Highbush Blueberry

Borówka wysoka (Vaccinium corymbosum L.), często nazywana borówką amerykańską – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej, ale rozprzestrzenił się w naturalnym środowisku także w Japonii, Nowej Zelandii i w niektórych rejonach Europy (Wielka Brytania, Holandia)^[2]. Jest uprawiany w wielu krajach, również w Polsce.

Zobacz też: Lista krajów największych producentów borówki wysokiej.

Morfologia

Pokrój

Krzew dorastający do 2,5 m wysokości.

Pędy

Pędy silnie rozgałęziające się. Pączki kwiatowe powstają w szczytowych partiach zarówno krótkopędów, jak i długopędów.

Liście

Eliptyczne, całobrzegie, skórzaste, całobrzegie (u niektórych odmian płytko ząbkowane).

Kwiaty

Zebrane w grona. Korona dzwonkowata, biała , białozielona lub różowa. Kwitnie od kwietnia do maja, kwiaty zapylane są przez pszczoły i trzmiele. Działki kielicha są trwałe, zrośnięte z zalążnią.

Owoce

Typu jagody pozornej. Dojrzewają od połowy lipca do września. Są dużo większe od owoców borówki czarnej, podobne w smaku, lecz pozbawione brudzącego soku.

Korzeń

Oprócz korzeni głównych posiada bardzo dobrze rozwinięty system drobnych korzeni, które w początkowej swojej fazie wzrostu pełnią rolę włośników (u roślin wrzosowatych brak na ogół włośników).

Skład chemiczny i wartość odżywcza

W 100 g owoców borówki znajdują się^[3][4]:

• woda: 84%
• węglowodany: 14,5 g
  • w tym błonnik: 2,4^[3]-3,5^[4]
• tłuszcze: 0,4^[4] - 0,7^[3] g
• białka: 0,6 g
• kalorie: 57 kcal

Ponadto owoce borówki są bardzo bogate w związki bioaktywne. Zawartość witaminy C wynosi średnio 10 mg^[4], co stanowi około 1/3 dziennej ilości zapotrzebowania przez człowieka^[5]. Pozostałe witaminy obecne na poziomie istotnym to: witamina B1 (0,04 mg), witamina B2 (0,04 mg), witamina B3 (0,42 mg), kwas pantotenowy (0,12 mg), witamina B6 (0,05 mg), kwas foliowy (6,00 μg), witamina A (54,00 UI), witamina E (0,57 ATE)^[3].

Badania wykazują że owoce borówki są bardzo dobrym źródłem polifenoli^[4], których działanie przeciwzapalne, antykancerogenne oraz przeciwdziałające chorobom układu krążenia jest udowodnione^[6]. Całkowita zawartość polifenoli w jagodach waha się od 48 do 304 mg / 100 g świeżej masy owoców (tj. do 0,3%^[4]), i zależy od odmiany^[7], warunków wzrostu oraz dojrzałości^[8]. Z polifenoli obecnych w jagodach stwierdzono dużą zawartość flawonoidów, procyjanidyn, flawonoli (kempferol, kwercetyna, mirycetyna^[7]), oraz kwasów fenolowych (głównie kwasy hydroksycynamonowe) oraz pochodne stylbenów^[4].

Zastosowanie

Kulinaria. Owoce są smaczne i mają dużą wartość odżywczą. Są bogate w cukry, kwasy mineralne, sole mineralne, pektyny, witaminy. Nadają się do spożycia na surowo, jako owoc deserowy, jak również na przetwory.

Odmiany

• 'Bluecrop' – bardzo plenna, o dużych, winno-słodkich owocach pokrytych niebieskim nalotem, zebranych w długie grona. Ma średnią porę dojrzewania. Najpopularniejsza z odmian borówki wysokiej w Polsce. Wyhodowana w ramach amerykańskiego programu hodowlanego w 1934^[9] i wyselekcjonowana w 1941 roku w Stanach Zjednoczonych^[10].
• 'Blueray' – plenna, o dużych, winno-słodkich owocach zebranych w długie i dość gęste grona. Ma średnią porę dojrzewania.
• 'Bluetta' – średnio plenna, o średniej wielkości, winnosłodkich, aromatycznych owocach zebranych w luźne, małe grona. Odmiana wczesna.
• 'Darrow' – bardzo plenna, o bardzo dużych, lekko spłaszczonych, winno-słodkich owocach zebranych w luźne, nieduże grona. Odmiana późna, w zimne lata lub przy wczesnej jesieni duża część owoców może nie dojrzeć.
• 'Duke' – jedna z najwcześniej dojrzewających odmian, skórka mocna, odmiana dobrze znosząca transport. Wyhodowana w USA w 1986 roku^[11].
• 'Herbert' – bardzo plenna, o dużych, lekko spłaszczonych, słodko-kwaskowatych owocach zebranych w luźne, duże grona. Jest dość późna.
• 'Jersey' – plenna, o średniej wielkości winno-słodkich owocach zebranych w duże, luźne grona. Jest dość późna. Cechuje ją duża wytrzymałość na mróz.
• 'Patriot' – bardzo plenna, o bardzo dużych, spłaszczonych, niebieskich o owocach z silnym nalotem woskowym. Owocuje w drugiej połowie lipca. Toleruje cięższe gleby. Wymaga silnego cięcia.
• 'Sunrise' – o dużych, spłaszczonych, jasnoniebieskich i smacznych owocach o delikatnym miąższu. Jest plenna, owoce dojrzewają w drugiej połowie lipca.
• 'Weymouth' – średnio plenna, o średniej wielkości, przeciętnym smaku owocach zebranych w luźne, średniej wielkości grona. Jest bardzo wczesna (owoce dojrzewają już połowie lipca).

