « suave et piquant » (d'après Gallesio[14]). Cette huile est utilisée pour moitié dans le domaine alimentaire et pour moitié en parfumerie/cosmétique[réf. nécessaire].
L'essence de bergamote est utilisée dans :
Marginalement, mais de plus en plus, on note son utilisation directe en cuisine, jus et/ou zeste, le plus généralement avec crustacés et fruits de mer. La bergamote apporte un parfum fruité et bien identifiable qui s’associe bien au goût iodé. Certains chefs se sont fait des spécialités du travail de la bergamote, dont Dieter Koschina (de) avec son homard à la bergamote, Vincent Farges avec ses huîtres à la bergamote.
Le bergamotier est principalement cultivé en Calabre (95 % de la production mondiale), où la qualité de l'huile essentielle est traditionnellement reconnue comme « la meilleure », au Maroc et au Portugal et marginalement en Guinée et Côte d'Ivoire.
Dans les pays de climat méditerranéen chaud, la récolte du fruit a lieu en janvier quand l'épicarpe jaunit sous l'influence du froid.
Il n'existe que quatre cultivars identifiés : Fantastico, Castagnaro, Calabrese & Femminello.
L'huile essentielle de bergamote contient du 5-méthoxypsoralène (ou 5-MOP, ou bergaptène), une furocoumarine qui provoque une photosensibilisation de la peau ainsi que des mutations cellulaires pouvant induire des cancers[24].
Ses propriétés photosensibilisantes ont été utilisées par le passé dans certaines crèmes solaires pour accélérer le bronzage, mais depuis que le bergaptène a été reconnu comme dangereux, il est retiré de l'huile essentielle par un traitement chimique avant sa commercialisation (débergapténisation)[25].
Le bergaptène ainsi produit est utilisé comme agent mutagène des cultures de cellules en recherche génétique et biomoléculaire, dont pour la recherche sur le cancer[26],[27].
L'huile essentielle de bergamote est obtenue par expression du zeste frais. L'huile essentielle de bergamote extraite de fruits peu mûrs a de nombreuses propriétés utilisées en aromathérapie. Elle contient du limonène, de l'acétate de linalyle (un des composés de l'essence de menthe) et différentes furocoumarines dont le bergaptène. Elle est réputée :
Elle est principalement conseillée dans des cas de colique intestinale, de parasites intestinaux, de digestion difficile ou d'inappétence[réf. nécessaire]. Cependant l'huile essentielle de bergamote est photosensibilisante.
Cent kilogrammes de zeste frais sont nécessaires pour produire un demi-kilo d'huile essentielle de bergamote[réf. souhaitée].
Les données scientifiques accumulées, liées à la richesse des bergamotes en polyphénols, flavonoïdes entre autres, montrent des effets in vitro et chez l'animal : hypolipémiants, hypoglycémiants[30] et antitumoraux[31],[32],[33] notamment[34].
Citrus bergamia
La bergamote est le fruit du bergamotier, arbre de la famille des Rutacées (à ne pas confondre avec la poire bergamote ou ses variétés, ni avec des limettes et limonettes parfois appelées bergamotes). Cet agrume est principalement cultivé dans la province de Reggio de Calabre (Italie) depuis le XVIIIe siècle et uniquement sur une étroite bande de la côte calabraise, le long de la mer Ionienne et la mer Tyrrhénienne où la bergamote alimente encore une petite industrie locale.
Este artigo trata sobre un cítrico, para a pera bergamota véxase o artigo pereira.
A bergamoteira[1] (Citrus × bergamia), é unha especie de arboriña cítrica híbrida de limeira e laranxeira agre, que dá un froito aromático, a bergamota[2], un hesperidio piriforme, coa tona lisa e fina de cor amarela, moi aromático e de sabor acedo[3]. O sabor da bergamota é agre, a tona emprégase para a obtención de aceite esencial.
Cómpre non confundir este froito coa pera bergamota, unha pera de forma arredondada, coa pel de cor verde amarelada e a polpa zumarenta e moi aromática[3].
O nome galego vén do italiano: bergamotto, e este dunha modificación da verba turca "bey armudu", que significa "pera do Bey".
A produción desta especie está limitada á rexión costeira da provincia de Reggio de Calabria, no sur de Italia, de xeito que se converteu nun símbolo de toda a provincia. A meirande parte da bergamota procede dunha pequena zona onde a temperatura é óptima para esta especie. En ningunha outra parte do mundo produce froitos da mesma calidade e con rendementos semellantes.
Cultívase tamén na Arxentina, Brasil e no estado estadounidense de Xeorxia, ao igual que na región de Mersin, no sur de Turquía, onde é típica unha sobremesa feita con esta froita.
O aceite esencial tirado da tona desta froita agre úsase coma aromatizante das variedades de té Earl Grey e Lady Grey, e en confeitaría. Unha empresa denominada Caffé Sicilia sita en Noto, Siracusa, Sicilia, produce unha marmelada usando este froito como o seu principal ingrediente.[4][5] Tamén se usa en Grecia como conserva, feita coa pela da bergamota fervida en almibre.
A tona da bergamota úsase en perfumaría pola súa habilidade en combinar cunha ampla gama de esencias para formar distintas mesturas que fan que os seus compoñentes se complementen entre si. Aproximadamente un terzo de todos os perfumes de home e a metade dos de muller conteñen óleo esencial de bergamota.
A bergamota era un dos compoñente orixinais usados na auga de Colonia que se desenvolveu en Alemaña no século XVII. En 1704 a bergamota usouse por vez primeira para facer o agora sonado perfume "Eau de toilette" tirando a polpa da bergamota e apertando a tona contra esponxas. Uns cen froitos de bergamota producen arredor de 85 gramos de aceite esencial.[6]
A tona da bergamota úsase tamén aromaterapia para tratar as depresións e coma axuda para as dixestións.
Disque as raíces aromáticas da bergamota mascaran a presenza de raíces doutras plantas impedindo que distintas pragas as localicen e ataquen. Por iso plántase ás veces asociada a outras culturas en hortas.
Nun estudo, o aceite de bergamota foi relacionado con certos efectos fototóxicos[7] (por mor do composto bergapteno) e no bloqueo da absorción de potasio nos intestinos.[8]
A bergamota é tamén unha fonte de bergamotina a cal xunto co similar composto químico 6’,7’-dihidroxibergamotina, crese que é o responsábel de que o metabolismo de certos fármacos se vexa alterado polo consumo do seu zume.[9]
Noutrora, un composto extraído do aceite de bergamota (o psoraleno) usouse en cremas para acelerar o bronceado e en protectores solares. Esta substancia penetra na pel e aumenta os danos no ADN das células. Este dano é o responsábel de queimaduras solares e dun incremento na produción de melanina.
En 1959 achouse que a substancia era fotocarcinóxena,[10] mais non se prohibiu en cremas bronceadoras até 1995.[11] Estas substancias fotocarcinoxénicas foron prohibidas logo de que causasen moitos casos de melanomas malignos e mortes.[12] O psoraleno agora só se usa no tratamento de certas desordes da pel, como parte da terapia PUVA (tratamentos contra o eccema, psoríase e vitilixe a base de psoraleno + raios UVA).
Recentemente descubriuse que o aceite esencial de bergamota reduce os danos por excitotoxicidade en células neuronais humanas en ensaios in vitro e tamén podería ter propiedades neuroprotectivas.[13]
En meigallos e conxuros hoodoo, existe a crenza de que a bergamota pode controlar ou dirixir,[14][15] e por esta razón úsase nunha variedade de feitizos e fórmulas coa finalidade de dominar á outra persoa.
Este artigo trata sobre un cítrico, para a pera bergamota véxase o artigo pereira.
A bergamoteira (Citrus × bergamia), é unha especie de arboriña cítrica híbrida de limeira e laranxeira agre, que dá un froito aromático, a bergamota, un hesperidio piriforme, coa tona lisa e fina de cor amarela, moi aromático e de sabor acedo. O sabor da bergamota é agre, a tona emprégase para a obtención de aceite esencial.
Cómpre non confundir este froito coa pera bergamota, unha pera de forma arredondada, coa pel de cor verde amarelada e a polpa zumarenta e moi aromática.
O limoeiro[2] (Citrus limon) é unha pequena árbore perenne, da familia das rutáceas, que pode alcanzar os 6 m de altura; posúe cortiza lisa e madeira dura e amarelenta moi apreciada para traballos de ebanistaría. Forma unha copa aberta con gran profusión de pólas, as súas follas son elípticas, coriáceas de cor verde mate (de 5 a 10 cm), acabadas en punta e con bordos ondulados ou finamente dentados. As aromáticas flores presentan grosos pétalos brancos tinxidos de rosa ou violeta na parte externa, con numerosos estames (20-40). Xorden illadas ou formando pares a partir de xemas coloradas.
O limoeiro é orixinario de Asia e foi descoñecido por gregos e romanos, sendo mencionado por primeira vez no libro sobre agricultura Nabathae contra os séculos III ou IV. O seu cultivo non foi desenvolvido no oeste até despois da conquista árabe, estendéndose entón por toda a costa mediterránea onde se cultiva abundantemente, debido á benignidade do clima, para consumo interno e de exportación.
O seu froito, o limón, posúe un alto contido en vitamina C (501,6 miligramos) e ácido cítrico (49,88 gramos) por litro. Utilízase para elaborar sobremesas ou bebidas naturais como a limoada. Era moi utilizado entre os antigos mariñeiros que pasaban longos períodos no mar sen acceso a outras froitas ou hortalizas, para evitar o escorbuto.
Existe unha ampla gama de variedades de limoeiros, existindo limóns doces (máis grandes e con pel agradábel) e limóns de tamaño medio (máis agres). Hai variedades de colleita estacional (no outono e inverno), e hai outros de colleita perpetua (case todo o ano).
Tamén hai variedades de lima, que son uns pequenos limóns de cor verde e moito máis agres. En América son moi populares.
O limoeiro é unha árbore perenne, a miúdo con espiñas, que pode acadar os catro metros de altura, coa copa aberta moi ramificada. As súas follas son alternas, simples, coriáceas, con limbo elíptico de marxe máis ou menos pechado, glanduloso e que, á súa vez contén unha nervación penninervial, a inserción do seu talo é peciolada e a súa disposición é alterna. É de cor verde mate lustroso duns 5–10 cm de longo e con pecíolo cilíndrico articulado.
As flores son solitarias ou organízanse en pares ou inflorescencias curtas corimbosas axilares. O cáliz ten entre catro e sete (xeralmente cinco) sépalos de forma triangular soldados entre si e a corola está formada por igual número de pétalos, libres, elípticos alongados, espesos, externamente glandulosos, brancos tinguidos de rosa ou violáceo no envés. O androceo está formado por numerosos estames (20–100) e o xineceo presenta un ovario ínfero con estilo groso rematado por un estigma mazudo máis ou menos lobulado. Ese ovario deriva nun froito bacciforme en hesperidio con ata 18 lóculos. As súas sementes, que poden faltar por partenocarpia, son de forma máis ou menos ovoide, abrancazadas ou amareladas, centimétricas, sucadas irregularmente e lonxitudinalmente.[3]
O limoeiro é orixinario de Asia (Assam, rexión no sueste da India, norte de Birmania e a China,[4] e foi descoñecido polos gregos e os romanos, sendo mencionado por primeira vez no Tratado sobre Agricultura Nabathae contra os séculos III ou IV. O seu cultivo non se desenvolveu en occidente ata despois da conquista musulmá da península ibérica, estendéndose entón por todo o litoral mediterráneo onde se cultiva profusamente, debido á bondade do clima, para consumo interno e de exportación.
O limoeiro é atacado polo piollo branco (Aspidiotus nerii), que afecta os froitos dende a súa formación ata a madurez. Outras cochinillas atacan tamén o limoeiro, como as serpetas, con forma de coma, caparretas e outros piollos. Còmpre salientar o ataque das cochinillas algodonosas, como o cotonet (Planococcus citri) ou a cochinilla acanalada (Icerya purchasi), mais quizais a máis importante a nivel comercial é a cochinilla vermella australiana (Aonidiella aurantii).
Outras pragas son:
O limoeiro (Citrus limon) é unha pequena árbore perenne, da familia das rutáceas, que pode alcanzar os 6 m de altura; posúe cortiza lisa e madeira dura e amarelenta moi apreciada para traballos de ebanistaría. Forma unha copa aberta con gran profusión de pólas, as súas follas son elípticas, coriáceas de cor verde mate (de 5 a 10 cm), acabadas en punta e con bordos ondulados ou finamente dentados. As aromáticas flores presentan grosos pétalos brancos tinxidos de rosa ou violeta na parte externa, con numerosos estames (20-40). Xorden illadas ou formando pares a partir de xemas coloradas.
O limoeiro é orixinario de Asia e foi descoñecido por gregos e romanos, sendo mencionado por primeira vez no libro sobre agricultura Nabathae contra os séculos III ou IV. O seu cultivo non foi desenvolvido no oeste até despois da conquista árabe, estendéndose entón por toda a costa mediterránea onde se cultiva abundantemente, debido á benignidade do clima, para consumo interno e de exportación.
O seu froito, o limón, posúe un alto contido en vitamina C (501,6 miligramos) e ácido cítrico (49,88 gramos) por litro. Utilízase para elaborar sobremesas ou bebidas naturais como a limoada. Era moi utilizado entre os antigos mariñeiros que pasaban longos períodos no mar sen acceso a outras froitas ou hortalizas, para evitar o escorbuto.
Existe unha ampla gama de variedades de limoeiros, existindo limóns doces (máis grandes e con pel agradábel) e limóns de tamaño medio (máis agres). Hai variedades de colleita estacional (no outono e inverno), e hai outros de colleita perpetua (case todo o ano).
Tamén hai variedades de lima, que son uns pequenos limóns de cor verde e moito máis agres. En América son moi populares.
Limun (lat. Citrus limon) je stablo iz roda Citrus (porodica Rutaceae) i njegov plod. Rezultat je davnog križanja po svoj prilici pomela i citrone, ali već stoljećima uspijeva kao samostalno stablo koje se razmnožava reznicama ili cijepljenjem.
Limun se širom svijeta uzgaja u nebrojenim varijacijama koje, navodno, više niti botaničari ne registriraju. Razlike između novih varijacija su samo u vanjskom izgledu, dok njihove prehrambena svojstva i gospodarski značaj ostaju nepromijenjeni. Naime, limun se vrlo rijetko koristi kao svježe voće, tako da manje promjene okusa nisu previše važne. Za industrijsku upotrebu je dobra bilo koja varijacija osim, možda, onih koje nisu dovoljno trajne, pa ih se mora vrlo brzo nakon branja iskoristiti. Takve su, na primjer, gotovo nepoznate varijacije crvenih i slatkih limuna čiji su plodovi doduše kiseli, ali su istovremeno i slatki, pa ih uzgajivači koriste kao svježe voće. Njihov plod, kad se ubere, mora se potrošiti u dva-tri dana, pa je zbog toga gotovo nepoznat.
Limune uglavnom dijelimo na žute i zelene, no to je samo komercijalna podjela, jer rastu na istom drvetu. Zeleni limun se razvija iz proljetnog cvijeta drveta umjetno, namjerno izazvanom sušom koja mora trajati četrdeset dana između lipnja i srpnja. Tako dobiven proljetni plod ima tanku, zelenu koru i vrlo sočno "meso". Takav plod podnosi duga putovanja i skladištenje pa je moguć izvoz po cijelom svijetu. Uobičajeni žuti plodovi, koji su uobičajeni na tržištu, rastu na istom drvetu, samo što dozrijevaju zimi. Ovaj način korištenja drveta značajno skraćuje njegov životni vijek, ali kako je vrlo isplativ, vrlo često se koristi.
Limun je manje drvo, visoko od 3 do 6 metara. Mladi izboji i cvjetni listići su ljubičasti. Plod je žute boje, unutrašnjost mu je bezbojna, ovalnog do gotovo okruglog oblika, obično uz peteljku malo udubljen sa šiljastim završetkom na suprotnom kraju. Kora može biti lagano hrapava ili glatka, a s unutrašnje strane obložen je bijelom spužvastom ovojnicom koja se zove albedo i nije jestiva. Biljka se ponekad uzgaja kao ukras, ali općenito nasadi se uzgajaju radi dobivanja plodova.
U odgovarajućem podneblju limunovo drvo rodi dva put godišnje. Proljetna cvatnja iz koje izrastaju najbolji plodovi traje najmanje dva mjeseca. Isto toliko dugo zreli plodovi mogu čekati branje na grani, što dozvoljava neprekidno branje tijekom cijele zime, od studenog pa do travnja ili svibnja. Druga cvatnja, koja se u komercijalnim nasadima izaziva prisilno, traje u kolovozu i rujnu, a plodovi se počinju brati u svibnju, odmah nakon što se poberu zadnji zimski plodovi.
Jedan limun ima oko 57% jestive tvari, na koru otpada 40% a na sjemenke oko 3%. Naravno, pri tome se mora uzeti u obzir da su to prosječne vrijednosti i da razni varijeteti mogu značajno odstupati od navedenog. Iz toga proizlazi da se limun ne koristi samo za dobivanje soka i limunske kiseline. Od kore se radi kandirano voće i dobivaju esencije i pektin. Od sjemenki se dobiva ulje, a ostatak se prerađuje za životinjsku hranu. Jedno odraslo drvo u povoljnim klimatskim uvjetima daje 600 do 800 plodova godišnje.
Plod limuna sadrži od 40 do 50% soka. Boja soka je žuta do blijedo zelena, a okus kiseo. Sadrži do 8% limunske kiseline, manje količine drugih organskih kiselina, oko 3% šećera i puno vitamina, prije svega C-vitamin. Prije upotrebe ga se pasterizira ili koncentrira. Pasterizirani sok koji je i bez konzervansa trajan najmanje jednu godinu, koristi se kao dodatak jelima i pićima. Koncentrirani sok se obično koristi za daljnju industrijsku preradu za gotova jela i pića.
Limunsko eterično ulje je žuta tekućina s izrazitim mirisom na limun, i potpuno je topivo u alkoholu. Sastoji se pretežno (oko 90%) od limunina. Industrijski ga deterpeniraju vakuumskom destilacijom ili uz pomoć otapala. Tako pročišćeno ulje koristi se prije svega u prehrambenoj industriji (likeri, kolači) i za izradu parfema. Industrija sredstava za čišćenje i deterdženata koristi ulje prije deterpenacije i čak ga razrjeđuje s jeftinijim proizvodima, primjerice s parafinskim uljem.
Još puno prije moderne faramakologije, limun se koristio kao lijek. Kad se još nije znalo za vitamine i koliko su korisni za zdravlje, limun je korišten kao lijek. Prije svega, smatralo ga se učinkovitim sredstvom protiv krvarenja otvorenih rana i za čišćenje zagnojenih rana. Limun je nezamjenjiv kod liječenja skorbuta što su znali još antički pomorci koji su na svako daleko putovanje uzimali sa sobom velike zalihe limuna.
Na Siciliji, koja je imala velike probleme s opskrbom pitkom vodom, oduvijek se u sve zalihe pitke vode stavljalo svježe polovice limuna. Ljudi su iz iskustva znali da limun dezinficira vodu, a moderna znanost je to potvrdila. Možda iz tog prastarog običaja proizlazi današnja navika da poslužujemo vodu s režnjem limuna.
Limun je jedna od najkorisnijih namirnica na našem planetu. Štiti od jako velikog broja bolesti, da ga se s pravom može nazvati super-hranom. Pun je nutrijenata: sadrži bioflavonoide, pektin, folnu kiselinu, vitamini C, A, B1, B6, kalij, kalcij, magnezij, fosfor, mangan. Povoljno djeluje na rad jetre, crijeva, želuca, imunog, živčanog i kardiovaskularnog sustava. Redovito konzumiranje limuna, može spriječiti bolesti poput laringitisa, bronhitisa, gripe, prehlade, artritisa, visokog krvnog tlaka, bakterijskih infekcija, bubrežnih i žučnih kamenaca, a prema najnovijim istraživanjima i raka![1] Zahvaljujući limunskoj kiselini, neutralizira otrovne tvari i njihovo djelovanje, olakšava probavu i ubrzava razlaganje masti. Sadrži visok postotak selena i vitamina C, koji povećavaju obrambenu moć i usporavaju starenje i vitamina B, neophodnog živčanom sustavu.[2]
100 g limuna sadrži: kcal kJoule voda masti kalij kalcij magnezij vitamin C 35-56 151-235 84-90 g 0,6 g 149 mg 11 mg 28 mg 51 mg100 g limuna tako pokriva 71% dnevne potrebe vitamina C za odraslu osobu i 7% dnevne potrebe kalija, 1% kalcija i 9% magnezija.
Limun (lat. Citrus limon) je stablo iz roda Citrus (porodica Rutaceae) i njegov plod. Rezultat je davnog križanja po svoj prilici pomela i citrone, ali već stoljećima uspijeva kao samostalno stablo koje se razmnožava reznicama ili cijepljenjem.
Bergamota (botanisce korektnje Citrus × limon, syn. Citrus bergamia) je skupina sortow ze swójby rutowych rostlinow (Rutaceae).
Bergamota (botanisce korektnje Citrus × limon, syn. Citrus bergamia) je skupina sortow ze swójby rutowych rostlinow (Rutaceae).
Citronowc[1][2] (Citrus × limon) je štom ze swójby rutowych rostlinow (Rutaceae). Jeho płód je citrona.
Citronowc je štom, kotryž docpěje wysokosć wot hač do 6 m.
Zrałe płody su žołte abo zelene. Wone wobsahuje 5-7% citronowu kisalinu a su bohate na witaminy.
Rosće najlěpje w ćopłych regionach z miłymi zymami.
Brěčka a bělizna so jako korjeninu w kuchni, w konditarstwje, w hotowanju napojow a k wudobywanju citronoweje kisaliny a wolijow wužiwatej.
ananas • aprikoza • awokado • banana • brěška • brusnica • citrona • curuba • dorničałka • durian • etrog • figa • grapefruit • granatowe jabłuko • guawa • holanska jahodka • hurmi kaki • jabłuko • jackfruit • kaki • karambola • kiwi • kiwano • kosmačka • krušwa • kumkwat • kwětla • liči • limeta • malena • mandarina • mandla • mango • marakuja • maruša • naši • oliwa • ostružina • papaja • paw-paw • pitahaya • oranža • pomelo • rambutan • janske jahodki (běłe, čerwjene, čorne) • ringlota • slowka • tamarillo • třěšeń • truskalca • winowa jahodka • wišnja
Citronowc (Citrus × limon) je štom ze swójby rutowych rostlinow (Rutaceae). Jeho płód je citrona.
Sitrun, jeruk sitrun (dari bahasa Belanda, citroen), atau lemon adalah sejenis jeruk yang buahnya biasa dipakai sebagai penyedap dan penyegar dalam banyak seni boga dunia.
Pohon berukuran sedang ini dapat mencapai 6 m dan tumbuh di daerah beriklim tropis dan sub-tropis serta tidak tahan akan cuaca dingin. Sitrun dibudidayakan di Spanyol, Portugal, Argentina, Brasil, Amerika Serikat dan negara-negara lainnya di sekitar Laut Tengah. Tumbuhan ini cocok untuk daerah beriklim kering dengan musim dingin yang relatif hangat. Suhu ideal untuk sitrun agar dapat tumbuh dengan baik adalah antara 15-30 °C (60-85 °F).
Beberapa kultivarnya antara lain 'Eureka', 'Lisbon' dan 'Meyer'.
Bunga
Buah sitrun dan bunganya
Sitrun
Sitrun
Sepasang sitrun
Sitrun
Pohon sitrun
Buah mengkal
Artikel bertopik Buah-buahan ini adalah sebuah rintisan. Anda dapat membantu Wikipedia dengan mengembangkannya. Sitrun, jeruk sitrun (dari bahasa Belanda, citroen), atau lemon adalah sejenis jeruk yang buahnya biasa dipakai sebagai penyedap dan penyegar dalam banyak seni boga dunia.
Pohon berukuran sedang ini dapat mencapai 6 m dan tumbuh di daerah beriklim tropis dan sub-tropis serta tidak tahan akan cuaca dingin. Sitrun dibudidayakan di Spanyol, Portugal, Argentina, Brasil, Amerika Serikat dan negara-negara lainnya di sekitar Laut Tengah. Tumbuhan ini cocok untuk daerah beriklim kering dengan musim dingin yang relatif hangat. Suhu ideal untuk sitrun agar dapat tumbuh dengan baik adalah antara 15-30 °C (60-85 °F).
Beberapa kultivarnya antara lain 'Eureka', 'Lisbon' dan 'Meyer'.
Ilmappelsína eða bergamía (fræðiheiti: Citrus bergamia) er ilmandi sítrusávöxtur á stærð við appelsínu, með gulum lit svipað og sítróna.
Ilmappelsína eða bergamía (fræðiheiti: Citrus bergamia) er ilmandi sítrusávöxtur á stærð við appelsínu, með gulum lit svipað og sítróna.
Sítróna (stundum nefnt gulaldin) fræðiheiti Citrus x limon) er blendingsafbrigði sítrustrés sem er ræktað á hitabeltinu og á heittempruðum svæðum. Heiðgulur ávöxturinn inniheldur súran safa sem inniheldur 5% sítrussýru og með sýrustig 2 til 3. Sítrónutréð getur orðið allt að sex metrar á hæð en er yfirleitt mun minna.
Mikið ræktuð til matar og er mjög C-vítamínríkur ávöxtur.
Il bergamotto è un agrume del genere Citrus.[1] Il nome deriva dal turco bey armudu = "pero del signore".
Non si conosce l'esatta genesi di questo agrume; il colore giallo indicherebbe una derivazione per mutazione genetica a partire da preesistenti specie agrumarie, quali limone, arancia amara o limetta.[2][3]
Anche la sua collocazione sistematica ha generato molte controversie tra i botanici: alcuni lo classificano come specie a sé stante (Risso e Poiteau), mentre altri lo indicano come sottospecie dell'arancio amaro (Swingle). Alcune leggende fanno derivare il bergamotto dalle isole Canarie, dalle quali sarebbe stato importato ad opera di Cristoforo Colombo; altre fonti propendono per Cina, Grecia, o dalla città di Berga in Spagna; mentre si narra la storia del moro di Spagna, che per 18 scudi ne vendette un ramo ai signori Valentino di Reggio (in Calabria), i quali lo innestarono su un arancio amaro in un loro possedimento nella contrada Santa Caterina (Reggio Calabria).
L'etimologia più verosimile è Begarmundi, cioè pero del signore in turco, per la sua similarità con la forma della pera bergamotta[4].
La prima piantagione intensiva di alberi di bergamotto (bergamotteto) fu opera, nel 1750, del proprietario Nicola Parisi lungo la costa reggina, nel fondo di Rada dei Giunchi, situato di fronte l'area dove oggi si trova, nel cuore della città, il Lido comunale Zerbi. Originariamente l'essenza veniva estratta dalla scorza per pressione manuale e fatta assorbire da spugne naturali (procedimento detto "a spugna"), collocate in recipienti appositi (detti concoline).
Nel 1844, si documenta la prima vera industrializzazione del processo di estrazione dell'olio essenziale dalla buccia grazie a una macchina inventata dal reggino Nicola Barillà, denominata macchina calabrese, che garantiva una resa elevata in tempi brevi, ma anche un'essenza di ottima qualità, se approdi a quella estratta a spugna.[5]
È un albero alto tra i tre e i quattro metri, con una corona tra i tre e i quattro metri.
I fiori sono bianchi, molto profumati. Le foglie sono lucide e coriacee come quelle dell'arancio e non cadono mai, nemmeno in inverno.
La fioritura e le nuove foglie spuntano appena finita la stagione delle piogge, all'inizio di marzo.
Il frutto è grande poco più di un'arancia e poco meno di un pompelmo; ha un colore giallo intenso più del pompelmo e meno del limone, esternamente ha la buccia liscia e sottile come un pompelmo, è meno rotondo del pompelmo in quanto è schiacciato ai poli.
La superficie oggi coltivata a bergamotto è di circa 1.500 ettari, con una produzione media di 100.000 kg di essenza. Per ottenere un kg di essenza occorrono 200 kg di frutti. La produzione di bergamotto nella provincia di Reggio Calabria è circa l'80% della produzione mondiale. Gli addetti del settore sono stimati in ca. 4.000 unità.
Le piante coltivate si ricavano tramite innesto di tre rami di bergamotto su un porta-innesto di arancio amaro di un anno. Rimane in vaso per un anno e viene interrato a due anni. L'innesto e il trapianto nell'anno successivo avvengono preferibilmente a febbraio o a settembre. Ha una vita produttiva di 25 anni, comincia la sua produzione da tre anni, arriva al massimo della produttività a 8 anni e può arrivare fino a un quintale per pianta se potato (vengono tagliate le cime in modo che il frutto cresca in basso al riparo dal forte sole estivo e dal forte vento).
La produttività è fortemente influenzata dalle temperature e dalle piogge: è un albero che non sopporta gli sbalzi in basso della temperatura e l'eccessiva o scarsa piovosità, mentre ben sopporta il caldo.
Si pianta un albero ogni quattro metri, si ripara il terreno con dei filari di pino di elevata altezza e fitti, nel lato del terreno in direzione del mare per riparare la coltivazione dal forte vento che spira dal mare dallo stretto di Messina tutto l'anno.
La sua zona di produzione è prevalentemente limitata alla zona ionica costiera nella provincia di Reggio a tal punto da diventare un simbolo dell'intera zona e della città. L'area coltivata a bergamotto è costituita dalla fascia costiera Calabra, molto pianeggiante e riparata dal forte vento dello stretto di Messina, grazie alle colline circostanti, per un'estensione di circa 150 chilometri e situata a circa due chilometri di distanza dal mare.
Molto nota è l'area di coltivazione della zona di Melito di Porto Salvo (RC) e in particolare le frazioni di Prunella e Caredia (Lacco), la quale ogni anno, nel periodo tra novembre e gennaio, contribuisce con le proprie piantagioni, al maggior raccolto del frutto del bergamotto.
Dal punto di vista climatico l'area è caratterizzata da un microclima che nelle mappe climatiche viene classificato come area "tropicale temperata umida" caratterizzata da venti medio/forti che soffiano per quasi tutto l'anno, estati calde senza pioggia, inizio primavera e fine autunno molto piovosi e inverni con temperature giornaliere quasi sempre superiori ai dieci gradi. I giorni di sole sono mediamente 300 l'anno.
Predilige i terreni argilloso-calcarei e alluvionali.
Viene coltivato in tre cultivar: femminello, castagnaro e fantastico. Si distinguono in particolare per i frutti: il femminello è più produttivo, ma presenta frutti più piccoli delle altre cultivar e lisci, il castagnaro è vigoroso con frutti più grossi e rugosi, il fantastico è simile al femminello ma con frutti piriformi.
Lo stesso argomento in dettaglio: Olio essenziale di bergamotto. I prodotti del bergamotto sono: i frutti, l'olio essenziale, il succo e la polpa.
Il frutto intero normalmente non è messo in vendita al dettaglio ma utilizzato solo per la trasformazione in essenza. Intero, si trova solo dai contadini da novembre a marzo; è possibile ottenere delle spremute come si fa con gli altri agrumi (per es. arancio), si può tagliare a spicchi per farne delle insalate o, come per il limone, metterlo nel tè (la buccia è aromatica come quella del limone). Il suo succo è molto amaro per la presenza di naringina e sembra essere attivo, grazie al contenuto in polifenoli, nell'abbassare il tasso di colesterolo. In particolare l'effetto sarebbe da imputare alla presenza di due flavonoidi statin-like (con attività simile a quella delle statine), denominati brutieridina e melitidina.[6][7][8][9]
Il contenuto di acido citrico è pari a 66 g/l, tale alta quantità ha determinato negli anni passati l'utilizzo del succo come fonte di acido citrico naturale.
Il suo utilizzo riguarda soprattutto gli oli essenziali derivati dalla buccia dei frutti nonché dai fiori, dalle foglie e dai giovani rametti. L'olio essenziale di bergamotto è esportato in tutto il mondo per la sua proprietà di donare una nota estremamente fresca alle composizioni di profumeria. È componente essenziale dell'Eau de cologne e delle Eau de toilette, primi prodotti grazie al quale il bergamotto ha avuto un uso diffuso in tutto il mondo. Modernamente l'essenza si estrae sempre meccanicamente con macchine dette "pelatrici": tali macchine "raspano" l'esterno del frutto in corrente d'acqua ottenendo un'emulsione convogliata in centrifughe che separano per differenza di peso specifico (la densità relativa d20/4 è di circa 0,88) l'essenza dall'acqua.
Quando non lavorata per l'estrazione dell'essenza, è possibile utilizzarne la buccia, riversa ed essiccata, per la realizzazione di piccoli contenitori. Tradizionalmente essi sono destinati all'uso come tabacchiere.[10]
In passato, gli psoraleni contenuti nell'estratto di olio di bergamotto sono stati usati negli acceleratori d'abbronzatura e nei filtri solari. Gli psoraleni penetrano nella pelle, dove aumentano la quantità di danno al DNA. Questo danno è possibile nelle scottature solari ed è compresente con una maggiore produzione di melanina. Può anche portare a fitofotodermatosi, uno scurimento della pelle a causa di una reazione chimica che rende la pelle più sensibile alla luce UV.
Queste sostanze sono note come cancerogene dal 1959,[11] ma sono state bandite dai filtri solari dopo il 1995 (negli USA)[12]. Sono stati inoltre proibiti in molti altri stati, dopo aver causato numerosi casi di melanomi maligni con esito fatale[13]. Gli psoraleni vengono ora usati solo nel trattamento di alcune patologie, come nella terapia PUVA
Attraverso il processo di "defurocumarinizzazione" è possibile ridurre notevolmente il Bergaptene (5-MOP), una furocumarina fototossica e fotomutagena[14] che per esposizione al sole può provocare ustioni anche agli strati cutanei più profondi.
È preferibile acquistare in farmacia o in erboristeria l'essenza defurocumarinizzata.
I frutti non sono gradevoli da mangiare senza prima esser stati lavorati. Unico utilizzo del frutto quasi maturo o maturo, se si vuole un sapore non fastidioso (l'essenza, se assaggiata, ricorda un po' la nafta), è in spicchi, che sostituiscono il limone a spicchi nel tè. Dai semi nasce il bergamotto selvaggio, usato a volte come porta innesto in luogo dell'arancio amaro. Il frutto intero può essere candito; la polpa e gli scarti della buccia, che vengono chiamati "pastazzo", sono usati come alimento concentrato per gli animali d'allevamento, come suini o bovini da carne e latte. La buccia intera è usata al posto della carta da dolci, o per alcuni prodotti artigianali per realizzare souvenir (le famose tabacchiere); oppure, messa a macerare in alcool etilico, costituisce la base del liquore denominato bergamino o bergamello. Il succo ricavato dal bergamotto maturo (giallo) è usato, a volte e in piccole quantità, dall'industria dei succhi di frutta per la sua nota amara.
Secondo Gildemeister e Hoffmann, nel loro libro "Gli oli eterici" (Die etherischen Öle), il bergamotto venne introdotto fra il 1672 e il 1708. Nei registri commerciali dedicati all'Eau de Cologne della ditta profumiera Johann Maria Farina gegenüber dem Jülichs-Platz (ovvero "Giovanni Maria Farina di fronte alla piazza di Jülich"), altrimenti detta Farina Gegenüber, si trovano testimonianze dell'acquisto di bergamotti a partire dal 1714.
A partire dal momento in cui il bergamotto viene nominato, precisamente nel 1750 quando venne piantato da un certo Nicolo Parisi, l'olio di bergamotto è divenuto una componente essenziale per l'industria profumiera e, in particolare, dona all'Acqua di Colonia la sua fragranza tipica.
La raccolta del bergamotto ha come fine quasi esclusivo la produzione dell'essenza. L'olio eterico di bergamotto viene ricavato dalla buccia del piccolo frutto giallo-arancio. Originariamente i frutti venivano pressati a mano (sfumatura), successivamente con presse di legno, mentre oggigiorno il processo è stato meccanizzato. Per produrre un litro d'olio sono necessari 200 chili di bergamotti.
L'essenza di bergamotto è utilizzata nella creazione di numerose fragranze.[15][16][17]
Il suo uso nell'alimentazione risale almeno all'aprile del 1536, come risulta dal «menu di magro» offerto all'imperatore Carlo V, di passaggio per Roma, dal cardinale Lorenzo Campeggi[19].
La scorza di bergamotto, se opportunamente trattata, ad esempio messa in salamoia e poi unita al succo, può essere utilizzata per aromatizzare primi[20] e secondi piatti, ma anche dolci come la celebre Torta Nosside. Altri prodotti dolciari ricavati dal bergamotto sono le caramelle e le scorzette candite.
L'aroma dell'olio di bergamotto è utilizzato per aromatizzare il tè, nella variante denominata Earl Grey, o per ricavarne un profumato e raffinato sorbetto.
Tra le numerose bevande gassate in bottiglia e lattina prodotte negli ultimi 10 anni ci sono: il Bergò, il Bergotto, il Bergood, il Gramotto (fatto anche con la melagrana) e la Calafrisca il quale condivide il gusto con la mela.
Il succo di bergamotto è usato come amaricante nei succhi di altri agrumi. Viene venduto in bottiglia di vetro da solo o mescolato col melograno
Lo stesso argomento in dettaglio: Bergamotto (aspetti medici). La letteratura scientifica sul bergamotto, è molto ampia. Il bergamotto ha diverse proprietà terapeutiche riconosciute, tra queste:
L'olio essenziale di bergamotto è particolarmente soggetto a contraffazioni essendo una essenza pregiata prodotta in quantità relativamente piccole. Generalmente la contraffazione consiste nel "tagliare" l'essenza, ovvero nell'aggiungere distillati di essenze di scarsa qualità e basso costo, ad esempio di arancia amara e di menta bergamotto e/o miscele di terpeni naturali o sintetici, o nel "ricostruire" l'essenza a partire da prodotti chimici di sintesi, colorandola con clorofille. A livello mondiale ogni anno si commercializzano circa tremila tonnellate di essenza dichiarata di bergamotto, mentre l'essenza genuina di bergamotto prodotta annualmente ammonta a non più di cento tonnellate.[21]
L'utilizzo dell'analisi gascromatografica con colonne aventi una fase stazionaria chirale consente di analizzare miscele di enantiomeri. L'analisi della distribuzione enantiomerica di vari composti, quali acetato di linalile e linalolo, permette la caratterizzazione dell'essenza di bergamotto in base al processo produttivo e consente di scoprire l'eventuale contraffazione dell'essenza.[22][23][24][25]
Il bergamotto è un agrume del genere Citrus. Il nome deriva dal turco bey armudu = "pero del signore".
Bergamia est species hybrida arborum fructiferarum quae ad genus citrorum pertinet, in Europa meridiana culta, anno 1708 primum descripta. Anno 1819 sub forma speciei Citrus bergamia Risso & Poit., recentius sicut hybrida substantiva Citrus × bergamia ordinata, potius sicut grex sub nomine Citrus × aurantium comprehendenda est: hybrida est enim Citrus × aurantium aut cum C. medica aut cum C. × limon.[1] Fructus comestibiles, in condituras coquendae, potius propter oleum essentiale aromaticum utiles sunt.
Bergamia est species hybrida arborum fructiferarum quae ad genus citrorum pertinet, in Europa meridiana culta, anno 1708 primum descripta. Anno 1819 sub forma speciei Citrus bergamia Risso & Poit., recentius sicut hybrida substantiva Citrus × bergamia ordinata, potius sicut grex sub nomine Citrus × aurantium comprehendenda est: hybrida est enim Citrus × aurantium aut cum C. medica aut cum C. × limon. Fructus comestibiles, in condituras coquendae, potius propter oleum essentiale aromaticum utiles sunt.
Vide etiam paginam discretivam: Limo (discretiva)
Limon (-is f.)[3][4] (a nomine Arabico لیمون līmūn / laimūn, a Persico لیمون līmūn)[5] sive nomine botanico Citrus × limon est hybrida inter species in genere cui nomen est Citrus. Binomen Citrus limon statuit anno 1768 Nicolaus Laurentius Burmannus[1] post Linnaeum, qui nomen subspeciale Citrus medica β Limon anno 1753 elegerat,[6] Casparum Bauhinum secutus.[7]
Bauhinus enim in capitulo de arbore cui nomen "Malus citria" (i.e. Citrus medica) dedit, sic arborem nostram sub nomine "Malus limonia acida" cum nominibus anterioribus enumeravit:
Post Bauhinum et Linnaeum Burmannus filius limonem sicut speciem separatam sic enumerat, auctoritatibus citatis:
Species generis Citri spontaneae crescunt per regionem satis magnam Australasiaticam, occidentem versus ab India orientali incipientes, orientem versus ad Sericam et Iaponiam necnon Philippinas insulas, meridiem versus usque in Novam Guineam Australiamque. Inter species huius generis hybridae facillime et crebrissime gignuntur, quorum nonnulli fructús hominibus perutiles et valde gratos producunt. Iam Linnaeus limonem subspeciem esse Citri medicae (mali Medici antiquorum) censuit, quae species fructus colore flavo magnos, rugosos et aromaticos sed aegre esculentos profert. Paulo post eum Burmannus filius limonem in speciem erexit, sed apud botanicos recentiores satis constat hanc arborem neque singulam speciem esse neque subspeciem simplicem. Est enim hybrida C. medicae cum Citro × aurantio (aurantio Latinistarum recentiorum), quae ipse iam hybrida est inter C. maximam (pompelmos vernacularem) et C. reticulatam (vel tangerinam).