Uprawa

Historia uprawy

Jest na dużą skalę uprawiana w Ameryce Północnej, szczególnie w USA, gdzie wyhodowano prawie wszystkie odmiany uprawne. Jej uprawa na skalę towarową jest prowadzona tylko w kilkunastu krajach świata. Według danych FAO całkowita produkcja w latach 2002-2007 wynosiła średniorocznie około 245 tys. ton. Ponad połowę, 128 tys.ton zbierano w USA, 76 tys. ton w Kanadzie a na trzecim miejscu w produkcji światowej była Polska z ilością 18 tys. ton. Oprócz wymienionych krajów borówkę na skalę towarową uprawia się jeszcze w Rumunii, na Ukrainie, w Holandii, Rosji, Litwie, Nowej Zelandii, Włoszech i Francji. Pozostałe kraje produkują mniej niż jeden tys. ton rocznie. Liczne odmiany uprawne powstały nie tylko z samej borówki wysokiej, ale również w wyniku krzyżowań b. wysokiej z Vaccinium australe i V. angustifolium.

Wymagania

Ma bardzo duże wymagania jeśli chodzi o rodzaj gleby. Wymaga gleby bardzo kwaśnej, o pH 4-5, a nawet 3,5-4 (oznaczane w KCl). Gleba musi być próchniczna a optymalna zawarość próchnicy wynosi 3,5% i więcej. Najlepsze są gleby z torfu kwaśnego. Na glebach lekkich niezbędne jest nawadnianie. Jednak woda z naturalnych zbiorników przeważnie nie nadaje się do tego celu, ze względu na zbyt wysoki odczyn i musi być zakwaszana. Poziom wody gruntowej nie może być wyższy niż 40 cm. Roślina wytrzymuje mrozy do -25° C. Przy -30° C mogą przemarzać cieńsze pędy, a nawet całe części rośliny wystające ponad warstwę śniegu. Wiosenne przymrozki mogą zniszczyć część kwiatów.

Przygotowanie podłoża i sadzenie

W warunkach uprawy amatorskiej należy pod każdą sadzonkę wybrać dół o głębokości ok. 40cm – szerokości 50 cm i wypełnić go mieszanką gleby z torfem kwaśnym. Na plantacjach wybiera się głębokie bruzdy i wypełnia je mieszanką gleby z trocinami i korą. Sadzonki sadzi się w rozstawie 3m x1 m.

Pielęgnacja

Po zasadzeniu przycina się pędy na wysokość kilku oczek ponad ziemią. Glebę w rzędach należy odchwaszczać ręcznie, między rzędami można mechanicznie. Wskazane jest ściółkowanie rzędów trocinami lub korą. Zmniejsza to parowanie wody, wzbogaca glebę w próchnicę (po pewnym czasie, gdy kora i trociny zgniją) oraz zwiększa jej kwasowość. Przez pierwsze kilka lat po zasadzeniu usuwa się tylko pędy przemarznięte i uschnięte. Po 3-4 latach należy usuwać również najstarsze bardzo drobne gałązki i skracać pędy bardzo wysokie. Po 7-8 latach należy wykonać silniejsze cięcie, nie cięte rośliny mają bowiem skłonność do naprzemiennego obfitego owocowania co 2 lata.

Nawożenie

Do nawożenia używa się wyłącznie nawozów kwaśnych. Każdej wiosny należy nawozić siarczanem potasu w ilości 50-60 kg na 1 ha siarczanem amonu w ilości 60-80 kg na 1 ha. Nie należy stosować nawozów fosforowych, gdyż wnoszą one do gleby wapń.

Orientacyjne dawki nawozowe dla borówki wysokiej Składnik nawozowy Dawka [kg/ha] Forma nawozu Azot – N 30 – 50 Siarczan amonu, Saletra amonowa Potas – K₂O 50 – 75 Siarczan potasu,Kalimagnezja, Sól potasowa Fosfor – P₂O₅ 30 – 60 Superfosfat, Fosforan amonowy Magnez – MgO 20 – 80 Siarczan magnezu

Przypisy

Bibliografia

1. zbiorowe: Sadownictwo i szkółkarstwo. Warszawa: PWRiL, 1995. ISBN 83-09-01624-7.
2. Miłowit Boguszewicz, Piotr Banaszczak: Katalog roślin II : drzewa, krzewy, byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich. Warszawa: Agencja Promocji Zieleni. Związek Szkółkarzy Polskich, 2003. ISBN 83-912272-3-5.
3. Red. Ryszard Dzięcioł: Borówka wysoka : jak rozpoznać choroby, szkodniki i niewłaściwe nawożenie. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-6-9.