C. maxima fortasse ex Asia austro-orientali orta est, sed C. reticulata ut videtur e Serica orientali et fortasse Iaponia australi. Verisimile est igitur hybridam inter eas, q.e. C. × aurantium, in hortis Sinarum meridianorum genitum esse. Sed species C. medica Assamiae regionis in India boreo-orientali et fortasse Birmaniae indigena est.[9] In aliqua Indiae regione, ab litoribus oceani Indici haud longe distans, hybrida C. × limon primum productus est. Vavilov sub frugibus ex India oriundis ordinavit (sed dubitanter).[10]
C. medica, omnium specierum huius generis prima, in Asiam occidentalem temporibus classicis transmissa est ad Mediam, unde Theophrastus saec. IV a.C.n. exeunte de hac arbore curiose refert,[11] et mox ad litora Mediterranei, ubi Iudaei in usu religioso cito acceperunt. Eruditi nonnulli fructum C. × limon, eodem colore pictum, forma et mensura paulo restrictiori, utilitate praestantiorem, iam sub imperio Romano ad Europam pervenisse dixerunt: in picturis muralibus domús 1.ix.5 Pompeiani viderunt,[12] in dialogis Athenaei Plutarchique descriptionem audiverunt.[13] Alii abnuunt;[14] pro certo Romani, etsi talem arborem cognovissent, nomine nunquam a C. medica distinguerunt.[15]
Auctorum omnium nobis cognitorum qui limonem nominatim descripserunt primus est al-Iṣṭaḫrī. Hic in opere geographico Kitāb al-masālik wa'l-mamālik ("Viae regnorum descriptio") anno fere 951 confecto de castello Mansura regionis Sindh loquitur: "Habent arundinem sacchariferam. In eorum terris gignitur fructus magnitudine malo similis, nomine līmūnaḥ, amarissimum et acidissimum."[16] Saeculis XII exeunte et XIII ineunte fontes varii limonem iam melius et apud plures cognitam referunt. Hibat Allāh ibn Jamīʿ, Iudaeus Saladini medicus, libellum de proprietatibus lemonis composuit e quo fragmenta nobis servantur.[17] Yāqūt auctor encyclopaedicus in Kitāb muʾjam al-buldān arbusta limonum vallis Jarmaq prope Sidonem laudavit.[18] Ex eadem fere loco Iacobus Vitriacensis, primus Europaeorum, limones quas in Palaestina observaverat Latine descripsit:
Iam orientem versus Hemacandra fortasse saeculo XII exeunte, primus Indorum, lemonem inter fructus enumeravit, si recte sub designatione karuṇa, una e quattuor varietatibus citrorum, recognoscenda est.[20] Odoricus de Pordenone, qui de itinere suo Asiatico anno 1331 scripsit, sic refert:
In Europa meridiana cultura limonum medio aevo tardo sine dubio incepit. Ita Casparus Durante, auctor operis Herbario nuovo, limones crebriter cultas in Calabria Apuliaque et per regnum Neapolitanum refert;[22] cui succedit Ioannes Baptista Ferrarius, auctor operis specialis de fructibus generis Citri, titulo Hesperides. Permultae limonum varietates ibi sub appellatione "Arethusa sive Malum limonium" describuntur et illustrantur.[23] Inde cultura usque ad Angliam meridio-occidentalem pervenit, ubi in comitatu Devonia limones in hortis ad solem versis saeculo XVIII florebant.[24]
Limones, iam diu trans Oceanum Indicum et usque ad insulam Sanctae Helenae dispersae,[25] in Sericam paulo tardius introductae sunt. In opere Wu Zhenfang de geographia et frugibus provinciae Quantuniae, titulo Ling nan za ji, saeculo XVII conscripto, sub nomine i-mu ut videtur recognoscuntur;[26] nomen autem hodiernum est ning-meng. A peregrinis Europaeis a saeculo XVIII medio observabantur, et ab Ioanne Baptista Du Halde inter primos, qui anno 1735 commentaria itineris divulgavit:
Vide etiam paginam discretivam: Limo (discretiva)
Limon (-is f.) (a nomine Arabico لیمون līmūn / laimūn, a Persico لیمون līmūn) sive nomine botanico Citrus × limon est hybrida inter species in genere cui nomen est Citrus. Binomen Citrus limon statuit anno 1768 Nicolaus Laurentius Burmannus post Linnaeum, qui nomen subspeciale Citrus medica β Limon anno 1753 elegerat, Casparum Bauhinum secutus.
Tikrasis citrinmedis (lot. Citrus limon) – rūtinių (Rutaceae) šeimos citrinmedžių (Citrus) genties augalų rūšis.
Tėvynėje užauga medis, Lietuvoje - iki 2 m. Lapai iki 16 cm ilgio. Žydi ir vaisius nokina ištisus metus. Vaisius - tikroji citrina.
Vaistinio citrinmedžio ir mandarino hibridas.
Īstais citronkoks[2] (Citrus limon) ir neliels mūžzaļš rūtu dzimtas citrusaugs, kura sākotnējā dzimtene ir Dienvidaustrumāzija vai, iespējams, Indijas ziemeļi.[1] Par citronu sauc šī koka augli, kas ir iegareni, ovāli un parasti dzeltenā krāsā.
Citronkoki izaugi līdz 4,5-6 metru augstumam, ja netiek atzaroti. Lapu garums ir aptuveni 10 cm.[1] Ziedi ir baltā krāsā. Augļa izmēri ir no 7,5 līdz 12,5 cm gari.[1] Pēc iesēšanas citronkokam pirmais auglis izveidojas pēc 10—11 gadiem.
Citroni tiek audzēti gandrīz visās tropu un subtropu zemēs. Visvairāk citroni 2009. gadā tika ievākti Indijā, Meksikā, Ķīnā, Argentīnā un Brazīlijā.[3] No Eiropas valstīm visvairāk citronus iegūst Spānijā, Itālijā un Grieķijā.[3] Vidusjūras zemēs citronus sāka audzēt 11. gadsimtā, kad tos ieveda krustneši no Tuvajiem Austrumiem.
Citronus audzē gandrīz visā pasaulē, un biologi nevar vairs saskaitīt, cik pavisam kopā ir citronu šķirnes. Būtiskākā atšķirība starp šķirnēm ir tikai to ārējais izskats, bet pārējās pazīmes — uzturvērtība un saimnieciskā nozīme — tikpat kā ir nemainīgas. Atšķirībām starp dažādu citronu šķirņu garšām nav liela nozīme, jo tos salīdzinoši reti lieto uzturā svaigā veidā.
Citronus visā pasaulē izmanto galvenokārt kulinārijā, bet tikpat labi var izmantot arī skaistumkopšanā un rūpniecībā, piemēram, ziepju ražošanā kā smaržvielu. No augļa iegūst sulu, bet arī tā mīkstā daļa un miza tiek izmantoti ēdienu pagatavošanā. Citronsulā ir aptuveni 5% citronskābes, kura piešķir citronam skābenu garšu un pH skaitli palielina no 2 uz 3. Citronsulu kā skābi bieži vien izmanto arī zinātniskos eksperimentos izglītības nolūkā, jo tā ir arī salīdzinoši lēti iegūstama. Citronos C vitamīns ir 51 mg uz 100 g.
Īstais citronkoks (Citrus limon) ir neliels mūžzaļš rūtu dzimtas citrusaugs, kura sākotnējā dzimtene ir Dienvidaustrumāzija vai, iespējams, Indijas ziemeļi. Par citronu sauc šī koka augli, kas ir iegareni, ovāli un parasti dzeltenā krāsā.
Citronkoki izaugi līdz 4,5-6 metru augstumam, ja netiek atzaroti. Lapu garums ir aptuveni 10 cm. Ziedi ir baltā krāsā. Augļa izmēri ir no 7,5 līdz 12,5 cm gari. Pēc iesēšanas citronkokam pirmais auglis izveidojas pēc 10—11 gadiem.
Lemon ialah pokok kecil yang malar hijau (Citrus × limon, selalu diberi sebagai C. limon) berasal dari Asia, dan juga nama untuk sejenis buah limau bujur yang berwarna kuning dan tebal kulitnya serta masam rasanya.
Asal tepat dari lemon masih misteri, walaupun dianggap secara meluas bahawa lemon pertama tumbuh di India, utara Burma dan China.[1][2] Di Asia Tenggara dan Selatan, ia dikenali kerana sifat antiseptik dan digunakan sebagai penawar untuk pelbagai racun. Lemon masuk ke Eropah (di dekat Itali selatan) paling lambat pada abad ke-1 Masihi, pada masa Rom Kuno. Namun, tidak banyak yang ditanam. Lemon kemudian diperkenalkan ke Parsi dan kemudian ke Iraq dan Mesir sekitar tahun 700. Lemon pertama kali tercatat dalam kesusasteraan dalam risalah Arab abad ke-10 mengenai pertanian, dan juga digunakan sebagai tanaman hias di kebun Islam awal. Ia diedarkan secara meluas di seluruh dunia Arab dan wilayah Mediterranean antara 1000 dan 1150 M. Asal genetik lemon bagaimanapin, dilaporkan merupakan hibrid antara oren pahit dan sitron.
Penanaman lemon besar pertama di Eropah bermula di Genoa pada pertengahan abad ke-15. Beliau kemudian diperkenalkan ke Amerika tahun 1493 ketika Christopher Columbus membawa biji lemon untuk Hispaniola sepanjang perjalanan itu. Penaklukan Sepanyol di seluruh Dunia Baru membantu menyebarkan biji lemon. Ia terutama digunakan sebagai perhiasan dan ubat. Pada abad ke-18 dan 19, lemon semakin banyak ditanam di Florida dan California, ketika itu lemon mula digunakan dalam masakan dan perisa.
Pada 1747, ujian James Lind pada pelaut yang menderita penyakit skurvi melibatkan penambahan vitamin C dalam diet mereka dengan jus lemon.[3]
Jalur etimologi perkataan lemon menunjukkan asal Timur Tengah. Salah satu sebutan paling awal "lemon" dijumpai dalam dokumen Inggeris Tengah kebiasaan 1420-1421, yang menarik dari lemon Perancis Lama, dari situ ke limone Itali, daripada laymūn atau limun Arab, dari līmūn Parsi.
Lemon ialah pokok kecil yang malar hijau (Citrus × limon, selalu diberi sebagai C. limon) berasal dari Asia, dan juga nama untuk sejenis buah limau bujur yang berwarna kuning dan tebal kulitnya serta masam rasanya.
De citroen (Citrus limon) is een gele citrusvrucht met een zure smaak die veroorzaakt wordt door het aanwezige citroenzuur dat ook in veel andere citrusvruchten voorkomt.
De citroen bevat veel vitamine C en wordt in kleine hoeveelheden in veel gerechten gebruikt als smaakmaker, maar ook in gebak zoals cake. Daarvoor is ook geraspte citroenschil goed bruikbaar. De schil van de citroen glanst veelal doordat deze net na het oogsten wordt voorzien van een dun waslaagje. Bij biologische citroenen wordt geen waslaagje aangebracht.
Uit de schil van de citroen wordt door persing of stoomdestillatie een etherische olie bereid die veel gebruikt wordt in parfum, waaronder eau de cologne, andere cosmetica en in limonades en snoepgoed.
De voedingswaarde van 100 gram verse citroen zonder schil is:
Energetische waarde 121 kJ (29 kcal) Koolhydraten 9 gram Eiwit 1,1 gram Vet 0,3 gram Vitamine C 53 mgIn fruitsalades is citroen heel geschikt om bruinverkleuring van de andere vruchten, zoals appels, te voorkomen.
De schil van de citroen wordt wel gebruikt om gebak smaak te geven.
Een drank die met citroensap gemaakt wordt is kwast.
Citroenen groeien aan een boom. Deze boom draagt vier maal per jaar vrucht, die ieder seizoen een andere kleur heeft. De vruchten in de zomer groeien van juli tot september en zijn groen. In de herfst en winter zijn de citroenen geel, zoals ze in de winkel zijn te vinden. In mei zijn de vruchten bijna wit van kleur en blijven dat ook. De citroenboom is de enige bekende boom die vier maal per jaar vrucht draagt.[bron?][1]
Bronnen, noten en/of referentiesIn fruitsalades is citroen heel geschikt om bruinverkleuring van de andere vruchten, zoals appels, te voorkomen.
De schil van de citroen wordt wel gebruikt om gebak smaak te geven.
Een drank die met citroensap gemaakt wordt is kwast.
Bergamott (Citrus x bergamia eller Citrus bergamia), også kjend som bergamottappelsin, er ei sitrusfrukt som blir dyrka for den eteriske olja si. Typen blir hovudsakleg dyrka i Calabria, der ein oppnår den beste olja.[1] Bergamottolje blir brukt i kosmetikk, næringsmiddel, til aromaterapi og liknande. Ho er mellom anna kjend frå eau de cologne, Earl Grey-te og snus.
Bergamott-planten er eit lite tre. Det men kan bli opptil 12 meter høgt, men frukttre blir haldne 4-5 meter høge.[2] Treet har sylindrisk stamme og gråbrun bork.[2] Bergamott er eviggrøn med ovale og glatte blad. Blomane er kvite.[3] Bløminga finn stad i april og mai, medan fruktene byrjar mogna i november.[2]
Fruktene er små og runde. Dei er grøne som kart og gule når dei mognar.[3]
Namnet «bergamott» er truleg ei samanblanding mellom bynamnet Bergamo og bergamottpære, ein pæretype som på turkotatarisk heiter beg-armutu, 'prinsepære'.[4] På italiensk heiter frukta bergamotto og på fransk bergamote.[1] I Frankrike blir også limett av og til kalla «bergamote», medan på engelsk omtaler ein også urter frå Monarda-slekta som dette.
Bergamott oppstod som ei kryssing mellom to ulike sitrustypar, med pomerans (C. aurantium) og limett (C. limetta) som dei to mest sannsynlege stamartane. Ein reknar med at kryssinga oppstod i Italia, men planten kan også ha blitt innført frå ein annan stad ved Middelhavet eller Kanariøyane.[2]
Planten har hatt fleire ulike vitskaplege namn ut frå korleis ein klassifiserer han. Citrus x bergamia viser til statusen som ein hybrid, men artsnamnet Citrus bergamia er også mykje brukt. Citrus aurantium ssp. bergamia viser til at han også er blitt rekna som ein underart til pomerans. Andre synonym er Citrus limetta ssp. bergamia, Citrus decumana ssp. bergamia og Citrus bergamota.[2]
Bergamottolje har vore dyrka i middelhavsland i fleire hundreår. Bergamott veks mellom anna godt på Sicilia og i delar av Nord-Afrika, men den beste etriske olja får ein frå plantar frå Calabria, der ein også har størst produksjon.[1] Ein dyrker også noko bergamott i Elfenbeinskysten.[3] Dei særskilde eigenskapane til bergamottolje har vore kjende sidan midten av 1750-talet.[2] Ein vinn ut bergamottolje ved å kaldpressa det avrivne skalet til frukter som nesten er mogne, for så å rensa og filtrera henne.[3]
Bergamott er ei sur frukt som ikkje blir eten rå, men ho kan syltast til marmelade og skalet kan kandiserast til sukat.[5] Bergamottolje kan brukast til å smaksetja søtsaker, som lokum frå Midtausten og bergamote de Nancy frå Frankrike. Bergamottolje blei brukt til å smaksetja te frå 1800-talet, og er i dag særleg kjend i teblandinga Earl Grey.[3] Ho kan også brukast til likør og snustypar som Skruf og Generalsnus.[6]
Olja blir mykje brukt til ulike parfymar, kremar og såper.[3] Ho er ein viktig del av eau de cologne, som blei utvikla ved byrjinga av 1700-talet.[1] Bergamottolje har også ein vid bruk innan aromaterapi, der ho særleg blir rekna for å verka avslappande samstundes som ho er forfriskande. Andre bruksområde er mot infeksjonar i hud, munn, andedrettsorgan og urinvegar.[3]
Nokre innhaldsstoff i bergamottolje, som bergapten og psoralen, kan gjera huda ømfintleg for lys.[3]
Bergamott (Citrus x bergamia eller Citrus bergamia), også kjend som bergamottappelsin, er ei sitrusfrukt som blir dyrka for den eteriske olja si. Typen blir hovudsakleg dyrka i Calabria, der ein oppnår den beste olja. Bergamottolje blir brukt i kosmetikk, næringsmiddel, til aromaterapi og liknande. Ho er mellom anna kjend frå eau de cologne, Earl Grey-te og snus.
Sitron (Citrus limon) er den sureste av sitrusfruktene. Den er gul og eggeformet og har et strukturert skall.
Sitronen stammer fra Nord-India og har vært dyrket i både Lilleasia og Kina i flere tusen år. Sitron er en sitrusfrukt og tilhører rutefamilien.
I dag dyrkes sitroner i stor grad i landene rundt Middelhavet og i California. Sitrontreet blir 3-6 meter høyt, har kraftige torner, men store blomster med hvite kronblader, som er lyserøde på utsiden. Treet blomstrer året rundt og står derfor både med blomster og modne frukter på en gang.
Fruktene er gule og eggeformede med et tykt, læraktig skall og en lysegul fruktmasse med en meget syrlig smak, som egner seg godt til matlaging, det utvinnes sitronsyre fra frukten som brukes i mat. Skall av en art er egnet til sukat.
India er verdens største produsent av sitroner/lime (16 %), etterfulgt av Mexico (14,5 %) og Argentina (10 %).
Topp Ti Sitron/Lime Produsenter — 2007 Land Produksjon (Tonn) India 2 060 000 
Mexico 1 880 000 
Argentina 1 260 000 Brasil 1 060 000 Spania 880 000 Kina 745 100 
USA 722 000 Tyrkia 706 652 
Iran 615 000 Italia 546 584 Totalt i verden 13 032 388 På grunn av det høye innholdet av sitronsyre er det få som orker å spise sitronen naturell, men den er hyppig brukt som smakstilsetning i en stor variasjon av ulike retter. Sitron kan skjæres i skiver, båter og biter, eller skrelles. Du kan også presse sitronsaften, eller raspe skallet.Fruktsaften gir syrlighet til maten, mens skallet gir en kraftig sitronaroma og bitter smak.
Hvis man presser litt sitronjuice over dampede grønnsaker, beholder de den friske fargen lengre og fremheve smaken. Sitron forhindrer at rå frukt og grønt blir brune i fargen etter oppkutting, slik som på for eksempel epler og avokado.
Sitronen har lang holdbarhetstid og oppbevares best ved 8-12 ºC, men trenger ikke å oppbevares i kjøleskap.
Sitron er tilgjengelig hele året. Den skal ha klart gult skall. Skallet kan være tynt med svak struktur eller tykt med mer kraftig struktur. Velg sitroner som har tynt skall og som er relativt tunge i forhold til størrelsen, de har mest fruktjuice.
Sitronen inneholder mye C-vitamin og den kraftige antioksidanten limonin.[trenger referanse]
Sitron har blitt brukt i medisiner i årtusener. Den er sterkt bakteriedrepende.[1]
Sitron brukes blant annet til behandling av munnsår.[1]
Sitronen er, ved siden av fersken og granateple, én av de tre hellige frukter, ifølge buddhismen[trenger referanse]. Den har trolig fått denne statusen pga. dens medisinske bruksområder.
Sitron (Citrus limon) er den sureste av sitrusfruktene. Den er gul og eggeformet og har et strukturert skall.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
Da finì.
A l'é n'antich ìbrid, miraco tra ël Citrus grandis (pomelo) ël Citrus medica (sitron). Da finì.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
DistribussionDa finì.
NotissieA l'é n'antich ìbrid, miraco tra ël Citrus grandis (pomelo) ël Citrus medica (sitron). Da finì.
Cytryna zwyczajna Citrus limon (L.) Burm., nazywana też cytryną właściwą lub po prostu cytryną – gatunek roślin z rodziny rutowatych (Rutaceae Juss.). Pochodzi z południowo-wschodnich Chin, lecz współcześnie nie występuje tam ani w stanie dzikim, ani nie jest tam uprawiana. Prawdopodobnie powstała w wyniku skrzyżowania limy (Citrus aurantifolia syn. C. latifolia) z cytronem (Citrus medica). Do Europy trafiła w średniowieczu (starożytni Rzymianie znali i uprawiali tylko cytrony Citrus medica)[3].
Wartość energetyczna 167 kJ (40 kcal) Białka 0,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Węglowodany 9,5 g szczegółowe informacje Przyswajalne 7,5 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,8% 5,8% 5,8% 5,8% M 5,8% 5,8% 5,8% 5,8% Cukry (jedno- i dwucukry) 3,1 g Błonnik 2 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,0% 8,0% 9,5% 9,5% M 5,3% 5,3% 6,7% 6,7% Tłuszcze 0,3 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,08 g omega-3 0,02 g α-Linolenowy (ALA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% omega-6 0,06 g Linolowy (LA) 0,06 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Woda 88,9 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Witaminy Witamina C 50 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 67% 67% 67% 67% M 56% 56% 56% 56% Tiamina (B1) 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Ryboflawina (B2) 0,023 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Niacyna (B3) 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina B6 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,2% 6,2% 5,3% 5,3% M 6,2% 6,2% 4,7% 4,7% Foliany 0,0012 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,001 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,19 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Makroelementy Fosfor 22 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Wapń 40 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 3,3% 3,3% M 4,0% 4,0% 4,0% 3,3% Magnez 9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,3% 2,1% 2,1% 2,1% Potas 125 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Sód 5 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% Mikroelementy Jod 0,0015 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Żelazo 0,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 7,5% 7,5% M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% Miedź 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 22% 22% 22% 22% M 22% 22% 22% 22% Cynk 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Mangan 0,04 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% Dane liczbowe na podstawie: Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 603, ISBN 978-83-200-5311-1Pokrój
Pokrój drzewka
Dojrzały owoc
Citrus bergamia ou laranja-bergamota, é um citrino de pequeno porte, cujos frutos têm forma ligeiramente similar à de uma pera.
Esta espécie está quase limitada à costa da província de Calábria, na Itália, de tal modo que é um símbolo de toda a região.
Também se cultiva na Argentina, no Brasil e no estado norte-americano da Geórgia. Mas, devido à argila, cal e depósitos aluviares que se encontram nos terrenos da zona italiana da Calábria, julga-se que nenhuma outra parte do mundo produza frutos da mesma qualidade.
A sua casca é utilizada para produzir uma essência aromática (ou óleo essencial) que é utilizada na fabricação do chá Earl Grey.
Citrus bergamia ou laranja-bergamota, é um citrino de pequeno porte, cujos frutos têm forma ligeiramente similar à de uma pera.
Esta espécie está quase limitada à costa da província de Calábria, na Itália, de tal modo que é um símbolo de toda a região.
Também se cultiva na Argentina, no Brasil e no estado norte-americano da Geórgia. Mas, devido à argila, cal e depósitos aluviares que se encontram nos terrenos da zona italiana da Calábria, julga-se que nenhuma outra parte do mundo produza frutos da mesma qualidade.
A sua casca é utilizada para produzir uma essência aromática (ou óleo essencial) que é utilizada na fabricação do chá Earl Grey.
Lămâiul (Citrus limon) este un arbust din familia Rutaceae, nativ din Asia, de la 5 la 10 m înălțime, considerat veșnic verde.
Fructul copt are forma sferică alungită și coaja în culori care variază de la verde deschis la galben strălucitor. Fructul ajunge la maturitate toamna târziu în emisfera de nord. Pulpa este suculentă, bogată în acizi și în vitamina C, ceea ce a făcut frunctul - datorită conservării ușoare - să fie distribuit în întreaga lume de marinarii care-l utilizau pentru a preveni scorbutul.
Fructul este utilizat în scopuri culinare și non-culinare în întreaga lume - în primul rând pentru suc, deși pulpa si coaja (coaja) sunt deasemeni folosite la gătit. Sucul de lămâie conține aproximativ 5%-6% (aproximativ 0,3 M) de acid citric, care îi dă un gust acru și un pH de 2-3. Gustul acru distinctiv al sucului de lămâie îl face un ingredient cheie în multe feluri de mâncare din întreaga lume.
Un studiu genetic a lămâiei consideră că este un hibrid între un portocal acru și un lămâi sălbatic („citron”) [14].
Se presupune că primul lămâi a crescut în sudul Indiei, nordul Burmei, și China [15][16]. În Asia de Sud și de Sud-Est, acesta a fost cunoscut pentru proprietățile sale antiseptice și a fost folosit ca un antidot pentru diferite otrăvuri. În India, fructul, lămâia, este utilizată în viața de zi de zi pentru diverse scopuri. Este utilizată în toată medicină tradițională indiană, în principal, în medicina Siddha și Ayurveda. Acesta este unul dintre ingredientele principale în multe din bucătăria indiană. Lămâia marinată sau mango marinat fac parte din masa zilnică de prânz în sudul Indiei în special în Pooja hindusă.
Lămâiul a intrat în Europa (aproape de sudul Italiei), nu mai târziu de primul secol d.Hr., în timpul Romei Antice. Cu toate acestea, nu a fost cultivat pe scară largă [17]. A fost introdus mai târziu în Persia și apoi în Irak și Egipt în jurul anului 700 d.Hr.. Lămâiul a fost înregistrat în literatura de specialitate într-un tratat în limba arabă despre agricultură din secolul XX și a fost, de asemenea, folosit ca plantă ornamentală în grădinile islamice [17]. A fost distribuit pe scară largă în întreaga lume arabă și regiunea mediteraneană între 1000 și 1150.
Prima cultivare substantială de lămâi în Europa a început în Genova, în mijlocul secolului XV [17]. Mai târziu a fost introdus în America în 1493, atunci când Cristofor Columb a adus semințe de lămâie în Hispaniola de-a lungul călătoriilor sale. Cucerirea spaniolă a ajutat la răspândirea în întreaga Lume Nouă a semințelor de lămâie. Acesta a fost folosit în principal ca ornament și medicină [17]. În secolele XVIII și XIX, odată cu utilizarea lămâilor pe scară largă în gătit și ca potențiator de aromă, acestea au fost din ce în ce mai mult plantate în Florida și California [18].
În 1747, James Lind experimentează pe marinarii care suferă de scorbut adăugând vitamina C din suc de lămâie în dieta lor [19].
Etimologic, cuvântul lămâie, sugerează o origine din Orientul Mijlociu. Una dintre cele mai vechi menționări apare într-un document vamal în limba engleză din 1420-1421, cu originea din limba franceză veche Limon. Mergând pe această cale, se ajunge la latină limone, provenit din arabică laymūn sau līmūn ليمون, și din persană līmūn لیمو (un termen generic pentru citrice) care este cognitiv cu sanskrita निम्ब (nimbū, lime) [20].
Ca medie, lămâia conține aproximativ 3 linguri (50 ml) de suc. Permiterea lămâii să ajungă la temperatura camerei înainte de stoarcere (sau încălzirea scurta într-un microunde) face mai ușoară extragerea sucului. Lămâile lăsate nerefrigerate pentru perioade lungi de timp sunt susceptibile la mucegai.
lămâie, crudă, fără coajă
(valori nutritive pentru 100 g)
Fructul are utilizări multiple în bucătărie:
Sucul, care are proprietăți antiseptice datorită pH-ului scăzut, este utilizat de la produse de prim ajutor până la tratamente împotriva durerii de gât.
Având o cantitate mare de vitamina C, sucul este deseori folosit pentru beneficiile acesteia în medicina naturală. Deasemeni, cu un conținut puternic de antioxidanți naturali (flavonoide), se presupune că putea juca un rol împotriva bolilor degenerative ale creierului, ca Alzheimer [21].
Este tot mai folosit în cosmetică pentru a da elasticitate pielii.
Într-o cercetare din cadrul „The Ohio State University”, SUA, s-a observat că aroma uleiului de lămâie folosită în aromo-terapie, nu influențează sistemul autoimun uman, dar poate modifica starea de spirit [22].
Uleiul obținut din coajă este folosit în curățirea suprafețelor din lemn, prin capacitatea solventului d-limonen de a dizolva ceara veche, amprentele și mizeria.
Este folosit în produsele de întinerire a vaselor de gătit din cupru.
În produsele de curățire pentru bucătărie și toaletă, sucul de lămâie este utilizat atât ca deodorizant cât și pentru a înlătura grăsimea, petele și a dezinfecta. Amestecat cu bicarbonat de sodiu, poate scoate petele de pe cutiile din plastic folosite la stocarea mâncării [23].
În scoli fructul, asemenea altor citrice, este folosit ori pentru a arăta producerea curentului electric, prin atașarea unor electrozi la mai multe lămâi, obținându-se un curent de joasă intensitate, dar suficient pentru a alimenta un ceas electric [23].
India este prima în lista producătorilor cu aproximativ 23,7% din totalul furnizării, urmată de Mexic (~13,2%), Argentina (~7,8%), China (~7,4%) și Brazilia (~7,1%).
Primii zece producători de lămâi – 2010 Țară Producție (Tone)
India 3,098,900Im 
Mexic 1,891,400 
Argentina 1,113,380 
China 1,058,105F 
Brazilia 1,020,350 
Statele Unite ale Americii 800,140 
Turcia 787,063 
Iran 706,800Im 
Spania 578,200Im 
Italia 522,377 Total la nivel mondial 14,244,782 * = Date neoficiale, fără simbol = cifră oficială, F = estimare FAO, Im = Im = datelor FAO bazat pe metodologia de imputare;
_lemon_buds_at_Madhurawada.JPG)
.jpg)
_by_Zhao_Lingrang_(%E8%B6%99%E4%BB%A4%E7%A9%B0).jpg)
.jpg)
_-_Waddell,_Maricopa_County,_Arizona,_USA_-_January_2013.jpg)
_-_Waddell,_Maricopa_County,_Arizona,_USA_-_January_2013.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|pages= și |page= (ajutor) |pages= și |page= (ajutor); Verificați datele pentru: |date= (ajutor) 
Carte • 
Categorie • 
Proiect Lămâiul (Citrus limon) este un arbust din familia Rutaceae, nativ din Asia, de la 5 la 10 m înălțime, considerat veșnic verde.
Fructul copt are forma sferică alungită și coaja în culori care variază de la verde deschis la galben strălucitor. Fructul ajunge la maturitate toamna târziu în emisfera de nord. Pulpa este suculentă, bogată în acizi și în vitamina C, ceea ce a făcut frunctul - datorită conservării ușoare - să fie distribuit în întreaga lume de marinarii care-l utilizau pentru a preveni scorbutul.
Fructul este utilizat în scopuri culinare și non-culinare în întreaga lume - în primul rând pentru suc, deși pulpa si coaja (coaja) sunt deasemeni folosite la gătit. Sucul de lămâie conține aproximativ 5%-6% (aproximativ 0,3 M) de acid citric, care îi dă un gust acru și un pH de 2-3. Gustul acru distinctiv al sucului de lămâie îl face un ingredient cheie în multe feluri de mâncare din întreaga lume.
Citrónovník pravý, staršie Citrónovník limonový (Citrus limon) je druh malého subtropického vždyzeleného stromu z čeľade rutovité. Jeho žltý plod sa nazýva citrón.
Má jednoduché vajcovité listy (dlhé 8 až 14 cm), ktoré obsahujú aromatické oleje. Kvitne od apríla do mája.[1] Malé, obojpohlavné biele kvety sú vo zväzkoch a sú veľmi voňavé. Plod je bobuľa s kožovitou šupkou (hesperídium).[2] Dorastá do výšky 3 až 6 m a má ostré tŕne[3].
Pôvodom je pravdepodobne zo severozápadnej Indie[4], rastie v Stredomorí, Juhozápadnej Ázii a na juhu Severnej Ameriky. Genetická štúdia naznačuje, že ide o kríženca medzi Citrus aurantium a Citrus medica.[5][6] Bol introdukovaný do Talianska v 2. storočí pred Kr. a v Iraku a Egypte sa pestoval v 7. storočí pred Kr.[7]
Plody sa používajú na konzumáciu, ako liečivá rastlina, na čistenie (šťava, dreň aj šupka).[7] Šťava z citróna obsahuje 5% až 6% kyseliny citrónovej, s pH približne 2,2. To jej dáva výraznú kyslú chuť a je kľúčovou zložkou v nápojoch a potravinách, ako je limonáda a citrónový koláč.
Tento článok je čiastočný alebo úplný preklad článku Lemon na anglickej Wikipédii.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Citrónovník pravý
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Citrónovník pravý
Citrónovník pravý, staršie Citrónovník limonový (Citrus limon) je druh malého subtropického vždyzeleného stromu z čeľade rutovité. Jeho žltý plod sa nazýva citrón.
Má jednoduché vajcovité listy (dlhé 8 až 14 cm), ktoré obsahujú aromatické oleje. Kvitne od apríla do mája. Malé, obojpohlavné biele kvety sú vo zväzkoch a sú veľmi voňavé. Plod je bobuľa s kožovitou šupkou (hesperídium). Dorastá do výšky 3 až 6 m a má ostré tŕne.
Pôvodom je pravdepodobne zo severozápadnej Indie, rastie v Stredomorí, Juhozápadnej Ázii a na juhu Severnej Ameriky. Genetická štúdia naznačuje, že ide o kríženca medzi Citrus aurantium a Citrus medica. Bol introdukovaný do Talianska v 2. storočí pred Kr. a v Iraku a Egypte sa pestoval v 7. storočí pred Kr.
Plody sa používajú na konzumáciu, ako liečivá rastlina, na čistenie (šťava, dreň aj šupka). Šťava z citróna obsahuje 5% až 6% kyseliny citrónovej, s pH približne 2,2. To jej dáva výraznú kyslú chuť a je kľúčovou zložkou v nápojoch a potravinách, ako je limonáda a citrónový koláč.
Bergamot (znanstveno ime Citrus bergamia) je vrsta drevesa iz rodu Citrus (družina rutičevk) in njegov sadež. Ta agrum je plod davnega križanja, o katerem se je izgubila vsaka sled. Nekateri raziskovalci menijo, da gre za križanje mandarine s fortunelami, kar bi se poznalo po obliki ploda, a ni dokazov o tem. Drugi pravijo, da se je bergamot pojavil v Kalabriji šele v osemnajstem stoletju kot spontano križanje med grenko pomarančo in pomelom, a tudi te trditve ni mogoče podpreti z dokazom.
Bergamot ni sopomenka za bergamotko, ki je vrsta hruške.
Bergamot je majhno drevo, do 3 metre visoko, s povešenimi vejami in nekoliko mehurčkastimi listi. Cvetovi so popolnoma beli in prijetno dišeči. Plod je manjši od pomaranče, okrogel ali nekoliko podoben hruški. Olupek je svetlo rumen, tanek in gladek. Vsebuje 10 do 15 krhljev kiselkastega okusa. Rastlina obrodi po treh letih od cepljenja in nato do dvajsetega leta daje vedno več sadežev, nakar pri teh količinah ostane še kakih 30 let. Uspeva pretežno na glinasto-apnenčastih tleh, skoraj izključno v Italiji (Kalabrija).[1]
Bergamot se ne uživa kot sveže sadje, ker je prekisel. V kuharstvu ga uporabljajo za marmelade in slaščice, a v glavnem se goji za pridobivanje esence iz olupkov, pa tudi iz cvetov, listov in mladih vejic. Sto kilogramov sadja da približno pol kilograma esence, oziroma sto plodov da 85 gramov esence. To je eterično olje rumene barve, ki gre od rjavih do zelenih tonov, prijetnega vonja, grenko in topljivo v alkoholu, zato primerno tudi za pripravo likerjev. Zanimivo je, da so uporabni tudi nezreli plodovi, ki so odpadli z drevesa. Iz njih se pridobiva t. i. črno olje, ki je rjave barve in manj prijetno dišeče, a vsebuje do 30 % estrov, zaradi česar se ga industrija s pridom poslužuje.[2]
Gojenje bergamota je zahtevno in zamudno, a donosno. Italija pridela letno okoli 160 ton sadja in večina gre v izvoz.
Bergamotovo eterično olje se uporablja v industriji parfemov, na primer za izdelavo kolonjske vode, ki jo je izumil Giovanni Maria Farina v Nemčiji v začetku osemnajstega stoletja.[3] Prvi zapiski o bergamotovem olju kot sestavini za dišave segajo v leto 1714 in jih je mogoče najti v Farinovih arhivih v Kölnu. S časom se je uporaba tega eteričnega olja zelo razširila: danes je za približno tretjino vseh moških in polovico vseh ženskih parfemov bergamotovo olje nepogrešljivo.
V kozmetični industriji se bergamotovo olje uporablja za izdelavo krem in tekočin zaradi njegove hladilne, osvežujoče narave, predvsem pri preparatih za odstranjevanje ličil. Posebno uporabno je za izdelovanje učinkovitih preparatov za sončenje. Ker vsebuje bergapten in psoralen, ki lahko negativno vplivata na kožo, ga izvedenci pri teh preparatih skrbno odmerjajo. Bergapten namreč porjavi kožo, a v prevelikih količinah povzroča madeže; previsoki odmerki psoralena pa lahko občutno spreminjajo DNK.
Prav zaradi prisotnosti bergaptena in psoralena se bergamotovo olje veliko uporablja tudi v farmaciji, na primer za zdravljenje luskavice in drugih kožnih bolezni. Ima tudi razkužilni učinek, ki olajša bolečine pri vnetjih in pospešuje njih zdravljenje. Po odstranitvi bergaptena in psoralena se olje prodaja kot mazilo proti revmi. Olupki bergamota in njegovo olje se uporabljajo tudi v aromaterapiji, za manjšanje depresije in slabe prebave.[4]
Pri bergamotu niso aromatični samo plodovi, temveč tudi korenine. Zaradi tega se bergamotovo drevo večkrat posadi v bližino drugih rastlin, da jih obvaruje pred škodljivci, ki napadajo korenine. Včasih ga zato gojijo kot spremljevalno rastlino v zelenjavnih vrtovih.
Bergamot (znanstveno ime Citrus bergamia) je vrsta drevesa iz rodu Citrus (družina rutičevk) in njegov sadež. Ta agrum je plod davnega križanja, o katerem se je izgubila vsaka sled. Nekateri raziskovalci menijo, da gre za križanje mandarine s fortunelami, kar bi se poznalo po obliki ploda, a ni dokazov o tem. Drugi pravijo, da se je bergamot pojavil v Kalabriji šele v osemnajstem stoletju kot spontano križanje med grenko pomarančo in pomelom, a tudi te trditve ni mogoče podpreti z dokazom.
Bergamot ni sopomenka za bergamotko, ki je vrsta hruške.
Limóna (znanstveno ime Citrus x limon) je drevo iz rodu Citrus (družina Rutaceae) in njegov sadež. Drevesu pravimo tudi limónovec. Je plod davnega križanja, verjetno med pomelom in citrono,[1] a že stoletja uspeva kot samostojno drevo, ki se razmnožuje s potaknjenci in cepljenjem. Izvor drevesa ni poznan, znanstveniki pa predvidevajo, da izvira iz Assama, severne Burme ali Kitajske, od koder je v Evropo prišlo pred drugim stoletjem našega štetja, v času antičnega Rima.[2]
Limona se širom sveta goji v neštetih varietetah, ki jih baje niti botaniki več ne registrirajo. Bistvene razlike med novimi varietetami so namreč večinoma le v zunanjem videzu, medtem ko ostanejo prehrambne lastnosti in ekonomska pomembnost praktično nespremenjene. Limona se namreč zelo redko uživa kot svež sadež, zato manjše spremembe okusa niso pomembne. Za industrijsko izkoriščanje pa pride prav vsakršna sorta, razen morda tistih, ki se zaradi neobstojnosti potrošijo na domačem trgu. Tako sta na primer skoraj neznani varieteti rdečih limon in sladkih limon, čigar plodovi so sicer kisli, a obenem toliko sladki, da jih domačini uživajo kot sveže sadje; ko je njih sadež obran, ga je treba porabiti v dveh-treh dneh, nakar se začne kvariti, zato je pa tudi skoraj nepoznan.
V glavnem se limone delijo v rumene in zelene, a gre za izključno komercialno delitev, saj rastejo na istem drevesu. Zelena limona se razvije iz poletnega cvetenja drevesa, ki se ga umetno povzroča z namerno popolno štiridesetdnevno sušo med junijem in julijem. Tako se pridobivajo poletne limone, ki imajo tanek zelen olupek in zelo sočno meso. Prenesejo dolga potovanja in skladiščenja, zato se izvažajo po vsem svetu. Njihove »sestre«, običajne rumene zimske limone, navadno zadostijo potrebam domačega trga. Tako izkoriščanje drevesa precej skrči njegovo življenjsko dobo, a je zelo donosno in zato splošno v navadi.
Limona je manjše drevo, od 3 do 6 metrov visoko. Mladi poganjki in cvetni lističi so vijoličasti. Plod je rumene barve, v notranjosti brezbarven, ovalne do skoraj okrogle oblike, navadno z vzboklino pri peclju in ošiljenim krajcem na nasprotni strani. Olupek je lahko grobo hrapav ali gladek, na notranji strani več ali manj obložen z belo spužvasto plastjo, imenovano albedo, ki ni užitna. Rastlina se ponekod goji v okrasne namene, a na splošno se nasadi vzdržujejo za pridobivanje sadežev.
V ugodnih podnebnih pogojih obrodi limona dvakrat letno. Spomladansko cvetenje, iz katerega zrastejo najboljši sadeži, traja vsaj dva meseca. Prav toliko časa lahko zreli sadeži počakajo na veji, da se jih obere, kar dovoljuje sistematično obiranje skozi vso zimo, od novembra do aprila ali maja. Drugo cvetenje, ki je v komercialnih nasadih siljeno, poteka avgusta in septembra, plodovi se pa začnejo pobirati maja, takoj po zadnjih zimskih sadežih.
Povprečno je pri limoni le 57 % užitne snovi, saj odpade do 40 % teže na olupek in 3 % na semena. Seveda je treba pri tem upoštevati, da gre le za povprečje, saj se odstotki pri raznih varietetah občutno spreminjajo. Podatek pa da razumeti, da se limona ne goji samo za pridobivanje soka in citronske kisline. Iz olupkov se izdeluje kandirano sadje in se pridobivajo esence in pektin. Iz semen pridobivajo olje, ostanki pa gredo v predelavo za živalsko krmo. V ugodnih pogojih da odraslo drevo od 600 do 800 plodov letno.
Limonin sok predstavlja od 40—50 % sadeža. Je rumena do svetlozelena tekočina kislega okusa, ki vsebuje do 8 % citronske kisline, manjše količine drugih organskih kislin, okoli 3 % sladkorja in obilo vitaminov, predvsem C-vitaminov. Pred uporabo je podvržen pasterizaciji ali koncentriranju. Pasterizirani sok, ki je brez konzervansov obstojen vsaj eno leto, se uporablja kot dodatek jedem in pijačam. Koncentrirani sok gre navadno v nadaljnjo industrijsko predelavo za gotova jedila in pijače.
Limonino esenčno olje je rumena tekočina z izrazitim vonjem po limoni, ki je popolnoma topljiva v alkoholu. Sestoji pretežno iz limonina (90 %). V industriji ga deterpenirajo bodisi z vakuumsko destilacijo kot tudi s pomočjo topilnih sredstev. Tako prečiščeno se olje uporablja predvsem v živilski industriji (likerji, slaščice) in za izdelavo parfemov. Industrija čistilnih sredstev in detergentov se poslužuje olja pred deterpenacijo in ga celo redči s cenejšimi snovmi, na primer s parafinskim oljem.
Pred odkritjem postopka pridobivanja citronske kisline s postopki, ki temeljijo na fermentaciji, je bil limonin sok glavni vir pridobivanje te kisline.[3]
Še veliko pred moderno farmakologijo se je limona uporabljala tudi v zdravilstvu. Ko še ni bilo znano, kaj so vitamini in kako koristijo zdravju, so že limono uporabljali kot zdravilo. Predvsem sok limone je veljal za učinkovito sredstvo proti krvavitvam odprtih ran in za čiščenje gnojnih izcedkov. Nenadomestljiva je bila limona pri zdravljenju skorbuta, kar so dobro znali že antični pomorščaki, ki so se redno zalagali s tem sadjem pred vsakim daljšim potovanjem.
Na Siciliji, ki ima velike probleme s preskrbo pitne vode, je že od nekdaj veljalo, da se vse zaloge pitne vode redno oskrbujejo s svežimi polovicami limone. Ljudje so iz izkušnje vedeli, da limona razkužuje vodo, in moderne znanstvene razlage so to potrdile. Morda izvira prav iz teh starih običajev navada, da še dandanes serviramo vodo z rezino limone.
V aromaterapiji se uporablja eterično olje limone, ki sicer ne vpliva na človekov imunski sistem[4], lahko pa pomaga pri sproščanju.[5]
100 g limone tako predstavlja 71 % dnevne potrebe po vitaminu C za odraslo osebo in 7 % dnevne potrebe po kaliju, 1 % po kalciju ter 9 % po magneziju.
Indija 2.060O 2 
Mehika 1.880O 3 
Argentina 1.260O 4 
Brazilija 1.060O 5 
Španija 880O 6 
Kitajska 745,1O 7 
ZDA 722 8 
Turčija 706,7 9 
Iran 615O 10 
Italija 546,6 Limóna (znanstveno ime Citrus x limon) je drevo iz rodu Citrus (družina Rutaceae) in njegov sadež. Drevesu pravimo tudi limónovec. Je plod davnega križanja, verjetno med pomelom in citrono, a že stoletja uspeva kot samostojno drevo, ki se razmnožuje s potaknjenci in cepljenjem. Izvor drevesa ni poznan, znanstveniki pa predvidevajo, da izvira iz Assama, severne Burme ali Kitajske, od koder je v Evropo prišlo pred drugim stoletjem našega štetja, v času antičnega Rima.
Citron (Citrus × limon) är ett träd i familjen vinruteväxter och även namnet på själva frukten. Citronen är inte en naturlig art utan en hybrid mellan andra arter i släktet Citrus, såsom exempelvis storcitrus (C. ×aurantium) och suckatcitron (C. medica). Frukten bergamott (C. × limon Bergamia-Gruppen) har samma ursprung som citronen.
Citronen bildar en taggig buske eller litet träd mellan 3 och 6 meter. Bladen blir 6,5–10 centimeter långa och är elliptiska till äggrunda, spetsiga eller uddspetsiga. Bladskaften har smala vingar. Den bildar både tvåkönade blommor och rena hanblommor med bara ståndare. Blommorna är vita med rosa anstrykning. Ståndare 20-30. Frukten är avlång eller rundad och är gul som mogen. Fruktköttet är starkt surt.
Arten odlas framförallt för fruktsaftens skull som innehåller mycket citronsyra och detta ger den mycket sura smaken. Den används också som ympunderlag till apelsiner och grapefrukt. Både citron och lime används till dryck och i matlagning, men äts även naturell. Finrivet citronskal benämns citronzest.
Citronen tillhör familjen vinruteväxter (Rutaceae). Arterna i familjen samt dess sorter har en stor benägenhet att korsa sig, vilket har lett till att systematiseringen mellan arter, underarter, sorter och varieteter har förändrats med tiden. Citronen är inom familjen en del av släktet Citrus, som bland annat även innefattar apelsin, mandarin, grapefrukt, lime och pomerans.[3] Den är en hybrid, och alltså inte en art, mellan olika citrusfrukter, där citrusfrukter som suckatcitron, lime, pompelmus och storcitrus har föreslagits.[4]
Frukten tillhör de så kallade flerrummiga bären och har två skikt. Det yttre skiktet, som är läderartat, med mycket eteriska oljor samt med färger som varierar från gult och orange till grönt, kallas flavedon, medan det inre, som är vitt, pektin-, glykosid- och c-vitaminrikt, kallas albedon. Fruktköttet är uppdelat i klyftor med vitaminer, fruktsyror och mineralämnen.[3] Citronen blommar under stora delar av året och bär oftast olika mogna frukter. Citronen delas upp i flera sorter.[4] Den är lik suckatcitronen, men albedon på suckatcitronen är mycket tjockare än på citronen. Suckatcitronen består till största del av skal, och har mycket lite fruktkött. De har dock liknande färg.[5]
Citronen kan delas upp i flera olika sorter, ofta beroende på odlingsområde. I Israel, Australien, Kalifornien, Sydafrika och Argentina odlas vanligen sorten Eureka, medan Lisbon odlas mycket i Kalifornien, Argentina, Uruguay och Australien. I Spanien är Verna vanligast, medan Primofiori är näst vanligast. Femminello odlas mest i södra Italien. Det som skiljer de olika arterna åt är tjockleken på skalet, saftigheten, antalet kärnor och klyftor som naturligt finns i frukten, hur sura de är, när de mognar, hur pass tåliga mot kyla de är, hur mycket druvsocker de innehåller, dess resistens mot sjukdomar, och så vidare. Antalet årliga skördar varierar även mellan olika sorter. Den turkiska sorten Lamas och den cypriotiska Lapithkiotiki ger en årlig skörd, till skillnad från Femminello som ger fyra skördar varje år, och dessa kallas beroende på skördetid olika saker: Primofiore skördas från september till november, Limoni skördas från december till maj, mellan april och juni skördas sorten Bianchetti och mellan juni och september skördas Verdelli. Sorten Vernas skördas två gånger årligen. En annan vanlig sort är Reale.[4]
Det exakta ursprunget för citroner har kvarstått som ett mysterium, även om det i stor utsträckning har ansetts att citron ursprungligen växte i Indien,[6] norra Myanmar, samt Kina,[7][8] enligt en del forskare så tidigt som under 4000-talet f.Kr., även om det förmodligen inträffade senare. Det är även osäkert när den började odlas, och forskare har föreslagit allt från 500 f.Kr. till 1000-talet e.Kr.[4] Den franska botanikern Georges Gallesio konstaterade att anledningen till den dunkla historien låg i att "eftersom detta inträffade under okunnighetens och barbariets tidevarv, har händelsen blivit insvept i dunkla dimmor."[9]
I södra och sydöstra Asien var citronen känd för sina antiseptiska egenskaper och citronen användes som ett motgift för diverse gifter. I Europa är odling av citroner först belagd under det första århundradet e.Kr. i Romerska riket; vid utgrävningar av en villa i Torre Annunziata (antikens Oplontis) påträffades citronträd. Med tiden introducerades den även i Persien och sedan till Irak och Egypten runt år 700. Citronen nämndes för första gången i litteraturen i en arabisk avhandling om jordbruk från 1000-talet. Citronen användes även som en dekorativ växt i tidiga islamiska trädgårdar.[7][8] Trädet spreds vida runt i den arabiska världen och medelhavsområdet mellan åren 1000 och 1150. Det genetiska ursprunget för citronen rapporterades dock vara en hybrid mellan suckatcitron och pomerans.[10] Citronen togs till Ligurien av korsriddare på 1200-talet.[4]
Den första riktiga odlingen av citroner i Europa skedde i Genua i mitten av 1400-talet.[8] Den blev populär i Europa under 1500-talet, och blev allmänt tillgänglig i Europa under 1800-talet.[9] Citronen infördes till Amerika år 1493 när Christofer Columbus förde med sig citronkärnor till Hispaniola under sina resor. Spanska erövringar i den nya världen hjälpte till att sprida citronkärnor. Citronen användes huvudsakligen som prydnad eller som medicin.[8] På 1700- och 1800-talet skedde en ökning av plantager i Florida och Kalifornien i USA där citroner började användas i matlagning och som smaksättning.[11] År 1747 genomförde läkaren James Lind experiment på sjömän som led av skörbjugg. Under experimenten tillförde han bland annat c-vitamin till deras diet genom citronjuice.[12]
1646 utkom den första boken om citrusfrukter, Hesperides sive de Malorum Aureorum Cultura et Usu, i Rom, skriven av Giovanni Battista Ferrari.[9] Trettio år senare, år 1676, kom nästa bok om citrusfrukter, Nederlantze Hesperides av J. Commelyn. 1708 utgavs Nürnbergische Hesperides, oder Gründliche Beschreibung der Edlen Citronat/Citronen/ und Pomerantzen-Früchte. Författaren, Johann Christoph Volkamer, var en framstående botaniker inom citrusfrukter, framförallt citroner. Traité du Citrus av Georges Gallesio 1811 var nästa stora verk om citrusfrukter. Under 1900-talet blev Samuel Tolkowsky en framstående citrusodlare och forskare, som släppte verket Hesperides - A History of the Culture and Use of Citrus Fruits 1938. I sitt verk argumenterar han för att citronen inte introducerades i Europa av korsriddare, utan att den även fanns i världsdelen redan under Romerska riket, vilket han kom fram till genom att studera konst med citroner.[13]
Ordet citron har funnits i svenskan sedan 1578. Det kommer av franska ordet citron, från ett äldre italienskt ord, citrone, och ytterst av latinets citrus, som betyder citronträd, och är en biform till cedrus som betyder ceder. Att cedern gav namn åt citronen kan ha att göra med den liknande användningen som fanns av dess virken.[14]
På engelska heter citron lemon. Lemon kommer från ett gammalfranskt ord, limon, som betyder citrusfrukt, och har använts i språket sedan omkring 1400-talet. Limon kommer i sin tur från det arabiska laimun, från persiska limu (n), som är allmänna termer för citrusfrukter. Lime kommer förmodligen även från samma ursprung.[15] Citron på engelska och på svenska är falska vänner. Citron på engelska syftar inte på citronen, utan på suckatcitronen (även kallad cedrat), C. medica.[5]
Indien toppar världsproduktionen av citroner med cirka 16 procent av den totala citron- och limeproduktionen. Därefter följer Mexiko (cirka 14,5 procent), Argentina (cirka 10 procent), Brasilien (cirka 8 procent) och Spanien (cirka 7 procent).
Citroner som skördas sent på sommaren tappar sällan sin lätt gröna färg på det yttersta, tunna skiktet, trots att de är mogna. Detta bekämpas, för att få ett gult yttre skal, genom behandling med etylengas, vilket är tillåtet enligt EU:s bestämmelser.[4]
De tio största producenterna av citroner och lime — 2007 Land Produktion (ton) Indien 2 060 000F Mexiko 1 880 000F Argentina 1 260 000F Brasilien 1 060 000F Spanien 880 000F Kina 745 100F USA 722 000 Turkiet 706 652 Iran 615 000F Italien 546 584 Världen 13 032 388F Ingen symbol = officiella siffror, F = Uppskattningar från FAO;Träd
Blommor
Blommor och frukt
Citron med svart bakgrund
Citroner
Citron (Citrus × limon) är ett träd i familjen vinruteväxter och även namnet på själva frukten. Citronen är inte en naturlig art utan en hybrid mellan andra arter i släktet Citrus, såsom exempelvis storcitrus (C. ×aurantium) och suckatcitron (C. medica). Frukten bergamott (C. × limon Bergamia-Gruppen) har samma ursprung som citronen.
Citronen bildar en taggig buske eller litet träd mellan 3 och 6 meter. Bladen blir 6,5–10 centimeter långa och är elliptiska till äggrunda, spetsiga eller uddspetsiga. Bladskaften har smala vingar. Den bildar både tvåkönade blommor och rena hanblommor med bara ståndare. Blommorna är vita med rosa anstrykning. Ståndare 20-30. Frukten är avlång eller rundad och är gul som mogen. Fruktköttet är starkt surt.
Arten odlas framförallt för fruktsaftens skull som innehåller mycket citronsyra och detta ger den mycket sura smaken. Den används också som ympunderlag till apelsiner och grapefrukt. Både citron och lime används till dryck och i matlagning, men äts även naturell. Finrivet citronskal benämns citronzest.
Limon (Citrus × limon); yıl boyunca büyümeyi sürdüren, kışın yapraklarını dökmeyen küçük bir ağaç türü ve bu ağacın meyvesidir. Halk dilinde suluzırtlak, cıcık ve zıvrak da denilmektedir. [1]
Limonun anavatanı kesin olarak bilinmemektedir. Ilıman iklime sahip bütün memleketlerde kültür şekilleri yetiştirilen yaprak dökmeyen, uçucu yağ taşıyan bu küçük ağaçların meyveleri Türkiye'de çok sevilir. Ege ve Akdeniz gibi bölgelerde neredeyse her evin bahçesinde bir limon ağacı bulunur. Meyve öncelikle suyu için kullanılır, eti ve kabuğu aşçılık ve fırında pişirmede kullanılır. Limon suyu yaklaşık % 5 asittir. pH değeri 2 ile 3 arasındadır. Kolaylıkla elde edilebilen asit bilimsel eğitim deneylerinde kullanılır.
Özellikle çorbalarda, yemeklerde, salatalarda, lezzeti artırmak, sindirimi kolaylaştırmak ve vücut direncini kazanmak için kullanılan önemli bir C vitamini kaynağıdır. Limon suyu ile haşlanan tavuk daha lezzetli olur. Günde bir tane limon suyu içmek gribal enfeksiyonu önler. Limon ve misket limonu halihazırda limonata olarak sunulur veya içeceklerde garnitür olarak, buzlu çay veya alkolsüz içeceklerde bir dilim şeklinde bardağın içinde veya kenarında kullanılır. Limon suya tat vermesi için de kullanılır. Oda sıcaklığında uzun süre tutulursa kolayca çürümeye yüz tutar. Limon suyu balık yemeği üzerine sembolik olarak sıkılır. İlave olarak limon suyu salamuraya yatırılmış et pişirilmeden önce bir parça kullanılır. Bazı insanlar limonu bir meyve gibi yemeyi sever. Fakat daha sonra sitrik asit ve şekeri dişlerden temizlemek için su kullanmak gereklidir. Limon kendisi veya misket limonu ile birlikte reçel yapımında kullanılır.
Limon bitkisi "ekşi portakal" ya da Turunç olarak da bilinen Citrus × aurantium ile ağaç kavunu olarak bilinen citrus medica'nın çaprazlanması ile elde edilen doğal hibrit olarak kabul edilen bir türdür.İlk olarak limonun nerede ortaya çıktığı hususu muallak olsa da ilk yetiştirilmeye başlanan yerlerin Güney Hindistan,Myanmar ve Çin olduğu tahmin edilmektedir. M.S 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu döneminde Güney İtalya'ya ulaşan öncü limon meyvelerinin ardından; sonrasında M.S 7. yüzyılda Limonun Irak ve Orta Doğu'da tarımı yapılır hale gelmiştir.11. ve 16. yüzyıl arasındaki dönemde ise Avrupa'ya kadar sokulan limon; neredeyse bütün Akdeniz havzasında yetiştirilir hale gelmiştir.
1493'de Kristof Kolomb Amerika'yı fethedince pek çok narenciye türü gibi limonda bu kıtaya getirilmiş ve ABD'de başta Kaliforniya ve Florida eyaletleri olmak üzere Amerika kıtasının çoğunda yetiştirilir hale gelmiştir.
1797'de James Lind denizcilerin iskorbüt hastalığına karşı korunması ve tedavisi için C vitamini de içeren limon suyunun yemeklere katılmasının yararlı olacağı sonucuna ulaşmıştır.
Limon kelimesinin ise Ortadoğu kökenli olduğu zannedilmektedir.
Limon ve diğer turunçgiller farklı tutarlarda kimyasal içerirler.Bunların sağlığa faydalı olduğu düşünülür.Terpene (hidrokarbon) olarak adlandırılan D-limone içerirler.Bunlar limonun koku ve tadını verirler.Limonlar önemli miktarda sitrik asit içerirler.Bu nedenle düşük değerde pH ve ekşi tada sahiptirler. Ayrıca onlar C Vitamini(asorbik asit) içerirler. Bunlar insan sağlığı için gereklidirler.100 miliLitre limon suyu yaklaşık olarak 50 miligram C Vitamini (tavsiye edilen günlük değerin % 55'i) ve 5 gram sitrik asit içerirler. Limonlar yağ ve esans özünü çıkartmak için işleme tabi tutulabilirler.
Bazı kaynaklar limonun flavoroid bileşimlerini içerdiğini ifade ederler.Bunlar antioksidan ve anti-kanser donanımlarına sahiptir.Bunlar kanser hücrelerinin büyümelerini önler.Limonda bulunan Limoninler ayrıca anti-kanserojen olabilirler.Yüksek miktarda C Vitamini içermesinden dolayı limon Alternatif tıp da tüyo olarak verilebilir.Tonik olarak Gastrointestional tract sindirim sistemi ilacı, bağışıklık sistemi ve deri için. Ayurveda uygulamalarında bir inanış vardır,bir fincan sıcak limon suyu ciğerleri temizler. Japonların Aromaterapi (alternatif tıbbın bir çeşidi) deki çalışmalarında essential oil in buhar şeklinin farelerde stresi azalttığı görüldü.
Bazı kaynaklarda geçen kokteyllerde kullanılan limon,fazla alkol tüketimi ile birlikte alınır ise, ertesi güne baş ağrısı yapabilir.
Pek çok diğer bitki limonların ayni tadına sahiptir.Yakın zamanlarda Avustralya'da Lemon Myrtle limonu popüler bir alternatif haline getirdi.Sıkılan ve kurutulan yaprakları yenilebilen karakteristik yağı bir güce sahip olup ve tadı limon tadındadır. Fakat sitrik asit içermez. Lemon myrtle yiyecekler içinde popülerdir,limon suyunu pıhtılaştırır, peynir tatlısı, dondurma gibi.
FAO ' ya [1] göre Hindistan yaklaşık olarak dünya limon ve misket limonu üretiminin %18,9 unu tek başına sağlamaktadır, onu Meksika, Arjantin ve Çin takip eder.
Türkiye İstatistik Kurumu [2] 2011 sonu verilerine göre Türkiye'nin yıllık üretimi 790.000 Ton olarak gerçekleşmiştir.
Limon meyvesi ve çiçeği
Limon, yakın çekim
Tüm ve dilimlenmiş limonlar
Limon çiftleri
Limon ağacı
Ağaçta limonlar
Limon ağacı çiçekleri
Olgunlaşmamış bir limon
Limon fidesi
Limon (Citrus × limon); yıl boyunca büyümeyi sürdüren, kışın yapraklarını dökmeyen küçük bir ağaç türü ve bu ağacın meyvesidir. Halk dilinde suluzırtlak, cıcık ve zıvrak da denilmektedir.
Limonun anavatanı kesin olarak bilinmemektedir. Ilıman iklime sahip bütün memleketlerde kültür şekilleri yetiştirilen yaprak dökmeyen, uçucu yağ taşıyan bu küçük ağaçların meyveleri Türkiye'de çok sevilir. Ege ve Akdeniz gibi bölgelerde neredeyse her evin bahçesinde bir limon ağacı bulunur. Meyve öncelikle suyu için kullanılır, eti ve kabuğu aşçılık ve fırında pişirmede kullanılır. Limon suyu yaklaşık % 5 asittir. pH değeri 2 ile 3 arasındadır. Kolaylıkla elde edilebilen asit bilimsel eğitim deneylerinde kullanılır.
Назва лимон походить від малайського слова лемо. В Індії цей плід має назву німу, а в Китаї лі-мунг, що означає «корисний для матерів».
Як стверджує швейцарський ботанік Декандоль, батьківщиною лимона є Індія, де він росте в дикому стані в гірських місцевостях біля підніжжя Гімалаїв. Звідти у давнину лимон потрапив у Месопотамію, де акліматизувався. У Південній і Південно-Східній Азії він був відомий своїми антисептичними властивостями, і використовувався як протиотрута. В Італію лимон завезли в IV ст. до н. е., коли Палладій вивіз його з Мідії, але широкого застосування він в ті часи не набув. Араби завезли лимон у Х сторіччі в Палестину, а вже звідти хрестоносці вдруге завезли цю рослину в Італію, зокрема на о.Сицилію. Лимон вперше був відзначений в літературі в Х сторіччі в арабському трактаті про сільське господарство. Цю рослину також використовували як декоративну в ранніх ісламських садах.[1][2] Лимон був широко розповсюджений по всьому арабському світу і в Середземномор'ї між 1000 р. 1150 р. н. е. Генетично лимон є гібридом між померанцем та цитроном.[3]
З лимоном пов'язано декілька давніх легенд. Одна з них розповідає, як улюбленець одного з кавказьких царів Хосров потрапив у немилість. За наказом володаря його посадили до в'язниці, дозволивши вибирати їжу за своїм смаком. В'язень попросив давати йому тільки лимони, кажучи, що шкірка плодів і зерна корисні для серця, в м'якоті він знаходить їжу, а соком вгамовує спрагу. Інша легенда розповідає про те, як греки, захоплені кольором і ароматом лимона, вирішили обрати його емблемою для своїх веселощів у день свята, коли богиня Землі одержала звістку про шлюб Зевса з Герою. З того часу його використовують у шлюбних церемоніях греків.
Перші спроби масового вирощування лимона в Європі зафіксовані в Генуї в середині 15 сторіччя.[2] Пізніше він був впроваджений в Америці в 1493 році, коли Христофор Колумб привіз насіння лимона на Гаїті під час його плавання. Іспанське завоювання по всьому Новому Світу сприяло поширенню лимонних дерев. В основному лимон використовувався у декоруванні та медицині.[2] У 18 та 19 століттях лимони все частіше вирощують у Флориді та Каліфорнії, коли лимони стали використовуватися в кулінарії та як смакові добавки.[4]
При вирощуванні лимонні дерева вимагають відстані близько 7 м один від одного, при чому продуктивність падає у зарослих садах. Дерева обрізають в молодому віці і дотримуються висоти до 3-4 м. Кожні 10-12 років піддаються значному обрізанню або замінюють на нові. Вимагають прополювання від бур'янів, гербіциди негативно впливають на лимонні дерева.
Через майже безперервний ріст лимони чутливі до холоду і важко відходять від заморозків. При температурі нижче −4 °C дерево скидає листя, а при температурі нижче −7°С відбуваються серйозні пошкодження дерева. Квіти та дрібні плоди гинуть при температурі нижче 0ºС, а стиглі плоди пошкоджуються при −2°С. З іншого боку лимони добре переносять прохолодне літо, на відміну від апельсинів, які в таких умовах не можуть повністю достигнути. Загальна чутливість до холоду, однак, дозволяє лимонним деревам рости за межами вузької кліматичної зони.
З точки зору вологості, лимонні дерева переносять як суху, так і вологу погоду, але під час тривалої посухи, лимони слід поливати.
Вимоги до ґрунту у лимонних дерев невисокі: вони можуть рости на бідних ґрунтах, втому числі на піщанистих і глинястих.
Лимони легко розводити з насіння. Деякі з різновидів (Мейєр) здатні розмножуватися живцями від дорослих дерев. Таким чином посаджені лимонні дерева починають плодоносити на 2-3 роки раніше, ніж дерева, вирощені з насіння, та здатні давати урожай протягом 30 років.
Країни-виробники експортують лимони практично цілий рік. Терміни дозрівання значно впливають на форму, будову та споживчі властивості плодів.
Ступінь стиглості цитрусових до моменту збирання врожаю є найважливішим фактором, що визначає їх смакові якості. Лимони не покращують свої смакові якості після збору врожаю. Вони практично не містять крохмалю, не змінюють помітно свій хімічний склад після того, як були зняті з дерева (як це, наприклад, відбувається з яблуками, грушами і бананами). Дозрівання цитрусових фруктів — це повільний, поступовий процес, тісно пов'язаний зі збільшенням їх розміру та маси. При збиранні врожаю плоди цитрусових повинні бути у хорошому стані, що гарантує їх якість при зберіганні та продажу.
Якість плода часто пов'язують із зовнішнім виглядом його шкірки, її твердістю, товщиною, щільністю, відсутністю плям і кольором. Насправді визначення якості плода повинно ґрунтуватися на стані його м'якоті, соковитості, вмісту цукрів, кислот, вітамінів, мінеральних та ароматичних складових. Незрілий плід звичайно грубий на смак, дуже кислий або терпкий, має щільну і жорстку м'якоть. Перезрілі фрукти, які занадто довго провисіли на дереві, стають млявими, позбавленими смаку, погано переносять перевезення, мають короткий час зберігання і продажу.
Плоди мають темно-зелений колір від зав'язків до того часу, поки вони не досягнуть повного розміру і остаточно дозріють. Після цього зміна їх кольору може відбуватися дуже швидко. Зміна кольору сильно залежить від коливань температури. Зміна кольору лимонів і грейпфрутів відбувається однаково, хоча остаточний колір лимона жовтий. Несприятливі погодні умови можуть затримати досягнення кольору стиглості, навіть якщо плід зрілий.
Грейпфрути, лимони, мандарини та інші екзотичні фрукти можуть бути досить стиглими для споживання, хоча вони і не досягли кольору стиглості. Через те, що покупець звик до характерного кольору плоду, фрукти слабо вираженого кольору піддаються процесу фарбування та відзеленення (видалення зеленого забарвлення) у спеціальних камерах.
Лимони перед відзелененням миють та сортують за кольором. Видалення зеленого забарвлення (або повне дозрівання) цитрусових за допомогою етилену і (або) теплової обробки проводиться згідно з приписами національних нормативних документів.
Подальша обробка цитрусових включає наступні операції:
Лимони, в основному, збирають у період найменшого їх споживання і зберігають до тих пір, поки запити споживача не будуть задоволені кількістю товару. Лимони найчастіше зберігають в регіонах збирання врожаю, а не в регіонах їхнього споживання.
Всі лимони, за винятком невеликого відсотка, які вже достигли при збиранні, перед завантаженням повинні бути приведені в кондиційний стан, вилікувані і «пофарбовані». Якщо лимони закладаються на зберігання перед вантаженням, процеси лікування і «фарбування» тривають при зберіганні. Ці лимони зазвичай зберігаються при температурі 15°С і відносній вологості 86-88%. У місцевих умовах ці значення можуть злегка відхилятися.
Лимони, зібрані зеленими, але призначені на продаж, вирощені на пустельних землях Аризони і Каліфорнії, фарбуються і виліковуються протягом 6-10 днів при температурі 22-26°С і відносній вологості 88-90%. Тонкошкірі лимони раннього сорту Лісбон фарбуються приблизно протягом 6-ти днів, в той час як товстошкірі лимони пізнього сорту Лісбон вимагають для фарбування не менше 10-ти днів.
Камери для зберігання лимонів повинні мати пристрої контролю температури і відносної вологості, повітря повинне бути чистим і рівномірно проходити через камери. Вентиляція камери повинна бути достатньою для того, щоб видаляти шкідливі продукти обміну речовин. Обладнання для повітряного кондиціонування повинно створювати задовільні умови зберігання, тому що природні атмосферні умови не годяться для забезпечення необхідного терміну зберігання.
Дуже важливо підтримувати рівномірну температуру зберігання близько 10-15°С. Відхилення від цього діапазону або пониження температури призводять до появи небажаної яскравого забарвлення або потемніння плодів. Температура 11°С і нижче призводить до потемніння і псування плівок, які поділяють м'якоть плоду, що може впливати на запах лимона. Температура вище 16°С скорочує термін зберігання і сприяє зростанню гнильних бактерій.
Відносна вологість 86-88% зазвичай вважається найпридатнішою для зберігання лимонів, хоча для деяких районів може бути найкращою трохи менша вологість. Більш висока вологість не сприяє лікуванню лимонів, сприяє появі цвілі і прискорює гниття фруктів, нижча вологість викликає усушку фруктів.
Фрукти, завантажені в фургони, вантажівки і вагони, укладають в пов'язані між собою блоки з зазорами між ними, що гарантує достатню циркуляцію повітря, рівномірну температуру і постійне навантаження. Таке укладання забезпечує утворення повітряних каналів, що проходять всередині вантажу. У трейлерах і контейнерах, які забезпечують циркуляцію повітря знизу вгору, підтримується рівномірна по всьому об'єму вантажу температура.
Середній лимон містить приблизно 3 столові ложки соку. Якщо потримати лимони при кімнатній температурі перед витисканням соку (або ненадовго помістити до мікрохвильової печі) тоді легше отримати сік. Лимони залишені без охолодження протягом тривалого періоду часу, сприйнятливі до плісняви.
Таблиця показує приблизний вміст вітамінів, мікроелементів та інших Компонентів, що містяться в плодах лимона.[12]
Компонент Одиниця вимірювання Приблизний вміст Мікроелемент (мг/100 г) Приблизний вміст Компонент (мг/100г) Приблизний вміст вода г/100 g 86,3 Na 5 вітамін C 58 Білки г/100 г 1,0 K 150 вітамін D 0 Жири г/100 г 0,3 Ca 85 вітамін E - Вуглеводи г/100 г 3,2 Mg 12 вітамін B6 0,11 Загальний азот г/100 г 0,16 P 18 вітамін B12 0 волокна г/100 г - Fe 0,5 вітамін A 0,018 Жирні кислоти г/100 г 0,2 Cu 0,26 тіамін 0,05 Холестерин г/100 г 0 Zn 0,1 рибофлавін 0,04 Енергетична цінність кДж/100 г 79 Mn - ніацин 0,2Лимонний сік, шкірку і цедру широко використовують у приготуванні їжі:
Основні біологічно активні речовини мякоті плодів лимону це лимонна кислота (до 10%), аскорбінова кислота (до 100 мг і вище), вітаміни групи В, каротиноїди, флавоноїди, цукри. Кумарини сконцентровані переважно у шкірці. У білому внутрішньому шарі під поверхневою шкіркою переважають пектини. Плоди багаті на калій. У складі ефірної олії (яка міститься переважно у поверхневій частині шкірки) близько 70% лимонену, до 6% цитралю, геранілацетат та інші компоненти. Фармакологічна активність лимонної кислоти, ефірної олії, флавоноїдів — протимікробна, вітаміни і мінеральні речовини виявляють полівітамінну і загальнозміцнювальну дію. Ефірну олію застосовують в ароматерапії як заспокійливий та гіпотензивний засіб. Наукове дослідження, яке було проведене дослідниками з Університету штату Огайо, показало, що лимонний аромат олії, використовуваного в ароматерапії не впливає на імунну систему людини, але покращує настрій.[13] Розбавлений сік лимона стимулює утворення жовчі, звільняє організм від кальцієвих відкладень при метаболічних артритах, подагрі, регулює масу тіла, зменшує ймовірність закрепів. Позитивно впливає на стан щитоподібної залози.[14] Низький рівень рН соку лимона робить його антибактеріальним. Сік або мякоть плоду рекомендують при застудних захворюваннях невеликими порціями впродовж дня. Одночасно з'їдати весь лимон, тим більше кілька, небажано. По-перше, велика кількість досить сильної кислоти не може бути швидко нейтралізована всередині організму і залишається сильним подразником для слизової оболонки травного каналу, а також підшлункової залози. По-друге, аскорбінова кислота, навіть природна, у високих дозах виявляє властивості прооксиданту, і лише пізніше, поширюючись по організму і набуваючи фізіологічної концентрації, виявляє властивості антиоксиданту.
Гіркоти, що містяться в шкірці та перетинках, сприяють травленню, а ефірні олії та полісахариди запобігають бродильним процесам у кишківнику.
Багато рослин мають схожий на лимон запах або смак
Індія займає першу позицію у списку із близько 16% від загального обсягу лимона і лайма виробленого у світі, далі йдуть Мексика (~ 14,5%), Аргентина (~ 10%), Бразилія (~ 8%) та Іспанія (~ 7%).
10 найбільших виробників лимонів та лаймів у світі — 2007 Країна Виробництво (Тонн)
Індія 2,060,000F 
Мексика 1,880,000F 
Аргентина 1,260,000F 
Бразилія 1,060,000F 
Іспанія 880,000F 
КНР 745,100F 
США 722,000 
Туреччина 706,652 
Іран 615,000F 
Італія 546,584 У світі 13,032,388F Без символу = офіційна цифра, F = оцінка ФАО;
Chanh tây hay chanh vàng, là tên gọi thông thường của loài có danh pháp hai phần Citrus limon. Loài này được (Carl von Linné) Nicolaas Laurens Burman cùng các cộng sự miêu tả khoa học đầu tiên năm 1768.[1].
Đây là loài cây thường xanh bản địa của châu Á, và là loại quả màu vàng có hình bầu dục. Nước ép, múi và vỏ, đặc biệt là mùi thơm của nó được dùng làm thực phẩm. Nước chanh chiếm khoảng 5% đến 6% axít citric, làm cho chanh có vị chua. Vị chua đặc trưng của chanh làm nó là một thành phần quan trọng trong thực phẩm.
Về mặt thực vật học, đây là loài lai giữa C. medica và C. aurantium.[2] Mặc dù các tác giả khác cho rằng chanh tây là kết quả lai giữa Citrus medica và Citrus aurantifolia.[3]
Nguồn gốc cây chanh vẫn là điều bí ẩn, mặc dù cây chanh phát triển đầu tiên ở nam Ấn Độ, bắc Myanma, và Trung Quốc.[4][5] Một nghiên cứu nguồn gốc gen của chanh tây cho thấy rằng nó là loài lai giữa Citrus × aurantium và Citrus limonimedica.[6]
Chanh tây du nhập vào châu Âu ở gần miền Nam Ý vào khoảng thế kỷ một trong thời La Mã cổ đại. Tuy nhiên, nó không được trồng rộng rãi. Sau đó, nó được du nhập vào Ba Tư và tiếp sau là Iraq và Ai Cập khoảng năm 700. Loài chanh này được ghi nhận trong văn liệu đầu tiên vào thế kỷ 10 trong một bài luận về nông nghiệp, và được dùng làm cây cảnh trong các khu vườn hồi giáo.[4][5] Nó được phân phối rộng rãi khắp thế giới Ả Rập và vùng Địa Trung Hải vào khoảng năm 1000 và 1150.
Việc trồng trọt ổn định ở châu Âu đã bắt đầu ở Genoa vào giữ thế kỷ 15.[5] Sau đó, nó được du nhập vào châu Mỹ vào năm 1493 khi Christopher Columbus mang hạt chanh đến Hispaniola trên chuyến hành trình của ông. Người Tây Ban Nha chinh phục Tân Thế giới đã giúp phát tán hạt chanh. Nó được sử dụng chủ yếu để làm cây cảnh và cho y học.[5] Trong thế kỷ 18 và 19, chanh được trồng tăng mạnh ở Florida và California.[7]
Năm 1747, các thí nghiệm của James Lind trên các thủy thủ bị bệnh scobat liên quan đến việc thêm vitamin C, cho thấy sự cải thiện đáng kể khi thêm vào khẩu phần ăn của họ bằng nước chanh.[8][9]
Chanh có độc tính nhẹ. Tuy nhiên, giống như tất cả các loài trong chi Citrus, nó chứa tinh dầu và các chất kích thích có thể gây ra các phản ứng da phototoxic (mụn mủ, viêm da) ở những người tiếp xúc với liều lượng cao của các tia cực tím. Nó cũng có thể gây ra một số dị ứng do quá mẫn cảm với chanh.
Loài Aspidiotus nerii là loài gây hại chính, chúng tấn công trái từ khi nó còn nhỏ đến lúc trưởng thành. Loài gây hại đáng chú ý khác là Aonidiella aurantii.
Ấn Độ là quốc gia sản xuất chanh hàng đầu thế giới chiếm khoảng 16% tổng sản lượng chanh và lime thế giới, theo sau là Mexico (~14.5%), Argentina (~10%), Brazil (~8%) và Tây Ban Nha (~7%).
10 quốc gia sản xuất chanh và Lime hàng đầu – 2007 Quốc gia Sản lượng (tấn) Ấn Độ 2.060.000F México 1.880.000F Brasil 1.060.000F 
Trung Quốc 745.100F Tính trung bình trong khoảng 3 muỗn canh (50 mL) nước chanh. Chanh để lâu không được giữ lạnh sẽ dễ bị nấm mốc.
Chanh, không vỏGiá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz)Năng lượng121 kJ (29 kcal)
Wikimedia Commons har media som rör 
Wiktionary har ett uppslag om 
|author1= và |author= (trợ giúp); Đã định rõ hơn một tham số trong |author1= và |author= (trợ giúp) |consulta= (trợ giúp); Đã bỏ qua tham số không rõ |nom= (trợ giúp); Đã bỏ qua tham số không rõ |cognom= (trợ giúp); Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp) Bảo trì CS1: Ngôn ngữ không rõ (link) |các trang= hay |at= dư (trợ giúp). Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2012. |các trang= hay |at= dư (trợ giúp). ISBN 978-1-4286-4244-7. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2012. Chanh tây hay chanh vàng, là tên gọi thông thường của loài có danh pháp hai phần Citrus limon. Loài này được (Carl von Linné) Nicolaas Laurens Burman cùng các cộng sự miêu tả khoa học đầu tiên năm 1768..
Đây là loài cây thường xanh bản địa của châu Á, và là loại quả màu vàng có hình bầu dục. Nước ép, múi và vỏ, đặc biệt là mùi thơm của nó được dùng làm thực phẩm. Nước chanh chiếm khoảng 5% đến 6% axít citric, làm cho chanh có vị chua. Vị chua đặc trưng của chanh làm nó là một thành phần quan trọng trong thực phẩm.
Về mặt thực vật học, đây là loài lai giữa C. medica và C. aurantium. Mặc dù các tác giả khác cho rằng chanh tây là kết quả lai giữa Citrus medica và Citrus aurantifolia.
Лимо́н (лат. Cítrus límon) — растение; вид рода Цитрус (Citrus) подтрибы Цитрусовые (Citreae) семейства Рутовые (Rutacea). Лимоном также называется плод этого растения.
Родина — Индия, Китай и тихоокеанские тропические острова. В дикорастущем состоянии неизвестен, вероятнее всего — это гибрид, спонтанно возникший в природе и долгое время развивавшийся как отдельный вид. Широко культивируется во многих странах с субтропическим климатом. В СНГ культивируется в Закавказье (Азербайджан, выращивают в стелющейся культуре) и Средней Азии (Узбекистан, Таджикистан), где он растёт в траншейной культуре.
Введен в культуру, по-видимому, в Юго-Восточной или Южной Азии, впервые упоминается в XII веке для территории Индии и Пакистана. Отсюда в XII веке лимон был завезён арабами на Ближний Восток, в Северную Африку, Испанию и Италию[4].
Ежегодно в мире собирают около 14 млн тонн лимонов. Лидерами являются Индия и Мексика (примерно 16 % мирового урожая каждая).
В конце 1970-х годов в Италии ежегодно собирали около 730 тыс. тонн плодов, на втором и третьем местах стояли США (около 550 тыс. тонн) и Индия (около 450 тыс. тонн), а всего в мире собирали ежегодно около 4 млн тонн плодов[4].
На Черноморском побережье Кавказа выращивался, по-видимому, с XVIII века, но производственного значения не имел. В России разводили лимон и в комнатной культуре. В XX веке в отдельные годы на Черноморском побережье Кавказа площади под лимоном достигали 8 тыс. гектаров, однако сейчас они сильно сократились[4].
В конце 1970-х годов урожайность взрослого дерева в открытом грунте составляла в среднем 200—350 плодов, рекордная — 2500; в траншейной культуре в среднем получали 300—350 плодов с дерева и до 280 тыс. плодов с одного гектара. Годовой урожай лимонов в Таджикистане достигал 8 млн плодов[5].
Лимон — небольшое вечнозелёное плодовое дерево высотой до 5—8 м, с раскидистой или пирамидальной кроной. Встречаются деревья в возрасте 45 лет.
Кора сероватая, слегка трещиноватая на многолетних ветвях и зелёная или красновато-фиолетовая, гладкая на однолетних побегах, обычно с колючками, реже без них.
Листья с запахом лимона, кожистые, зелёные, длиной 10—15 см, шириной 5—8 см, глянцевые, лоснящиеся с верхней стороны и светло-зелёные и матовые с нижней, цельнокрайние, с жилкованием, при рассматривании на свету точечные (от просвечивающих вместилищ эфирного масла), широкоовальные или продолговато-яйцевидные, с обоих концов заострённые, на коротких (от 1 до 1,8 см), бескрылых или крылатых (на ростовых побегах) черешках, с заметным сочленением при основании листовой пластинки, опадающие обычно раз в 3 года.
Цветки пазушные, одиночные или парные, некрупные (2—3 см) с неяснозубчатой чашечкой и пятичленным венчиком. Лепестки чисто белые или слегка кремовые, снаружи розоватые или пурпурные, сильно отогнутые, голые, с тонким нежным ароматом.
Плод длиной 6—9 см, диаметром 4—6 см, яйцевидный или овальный гесперидий, к обоим концам суженный, с соском на верхушке, светло-жёлтый, с трудно отделяющейся бугорчатой или ямчатой коркой, содержащей множество желёзок с эфирным маслом. Внутренняя часть плода с восемью — десятью губчатыми гнёздами и разросшимися в виде мешковидных волосков клетками эндокарпа, заполняющими гнёзда. Волоски, наполненные соком, и составляют мякоть плода. Мякоть зеленовато-жёлтая, кислая. Семена с одиночным зародышем, яйцевидные, жёлто-зелёные или белые, в разрезе зеленоватые.
Цветёт весной. Плоды созревают осенью.
Любопытно строение листа лимона: на первый взгляд это простой лист. В ботанике сложным листом называется такой, который состоит из нескольких отдельных пластинок (листочков), причём эти листочки опадают по отдельности. У лимона листовая пластинка опадает отдельно от черешка — черешок опадает позже. Следовательно, лист лимона по происхождению является сложным, но у него все доли, кроме одной, исчезли.
Мякоть плодов содержит значительное количество органических кислот (лимонная, яблочная), пектиновые вещества, сахара (до 3,5 %), каротин, фитонциды; витамины — тиамин, рибофлавин, аскорбиновая кислота (до 0,085 %), рутин, флавоноиды, производные кумарина, галактуроновую кислоту, сесквитерпены, гесперидин, эриоцитрин, эридиктиол. В семенах имеются жирное масло и горькое вещество лимонин. Жирное масло найдено также в ветках и листьях (0,24 %). В коре обнаружен гликозид цитронин.
Листья содержат 55—880 мг% витамина C[4].
Характерный запах лимона обусловлен наличием эфирного (лимонного) масла в различных частях растения. Основные компоненты эфирного масла лимона — терпен, α-лимонен (до 90 %), цитраль (до 6 %), геранилацетат (1 %).
Мякоть составляет около 60 % веса плода, корка — около 40 %[4].
Лимоны употребляют в пищу в свежем виде, а также используют при изготовлении кондитерских изделий и безалкогольных напитков, в ликёро-водочной и парфюмерной промышленности. В качестве пряности лимон употребляют в различных фруктовых салатах, сладких блюдах, печеньях, соусах, в рыбе, птице и блюдах из риса. Лимонным соком улучшают вкус различных блюд (например, шницеля по-венски), жареной рыбы, холодных закусок, салатов. Лимонная кислота часто выступает природным регулятором кислотности в различных кондитерских, хлебобулочных изделиях и полуфабрикатах фабричного, не домашнего производства. Лимоны применяют для приготовления варенья, соусов, кремов, сиропов и напитков. Лимонные дольки — красивое украшение вторых блюд. К тому же лимон может использоваться для приготовления лимонных тортов и пирогов.
Кусочки плодов лимона добавляют в чай; получаемый напиток известен на Западе как «русский чай».
В России сложилась традиция закусывать лимоном водку и коньяк; на основе лимона готовится закуска «николашка».
Лимонный сок является главной составной частью лимонада — кисловатого, подслащённого сахаром напитка, который благодаря своему освежающему действию имеет широкое применение. Часто, особенно при приготовлении лимонада заводским путём, лимонный сок заменяется лимонной кислотой. Обыкновенный натуральный лимонад приготовляется таким образом: свежевыжатый лимонный сок растирают с мелко истолчённым сахаром, и полученный сироп разбавляют водой. Шипучий (газированный) лимонад представляет собой водный раствор сахара, лимонного сока или лимонной кислоты, насыщенной углекислым газом. Иногда прибавляют для вкуса различные эссенции — лимонную, померанцевую. Благодаря заключающимся в лимонаде кислотам он освежает и утоляет жажду; в шипучих лимонадах важную роль играет содержащийся в них углекислый газ; последний производит усиленное выделение желудочного сока, повышая его кислотность, улучшает аппетит[6].
Сухой лимонад получается выпариванием досуха лимонного сока с сахаром и растиранием полученной массы в тонкий порошок. Для употребления такой порошок просто растворяют в воде. Если часть воды (не более половины) при приготовлении лимонада заменяется вином, то получается винный лимонад; такой лимонад употребляют как возбуждающее и укрепляющее средство при тяжёлых заболеваниях.
С лечебно-профилактической целью лимоны употребляют при гиповитаминозах, авитаминозах, заболеваниях желудочно-кишечного тракта, нарушении минерального обмена, ревматизме, мочекаменной болезни, атеросклерозе, цинге, ангине, подагре, гипертонии. В Средние века считали, что лимон предохраняет от чумы и является противоядием при укусах змей. Восточная медицина считала лимон прекрасным средством для лечения ран и лёгочных заболеваний и противоядием при различных отравлениях. В XI веке Авиценна писал о лимоне как о лучшем лекарстве при болезнях сердца, рекомендовал употреблять его в пищу беременным женщинам и при желтухе.
Чистая лимонная кислота, а чаще в виде свежевыжатого лимонного сока, назначалась внутрь при цинге. Лихорадящим больным лимонная кислота предписывалась как утоляющее жажду питьё в виде лимонада, шипучих порошков и т. п. В случае отравления щелочами (содой, поташем) лимонную кислоту использовали как противоядие. Лимоннокислое железо и лимоннокислый хинин употребляли как горькие средства и как препараты железа[7].
В настоящее время лимонный сок и лимонное масло (лат. Oleum Citri), полученное из свежей кожуры, применяют для улучшения вкуса и запаха лекарств. Были попытки использовать лимонный сок для лечения мочекислого диатеза и отёков; настойку лимонной корки или цедры — как горько-пряное желудочное средство, повышающее аппетит, седативное и противорвотное. Синтетический цитраль применяют при гипертонии и в офтальмологии[8].
В народной медицине лимон применяли как витаминное средство при цинге, для смазывания дифтеритных налётов в горле, как дополнительное лечебное средство при желтухе и болезнях печени, при отёках, мочекаменной болезни, ревматизме, подагре, при гастритах с низкой кислотностью; сироп лимона — как противоглистное; наружно раствором сока в воде полоскали рот при ангине и воспалительных процессах слизистой рта, использовали для примочек при грибковых поражениях кожи и экземах. Корку лимона, сваренную в меду, употребляли для улучшения пищеварения.
Лимон широко применяют как косметическое средство — лимонная вода смягчает и отбеливает кожу лица, её используют в смеси со взбитым яичным белком, глицерином и одеколоном, чтобы избавиться от веснушек, пигментных пятен, омолодить кожу лица. Сок лимона заживляет трещины на коже, уменьшает ломкость ногтей. В косметических целях лимон применяется в качестве бальзамов для волос, кремов, лосьонов, для изготовления примочек и масок по уходу за разнообразными типами кожи.
Комнатная культура лимона распространена почти по всей России. Город Павлово Нижегородской области стал центром распространения комнатной культуры лимона, известной под названием Павловского лимона. Сорт известен с начала XX века[9]. С каждого кадочного деревца можно получить 10—30 плодов. Известны случаи, когда одно кадочное дерево ежегодно приносило 180—200 плодов. Плоды этих комнатных лимонов отличаются хорошим качеством и размером, не уступая лучшим южным сортам. Павловский лимон — скороспелый, среднерослый, размножается черенками. Деревце лимона высотой 150 см, диаметр кроны 75—85 см, колючек мало, плодоношение начинается на 3-й год после укоренения черенков. Зимой растения выставляют в помещения с температурой 4—5 °C, при которой они находятся в состоянии покоя[10]. Цветёт 2 раза в год: в марте — апреле и в октябре. Плоды созревают через 8—9 месяцев в период с ноября по май. Урожай собирают по мере достижения плодами стандартных размеров, обычную (лимонно-жёлтую) окраску они приобретают в процессе хранения[10].
Кроме 'Павловского' для комнатной культуры пригодны и другие сорта: 'Пандероза' (он же 'Скерневицкий'), 'Дженоа', 'Мейер', 'Лисбон', 'Лунарио', 'Новогрузинский', 'Майкопский', и др.
Технический лимонный сок (густая, почти чёрная жидкость, содержащая в растворе от 32 до 35 % кристаллической лимонной кислоты) употреблялся в довольно значительных количествах на замену более дорогих кристаллических лимонной и виннокаменной кислот для окрашивания тканей; производился в Италии выжиманием лимонов и выпариванием получающегося процеженного сока[11].
Лимонное масло (получается прессованием плодов лимона, а затем отстаиванием от воды и слизистых веществ при возможно низкой температуре) употребляется в парфюмерии (одеколон), при изготовлении ликёров[12], а также как добавка к зубным порошкам, помадам и другим средствам гигиены[13].
Лимон выращивают в открытом грунте, в стелющейся, траншейной и комнатной культурах. Размножают прививкой на сеянцы лимона, понцируса и других цитрусовых, а также черенками, взятыми от сортовых лимонов. В благоприятных условиях лимон вегетирует и цветёт круглый год, в субтропиках СНГ зимой находится в состоянии покоя, а цветёт весной. Вегетационный период с температурой выше 10 °C составляет 180—200 дней.
Из цитрусовых лимон в период вегетации наименее требователен к теплу. Рост побегов начинается, когда средняя температура воздуха поднимается до 9—10 °C; оптимальная температура вегетационного периода 17—18 °C при более тёплой почве (20—22 °C). Высокие температуры для лимона неблагоприятны. Для созревания плодов наиболее благоприятна температура 21—22 C°.
Морозостойкость лимона ниже, чем у других цитрусовых: слабое обмерзание побегов наблюдается при кратковременных морозах −3… −4 °C, обмерзание до корней и гибель — при −8… −9 °C, плоды повреждаются при −2 °C. В траншейной культуре лимон ещё менее морозостоек и может погибнуть уже при −5 C°.
Лимон требователен к влажности почвы. В траншейной и стелющейся культуре в сухих субтропиках Средней Азии и Азербайджана лимон поливают искусственно (в Узбекистане до 32 поливов в год). Даже во влажной Астаринской низменности Азербайджана лимон поливают 4—5 раз за лето[9].
К свету лимон малотребователен, может расти даже под редким пологом деревьев, в комнатах и траншеях, где света значительно меньше, чем в открытой культуре.
Лимон не выдерживает сильнокислых, сильнощелочных и заболоченных почв. Как и апельсин, лимон сильно удобряют.
Выращиваемый в открытом грунте лимон прививают на понцирус или на бигарадию, формируют крону, чтобы деревца оставались низкорослыми. При траншейной и стелющейся культуре лимон выращивают из сортовых черенков, получаемых весной, чтобы получились корнесобственные растения.
В траншеях растения размещают на расстоянии 1,5—3 м; оставляют ветви на высоте 10—15 см над землёй и пришпиливают их к земле крючками. Так же формируют и стелющиеся лимоны. Траншеи на зиму укрывают остеклёнными рамами, а при сильных морозах — матами из тростника. Стелющиеся шпалеры укрывают прозрачной плёнкой и марлей, натянутой на каркас[10].
Многочисленные сорта лимона в культуре делят на две группы — древовидные (высокорослые — до 6 м высотой — деревья; плоды образуются в глубине кроны) и кустовидные (небольшие (до 3—4 м высотой) кусты с менее густой кроной; плоды образуются на концах ветвей). Кустовидные сорта менее урожайны, чем древовидные[9].
За рубежом широко используют сорта 'Лисбон' (из группы древовидных), 'Вилла Франка' (кустовидные) и ставший весьма популярным сорт 'Лимон Мейера'. В СССР выращивали сорта местной селекции — 'Новогрузинский', 'Новоафонский', 'Ударник', 'Павловский лимон'. Последний сорт был выведен методом народной селекции в городе Павлово, Нижегородской области около 150 лет назад.[9].
Список стран — главных производителей плодов лимона в 2010 году возглавляла Индия (примерно 16 % мирового урожая), за ней следовали Мексика (около 14,5 %) и Аргентина (около 10 %). В 2011 году Индия и Мексика поменялись местами.
Урожай плодов лимона и лайма по странам (в тоннах) Страна 2010 год 2011 год 2014 год[14]
Индия 2 629 200 2 108 000 нет данных МексикаЦветок
Лимонный саженец
Зрелые лимоны
Полноразмерное дерево
Пёстрый розовый лимон
Лимо́н (лат. Cítrus límon) — растение; вид рода Цитрус (Citrus) подтрибы Цитрусовые (Citreae) семейства Рутовые (Rutacea). Лимоном также называется плод этого растения.
柠檬（学名：Citrus limon）为芸香科柑橘属的一种，是原产于亚洲[1]的常绿小乔木，其果实为黄色椭圆状。
柠檬的起源成谜，但是普遍认为其源自缅甸北部与中国[2][3]。一项针对柠檬基因来源的研究表明，柠檬起源自枸橼和苦橙的杂交体种化[4]。
根据犹太历史学家弗拉维奥·约瑟夫斯的记载，在公元前90年代耶路撒冷的犹太人在某一节日上会对犯下错误的牧师扔掷柠檬，虽然犹太人传统上是使用枸橼而非柠檬[5]。古罗马时期，在不晚于公元1世纪时柠檬就从意大利南部进入欧洲，但是当时对柠檬的培养并没成功。在公元7世纪左右柠檬被先后引入到波斯、伊拉克与埃及。柠檬第一次出现在文字记载中是在10世纪的一部关于农业的阿拉伯语的著作中，那时柠檬也被用作园艺植物来装饰伊斯兰园林[2][3]。在1000年至1150年间，柠檬在阿拉伯世界与地中海地区被广泛地运输。
柠檬在欧洲从15世纪中期的意大利城市热那亚开始得到种植[3]，1493年克里斯托弗·哥伦布将柠檬种子带到了伊斯帕尼奥拉岛，这也使柠檬传到了美洲。西班牙人对新世界的征服过程也使得柠檬种子被广泛地传播开来。那时柠檬还是主要被用作景观植物与药材[3]。19世纪柠檬开始在佛罗里达州与和加利福尼亚州被大量种植[1]。
1747年英国皇家海军外科医生詹姆斯·林德负责治疗患坏血病的海员，他的治疗方法中包括在食物中添加柠檬的果汁，但那时维生素C还尚未被发现[6][7]。
常绿灌木或小乔木。枝上有刺；椭圆形叶，线形叶翼，嫩叶为紫红色；花为白色带紫，略有香味，单生或3～6朵成总状花序；柠檬的果实为椭圆形柑果，黄色或红色而有光泽，皮薄，果肉极酸。
柠檬树、花、果
柠檬树
柠檬叶与果
柠檬花
柠檬果
现今，柠檬的主要产地为印度、墨西哥、阿根廷、中国（其中四川省安岳縣佔全國產量的85%以上，有檸都檸檬等優質檸檬生產加工基地）与巴西，这些国家的总产量在2010年占全世界产量的一半以上。
2010年十大柠檬生产地 国家 产量（吨）萊姆與檸檬兩者味道非常接近，同一屬，不同種。是兩個不同的柑橘種類，果實的用途與植株生長特性相近，但萊姆的果無籽、皮薄而較光滑，果形短橢圓，果肉淡綠色，顆粒較小。
檸檬果實種子約5至10個，皮稍粗，果形長橢圓果肉較偏淺黃色。
檸檬、萊姆類之果實皆有芳香氣味，檸檬的香氣較佳。
檸檬嚐起來的味道比較酸，適合用來製作需要強烈酸甜滋味的料理；萊姆的滋味相对順口，沒有那麼酸，帶有些許苦味[13]。
果实主要为榨汁用，有时也用做烹饪调料，但基本不用作鲜食，因为太酸。果实中含5％的柠檬酸。每升柠檬汁中含 501.6 毫克的维生素C和49.88克的柠檬酸。
柠檬由阿拉伯人带往欧洲，古希腊、古罗马的文献中均无记载，15世纪时才在意大利热那亚开始种植，1494年在亚速尔群岛出现，由于它富含维生素C，解决了西方人远程航海致命的问题——坏血病，英国海军曾用以补充维生素C。檸檬的維生素含量豐富，將檸檬切片或榨汁泡水喝，能防止或淡化皮膚色素沉澱，可以有美白潤膚的作用，
檸檬提煉出的精油可做為殺菌、收斂劑。增加身體對抗感染的抵抗力。對靜脈曲張、胃潰瘍、焦慮、憂鬱、消化問題有幫助。幫助乳化、分解油脂。可用於頭髮潤絲、清潔傷口，及一些清潔產品中。
多项研究表明，柑橘类水果还含有许多其他具有已知抗氧化、抗炎和抗菌特性的植物化合物。这些化合物可能在预防心脏病和某些类型的癌症，包括乳腺癌和结肠癌中发挥作用。[14]
在亞洲，常見把檸檬與米醋結合，釀製成檸檬醋。當檸檬經過米醋的長時間釀製，能夠將檸檬皮的健康成分完全分解出，不但能喝進更多檸檬好處，更能幫助礦物質的吸收。
柠檬汁是调制鸡尾酒和制造饮料的重要原料，西方人吃鱼时常滴入柠檬汁以去除腥味。常見的含檸檬汁的飲料有：
一杯英式柠檬茶
由於檸檬口味極為酸澀難以直接食用，因此在美國以「檸檬車」用來隱喻品質有問題的瑕疵汽車產品，並制定《檸檬法》以保障消費者的權益。
|date=中的日期值 (帮助) |year= / |date= mismatch中的日期值 (帮助)（繁体中文）
この項目では、植物について説明しています。その他の用法については「レモン (曖昧さ回避)」をご覧ください。 
画像提供依頼：
レモン（檸檬、英語: lemon、学名: Citrus limon）は、ミカン科ミカン属の常緑低木、またはその果実のこと。柑橘類のひとつであり、なかでも主に酸味や香りを楽しむ、いわゆる香酸柑橘類に属する。
レモンの近縁種の一つ、シトロンの別名が枸櫞（くえん）で、クエン酸の名はこれに由来する。
原産地はヒマラヤ東部[1]。樹高は3mほどになる。枝には棘がある。葉には厚みがあり菱形、もしくは楕円形で縁は鋸歯状。紫色の蕾を付け、白ないしピンクで強い香りのする5花弁の花を咲かせる。果実は開花後約半年で成熟[1]。果実は紡錘形（ラグビーボール形）で、先端に乳頭と呼ばれる突起がある。最初は緑色をしているが、熟すと黄色になり、ライムにもよく似ている。果実のじょうのう（瓤嚢）は硬めで10部屋程度に分かれている[1]。
レモンと名は付いていても他の柑橘類と交雑した品種（マイヤーレモンやサイパンレモンなど）では栽培環境で果実の形が変わり易く球形に近いものや、熟すとオレンジ色になるものもある。
レモンは柑橘類の中では四季咲き性の強い品種である。鉢植え・露地植えのいずれでも栽培が可能であるが、早期の収穫を目指す場合は鉢植えの方が早く開花結実する。栽培品種の増殖は主に接木・挿し木で行なわれる。日本ではリスボン種とユーレカ種の栽培が多い[2]。
このほか、インドで広く栽培されるガルガルや、イタリアで主に栽培されるフェミネロ、スペインで多く栽培されるベルナなど、さまざまな品種が存在する[9]。
レモンの香りを有する植物の名前に、「レモン～」と付けられる事がある。
レモンの原産地は上記のとおりインドのヒマラヤ山麓である。レモンの原種であるシトロンは古くから地中海沿岸において盛んに栽培されてきたが、レモンが栽培され始めた当初はシトロンと混同されることも多かったため、どの時期に栽培され始めたかについては不明な点も多い。ただし、イスラム帝国の成立以前にサーサーン朝ペルシアにおいてペルシア人が栽培していたことはほぼ確実であり、サーサーン朝を征服したアラブ人たちもレモンを取り入れ、大々的に栽培するようになった。レモンが独立して文献に現れるのは904年のことで、アラブ人の農業書にシトロンと区別されて記載された[10]。9世紀にはイスラム帝国が征服したシチリアにレモンが持ち込まれ、以後シチリアは現代にまで至るレモンの大産地となった。
11世紀にノルマン人がシチリアを征服したことで、レモンはヨーロッパに持ち込まれた。しかし緯度の高いヨーロッパのほとんどの地域ではレモンを栽培することはできず、レモンや柑橘類は富の象徴とされた。
15世紀にはイタリアやスペインで盛んに生産されるようになった[1]。
17世紀に全盛期を迎えたオランダでは静物画が盛んに描かれたが、なかでもレモンはその高級感から人気の題材であり、レモンを中心に描いた多くの静物画が現在でも残っている[11]。同じく17世紀にはフランスを中心にオランジュリーと呼ばれる柑橘類栽培用の温室が富裕層の間で建設されるようになり、レモンもこの温室の中の主要な樹木の一つとなっていた。17世紀半ばには、イタリア北端に近いガルダ湖の北西岸に位置するリモーネ・スル・ガルダにヨーロッパ最北のレモン農園が作られた。ガルダ湖畔は温暖な気候だがレモンが自然に生育するほどではないので、リモナイア（レモンハウス）と呼ばれる避寒用の小屋を建て、その中にレモンの木を植え、夏は屋根を外し、冬はレモンの木ごと屋根で覆って冬を越させた。このレモンはレモンの取れないアルプス以北の人々に珍重され、蒸気船と鉄道の登場によって競争力を失う19世紀末までの200年以上の間この地区の重要な産業となっていた[12]。またこうしたリモナイアはガルダ湖だけではなく、コモやルガーノといったイタリア北部の湖水地方にわたって広がっていた[13]。
近代においてはその医療効果が着目された。1753年、イギリス海軍省のジェームズ・リンドは壊血病が食生活から来ると推測し、実験によってこれを証明した。この実験の中で、レモンやレモンジュースが壊血病に効果的であることが発見された。もっとも、リンドの実験はあくまで食生活と壊血病との関係性を立証するものであって、レモンのほかにも多くの食物が推薦されていた。1768年のジェームズ・クックの第1回航海において、クックはこの結果をもとにザワークラウトを大量に積み込み、またレモンなど柑橘類を食べることを奨励することによって、3年間の長期航海にもかかわらず壊血病で一人も命を失うことなく航海を終了し、この実験の正しさが認められた。その後、1795年にはこれらの結果をもとに、イギリス海軍は自国の艦船にレモンジュースを積み込み船員に配給することを義務付け、これによってイギリス船員の壊血病患者は、1780年-1795年の24%から1798年-1806年の11%にまで激減した[14]。こうしたレモンはラム酒のカクテルであるグロッグと組み合わされて船員に提供され、これによってグロッグのレシピにはこれ以降レモンジュースが加えられるようになった。また、こうしたレモンの壊血病への効果の立証と船舶への積み込みの義務付けはレモンの消費を拡大させるきっかけとなり、レモン農園は各地に拡大していった。
レモネードは古くからレモンによって作られてきたが、レモンが高価な時代にあってはレモネードもまた高価な飲み物だった。しかし1630年代に入ると砂糖とレモンの供給拡大によってフランスでレモネードが一般的な飲み物の一つとなった。この時代のレモネードはしばしば酒を混ぜられていたが、19世紀のアメリカにおいては、レモネードは禁酒運動と結びつき、ノンアルコールの飲料となった。このレモネードは、健康的な飲み物として1870年代以降消費が拡大した。
レモンは寒さに弱いため、栽培適地は冬暖かく、夏に乾燥する地域が適しており、このため世界の大産地にはイタリアやスペイン、南カリフォルニアなど冬季温暖・夏季乾燥の地中海性気候のところが多い。日本での栽培地はウンシュウミカンなどの柑橘類の栽培地と同じく西日本の暖地であるが、なかでも特に上記条件にあてはまる瀬戸内海地方で栽培されることが多い。
耐寒性は-2～-4℃までであり、それを下回ると枯死することもあるため、風の強い地域や霜の降りる地域では寒さ対策が必要となる。トゲの多い品種ではトゲで実に傷がつきやすくなり、かいよう病の原因となり易いので風の少ないところで栽培するか長いトゲを切ってしまう必要がある。レモンの葉はやわらかいので虫がつきやすく、アゲハチョウなどの幼虫には、レモンの葉を食性とする種がある。こうした食害もレモンの重大な脅威の一つである。潮風に強いため、海岸沿いでの栽培も可能となっている。レモンの木1本で100個から150個ほどの果実が採れる。栽培される種類も比較的豊富である。
インド 2,978,000 17.17% 2 
メキシコ 2,429,839 14.00% 3 
中国 2,289,576 13.20% 4 
アルゼンチン 1,678,337 9.67% 5 
ブラジル 1,262,353 7.28% 6 
スペイン 857,754 4.94% 7 
トルコ 850,600 4.90% 8 
アメリカ合衆国 822,000 4.74% 9 
イラン 457,270 2.64% 10 
イタリア 379,282 2.19% — その他 3,342,143 19.26% — 世界合計 17,347,154 100% ソース: 国際連合食糧農業機関[15] *注記: すべての数字はレモンとライムの両方を含む 世界では、１位から順番に、インド、メキシコ、中華人民共和国、アルゼンチン、ブラジル、スペイン、トルコ、アメリカ、イラン、イタリアとなっている(ライムも順位に含む)。レモンの世界生産は、1位のインド、2位のメキシコ、3位の中国の上位3か国で世界生産の44.4%を占め、ほぼ世界生産の半分近くを占める形となっている。
日本の主な輸入国はアメリカ合衆国であり、アメリカとチリの2国からの輸入が97％を占める[16]。果実として輸入されるほか、レモン汁という形での輸入もある。レモン汁の多くは濃縮されたのち凍結させて輸入される[17]。柑橘類であるためポストハーベスト農薬が問題視されている。
なお、バナナやオレンジ、レモンなどの輸入果実を卸売市場で取引するときの単位は「カートン」と言い、レモンは1カートン140個である。[18]
産地として古くから名高いのはイタリアのシチリアやアマルフィなどである。
また、フランス南東部のコート・ダジュールにあるマントンの街では、毎年2月中旬から3月上旬にかけてレモン祭りが開催され、各地から観光客を集める。この祭りは毎年違ったテーマを設定し、町の特産品であるレモンとオレンジを使ってそのテーマに沿った様々なオブジェを町中に作っていくことで知られている[19]。
アメリカでのレモン栽培はフロリダとカリフォルニアが主な産地であったが、品質は低いものだった。しかし1890年代以降、多くの篤農の手によってカリフォルニアのレモンの質は急速に向上し、それに伴って生産量も拡大して、世界最大の生産地の一つに躍り出ることとなった。1893年には「南カリフォルニア青果協同組合」が設立され、「サンキスト」のブランド名とともにオレンジやレモンの質の向上、販売促進につとめた。南アメリカにおいては、ブラジルではレモンが古くから盛んに生産・消費されていたが、20世紀後半に入るとアルゼンチン北部においてレモンの栽培が急拡大し、世界の主要産地の一角を占めるようになった。
日本のレモン栽培は明治6年に静岡県で栽培が開始され、明治31年には日本のレモンの主産地である広島県の芸予諸島に和歌山県からレモンの苗木がもたらされた[20]。食生活の洋化に伴いレモンの消費は増え続け、換金作物として瀬戸内海を中心に広く栽培されるようになったが、1964年にレモンの輸入自由化が行われたことで海外から安いレモンが大量に輸入されるようになり、日本のレモン栽培は大打撃を受けて生産が激減した。さらに1976年と1981年には主産地である広島県諸島部が寒波に襲われ、生産はさらに縮小した。1982年にはレモンの生産は500トンを割り[21]、国内のレモン消費はほとんどが輸入品によって占められるようになった。しかしその後、食の安全や高い品質を消費者が求めるようになり、輸入レモンのポストハーベスト農薬問題が注目を浴びるようになったこともあって、国産のレモンは人気を回復し[22]、生産も漸増。2014年の日本国内での生産量は約9,400トンにまで増加している[1]。
栽培本数が少ないため、日本国産のほとんどは地産地消されている。日本国産は日本国外産のようにポストハーベスト農薬の心配がなく、特に無農薬物は日本国外産に比べて2倍から4倍の高値で取引される。収穫は日本においては主に11月から12月にかけて行われるが、レモンはもともと四季成りの果実であり、年間通じて収穫することが可能である。この場合、春に咲いた花は秋に結実して収穫され、夏に咲いた花は越冬して翌年の春に収穫、秋に咲いた場合はやはり越冬して翌年の夏に収穫される。日本においては秋の収穫が主流であるのは、冬の寒さが厳しく果実を越冬させることが難しいからである。
レモンは本来、気候や場所により短径が10cmを超える大きさに成長する大型の果実である。ただし、日本の場合、大半がレモンティーなど生食に用いられることもあり、ティーカップの大きさを超えるような大きさの果実は調整、選別されており、大型のレモンが流通することはあまりないが、日本国外では、ジュースなどの加工用途も多いことから、大きさが不揃いのまま出荷され、流通している。また、このためにレモンを樹上で成熟させることはあまりなく、多くは未熟果を収穫してエチレンガスで追熟させ、果皮の色を黄色くしてから出荷される[23]。ただし果皮の色は味や品質にはさほど影響はなく、果皮が緑色であるグリーンレモンも流通している。
国内での生産量1位は、広島県であり、国内生産シェアの約61%を有する（2013年）[1]。県では各企業とのコラボ商品開発等に力を入れており、瀬戸内・広島レモンとして、全国に出荷されている[24]。広島県でも特に、尾道市の生口島（旧瀬戸田町）や呉市の大崎下島（旧豊町）の大長地区などが名高い産地である[25]。ついで生産量が多いのは愛媛県であり、国内生産シェアの約21%を有する（2013年）[1]。愛媛県で特にレモン生産で知られているのは上島町の岩城島（旧岩城村）であり、「青いレモンの島」をキャッチフレーズに生産振興と観光開発を行っている。また、温州みかんの生産量が多い和歌山県でも栽培され、国内生産の5%を占めて第3位となっている（2013年）[1]。以下、2013年の生産量は4位が熊本県（2%）、5位が三重県（3.5%）であった[1]。このほか佐賀県、静岡県、神奈川県、宮崎県、香川県、長崎県、大阪府、高知県、大分県、千葉県、鹿児島県、愛知県、東京都（小笠原村）、福岡県、兵庫県などで栽培がみられる[26]。
レモンのもっとも重要な用途は、果汁を食用に利用することである。レモンは非常に酸味が強く、pHは2を示す。レモンを絞るには手で直接絞るほか、専用のレモン絞り（スクイザー）が用いられ、山型のほか末広型（扇型）やウグイス型などの種類がある。また、てこの原理を応用しハンドルを握って果汁を絞るレモンプレスが用いられることもある。果汁を絞ってそのまま食酢やドレッシングとして使用するのがもっとも一般的であり、果実のまま料理に添えて、食べる際に果汁を絞り、唐揚げや豚カツなどの揚げ物や生ガキ、サンマなどにかけたりされる。近年の研究でレモン果汁中に豊富に含まれるフラボノイド、特にエリオシトリンが食後の脂質代謝に非常に有効にかかわることが明らかになっており[27]、油ものに添えることの意義がはっきりしてきた。また、そのままかけるほかにも、ポン酢やドレッシングに加工して使用されることもある。レモンの生産が多い国々のなかでも、イタリアやスペイン、ブラジルなどはレモンを料理に多用することで知られており、さまざまなレモンを使用した料理や飲み物、カクテルが存在する。
また、砂糖と合わせるとさわやかで甘酸っぱい味となり、製菓材料としても好まれる。ジュースやレモネード、レモンスカッシュなどの清涼飲料水に加工したり、レモンゼリーやレモンタルト、レモンメレンゲ・パイなど、レモンを使用した菓子は数多く存在する。酸味をそのまま利用するほか、味に強みを持たせる目的で調理や製菓に使われることもある。また、レモンジュースはカクテルにも多用される。
薄く輪切りにした果実は、紅茶の風味付けにしたり（レモンティー）、切り込みを入れてグラスの縁に差し、コーラなどの炭酸飲料やカクテルの飾りにされる（ただしコカ・コーラ社のコカコーラレモンは無果汁である）。
また、レモンの塩漬けはモロッコを中心に地中海地域で広く使われる調味料であり、2014年ごろから日本でも「塩レモン」として各種メディアで紹介され、広まりつつある[28]。
ペルシャ湾を中心とする地域（イラン、イラク、レヴァント、湾岸諸国）では干しレモンを煮込み料理やスープに用いる。丸ごと、薄切り、粉末とその形は様々である。
レモンは香りの強い果実のように思われがちだが、香りそのものは皮の部分に大きく依存しており、皮を充分に除去してから得た果汁は純粋な酸味料として利用できる。これを生かして、クワ酒やバナナ酒のように酸味を持たない果実を用いた果実酒の製造の際に、皮むきレモンの輪切りを添加して酸味を加える。神奈川県小田原市では、焼酎の水割りにレモンをカットしたものを入れる「水れもん」があり、水れもんバルが毎年開催されている[29]。
レモンの砂じょうはいったん果肉から取り出したのち、レモンジュース等に入れられることがある[30]。この場合、砂じょうのつぶつぶによって特徴的な風味や食感をつけることができる。
柑橘類はビタミンCを豊富に含み、酸味の強いものほど含有量が多い傾向にあるため、レモンは大量のビタミンCを含んでいると思われがちだが、実際には柑橘類の中でもグレープフルーツやユズなど、柑橘類以外ではキウイフルーツやアセロラ、ブロッコリー、パセリなど、レモンよりもビタミンC含有量の多い食品がある。しかしレモンがビタミンCの豊富な果実であるというイメージは広く流布しているため、飲料水や菓子、サプリメントなどで「レモン何個分のビタミンC含有」などと単位のように使われることがある。「レモン1個分のビタミンC」は20mgを基準とするよう1987年に農林水産省の「ビタミンC含有菓子の品質表示ガイドライン」によって定められたが、このガイドラインは2008年に廃止され現在では効力を持たない。しかしそれに代わるものとして、社団法人全国清涼飲料工業会が『「レモン果実1個当たりのビタミンC量」表示ガイドライン』を制定し、以前の農林水産省の基準と同量の20mgを「レモン1個分のビタミンC」として再び認定した[31]。
ビタミンC欠乏症である壊血病の対策として、長期航海する船にレモンを積み込むことが、かつては盛んに行われていた。
非食用の用途として、レモンの果実に銅・亜鉛などの電極を差し込んで簡易な電池にする「レモン電池」という理科実験がある。他の食品でも実験が可能だが、レモンが用いられることが多い。
レモンの皮にはほかの柑橘類の皮と同じくペクチンが多量に含まれるため、マーマレードに加工することが可能である。また、実をくりぬいたレモンの皮の中にゼリーなどを流し込み菓子とすることもよく行われる。
調味料として用いられることがある。広東料理の蛇スープでは定番の薬味となっている。
レモンには大量のクエン酸（4%から8%）[32]が含まれており、これを利用して水垢や汚れを落とすことができるため、家庭内で掃除に用いられることがある。また、リンゴなどの切り口が褐色に変色しやすいものにレモン汁をかければ、変色を抑えることができる。
酸性を示すことと、還元作用のあるビタミンCを多く含むことから美白、美顔用の材料にも用いられることがあるが、効果は不明である。むしろ、皮膚炎を起こすリスクもある。
レモンの皮にはd-リモネン (limonene) というテルペン系炭化水素が含まれており、レモンの香りの重要な成分となっている。レモン以外にも、温州みかんやオレンジなど他の柑橘類の皮からもとることができ、香料や天然物由来の溶剤として利用されている。具体的には、油汚れを落とすための洗浄剤や、ガム剥がし用の溶剤の成分として使用されるほか、発泡スチロールをよく溶かすため、発泡スチロールのリサイクルに利用される。
果皮を低温圧搾、または水蒸気蒸留することで精油を抽出する。抽出法によって成分組成は異なる[33]。低温圧搾法で得られる精油の香りは、非常に短時間しか持続しない。精油は、芳香アンモニアスピリットや合成オレンジスピリットのような湿布薬や、咳止め薬の成分として利用されている[33]。レモン油、脱テルペン処理がされたレモン油は、食品、飲料に香料として添加される。市販品は非常に偽和が多く、組成、活性（効能）は大きな差があり、偽和の横行で感作性も高まっている。圧搾法の精油にはフロクマリンを含有し、感作性、光毒性の可能性があり、皮膚への使用は推奨されない。香りだけ楽しむのなら有害作用はなく、リラックス作用があることが脳波で示されている。非常に多くの薬効が喧伝されているが、レモンのハーブとしての効能やレモンジュースに関する情報が混同されており、喧伝される多くの症状を軽減させる作用がレモン油にあるとは考えにくい[33]。
レモンの苗
レモンの木（全体）
レモンの花
マイヤーレモンの花に止まる蜂
レモンの未熟果
緑と黄色のレモンの実
斑入りのピンクレモン
同じ木の芽、花、未熟な果実、熟した果実
スーパーマーケットに陳列されるレモン
切ったレモン
レモンピクルス
ガラス瓶入りのレモン精油
レモン（檸檬、英語: lemon、学名: Citrus limon）は、ミカン科ミカン属の常緑低木、またはその果実のこと。柑橘類のひとつであり、なかでも主に酸味や香りを楽しむ、いわゆる香酸柑橘類に属する。
베르가못(영어: bergamot)은 운향과의 과일 나무(상록 교목)이다. 귤속의 잡종 재배식물로, 쓴귤(C. × aurantium)과 레몬(C. maxima)의 자연교잡을 통해 처음 생겨났다.[1] 쓴귤(비터오렌지)은 감귤나무와 포멜로의 교잡종이며, 레몬은 쓴귤과 시트론의 교잡종이기 때문에, 베르가못도 감귤나무 DNA와 포멜로 DNA, 시트론 DNA를 보유한다. 다나카 체계 등에서는 식물학적 종(Citrus × bergamia Risso & Poit.)이나 쓴귤의 아종(C. × aurantium subsp. bergamia (Risso & Poit.) Engl.) 또는 변종(C. × aurantium var. bergamia (Risso & Poit.) Brandis) 등으로 보기도 한다.[2] 주산지는 이탈리아이다.
베르가못(bergamot)의 어원은 이탈리아어 "베르가모토(bergamotto)"이며,[3] 이는 다시 "배의 왕자"를 뜻하는 터키어 "베이 아르무두(bey armudu)"에서 유래한 말이다.[4]
꿀풀과에 베르가못(Monarda didyma)이라는 동명의 허브가 있는데, 이와 구분하기 위해 귤속 과일을 베르가못오렌지(bergamot orange)라 부르기도 한다. 허브와 베르가못오렌지는 향이 비슷하다.
나무의 키는 2~5m 정도 되고, 잎은 다른 감귤류 잎처럼 표면에 광택이 있고, 다른 감귤류 잎보다 약간 길쭉한 모양을 하고 있다. 여름에 향이 있는 흰 꽃을 피우며, 꽃잎은 5장이다. 열매는 꼭지 부분이 돌출된 서양배 모양 또는 둥근 모양이며, 껍질 표면이 약간 울퉁불퉁하다. 열매 색은 녹색이다가 익으면서 노란색, 주황색으로 바뀐다.
방향유를 채취해 향료로 사용한다. 얼 그레이와 레이디 그레이는 베르가못으로 맛을 낸 홍차이다. 향기 때문에 향수에 자주 사용된다.
열매 단면
베르가못 방향유
베르가못(영어: bergamot)은 운향과의 과일 나무(상록 교목)이다. 귤속의 잡종 재배식물로, 쓴귤(C. × aurantium)과 레몬(C. maxima)의 자연교잡을 통해 처음 생겨났다. 쓴귤(비터오렌지)은 감귤나무와 포멜로의 교잡종이며, 레몬은 쓴귤과 시트론의 교잡종이기 때문에, 베르가못도 감귤나무 DNA와 포멜로 DNA, 시트론 DNA를 보유한다. 다나카 체계 등에서는 식물학적 종(Citrus × bergamia Risso & Poit.)이나 쓴귤의 아종(C. × aurantium subsp. bergamia (Risso & Poit.) Engl.) 또는 변종(C. × aurantium var. bergamia (Risso & Poit.) Brandis) 등으로 보기도 한다. 주산지는 이탈리아이다.
_-_(6).jpg)
![[1]](https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lemon.jpg){kind=link}
![[2]](https://en.wikipedia.org/wiki/File:MoroccanlemonS.jpg){kind=link}